1896 N°. 14
Zaterdag 1 Februari.
88ste jaargang.
Bij dit no. behoort een bijvoegsel.
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandag-, Woensdag- en Vrjjdagavoud,
uitgezonderd op feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, f 1,75.
Afzonderlijke nommers 5 cent; met bjjblad 10 cent.
Behalve aan ons Bureau worden Abonnementen en Advertentiön voor dikblad
i rogenomen bg de heeren Nijgh Van Ditmar tb Rotterdam en verder
bij allo IJoekverkoopers en Brievengaaidera.
nnaendlnf van advcrtenüën vóór S9 mren op den das der nUg&vei
De prjis der gewone advertentiön is van 1-5 regels 50 cent, eiken regel meer 10 etc
Bg directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prjjs
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regels a f 1,berekend.
Dienstaanbiedingen, niet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald 20 at
Aanvragen om en vermelding van liefdegaven 5 cent per regel.
Na a. s. Dinsdag 4 Februari wordt
ove r de alsdan nog over 1895 onbetaalde
abonnemeiïts- en advertentiegelden buiten
de gemeente per postquitantie beschikt.
De Administratie.
GOES, 31 Januari 1896.
Gisteravond trad in de Gere f. kerk in
de Wijngaardstraat alhier als spreker op ds. J. J.
Impeta van Saeek, daartoe uitgenoodigd door
de vereeuiging »Sainuel." Ein groot aantal leden
dier vereeniging, benevens vele belangstellenden
bevonden zich ia het kerkgebouw en volgden met
aandacht dm bsgaafden spreker, die tot onderwerp
zijner re ie had gekozen: Anna Maria van Schuur
man als Labadiite. Alvorens hjj den kansel betrad
werd gezongen p3. 84 3 en sprak de voorzitter
der vereeniging, dhr. J. de Hoogh een inleidend
woord om de aanwezigen welkom te heeteu en hen
aan te sporen de vereeniging te steunen in haar
pogen gelden bijeen te brengen om daarmede het
schoolgeld geheel of gedeeltelijk te betalen voor on-
of minvermogende kinderen, die de Christelijke school
alhier bezoeken.
Nadat ds. Impeta den kansel had betreden werd
door hem een gebed uitgesproken en door de aan
wezigen gezongen ps. 25 4, waarna spreker aan
ving met een korte persoonsbeschrijving te geven
van Anna Maria van Schuurman, de begaafde ea
merkwaardige vrouw, die in haar tijd aangezien
werd voor een monster van geleerdheid, doch niet
tegenstaande hare hooge ontwikkeling, in tegen
stelling met vele andere geleorde vrouwen, geen
onvrouwelijke vrouw werd. Haar vader was wegens
geloofsvervolging uit Antwerpen gevlucht naar Keu
len, waar zjj in 1607 werd geboren. Reeds in haar
vroegste jeugd toonde zij een buitengewonen aanleg; zij
sprak tien talen, waaronder zelfs het Chineesch was
ervaren in geschiedenis, wijsbegeerte, wis-, natuur-,
sterreu-, ontleed- en geneeskunde, vervaardigde ge
dichten in verscheidene talen, was bedreven in beeld
houwkunde, boetseeren, teekenen, schilderen, muziek,
borduren en onderscheidde zich zelf* op theologisch
gebied. Al deze bekwaamheden hadden haar den naam
doen verwerven van »de beroemde jonkvrouwe van
Utrecht" (waar zjj later eenigen tjjd woonde). Niette
genstaande zjj daarenboven rjjk en schoon was, is zjj, op
raad van haar vader, die vreesde voor de verwikkelin
gen der wereld, nooit gehuwd geweest. Zjj was behalve
een geleerdp, ook eeno vrome vrouw. Op h3ar 4e
jaar gevoelde zij zich reeds tot den Heiland aange
trokken en diende Hem oprecht haar leven lang. Zjj
had vele eigenaardigheden, o. a. bezocht zg zelden
de kerk en toch was zij eene goede christin.
Ofschoon het leven van zulk een buitengewone
vrouw stof zou kunnen geven tot breedvoerige be
sprekingen, wenschte spreker baar alleen te beschou
wen als Labadiste, d. i. als aanhangster van de leer
van Jena de Labadie, een vroom d weeper uit de
I7e eeuw, die de priesterheerschappij wenschte afge
schaft te zien en de innerlijke ingeving van het ge
loof wilde gesteld hebben boven de kerk en den
bjjbel. Hij was daartoe geleid door een blik te slaan
op den toestand der kerk in die dagen. Deze was
aan verwarring en ontheiliging ten prooi, misstanden
en twisten kwamen voor onder alle standen en rich
tingen, de sabbath werd ontheiligd, in één woord
de kerk was diep gezonken. Het was een zekere Jean de
Labadie, die, opgevoed in de Roomsche kerkleer, zich
tegen de gebreken der kerk verzette, daarom verbannen
werd en een zwervend leven moest leiden. Hij kwam
te Genè7e en predikte daar een nieuwe leer, die
al spoedig zooveel aanhang vond, dat hij werd go-
kozen tot predikant. Ofschoon men hem te Gecève
wenschte te behouden, meende hjj te moeten gevolg
geven aan de roepstem, die tot hem kwam uit Mid
delburg, waar hg als predikant bij de Waalsche
gemeente optrad. Een getuigschrift, dat hij uit
Geneve medekreeg, deed hem daar spoedig bekend
zjjn als een waar discipel van Christu3. Om do kerk
te zuiveren van alle onwaardigen wilde hg een
scheiding te weeg brengen en alleen diegenen be
houden, die waarlijk geloofden hij strafte zonder
aanzien des persoons en leidde zelf een voorbeeldig
reinen levenswandel.
Op zijn reis van Genève naar Middelburg kwam
hg ook te Utrecht en leerde daar Anna Maria van
Schuurman kennen, die reeds veel van hem had ge
hoord en die hem uitvoerig den treurigen toestand
der Noderlandsche kerk beschreef. Geheel Utrecht
was vervuld van de mare Labadie wordt de redder
der kerk. Hg betrad ook daar den kansel voor een
uitgebreide schare en maakte op allen, die hem
hoorden, een diepen indruk. Nooit, zeide men, had
een mensch gesproken gelijk dezen. Toen echter de
indruk van zijn woorden eenigsziüs was verflauwd,
was men toch over zijn optreden niet algemeen te
vreden hij overdreef, zeide men, maakte jacht op
effect en wist als het ware zijn hoorders te biolo
geeren. Wie echter van deze meening waren, Anna
Maria van Schuurman niet. Zij vond hem juist een
man naar haar hart en meende dat iemand, die zoo
spreken kon, niet sprak naar aanleiding van een
bestudeerde preek, maar uiting gaf aan een diep
gevoelde, oprechte overtuiging.
Ofschoon Anna spoedig neiging toonde de leer van
Labadie te omhelzen, werd zg door haar vrienden
tegengehouden een aanhanger van hem te worden,
doch eindeljjk kwam zij aan een keerpunt en sloot
zich aan zjjn leer aan. Zg begaf zich naar Mid
delburg, waar Labadie zich reeds als predikant had
gevestigd, en nauwelijks was zg daar aangekomen
of men kou van haar getuigen zij kwam, zag en
overwon, of liever zij werd overwonnen, want spoedig
gevoelde zij zich geheel tot hem aangetrokken en
werd Labadiste In Amsterdam, waarheen Labadie
later vertrok, ging zij zelfs, bij gebrek aan een
andere gelegenheid, bij hem inwonen en werd toen
zjjn medestrijder, besteedde haar krachten aan de
reformatie der kerk en stond onder alle levensom
standigheden pal als een rots. In 1670 herriep zij
al het vroeger door haar geschrevene en trad open
lijk als Labadiste op.
Aanvankelijk maakte deze leer veel opgang, vooral
te Amsterdamde toevloed der kerkbezoekers werd
steels grootor on de onderling-*,liefde trok am. Zelfs
sommige Zeeuwen maakten zich gereed om naar
Amsterdam te verhuizen. Weldra echter gingen de
oogen van vel9 Gereformeerden opeD, men voorzag,
dat de leer van Labadie scheiding in de kerk zou
ten gevolge hebben en dat hare levensgeschiedenis
te Amsterdam ook hare lijdensgeschiedenis zou zijn.
Labadie werd eindelgk met smaad overladen en het
stedeljjk bestuur verbood zelfs zjjn predikingon bij
te wonen. De vroegere opgewondenheid maakte
thans plaats voor neerslachtigheid. Hg verliet Am
sterdam en begaf zich op uitnoodiging van prinses
Elisabeth naar Herfort in Westfalen, doch lasterljjke
geruchten waren hem ook daarheen reeds vooraf
gegaan hij werd er met gemompel ontvangen, maar
de prinses beloofde hem hare bescherming. Hij stichtte
er een kleine gemeente, die zich evenwel niet lang
kon staande houden, daar de leden zich overgaven
aan dans, spel, zang en andere ontspanningen, die
weinig strookea met een zedelijk en godsdienstig
leven. Velen verlieten de kerk en zelfs prinses
Elisabeth liet haar stoel wegnemen.
Van Herfort begaven Labadie en zjjn volgelingen
zich naar Altona in Denemarken om daar een veilig
toevluchtsoord te vinden. Anna bleef hem getrouw
en volgde hem ook daarheen. Slechts twee jaar
mocht hij daar zijn leer verkondigen. Hij stieif er
den 13 Februari 1674 in den ouderdom van 64 jaar,
omringd door ettelijke innige vrienden, in de armen
van Anna.
Alle omstandigheden waren den Labadisten on
gunstig. Een oorlog tegen Denemarken uitgebroken,
noodzaakte de weinig overgeblevenen in IG75 uit
Altona de wijk te nemen, waarna zij zich vestigden
te Sneek, waar die kleine gemeente nog ongeveer
een halve eeuw (tot 1732) heeft bestaan en soms
nog een zekeren trap van bloei bereikte.
Anna was reeds hoog bejaard toen zij in Fries
land kwam. Ofschoon zij langen tjjd een sterke
vrouw was geweest, leed zjj zeer aan de kwalen des
ouderdoms. Op het laatst van haar leven zeer cor
pulent geworden, kon zg moeilijk gaan en moest in
een leuningstoel worden voortgeschoven. Toch bleef
zjj helder van geest, waarop de jaren geen storenden
invloed hadden uitgeoefendzij behield de overtui
ging de ware kerk Gods te hebben gediend en vond
rust en vrede voor haar gemoed. Zjj stierf op 70jatigen
leeftijd den 4 Mei 1678, met een glimlach op het
gelaat en in de blijde verwachting der zaligheid.
Volgens haar laafsten wil werd zij te Wiewerfc bij
Sneek zonder eenige praat begraven en ook geen
gedenkteeken mocht de plaats aanwijzen, waar haar
stoffeljjk overschot rust.
Wat moet ons oordeel zijn, vroeg spreker, over
Anna Maria van Schuurmans als Labadiste Haar
overgang tot die leer is wel te verstaan, maar ni8t
te rechtvaardigen en vormt daarom voor ons een
baken in zee. Door de verleidende woorden eener
geestdrijvende secte heeft zjj zich van de Gerefor
meerde kerk afgescheiden, ofschoon zjj wist dat de
woorden door Labadie gesproken, welke geur van
heiligheid en welsprekendheid er ook van uitging,
niet waren overeenkomstig het woord Gods. Toch
deed zjj dapper mee aan het verguizen der Geref.
kerk en durfde zelfs vaa de leden spreken als van
een hoop kaf, waarin zich enkele graankorrels be
vonden.
Naar aanleiding van het gesprokene spoorde ds.
Impeta zijne hoorders ernstig aan tot een goede,
christelijke opvoeding, beginnende met de kinderen
want, zeide hij, geef mg de jeugd en ik heb de
toekomst. Nog beval hij het christelijk onderwijs
aan en verzocht, bg het verlaten der kerk, een
ruime bijdrage ten behoeve van Samuel".
Ten slotte raadde hij aan het leven van Anna
Maria van Schuurman te beschouwen, evenals men
een geschilderd portret beschouwt, nl. op een af
stand van te dicht bg ziet men niets dan vlekken.
Na dankzegging en het zingen van Ps. 119 3
werd de bijeenkomst gesloten.
De heer C. L. M. Lambrechtsen, direc
teur der Publieke Werken te Amsterdam, vei toeft
sedert de vorige week in het buitenland, ter be
studeering van electri8che en gas-trams. (A. C.)
Woendagjl. vergaderde de Liberale k i e r-
vereeniging te Hoedekenskerke. Slechts
2 leden waren afwezig. Na afdoening van eenige
huishoudelijke zaken, waaronder de verkiezing van
een voorzitter als zoodanig werd de heer J. Wel-
leman herkozen werd het ontwerp van een
hervormings-program" der Liberale Unie in behan
deling genomen. Er werd besloten eene commissie
te benoemen, die omtrent doel en inhoud van dit
ontwerp nader rapport aan de vereeniging zou uit
brengen. Vervolgens hield de hoer P. Lejjs eene
lezing over Leerplicht." Particuliere en kerkelijke
overheden, gemeenteraden en armbesturen werden
opgeroepen om te getuigen van hunne belangstelling,
in het lot der kinderen door ouders en voogden op
te wekken hunne kinderen en pupillen ter schole
te zenden en het schandelijk schoolverzuim te doen
vermiuderen, zoo mogelijk te doen verdwijnen.
lerseke. Er circuleert hier een adres van oes
terkweekers aan d«n Min. van Financial om uit
stel van pachtbetaling. Meermalen is dit
toegestaan onder voorwaarde van 4 pet. rentebetaling.
ïirabbendijke. Alhier worden pogingen aan
gewend tot het verkrjjgen van een Rgkstele-
graafkantoor.
Er circuleert een adres, dat, bjj genoegzame on-
derteekening, aan Zijne Excellentie den Minister van
Waterstaat, Handel en Nijverheid zal worden op
gezonden.
Wolferfsdijk. Op eenvoudige wijze werd Don
derdag jl. het stoffeljjk overschot van den heer
J. van der Baan aan den schoot der aarde toe
vertrouwd. In den lijkstoet naman, behalve een
drietal familieleden en eenige vrienden van den
overledene, ook plaats de colleges, in wier dienst
de ontslapene had gearbeid, benevens het dageltjkseh
bestuur der gemeente. Aan het graf werd niet ge
sproken, in overeenstemming met den wensch van
den overledene.
24olijnspInat. In de Woensdag II. alhier ge
houden vergadering van het Nutsdepartement
»N oord-Bovelan d," die redelijk bezocht was,
deed de heer C. N. v. d. Hejjde verslag over de
landverhuring vanwege genoemd departement in
de gemeente Wissekerke over het jaar 1895.
Door de commissie voor landverhuring werd in
1895 voor 't eerst de van 't Kroondomein gehuurde
9 Sch. gem. land verhuurd en wel, om de vele lief
hebbers, in stukken ter grootte van 160 tot 190
Sch. roeden. In 't geheel waren er 15 huurders,
allen vaste of losse arbeiders en hoofden van ge
zinnen.
Het land werd goed bemest, van minstens 3 voer
tot hoogstens 11 voer per stak. Ieder stuk werd
voor do helft met aardappelen, voor de andere helft
met suikerbieten bebouwd.
De gemiddelde opbrengst van het geheel was hoogst
bevredigend. Het gewicht der suikerbieten per Sch.
gemet bedroeg 16000 K.G., 4de opbrengst der aard
appelen per gemet 90 H.L.
De paebfc bedroeg met gedeeltelijke restitueering
van onkosten, betaling van tienden, vergoeding van
verval van grond, voor toegangsweg en onderhoud
daarvan ongeveer 30 gulden por gemet of gemiddeld
18 gulden por stuk. Door allen was de pacht vol
daan don 2L Sept. 11.
De gemiddelde opbrengst per stuk in geldswaarde
voor bieten bedroeg 40 gulden, voor aardappelen
36 gulden, samen 76 gulden. Gemiddeld was dus
het overschot per stuk 58 gulden, d. i. voor de
meeste huurders 25 30 gulden vrij geld en een
kelder mot 20 tot 24 H.L. aardappelen winterpro-
visie. Dit laatste was voor verscheidene huurders
j eene zeldzame, voor enkelen eene ongikende weelde.
I Hot doel der landverhuring is alzoo volkomen
bereikt. De arbeider maakt zjjn vrijen tjjd, ook van
zijne huisgenooten, productief, want dagloon aan
vreemden kwam niet voor. Het wantrouwen van
eenigen bjj de eerste verhuriüg bleek geheel ge
weken, want toen in 't verloopen najaar een huurder
uit de gemeente Wissekerke vertrok, moest het lot
beslissen, wie der 19 liefhebbers zjjn opvolger zou
wezen.
In 't geheel bedroegen de ontvangsten f 282,57 i/g
en de uitgaven f 257,18, zoodat het voordeelig saldj
f 25,39 i/g aanwijst.
Na eenige bespreking bracht de voorzitter zijn
dank en dien der vergadering vcor al het tot
stand gebrachte in deze zoo nuttige zaak. Tevens
besloot de vergadering aan den rentmeester van 't
Kroondomein Baron Schimmeipenninck v. d. Oye
een afschrift van 't volledige verslag toe te zenden.
In de vergadering met dames besprak de heer
A. T. C. Swenne den valk. Op recht duidelgk wgzp,
zooala een ooggetuige dat alleen kan, besprak hij
eerst den valk, inzonderheid dien dar valkenjacht
(een aanwezig opgezet exemplaar uit Valkens waard
deed daarbij uitstekenden dienst) en daarna uitvoe
rig de wjjze ven vangen, temmen, africhten enz.
zooals de valkeniers van onds dat te Valkenswaard
en omstreken gewoon zjjn, om daarna dan getemden
en afgerichten valk op de jacht te beschouwen.
Met zeer veel belangstelling werd deze lezing, op
gehelderd door teekeningen, door allen gevolgd en
g6noten.
Na nog eenige voordrachten sloot de voorzitter,
onder dankzegging, inzonderheid aan den heer Swenne,
deze vergadering.
De treurige ervaring, die zoovele onzer land-
genooten op het punt van landverhuizing
hebben opgedaan, maant Z9ker tot groote voorzich
tigheid. Toch Van uit emigratie voor sommigen onder
bepaalde omstandigheden eene gelukkige toekomst
geboren worden, en daarom meenen we, zonder
eenige aanbeveling onzerzijds, het volgende onder
do aandacht onzer lezers te mogen brengen, dat
door ons aan de Tel. wordt ontleend
Het komt in den laatsten tjjd herhaaldelijk voor,
dat huisgezinnen, waaraan het moeilijk valt hier
in Nederland op eene eerlijke manier aan den kost
te komen, door emigratie in hun lot verbetering
zoeken te brengen. Vooral is dit in de provincie
Friesland het geval met gezinnen uit den boeren
stand, die in den loop der jaren achteruit zjjn
gegaan.
Onder zekere voorwaarden heeft thans de regee
ring van den Zuid-Amerikaanschen staat Chili de
gelegenheid opengesteld tot kolonisatie voor een
beperkt getal Nederlandsche landbouwersgezinnen.
De kolonisten moeten zijn bekwame landbouwers,
gehuwd en vrouw en kinderen medenemen.
Het reisgeld wordt door de Chileensche regeering
verstrekt en verder een stuk land, 't eerste jaar
geldelijke ondersteuning en ook geneeskundige hulp.
Naar aanleiding van deze aanbieding van de re-
g9ering van Chili, welke in Friesch9 bladen werd
aangekondigd, denken enkele gezinnen in Friesland
er over om na3r Chili te emigreeren.
Een paar maanden geleden emigreerde iemand
uit Bergum met zjjn gansehe gezin naar Chili. De
berichten, die hij aan zijne familie zond, luiden zoo
gunstig, dat zijn voorbeeld reeds navolging vindt.
Binnen enkele weken zal weder een huisvader
met vrouw en kinderen naar genoemd land ver
trekken om daar zijn geluk te beproeven."
In het Nieuw Advertentieblad, te Heeren veen ver
schijnende, komt een ingezonden artikel voor van
den heer H. Fyttersen Tz., lid van de Tweede
Kamer, dat op bovengenoemde zaak betrekking
heeft.
Hg zegt, niemand te willen afraden van de aan
geboden gelegenheid tot lotsverbetering gebruik te
maken, de aanbiedingen zijn uitlokkend en Chili
heeft ontwijfelbaar een toekomst, doch ook op de
keerzijde dient gelet, op de schaduwzjjde van het
verblijf van Nederlandsche landbouwers in dat ver
afgelegen land.
Hierop somt hg de nadeeleu op, welke zjjns in
ziens door den emigrant moeten worden overwogen.
De schrgver herhaalt, dat hij niet tegen emigratie
is, doch zou hun, die zoeken naar lotsverbetering
en er niet tegen opzien naar Zuid-Amerika te ver
huizen, willen vragen waarom richt ge niet uw
oog op eigen land, op de Noderlandsche kolonie
Suriname, waar eigen taal wordt gesproken, wat iu
Chili niet het geval is, en waar men leeft onder
Nederlandsch bestuur
De inzender eindigt zijn stuk als volgt: ♦Al
vorens naar een vreemd land te trekken, waarvan
gij niets weet, zou ik u, die lotsverbetering beoogt,
willen toeroepenonderzoekt 66rst of ge niet in
eigen kolonie, in Suriname, kunt vinden, wat ge
zoekt."
Cok in Eigen Haard heeft de heer Pyttersen
onlangs een lans gebroken voor emigratie maar
Suriname.
