1897 N". 42.
Donderdag 8 April.
849le jaargang
Do uitgave dezer Courant geschiedt Maandag-, Woensdag- en Vrijdagavond,
uitgezonderd op feestdagen.
Prjjs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, f 1,75.
Afzsnderljjke noinmers 5 cent; niet bjjblad 10 cent.
Behalve aan ons Bureau worden Abonnementen en Advertcntiün voor dit blad
aangenomen bjj de liöoren Nijqh Van Ditmjh te Rotterdam en yerder
bjj alle Boekverkoopers e» Brievengaarder*.
De prjjs der gewone advert6ntiën is van 1-5 regels 50 cent, eiken regel meer 10 ets.
Bjj directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prjjs
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huwoljjki- en doodberichten en do daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regels a f 1,berekend.
Dienstaanbiedingen, niet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald '20 c
Aanvragen om e» vermelding van liefdegaven 5 cent per regel.
Intending: van advertent!?* vA®* 9 «re* op den dan der uitgave.
0ESCHE
COURANT.
VOORBEREIDING.
IV.
Invooring van leerplichtook voor voortgezet of
voor herbalingsonderwjjs, en verbetering der onder-
wjjzeistrakteuienteri' )6 de vyfde paragraaf van bet,
urgentie-program. Over invoering \an leerplicht op
zich z«If valt niet veel meer te zeggen. De wen-
scheljjkhr-ii daarvan ib onder de liberalen algemeen
erkend. Ia de programs der kerkeljjke partyen vindt
men er geen spoor van. In het, program der radi
calen heet het: ^leerplicht tot veertienjarigen leeft yd
on verplicht herhalingsonderwjjs."
Het komt ons echter voor, dat op dit punt niut
alleen de radicalen te ver gaan, maar dat ook bet
program der L. U. te veel hooi op de vork neemt.
R»eds bij de bfspreking van leerplicht tot het
twaalfde jaar is vaak de vraag gerezen of het dan
niet wenecheljjk zou zjjn om, vooral bjj het land
bouwbedrijf, de ouders schadeloos te stellen voor het
gemis vaa de jeugdig© arbeidskrachten, welke door
leerplicht aan het bedrijf zouden onttrokken worden.
Maar nog veel meer treedt die vraag op den voor
grond, wanneer men Derplicht ook tot hoogeren
leeftgd fn tot het herhalingsonderwijs zou willen uit
strekken. Zoolang de maatschappelijke toestanden niet
verbeterd zijn door de doorwerking van da andere
aan de orde komende onderwerpen van sociale wet
geving, m. a. w. zoolang de ouders, helaas, de op
brengst van don arbeid hunner kinderen reeds op
12- a 14jarigen leeftjjd niet kunnen missen, zoolang
moet het oauitvopobiar worden geacht leerplicht tot
zulk eene uitgestrektheid in te voeren.
Het komt ons daarom geraden voor, dat de libe
ralen zich voorloopig bjj leerplicht tot het 12e jaar
b^paleu, en komt zulk eene wet tot stand, daarvan
de werking af te wachten.
Verbetering der onderwijzerstraktementen is eerst op
de vergadering van 14 Nov. bjj de paragraaf ge
voegd. Ons ideaal is altjjd geweest, dat de open
bare onder wijzer zou worden rijksambtenaar. Dat
hjj nu door de gemeentebesturen wordt aangesteld
en bezoldigd, vindt waarBcbjjnlijk zjjn oorzaak in
vroegero toestanden, toen elke gemeente voor haar
onderwy8 zorgde zooals zjj goeddacht. Wèl heeft
de onderwijswet in art. 26 eene minimum-jaarwedde
toor de onderwijzers aangegeven, maar deze iB zoo
laag gesteld, dat de uitdrukking minimum-ljjders
niet geheel ten onrechte in 't leven is gekomen.
Wanneer de cmderwjjzer met lust en ijver zijne
betrekking zal waarnemen, zijne studiën wil voort
zetten, dan moet hjj niet gekweld worden door te
zware huishoudelijke zorgen uit e9ii oogpunt van
moraliteit dient hjj in het huwelijk te kunnen treden
en niet bevreesd behoeven te zijn voor de daaraan
verbonden gevolgen
Nu zjja er gelukkig gemeentebesturen, liberaal
genoeg om dit in te zien maar er zjju er ook, die
elke uitgave voor de openbare school uit den booze
achten en die zich daarom ook tot het minimum
der jaarwedde bepalen.
Dit alles zou voorkomen kunnen worden, wanneer
het Rjjk het gebeele openbare ondorwjjs voor zyue
rekening nam en dus de gemeenten onthief van eene
zorg, welke voor do meeste een drukkende lastpost
is. Maar vooral: de positie van den onderwjjzer zou
daardoor veel onafbankelijkor worden en by zou
verschoond blijven van intriges, die nu vaak door
antirevol. gemeenteraadsleden tegen hem op touw
worden gezet.
Eene algemeene herziening der onderwijswet ver
wachten wjj niet, tenzij een kerkeljjk ministerie aan
het roer koma. Dan echter zal zskor de herziening niet
zjjn in den door de openbare onderwijzers gewensch-
ten zin.
Maar voor ean liberale meerderheid in de Kamer
zou voorzeker de taak weggelegd zjjn, eene wjjziging
van art. 26 der betrokken wet tot een speciaal
onderwerp van behandeling te makeD, opdat in ieder
geval de positie van den onderwijzer verbeterd
worde, en daarom meen en wy, dat dit punt terecht
op het program is gebracht.
Sommige instellingen en rechten planten zich
van geslacht tot geslacht voort als eene erfeljjke
ziekte." Deze woorden van den dichter-wjjsgeer
Goethe kwamen ons voor den geest nu wjj genaderd
zjjn tot de zesde paragraaf van het. urgentie-program
verbetering van den rechtstoestand der vrouwzoo wat
haar persoon als haar vermogen betreft, en in 't bjj-
xonder tot waarborging van het recht der gehuwde
vrouw op de opbrengst van haar arbeid behartiging
van het lot van verwaarloosde kinderenf waar noodig
onder opheffing of beperking van de ouderljjke
macht."
Het is opmerkeljjk, dat in eene wereldgeschiedenis
van zoovele duizenden jaren het nog slechts onge
veer eene eeuw|geleden is, dat men begon na te
denken over het wezen en de beteekenis der vrouw
iu de maatschappij. Van de vroegste tjjden af is
de vrouw beschouwd als een soort voorwerpiets
dat men bezat. Reeds in Motes' tjjd werd zjj als
zoodanig voorgesteld en nog is de vrouw bjj vele
Oostersche volken niet veel meer dan de dienstmaagd,
geheel onderworpen aan het welbehagen van haren
heer en meester.
Ia de beschaafde wereld was bet tot aan de
Fransche revolutie niet veel beter. Maar toen werd
met de oude wereldbeschouwing gebroken en de
vrouw werd altbaDS erkend volkomen >mensch" te
zijn. De jongstverloopen 25 jaren hebben echter
eeist een vasten vorm gegeven aan het streven
der vrouw. »De zwijgende en gehoorzame aanvul
ling van het leven d^s mans," zegt dr. Von Stein
begint te lceren, dat bjjna alles wat geschiedt
slechts half geschiedt en slechts balt gereed komt,
wanneer zij het niet mede aanpakt."
Nochtans is haar rechtstoestand, zooals die te
vindon is in het le Boek, 6an en 7en titel, van
het Burg. Wetboek, het bewjjs, dat van een recht
dat met baar geboren is" daarbjj minder sprake is
dan van de aloude inz'-tting of instelling, die baar
eene ondergeschikte plaats in de maatschappjj aan
wijst. Daarom zal het slechts een daad van recht
vaardigheid zjjn, wanneer de liberalen eene poging
wagen om met de oude opvatting omtrent de vrouw,
die ook uit bovengenoemde titels van het B. W.
spreekt, te breken, en met leedwezen moeten wjj
constateeren, dat van dit sociale vraagstuk in de
programs der andere partjjen niet gewaagd wordt,
terwijl daarentegen in het anti-revolutionaire con
cept-program wèl de wederinvoering van de dood
straf, en in de koloniën wèl de onttrekking van de
inlaudsche christenen aan bet Mahomedaansche recht
▼erlangd, maar de Nederlandsche vrouw oogenschijn-
ljjk nog altijd gelaten wordt in don afhankeljjken
en Eohier hulpeloozen toestand, waarin zjj door het
huweljjk geraakt.
De ondergeschikte toestand, waarin de gehuwde
vrouw verkeert tegenover baren echtgenoot, die over
haar persoon en vermogen haast geheel naar wille
keur kan beschikkende onmogelijkheid, waarin de
vrouw verkeert, om te boletten, dat haar man de
opbrengst van haar vljjt en arbeid in brooddronken
heid verbrassp, schjjnt den keikelyken niet eenige
aanleiding te hebben gegeven om mede eene poging
te wagen, teneinde aan de vrouw, die toch in de
eerste dagen der christenheid zulk een groote en
hartverheffende rol heeft gespeeld, die rechten te
waarborgen, waarop zij krachtens haar volkomen
mersch-zjjn aanspraak kan maken.
Hier nu ligt voor d9 liberalen een heerlijk arbeids
veld open bun streven moet het zijn te zorgen, dat
de vrouw, die een deel van het leven des arbeids
naast den man uitmaakt, niet langer op eene lijn
geplaatst blijve met »buurmans os, ezel of slaaf."
Wat aangaat het lot der verwaarloosde kinderen
wie onzer heeft geen medelydon met de ongelukkige
schepseltjes, die stelselmatig voor de misdaad worden
grootgebracht en die hun treurig beslaan eindigen
in de diepste ellende of in den kerker.
Zie in de groote steden, hoe daar moeders hare
kinderen aan bedelaars verburen h09 jonge meisjes
uit bedelen worden gezonden en rebels vaak baar
jeugdig lichaam te koop aanbieden, daarbij eene taal
bezigende, waarbjj men van walging het hoofd af
wendt. Honderden jongens zwerven bjj dag en bij
nacht langs de straten, van kwaad tot erger verval
lende, geen onderscheid kennende tusschen goed en
kwaad, aanstaande toevoer voor de gevangenissen.
Gelukkig behoeft echter hierover geen partjjstrjjd
te bestaan, want op dit gebied blijkt de verteedering
des harten uit elk program en op dit punt kan
wellicht in de naaste toekomst een goede oogst ver
wacht worden.
Minder eenstemmigheid zal er bestaan over de
beide nu nog overige punten van bet urgentie-pro-
gram, waarover wjj in een slotartikel nog een en
ander hopen op te merken.
GOES, 7 April 1897.
Indertjjd werd een der eerste rjjksland-
bouvrproefstations te Breda gevestigdal
spoedig werd het echter overgebracht naar Goes.
Het schjjnt, dat het ook daar nog geen bljjvende
plaats heeft gevonden, althans er worden pogingen
in het werk gesteld om te Middelburg of Bergen-
op-Zoom geschikte lokalen te vinden om deze inrich
ting ouder dak te brengen, daar het rjjk op moei
lijkheden stuit om het tegenwoordige gebouw van
den eigenaar over te nemen.
Nu de N. R Ct. het bovenstaande meldt, kunnen
wjj het in zoover bevestigen, dat er werkeljjk ver
schil bestaat tusschen minister Van Houten en de
eigenaars van het gebouw, waarin het proefstation
thans gevestigd is. Iutnsschen duurt de huur van
dit gebouw nog twee jaar en aangezien het Rjjk
het niet zonder veel kosten in zjjn vroegeren toe
stand kan terugbrengen wat eene voorwaarde
van de huur is en een nieuwe inrichting elders
evenzeer gioote kosten na zich sleepen zou, kan het
de raag zjjn, wat ten slotte voor het Rjjk het voor
deligst en voor het publiek het moest gewoEscht
is. Bovendien, een ministeriëol leven is, gelijk bekend,
niet altjjd lang van duur.
Voorts kunnea wij nog melden, dat van regeerings-
wege ook naar terreinen in deze gemeente onder
zocht is.
Gisteravond had op de bovenzaal van het
Café Hartman" alhier eene algemeene ver
gadering plaats van de werkende en kunstlie
vende leden der Harmonie »Euphoni a." Zjj
werd bijgewoond door 4 besluurs- en 28 gewone
leden en den directeur. Bjj de opening der verga
dering gaf de voorzitter, dbr. I. G J. Kakebeeke,
zjjn genoegen te kennen, dat de muziektent van
Volksvermaken" voor Goes behouden bljjft en be
tuigde zijn dankbaarheid voor het door den gemeente
raad genomen besluit, welke woorden door de aan
wezigen met applaus werden begroet. De rekening
over 1896, die daarna aan de orde was, word goed
gekeurd in ontvang op f 640,50, in uitgaaf op
f 560,201/2 en dus een goed slot aanwijzende van
f 71,29 Va- Dit belangrjjk saldo is voornamelijk te
danken aan het zuinig en wel overlegd beheer van
den penningmeester, dhr. P. A. de Ligny.
De begrooting voor 1897 werd vastgesteld op een
som van t 591,29 1/2 met een post voor onvoorzien
van f 44,29 tys-
Bjj de benoeming van bestuursleden wegens pe
riodieke aftreding werd dbr. L. M. van Campen
met 29 van de 82 stemmen, herkozenbjj nam de
herbenoeming aan. In de vacature, ontstaan door de
benoeming van dhr. F. X. Mannhardt, tot 2e directeur,
die daardoor geen bestuurslid bljjven kon, werd
met 20 stemmen gekozen dhr. G. Rejjerse, die zich
eveneens de benoeming liet welgevallen.
Vervolgens bad een bespreking plaats van het
plan om oen groot, internationaal festival voor har
monie-, fanfart- en zauggezelschappen te geven ter
viering van het tienjarig bestaan der Harmonie, op
den 2en Pinksterdag a. s. Reeds hebben zich acht
zang- en zeven fanfare-gezelschappen aangemeld,
een getal dat voldoende is om het festival te doen
doorgaan, waartoe dan ook werd besloten. Daar de
laatste dag van aanmelding verlengd is tot 1 Mei a. s.,
is er kans dat zich nog meerdere gezelschappen
zullen aanmelden. De niet geringe kosten, aan zulk
6en feest verbonden, zal men trachten te dekken
door aan de ingezetenen geldeljjke bjjdragon daar
voor te verzoeken. Onder de deelnemende gezel
schappen zal 0. a. een som van f 225 aan prjjzen
worden verloot. Met het oog op de vele voordeeleu
echter, die het jongste festival bij gelegenheid van
bet turnfeest alhier aan de neringdoenden beeft ge
geven, vleit het bestuur zicb, dat die bydragen in
voldoende mate zullen vloeien. Niet minder toch
dan ongeveer 12000 vreemdelingen hebben toen onze
gemeente bezocht, waarvan ieder het zyne aan ver
teer en inkoopeu beeft achtergelaten en daardoor,
naar berekening, een ongeveer geljjk aantal guldens
in de stad is gebracht.
Onder dankbetuiging voor de opkomst en mede-
deeling, dat het bestuur bereid is alle gewenschte
inlichtingen omtrent het festival te geven, werd de
vergadering gesloten.
Gelijk uit achterstaande advertentie blijkt, zal
de derde aboncementsvoorstelling der tooneelisten
van den TYvoft-schouwburg a. s. Vrydagavond in
de zaal van -*de Prins van Oranjealbier plaats
hebben. Opgevoerd wordt bet drama van Emile
Zola Thérèse Raquinwaarvan gezegd wordt, dut
het »met scherpe lynen uitkomt tegen den achter
grond van verbaaltjesachtige drama's, bljjspelen,
poseen, kluchten en wat dies meer zjj, en dat, indien
het tooneel opvoeden moet, en een spiegel moet
wezen, waarin het publiek schrikt van eigen spie
gelbeeld, dan Thérèse Raquin slechts ter opvoering
aanbevolen kan worden, omdat in dezen tjjd geen
stuk geschreven is, dat met meer klem en meer
talent de gevolgen laat zien van schuld."
Ook de uitvoering door dit gezelschap, met de
dames Aleida MulderRoelofsen eu De Heer en
den heer Erïmann in de hoofdrollen, wordt zeer
geroemd.
Jammer, dat aan het plan tot deze opvoering
niet wat vroeger publiciteit is gegeven. Dit kan
allicht van invloed zjjn op de opkomst, waartoe
wy overigens degenen, die ook wel eens de opvoe
ring van een dramatisch stuk willen bywonen,
gaarne aansporen.
Ingaande met 1 Mei a. e. zyn benoemd tot
brievenbestellers aan hot postkantoor te
Goes A. Beenhakkerthans postbode t§ Wolfertsdyk,
J Verboomidem te Schoondyke en A. van Schaijk,
idem te Doeticchem.
Er was eene vacature door de bevordering van
den besteller C. Kooman tot adsistent. Voorts was
er re<ds lang behoefte aan uitbreiding van het be
stellend personeel, waarin thaDS voorzien is door
dien het aautal bestellers van 6 op 8 is gebracht.
In de Maandagavond gehouden vergadering
van de antir. kiesvereenig. Voor Neder
land en Oranjete Goes werd met groote meer
derheid van stemmen besloten mee te gaan met
het Program van Actie. Uit de voorafgegane be
spreking bleek echter, dat velen huiverig wa
ren voor de gevolgen, die eventueel® ver
wezenlijking van vele wenschen zoude meobrongen,
vooral in zake de graanrechten.
Tot stemhebbend afgevaardigde naar de Depu-
tatenvergaderiog werd aangewezen de heer M. de
Jonge Jz terwijl do vergadering den heer A. S.
J. Dekker koos om den heer de Jonge te dienen
van advies. (a.r. Nederlander.)
De tot commies dar telegraphie 3e k!. bevcr-
deide beer A. A. van Lay k alhier wordt over
geplaatst naar het post- en telegraafkantoor te
Bergen-op-Zoom, terwjjl de heer Marsman, com
mies der tolegr. te Bergen-op-Zoom, te Goes wordt
geplaatst.
De tot commies der posterjjen 3e kl. bevorderde
commies der 4e klasse J. G. de Fouw wordt
verplaatst van het postkantoor te Amsterdam naar
het post- en telegraafkantoor te Enschedé.
Met hst oog op de veelvuldige gepleegd
diefstallen in kerken heeft de politie te
Goes het bestuur der kerkeljjke instellingen verzocht
des nachts geen kostbaarbeden of geld in de kerken
of consistoriekamers te doen verblijven.
Oudelande. Het aantal kiezers in deze ge
meente bedraagt 120 voor Kamer en Staten, 119
voor den gemeenteraad. Vroeger was het aantal 65.
Het Handelsblad wjjdt een wooid van waar
deering aan den ook hier door familiebetrekking
persoonlijk niet onbekenden heer G. B. Salm,
bouwmeester te Amsterdam, die Maandag overleed.
Onder de oudere architecten nam de heer Salm
een eervolle plaats in. Gebouwen van hem zjjn
het Aquarium, het gebouw van de Vrye Gemeente,
dat van de Spaarbank der stad Amsterdam en de
Amstel-Bierbrouwery, terwjjl mede door hem is tot
stand gebracht de ombouwing van het Czaar-Peter-
huisje te Zaandam. Met zjjn zoon, den heer A. Salm,
bouwde hjj 0. a. het Blindeninstituut aan het Von
delpark.
In den laatsten tjjd trad de heer Salm, een
krasse 65er, niet meer als bouwmeester op. Zjjn
onverwacht overlyden, gevolg van een hartkwaal,
waaraan hjj sedert eenige tijd leed, zal echter menig
oud vriend en collega van hem treffen.
Uit Tholen scbrjjft men aan De Telegr.
Ook deze week moeten weder door Engelscheu
een groot aantal zaaioesters van de Schelde
zjjn opgekocht. Reeds meermalen is er over geklaagd
dat het vermogen van de Ooster-Schelde voor de
oesterteelt achteruitgaat; nu beeft de Vereeniging
tot bevordering van de Zoeuwache oesterindustrie
zich tot de Regeering gewend om dienaangaande
door deskundigen een onderzoek te laten instellen,
waarop berioht is ontvangen dat bedoeld onderzoek
zal plaats hebben.
Ook de politieke vereeniging Vooruitgang"
te Alkmaar heeft mr. E. Fokker tot eandidaat
gesteld voor de Tweede Kamer.
De a.-r. Nederl. verneemt uit het kiesdistrict
Sliedrecht, dat dr. A. K uy p e r by zjjn voornemen
bljjft, zicb voor de nieuwe Kamer niet meer beschik
baar te stellen.
Bjj Koninklyk besluit van Maandag is mr. J.
van Gennep, lid van do Tweede Kamer, benoemd
tot lid van den Raad van State.
De verkiezing voor een lid der Tweede Kamer
te Rotterdam (vacature-Van Gennep) is bepaald op
27 April a. 8. en de eventueele herstemming op
II Mei.
De volgende akte-examens zyn door den mi
nister voorloopig bepaald
Fransche taal 1. 0. in Augustus, zoo noodig ook
in het laatst van Juli, en die voor middelbaar onder-
wys in December, zoo noodig aanvangende in het
laatst van November;
die voor de Engslsche en Hoogduitsche talen, zoo
wel voor het lager als voor het raiddelhaar onder-
