1897 N°. 50.
Donderdag 29 April.
84ste jaargang.
Kermis te Goes.
DE ZONDAGSWET.
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandag-, Woensdag- en Vrijdagavond,
uitgezonderd op feestdagen.
Prgs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, f 1,75.
Afzonderlijke nomineri 5 cent; met bgblad 10 cent.
Behalve aan ons Bureau worden Abonnementen en Advertentiön voor dit blad
aangenomen bg de heeren Nijgk Van Ditweau. te Botterdam ea verder
b(j alle Boekverkoopei*! en Brievengaarder»,
De prjj» der gewone advertentiön iB van 1-5 regels 50 cent, eiken regel meer 10 ets.
Bg directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prg«
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelgks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regels a f 1,berekend.
Dienstaanbiedingen, niet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald 20 ct
Aanvragen om en vermelding van liefdegaven 5 cent per regel.
lmendln| van advertentiön viar 9 aren op den daf der uitgave.
GOËSCHË
C0ËRANT.
Burgemeester eu Wethouders van Gors zullen op VRIJDAG
4 JUNI 1897 in het openbaar tea stadhuize gelegenheid geven
om in te schrijven naar twee staanplaatsen op de Groote
Markt te Goes, gedurende de aanstaande kermis van 31 Augustus
tot 6 September; en wel één voor een STOOM CAROUSEL
of dnarmede gelijk te stellen inrichting, en één voor een
HYPODRdVlE, terwijl dan Dergens elders in de gemeente
gedureude de kermis inrichtingen als hier bedoeld zullen worden
toegelaten.
Da inschrijving mi»et geschieden op gezegelde en behoorlijk
ondertsekeude biljetten nair het model bij de voorwaarden
gevoegd.
Deze voorwaarden zijn bij len marktmeester en ter secre
tarie der gemeente verkrijgbaar tegen betaling van f 0,50.
Goes, 24 April 1897.
Burgemeester an Wethouders van Goas,
J. G. d. W. HAMER.
De Secretaris,
VAN REIGERSBERG VERSLUIJS.
Het leek wel eenigszins een stem uit het ver
leden, toen onlangs de mare tot ons kwam, dat Haar
lem's burgemeester eene poging waagde om in de
schoone bloemenstad de Zondagswet te bandhaven
in al hare gestrengheid. Dat het hem daarbg ernst
v?, bljjkt uit de dezer dagen door hem aan de Btu-
denten-roeivereeniging geweigerde vergunning om
den jaarlyksehen roeiwedstrjjd des Zondags te houden
op hei Spaarne.
Goethes woorden, Mephistopheles in den mond
gelegd, en die wij in een vorig artikel vertaald aan
haalden
♦Es erben sich Gesetz und Rechte
Wie eine ew'ge Krankheit fort"
zgn ook hier van toepassing
De considerans van de dusgenaamde Zondagswet,
den 1 Maart, 1815 onder de regeering van den Sou-
vereinen Vorst gearresteerd, luidt:
alzoo Wy in overweging genomen hebben de
noodzakelijkheid om, op het voetspoor onzer gods
dienstige voorvaderen, die daarop steeds don hoog-
Bten prgs stelden, de pligtmatige viering van den dag
des Heeren ea andere dagen, den openbaren Chris-
telgken godsdienst toegëwgd, door eenparige en voor
do geheele uitgestrektheid der Verr-enigde Neder
landen algemeen werkende maatregelen te verze
keren, zoo is het, dat Wjj enz."
In April 1897, dus 82 jaren daarna, bestaat deze
wet nog ongewijzigd, eene wet, die, werd zij alge
meen en gestreng toegepast, eene geheele stagnatie
in onze sociale toestanden veroorzaken zou.
De stoommachine verscheen, de locomotief liet
haar wild triomfgffluit langs onze velden hooren,
oorlogen en revolutiön volgden elkander opde
Souvoreine Vorst, die de wet gaf, zijn zoon en klein
zoon werden tot het stof hunner vaderen vergaderd,
maar da wet heeft allen overleefd. Ean geheel andere
geest omtrent godsdienstige en sociale verhoudingen
drong door in kerk en school, in huisgezin en fami
lieleven; Strauss schreef zijn »Leven van Jezus";
de historische critiek en de Duiteche pbilosophie
deden het geloof schudden op zgne grondvesten
de Staat zelf begreep, dat elk kerkgenootschap bin
nen zyn tempelwanden zgn eigen zaken moest be-
heeren, maar nog altgd is het de taak van de
Overheid de y pligtmatigeviering van den dag des
Heeren te verzekeren.
Het was een goede tijd, toen die Zondagswet
werd gemaakt, toen zij alom werd gepubliceerd"
en ♦geaffigeerd" en op hoog bevel" van de predik
stoelen der onderscheidene christelijke kerkgenoot
schappen werd afgelezen een tgd, dien wy zelfs
terugvinden in het Staatsblad, dat de wet inhoudt
en dat door vorm, kleur en lettersoort dat reeds
lang afgesloten tgdperk voor den geest terugbrengt
een tgd, waarin de wet kon worden uitgevoerd.
Maar thans
Wg weten het, die wet is niet meer te handhaven
en wordt dan ook niet meer gehandhaafd. In kleine
gemeenten houdt men in den regel nog de hand
aan de bepaling, waarin aan de plaatselyke politie
wordt opgedragen ♦alle hinderlijke beweging en
gerucht in de nabjjheid der gebouwen, tot den open
baren eeredienst bestemd en in het algemeen alles
wat dezelve hinderlgk zoude kunnen zgn, voor
te komen of te doen ophouden", maar zelfs in die
kleine gemeenten in des regel nog alleen bg het
kerkgebouw der hervormden (wat zeker een restantje
is van den ouien staatsgodsdienst), omdat men voor
de andere kerkgenootschappen geen meerdere
agenten disponibel heeft. Openbare arbeid wordt
echter op vele en vooral in de grootere steden verricht.
De trams snorren daar ongestoord voorbjj de kerk
gebouwen, winkels en herbergen (de laatste schier
overal) zgn geopend en de Zendag is geworden een dag
van rust en ontspanning en slechts weinig Neder-
landers storen er zich meer aan, dat er in 1815
een landsvader is geweest, die plichtmatige" viering
van den dag des Heeren heeft >willen verzekeren", 4
Iedereen is overtuigd, dat do wet eiken Zondag in
elke gemrente van ons vaderland talloozo tnalen
wordt overtreder, dat de ijzeren noodzakelijkheid
van het verkeer dit meebrengt on andermaal wordt
bevestigd dat in oude zakken nieuwe wjjn niet kan
gegoten worden zonder dat de zakken barsten.
In de laatste jaren hfbben zich twee richtingen
tot bevordering van Zondagsrust doen kennen.
De eene is de streng orthodox4», die geheel onze
maatschappij zou willen dwingen tot staking van
allen arbeid op Zondag. Alleen de geestelijken en
de kosters zullen op dien dag mogen werken en
niettegenstaande het gebod, dat >noch uw dienst
knecht noch uw vee" op den Sabbath werken zullen,
wordt ook het paard van dezen of genen landbouwer
gebruikt om den predikant naar eene naburige ge
meente te vervoeren, en worden op den Zondag in
de kerkgebouwen, ten nadeele van de giften voor
de armen, inzamelingen gehouden voor particuliere
Bcholen.
De tweede richting is eene gewoon menechelgke:
verzekering van een wekelyksehen rustdag, zooveel
mogelyk op deu Zondag" aan allen, die door arbeid
hun brood verdienen. Dat daarvoor bg voorkeur de
Zondag wordt genomen ligt uit eeuwenoude gewoonte
voor de hand. Aan allen echter op dien dag rust te
geven is onmogelgk, omdat de zucht tot ontspanning
of verplaatsing bg hen, die zes dagen in de week
hard gewerkt hebben, noodzakelijk met zich brengt,
dat anderen op dien dag vaak harder moeten werken
dan in de week.
Langzaam maar zeker gaat het echter den weg
op, dat het denkbeeld één rustdag in de week voor
iedereen, die werkt, al kan dit dan niet altgd op
Zondag zgn, noeer en meer ingang vindt. Naast het
denkbeeld der plichtmatige viering van den dag des
Heeren is dat van een rustdag, in sociale beteokenis
opgekomen. De Souvereine Vorst werd in 1815, uit
den aard der zaak, voornamelgk geleid door reli-
gieuse overwegingen, wat ook bljjkt uit zgn last
om de wet van de predikstoelen der onderscheidene
christelijke kerkgenootschappen te doen aflazen. Zij
moest doorgevoerd worden, al zouden de sociale toe
standen er onder lgden.
De tijden zgn sinds in hooge mate veranderd.
Men heeft begrepen, dat de dienst des Heeren eene
taak van h.t hart is en niet op commando van den
Staat kan geschieden.
In een Staat als d« onze, die onder zgne inge
zetenen duizenden IsraÖ'ieten telt en nog meer dui
zenden, voor wie een kerkgenootschappelijk christen lom
alle beteekenis heeft verloren, paBt het hoofddenkbeeld
der wet niet meer en dient de wetgever zich hoofdza
kelijk door maatschappelijke factoren te laten b-heer-
schen en leiden. En uil dit oogpunt bnschouwd is de
Zondagswet e ne reusachtige abnormaliteit, eone wet,
die indruiecht tegen het recht van het individu om
in geloofszaken te handelen naar eigen geweten en
naar eigen overtuiging.
Niemand verhindert de mannen der Zondagsheili
ging om den rustdag door te brengen met kerkg3an
en psalmgezang; maar bij een onverbiddelijke toe
passing van de Zondagswet zouden andoren verhin
derd worden hun Zondag door te brengen zooals zjj,
in verband met hunne omstandigheden, dit verlangen.
Men gevoelt het, dat dit een onrechtmatige en een
onuitvoerbare eisch 19.
De wet heeft uitgediendzelden of nooit wordt
zjj in haar volle gestrengheid toegepast. Maar nu
het schgnt, dat enkele kerkelgken het eenigszins
verroeste wapen weder uit huu arsenaal halen, nu
zjj weer in Kamer en raadszaal zich zullon gaan
verheffen op het voetstuk hunner eigen-voortreffe-
lijkheid en, niettegenstaande de feiten, die de toe
passing der wet onmogelijk maken, hare handhaving
zullen vragen, nu dient de wetgever eene nieuwe in
het leven te roepen, die aangepast kan worden aan
de nieuwe sociale orde, welke uit de veranderde
tijdsomstandigheden is geboren.
Dat hierbjj de considerans van den Souvereinen
Vorst niet meer gebruikt kan worden is duide-
ljjk. De viering van den dag des Heeren te ge
lasten is niet meer de taak der overheid. Zjj late
die viering over aan da eigen consideratie" der
ingezetenen. De viering zal dan meer oprecht en
overgelaten zjjn aan hen, die daartoe uit eigen aan
drift, opgewektheid gevoelen. De Zondag worde door
den wetgever gestempeld tot een dag, waarop alleen
de noodzakelijke arbeid mag verricht wordende
arbeider erlauge daarbg de zekerheid, dat hg buiten
die hooge noodzakelgkheid niet worde geëxploiteerd
door den wetgever. Dan kan die dag werkeljjk een
rustdag wordenvoor den een om dien dag te vie
ren naar den aard zijner godsdienstige of kerkeljjke
meening; voor den ander tot ontspanning of ge
not na een week van harden arbeid.
Tevens dient er gewaakt te worden, dat hun, die
door hun werkkring genoodzaakt zjjn om op Zondag
le arbeiden wjj wjjzen op hen, die betrokken
zgn bg de exploitatie der vervoermiddelen, hotels
en dergoljjke in de week een rustdag worde ge
waarborgd.
Nu vermoeden wg wel, dat dit alleB nog lang tot
de vrome wenschen zal bljjven beboorendat do
wetgever, wetende dat de wet toch niet gehandhaafd
wordt, het karretje nog wel geruimen tgd in het
oude spoor zal laten loopenmaar wg rekenen op
het hoogere motief, dat bestaat om iu dezen de hand
aan den ploeg te slaanElke wet, die niet wordt
of niet kan worden nageleefd, werkt demoraliBeerend
en kan slechts strekken tot ondermijning van het
gezag. Vóór alles dient de regeering te zorgen, dat
zjj door het doen verdwgnen van niet naleelbare,
en het vervangen van deze door billijke en recht
vaardige wetten, voorkom?, dat de Staat in zgne
voegen verbrokkele. Want de eerbied voor de wet
is het cement van den Staat.
GOES, 28 April 1897.
De Standaard profeteert ten opricht® der aan
staande verkiezingen eene electorale worsteling zon
der stembus-kannibalisme.
Meer dan eens is dat stembus-kannibalisme ook
ten onzent toegepast, dat men den caudidaat vau zgn
togenpartg (overdrachtelijk altoos) vierendeelde, de
vierdeparten aan slukkeu hieuw, en in die stukken
de tanden zette, tot er geen vezel gaaf aan bleef.
Er heerschfc", zegt het blad, ♦in de wederzjjdsche
beoordeeliog thans een schier academische kalmte, en
dat danken we aan onze gemeenschappelijke partjj-
injluenza.
Alle partgen zgn ziek, toe de Roomsche incluis;
ook al moet toegestemd, dat de Roomscken ook in
de krankekamer het decorum het best vau alle par
tgen in acht namen.
Maar ziek zgn te gader alle partgen door het
insluipen in ons bloed van de democratische bacterie.
Dat heeft alle partijen geknakt. Haar eonheid in
tweeheid omgezet. Go ziet ze allen op een tandem,
twee op één wiel, uitrgden. En als die twee er niet
in slagen sa Am de harmonische maat te trappen,
dan liggen ze straks beiden voor den grond.
Een op elk wiel, zoo als het vroeger ging, liep
vlot; in de politiek is de [tandem altoos gevaarljjk."
En onder het opschrift Uit Goes naar IJssel-
mondescbrgft de Standaard:
In Uo38 is dezerzgds tegenover de dissentieerende
broederen de meest tegemoetkomende houding aan
genomen.
Men is, bjj voorloopige bespreking, zóó ver gegaan
als uien slechts even gaan kon.
En zie, nu reist uit Goes de heer Van Koetsveld
naar IJsselmonde, en vuurt daar een speech tegen
de Calvinisten en dr. Koyper at, zoo fel en scherp,
en met zulk een reeks van valscbe beschuldigingen
doorweven, alsof in hoogst eigen persoon de politieke
procareur-generaal eener vjjandige tegenpartjj aan
het woord was.
Ja, sterker nog. Na dit requisitoir genomen te
hebben, ontziet hij zich niet, de voorkomende in
schikkelijkheid dezerzjjds in Goes betoond, ten eigen
bate uit te spelen.
Hiervan zouden we geen nota hebben genomen,
indien de Nederl. van deze speech niet een zeer
breed verslag had opgenomen.
Dit toch kon allicht den indruk vestigen, dat
men van voornemen was van die zjjde op zulk een
manier heel deu stembusstrgd te voerenen voor
dat geval willen we er op wyzen, dat de telepho-
nische gemeenschap, hoe ook onzerzjjds aangeboden,
met het doorknippen van één metalen draad weer
afknapt."
Kan, zoo vragen wijook van academische
kalmte" en ♦influenza" in de antirevolu
tionaire partg zelve gesproken worden, als men ziet
hoo vinnig de mannen-broeders elkander te lyf gaan
En is dat nu geen kannibalisme"
In de heden alhier gehouden vergadering van
Ingelanden der Breede Watering bewesten
I e r 8 e k e waren tegenwoordig 39 personen uit
brengende 74 stemmen.
Hierin werd vastgesteld do begrooting voor 1897/98
in ontvang en uitgaaf op f 124385,13 met een post
voor onvoorziene uitgaven van f 13001,1 Ll'a. Het
dgkgeschot bedraagt f 10 per hectare.
O. m. komt in de begrooting voorle. het voor
zien over 100 M. lengte, ter oppervlakte van 10800
M-. van het onverdedigd oevervak tU98chen de peil-
raaien 36 en 50, door het plaatsen en m9t steen
bastortea van drie rgs-zinkstuiken tusschen de peil-
raaieu 37 en 40 en van em ziukstuk tusschen de
peilraaien 49 ea 50en 2e. het aflossen van negen
obligatiöu a f 1000 in de geldleening per rest*
f 209,000.
Naar men ons mededeelt is door den beer
E. van den Bosch alhier, wegens drukke bezig
heden en daaraan verbonden vele uitstedigheid, ont
slag verzocht uit zgne betrekking van ♦generale
brandmeester."
'a-Gravenpolder. Gedep. Staten van Zeeland
hekben afwyzend beschikt op het request vau
den Raad in zake het onderwgs in de gymnastiek,
aangezien vóór het gebouw dat openbare lagere
school zich een schoolplein uitstrekt, hetwelk met
geringe kosten van de openbare straat kan worden
afgesloten. Gaat de Raad op dit denkbeeld in, dan
krygen wjj midden op het dorp een plaats, op welke
het onderwgs ten aanschouwe van het publiek ge
geven en genoten wordt.
Ook uit K£r*bl>endijke meldt men ons dat
Dinsdag bjj het gemeentebestuur het bericht is ont
vangen, dat Gedeputeerde Staten geen dispensatie
hebben verleend omtrent de invoering van
a k j.
Aldaar werd Maandag de heer J. van Gorsel
benoemd tot onderbrandmeester ter voorziening in
de vacature, ontstaan door het vertrek vau den heer
L. C. van Doorn.
De afdeeliag Zuidelgk Hoatenisse van de katho
lieke kiesrereeniging ♦Hulst" heeft mr. F. Walter
candidaat gesteld voor de Tweede Kamer.
•Botterdam. Tot lid der Tweede Kamer is geko
zen mr. E. E. van Raalte (l.) met 1456 van de
1514 geldige stemmen.
Voor de stoomtram Hulst Wals
oorden hebben thans alle belanghebbende gemeen
ten en polders de hun gevraagde subsidie verleend,
zoodat men mag aannemen, dat thans de aanleg van
de tram verzekerd is.
Het was dit jaar de eerste maal, dat Konin
gin Wilhelmina met haar moeder bg Haar
bezoek, dat zjj deze week aan Amsterdam brengen,
voor militaire en civiele autoriteiten audiëntie
verleende, zoodat zg de menigte op den Dam moest
teleurstellen en niet, evenals de laatste jaren, voor
het raam aan den rechtervleugel verscheen, om een
huzaar, het monument, eene woning of een straat
jongen uit te teekenen. De Koningin is than6 eene
volwassen joukvrouwe geworden, en stond Maandag
morgen in rouwgewaad, wegens het overljjden
harer tante, wglen groothertogin Sophie naast
H. M. de Regeutes, ten einde zich da audiöatiegasteu
te laten voorstellen. De Regentes had zooals altyd
voor een ieder een vriendelyk woord en hare belang
stelling in zaken van allerlei aard werd als steeds
opgemerkt. Ook de jeugdige Koningin sprak een
welwillend woord tot velen, die haar kwamen com*
plimentaeren.
Gisteravond hebben de Koainginnen in de troon
zaal audiöatie verleend aan drie Borneo'sche prinsen,
zoons van den vorst van Koetei op Oost-Borneo,
die onder geleide van den assistent-resident Eord-
mans eene reis naar Europa hebben gedaan en der
Koningin eonige geschenken huns vaders kwamen
aanbieden.
De kroonprins sprak H.M. toe en legde de hulde
en eerbied van zgn geslacht en zgn volk aan deu
voet van den troon onzer koningin; zgne woorden
werden vertolkt door den heer Eerdmans.
De plechtige audiöatie werd door het ganscbo hof
bygewoond.
H.M. dankte minzaam voor de bewyzen van hulde
en richtte door bemiddeling van den heer Eerdmans
verscheiden vragen tot de Oosterlingen.
De drie prinsen vertoonden zich in eene kost
bare gala-kleedg voor H.H. M.M. De kroonprins
droeg een sluitjas met diamanten knoopen en had
een zwaard op zyde ter waarde van vgfduizand gul
den 1 (N. 11. Ct.)
Bjj de door H.H. M.M. de konioginuen te
Amsterdam verleende audiöatie ten paleice meidie
zich ook een deputatie van koffiehuis-
houders aan, afgevaardigd door den ♦Nederland-
schen Slyters- en Bierhuishoudersbond."
Deze deputatie overhandigde H. M. een adres,
waarby bezwaren ontwikkeld worden tegen de wer
king van de drankwet, zooals deze thans
vigeert.
Adressanten wgzen ar op, dat de voorspelling vau
den tegenwoordigen minister van binnenUndsche za
ken, dat de wet alleen zou aanleiding geven tot
veel schrgvery en plagerg" is uitgekomen. Immers
het zjjn alleen de bevoorrechten die vergunnings
recht" kunnen krggen en vele anderen worden als
