1894 N°. 46.
Donderdag 19 April.
81stP jaargang.
Hoofdelijken Omslag
D. S T 1 G T K.
De nitgave dezer Courant gescliiedt Maandag-, Woensdag- en Vrijdagavond,
uitgezonderd op feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, t 1,75.
Afzonderlijke nominers 5 centmet bijblad 10 cent.
Behalve aan ons Bureau worden Abonnementen en Advertentiön voor dit blad
aangenomen bjj de heeren Nijgh Van Ditmar. te Rotterdam en verder
bij alle Boekverkoopers en Brievengaarders.
De prjjs der gewone adverl6ntiën is van 15 regels 50 cent, elke regel meer 10 ets.
Bjj directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prijs
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huweljjks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regels a f 1,berekend.
Dienstaanbiedingen, niet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald, 20 ct.
Aanvragen om en vermelding van liefdegaven 5 cent per regel.
Inxendintt van advertentie» vóór uren op den dof der uitgave.
Het yoljaars kohier van den
voor 1894, door den gemeenteraad in zijne vorgadering van 30
Maart jl. vastgesteld, is door Gedeputeerde Staten van Zeeland,
hij hun besluit van 13 dezer no. 45, goedgekeurd en op heden
aan den Ontvanger ter invordering oitgoreikt.
Gemeld kohier zal gedurende vijf maanden ter secretarie
voor een ieder ter inzage liggen, terwijl binnen 3 waanden na
de uitreiking der aanslagbiljetten bezwaren tegen den aanslag,
op ongezegeld papier, bij den gemeenteraad kunnen worden
ingediend.
Goes, den 18 April 1894, j
Burgemeester en Wethouders van Goes,
J. G d. W. HAM BR.
De Secretaris,
II A It T M A N.
Optreden van den heer Stigter te Goes.
Maandagavond hield de heer D. Stigter, de
eandidaat der liberalen voor het lidmaatschap der
Tweede Kamer, een politieke voordracht
in >de Prins van OraDje" alhier. Do kolfbaan was
geheel met belangstellenden van verschillende poli
tieke richting gevuld. De heer J. M. ICakebeeke,
voorzitter der liberale kiesvereeniging »Goes" alhier,
door wie de heer Stigter was uitgenoodigd een lezing
te houden, opende de bijeenkomst en bracht in her
innering, hoe door de scheuring in de anti-revolu
tionaire partij de heer S. alsnog eandidaat gesteld
was en wel met het succes, dat hij in herstemming
komt met dhr. Lohman, waarom dhr. Stigter dan
ook thans hier was opgetreden om zijne denkbeelden
over de gioote quaestie van den dag, de uitbreiding
van het kiesrecht, uiteen te zetten.
De heer Stigter, het woord bekomen hebbende,
verklaarde dat het hem nu moeilijker was op te
treden dan anders, aangezien zijn persoon bij de
verkiezing is betrokken. Nochtans schroomde hij
niet in het belang der zaak hier zijne meeningen
te ontvouwen. Hij trachtte allereerst eene bepaling
te geven van het woord Staat en herinnerde hoe
40 of 50 jaren geleden de bekende Staathuishoud
kundige Fréderique Bastiat een prijs van 1 millioen
francs wilde uitgeloofd zien voor hem, die de beste
definitie kon geven van het begrip Staat". Jaren
lang is daarnaar te vergeef* gezocht, tot dat men
nu daarvoor algemeen heeft aangenomen, dat de
»Staat" de dienaar der maatschappij moet zijn.
Wordt nu in deze richting meer gedaan, dan komt
onze schoone Grondwet meer in toepassing in over
eenstemming met hare hooge waarde.
Als men die Grondwet onderzoekt, vindt men o. m.
daarin de voortreffelijke bepaling, dat door de wet
de begrootingen van alle uitgaven des Rijks vast
gesteld en de middelen tot dekking dier uitgaven
aangewezen worden. De wetten nu, als hier bedoeld,
worden voornamelijk gemaakt door de Tweede Kamer,
zoodat deze beslist hoever de koorden der beurs
losgemaakt moeten wo2*den om de middelen op te
brengen. En aangezien nu de leden der Tweede
Kamer gekozen worden door de kiezers, zijn het
dezen, die op de optebrengen belastingen invloed
kunnen uitoefenen en zijn de wetten eigenlijk de
uitdrukking van den wenseh der kiezersbevolking.
Spreker noemde dan ook de Grondwet, waarop alle
andere wetten steunen, een heerlijk stuk.
In den tegenwoordigen tijd gaan er stemmen op
van buiten diegeneD, die lid zijn van het kiezers
corps, om ook in dat corps te worden opgenomen.
Een zeer rechtmatige wenschImmers het gaat niet
aan, dat slechts een klein gedeelte der Nederl. be
volking gebruik kan maken van een recht, dat over
de plichten en de lasten van het geheele volk beslist.
Dit heeft de Liberale Unie in 1891 ook begrepen
en daarom heeft zij in haar bekend manifest als een
der voorwaarden, bij de verkiezingen van dat jaar
gesteld, aangedrongen op onverwijlde uitbreiding van
het kiesrecht zoover eene eerlijke uitlegging der
Grondwet toelaat. Eene meerderheid is ook op die
voorwaarde gekozen en uit die meerderheid is eene
regeering voortgekomen, die woord gehouden en een
ontwerp van wet tot kiesreehtuitbreiding ingediend
heeft.
Bij de bespreking van dat ontwerp kwam spreker
in de eerste plaats tot eene beschouwing over art.
80 der Grondwet en deed hij uitkomen, dat de daarin
voorkomende woorden geschiktheid en maatschappe
lijke welstand geen volstrekte maar zeer betrekke
lijke begrippen zijn en daarom aanleiding hebben
gegeven tot veel strijd. De regeering heeft gemeend
als voorwaarden voor geschiktheid te moeten stellen
geestesontwikkeling, zelfstandigheid, deugd, goede
trouw, belangstelling in het algemeen belang en in
het voortbestaan der orde, doch de meest zorgvuldige
opvoeding geeft nog geen zekerheid voor het bezit dezer
eigenschappen, terwijl men ook in de laagste standen
deze deugden benevens scherpzinnigheid, gezond ver
stand en gevoel voor causaal verband vindt. Waar,
vraagt de regeering, moet nu do lijn gotrokkon wor
den om de goeden van de kwaden te scheiden In be
lasting, in de meerdere of mindere grootte der wonin
gen? Geenszins. Geschiktheid vordert geestesontwikke
ling, een zelfstandig karakter on een onafhankelijk ge
moed en men tieft die aan in alle klassen der maat
schappij. Waar dus hier de lijn te trekken Omtrent
belangstelling in het algemeen belang doet men ook de
ervaring op, dat die soms evengoed gemist als aan
getroffen wordt bij de gefortuneerden zoowel als in
de lagere klassen. Waar is dus ook hier de grens
Als dus geen bepaalde omschrijving der grenzen
mogelijk is, dan moeten ook allen tot de stembus
worden toegelaten, behoudens zij, die volgens art.
80 wettelijk zijn uitgesloten.
Wat heeft da wetgever bedoeld met maatschappe-
lijken welstand Neemt die toe in verhouding tot
bezit Ook deze vragen zijn niet juist te beant
woorden. Daarom, zegt de heer S., ieder Neder-
landsch staatsburger, die door noeste vlijt en werk
zaamheid in zijn behoeften en in die van zijn gezin
kan voorzien, bezit den gevraagden welstand en het
gevoel voor maatschappelijke orde. Daarom nog
maals, zegt de heer S., aangezien de grenzen van
al- of niefc-geschiktheid en maatschappelijken wel
stand niet aan te geven zijn, moet ieder tot de
stembus worden toegelaten, van wien niet uit ge
constateerde feiten het tegengestelde blijkt. Alzoo
kwam de regeering tot de redactie van art. 8 van
het ingediende wetsontwerp. Het kenteeken van
geschiktheid is dus voorzien in eigen onderhoud en
daarnaast de eisch, dat hij, die kiezer wenscht te
zijn, daartoe een eigenhandig geschreven aanvrage in
dient.
Een aantal amendementen zijn ingediend op het
kieswet-ontwerp en vele daarvan ingetrokken of ver
worpen, tot eindelijk dat van De Metier aangenomen
werd. En op welken grond Omdat de Grondwet
zich, meenen sommigen, tegen een zóo ruime uit
breiding verzet als de Regeering voorstelde. Spreker
echter is van gevoelen, dat de Grondwet door de
Regeering is in acht genomen. Zij zegt in hare
memorie van antwoordDe Grondwet beperkt den
gewonen wetgever niet in de keuze van de kenteelcenen.
De wetgever is dus vrij. Allen het kiesrecht ver-
leenen zou met de Grondwet in strijd zijn. De wet
zelf klimt in verschillende gevallen van negatieve
vermoedens tot positieve daadzaken op, waarvoor
spreker een viertal voorbeelden aanhaalt aan de
wet ontleend. Met het oog op de bezwaren van
hen, die bepaalde positieve kenmerken meenen te
moeten eischen terwijl zij slechts negatieve in de
regeeringsvoorstellen meenden te kunnen vinden,
wees hij hierop. Op deze gronden zeide spreker
van meening te zjjn, dat het wetsontwerp-Tak bleef
binnen de lijnen door de Grondwet getrokken en
deze alzoo niet is geschonden. Ook een aantal pro
fessoren aan Universiteiten getuigen allen in dien
geest.
Het doet spr. genoegendat er zich een neiging
vertoont om het volk onder het kiezerscorps op te
nemen. Het kiesrecht zal het nauwer verbinden aan
den Staat en aan de Koningin (hij zelf schaart zich
gaarne aan de zijde van de Oranje-partij), het zal dan
spreken van onze wet, van onzen staat. Wij zullen
dan hebben een conservatieve wetgeving, die werke
lijk conserveert. Daarom hulde aan de regeering, die
zulk een wet heeft ingediend tot verdere ontwikke
ling en vooruitgang. Er zijn altijd twee partijen
geweest, een linker- en een rechterzijde, die steeds
tegenover elkander hebben gestaan en die meest
hun grond van verschil vonden in godsdienstige
overtuiging. In eene quaestie als de tegenwoordige
komen geen kerkelijke begrippen in aanmerking en
daarvan blijkt men overtuigd te geraken, want ook
onder de anti-revolutionairen doet zich het verlangen
naar uitbreiding van kiesrecht hooren en daartoe
behoort moed, omdat er andere, en vooral voorname
onder hen zijn, die in dezen niet gaarne den genialen
aanvoerder zouden volgen. Spreker betuigt daarmede
zijn ingenomenheid en breDgt ook zijn hulde aan
die katholieke kiezers, die de voetstappen van hun
geleerden voorganger en priester willen drukken.
Gelukkig, zegt hij, is hier een onderwerp ter sprake,
waarbij wij niet behoeven gescheiden te zijn. Ook
aan de liberale kiesvereeniging en aan de Regeering
werd een woord van hulde gebracht voor haar streven
een uitgebreider kiesrecht tot stand te brengen.
Vervolgens werd nog een lofrede gehouden op
onze stad als te liggen op klassieken grond ten
opzichte van liberale beginselen en te staan aan de
spits der beschaving, getuige hare vele en goede
inrichtingen van onderwijs, die alle met name werden
genoemd en" die haar ontstaan te danken hebben aan
een gedenkwaardig driemanschap, nl. aan mr. M. P.
Blaaubeen, den man met een warm hart, die voor
ieder een goed woord, een handdruk overhadaan
den man van de daad: J. A. A. Fransen Van de Putte,
die met kloeke hand aanvatte, wat hem als goed
voorkwam, en aan mr. J. H. De Laat do Kantei^
den man van denkend verstand, van rijp beraad, van
wikken en wegen. Dat waren volksmannen in den
waren tin des woords.
Ten slotte spoorde de heer S. de liberalen in Goes
en omstreken aan zich bij de herstemming hen
waardig te toonen en het spoor te volgen, dat daar
heen zal leiden, waar we wezen willen. Laat het
kiesrecht gegrond zijn op sociale rechtvaardigheid,
die de leer van Torbecke beoogt.
Na een korte pauze werd gelegenheid gegeven tot
debat. Daarvan werd gebruik gemaakt door den
heer J. K. Van der Veer van Middelburg. Deze wilde
een critiek leveren op het wetsontwerp-Tak, een
strijd uitlokken over de vraagWat verstaat men
onder behoeften verzette zich tegen uitsluiting van
bedoelden, omdat de armen arm zijn door de wan
verhoudingen in de maatschappij en de ongelijke
verdeeling van het kapitaalwenschte ook uitslui
ting van ongeschikten in de hoogere klassen, die
daar evengoed te vinden zijn als in de lagere en
vroeg den heer S. of hij wilde medewerken aan her
ziening der Grondwet om al dadelijk ook aan be
deelden het kiesrecht te kunnen geven.
Daar de heer Van der Veer gedurig buiten de
orde trad door zaken te bespreken, die met het
onderwerp door den heer S. behandeld, niets te
maken hadden, riep de Voorzitter hem tot tweemaal
toe tot de ordetoen dit niet hielp werd hem het
woord ontnomen.
Daarna werd het woord verleend aan den beer
B. Quist, bestuurslid der kiesvereeniging j>Het volk
achter de kiezers moet er indie den heer S. zijne
meening vroeg over de lees- en schrijfproef.
De heer S. beantwoordde op passende wijze den
heer v. d. Veer en richtte daarna het woord tot
den heer Qnist. Hij kon dezen een kort en afdoend
antwoord geven door voorlezing te doen van het
besluit in 1891 door de liberale kiesvereeniging
alhier op zijn voorstel genomen, waaruit bleek, dat
hij reeds toen een schrijfproef niet verlangde, terwijl
uit de discussiën, op die vergadering gehouden, bleek
dat hij zelfs daartegen overwegende bezwaren had.
In genoemde vergadering waren o. a. tegenwoordig
de lik. Lambrechtsen, Ramondt, Jonquière, Van der
Mandere, J. M. Kakebeeke en anderen. Hij acht
het ook thans nog voldoende, dat de kiesgerechtigden
hun stembiljet eigenhandig invullenhet couloir
stelsel duswant daaruit blijkt z. i. genoegzaam
hun belangstelling in en geschiktheid voor het
kiesrecht.
De voorzitter dankte daarna den spreker voor zijn
optreden en spoorde allen, die met diens denkbeelden
meegaan, aan, bij de aanstaande herstemming hunne
stem uit te brengen op den oandidaat der liberale
partjj den heer
De heer Stigter doelt hier op de vergadering
den 7 April 1891 gehouden, waarin het manifest
der Liberale Unie werd behandeld. Uit het verslag
van die vergadering, voorkomende in de Goesche Ct.
no. 42 van dat jaar, blijkt, dat de heer Stigter toen
reeds bezwaar had tegen den eisch, dat de kiezer
zich telkenjare zal moeten aanmelden om op de
kiezerslijst te worden geplaatst. Bij de weinige be
langstelling, die sommige kiezers in het verkiezings-
werk toonen, zal een groote macht gegeven worden
aan de partijleiders in iedere gemeente. Hij stelde
daarom voor, de clausule over het kiesrecht zóo te
wijzigen, dat het kiesrecht worde toegekend aan alle
meerderjarige mannelijke Nederlanders (behalve aan
de bedeelden en de overige in de Grondwet uitge
zonderden), die door verplichte invulling van het
stembiljet in het lokaal der stemming bewijs geven
van belangstelling in de openbare zaak."
(Nadat een der leden nog gewezen had op de
weinige belangstelling, die o. a. valt waar te nemen
bij sommige lodgers en op dien grond het denkbeeld
van den heer Stigter ondersteunde, werd diens voor
stel met algemeene stemmen aangenomen
GOES, 18 April 1894.
Ja de gisteravond gehouden vergadering der
liberale kiesvereeniging »Goes" werd met algemeene
stemmen besloten alsnog de candidatuur van den
heer D. Stigter te steunen en daarvoor werk
zaam te zijn. De Voorzitter, de heer J. M. Kake
beeke, bracht als kiezer hulde aan de Goesche Cou
rant voor de taktvolle wijze, waarop zij bij deze
verkiezing was opgetreden en nog de gelegenheid
had geopend om zich om oen liberalen eandidaat te
vereenigen. Uit de omstandigheid, dat terstond door
een zoo groot aantal kiezers aan haar voorstel ge
volg was gegeven, bleek, dat zij een juist inzicht
heeft gehad in het verlangen der liberalen. (Deze
woorden werden met applaus begroet).
Bjj afwezigheid van d°n redacteur der G. Ct. be
tuigde een der vennooten namens de redactie dank
voor de aan de Courant gebrachte hulde.
Door een der leden werd gevraagd of reeds iets
bekend was omtrent het plan van hen, die bij eerste
stemming dhr. Huvers steunden. Uit de discussie
bleek, dat bij de leiders der kiesvereeniging »Het
volk achter de kiezers enz." een onjuist begrip bestond
omtrent de meening van dhr. Stigter ten opzichte
van de schrijfproef. De heer Stigter zou zich in zijn
antwoord aan dhr. Quist in de meeting van Maan
dagavond niet beslist hebben uitgelaten. De heer
Stigter had echter heden positief aan het bestuur
dier vereeniging bericht gezonden, dat hij het behoud
der zoogenaamde schrijfproef niet wenscht(men zie
omtrent zijne in dat opzicht onveranderde meening de
noot onder het verslag aan de voorzijde van dit no.)
Alle reden om den heer Stigter om die schrijfproef
niet te steunen is dus die vereeniging uit de hand
genomen, want de eigenhandige invulling van het
stembiljet kan geen beletsel zijn, waar dit, zooals
in het plan ligt, geschiedt door eene eenvoudige
doorhaling van de op het stembiljet gedrukte namen
van de candidaten die men niet begeert, eene han
deling, die ook door de antirevolutionaire candidaten
wordt voorgestaan.
De Voorzitter zeide nog toe, dat, zoo het coodig
mocht blijken hierover nadere inlichtingen aan de
kiezers te verstrekken, die zouden gegeven worden.
Nog werd door een der leden medegedeeld, dat
men in Tolen het gerucht verspreidde, dat de heer
Stigter katholiek zou zijn Hij wenschte, dat dit
gerucht als onwaar zou worden tegengesproken.
Ten slotte deelde d9 Voorzitter mede, dat mr.
H. Smeenge te Tolen in het belang der caudidatuur-
Stigter zou optreden, en beval hij eene trouwe op
komst voor dezen eandidaat ten zeerste aan.
Men deelt ons mede
Gisteravond vergaderde de R. K. kiesvereeniging
alhier, iu welke vergadering meded6eling werd ge
daan dat de heer Bahlman per telegram bericht
had gezonden, geene candidatuur tegenover dhr.
Lohman aan te nemen en laatstgenoemde aanbeval
bij de R. K. kiezers. Aangezien het bestuur toen
eene aanbeveling van mr. Lohman had geplaatst,
ontstond nu een heftig debat daarover en werd het
bestuur beschuldigd in strijd gehandeld te hebben
met het besluit in de vorige vergadering genomen.
Eene stemmiug over deze laatste beschuldiging
werd niet gehouden, doch het feit werd door het
bestuur niet weersproken. Ten slotte werd nu met
13 stemmen besloten den heer Lohmam bij de her
stemming aan te bevelen.
Men meldt ons
Gisteren vergaderden te Goes de besturen der ver
schillende liberale kïesvereenigingen uit
het district Hontenisse teneinde bespreking te
houden over de aanstaande herstemming voor een lid
van de 2e Kamer. Bij die vergadering was tegen
woordig de voorzitter van het centraal bestuur der
antirevolutionaire kiesvereenigingen, die aan de ver
gadering mededeelde, dat door hem een schrijven was
gericht aan den heer Van Deinse teneinde zich te ver
klaren omtrent de bekende vragen. Het antwoord,
door hem van den heer Van Deinse hierop ontvan
gen, was van dien aard, dat hij namens de antirevolu
tionaire partij do vrijheid had de vergadering mede
te deelen dat die partij, in het geheele district, de
candidatuur van den lieer Van Deinse zal steunen.
Hij verzekerde dat hunnerzijds niets onbeproefd zal
gelaten worden, om de verkiezing van den heer
Van Deinse te doen slagen. Dientengevolge zullen
voor beide partijen sprekers optreden in onderschei
dene gemeenten en wel als volgtvoor de liberalen
a. s. Donderdag te Kapelle, mr. E. Fokker, lid der
Eerste KamerVrijdag te Ierseke, de lieer Do
Kanier; Zaterdag te Driewegen, dhr. Doorenbos uit
MiddelburgZaterdag te Kruiningen, dhr. H. Snijder
uit Middelburg; Zaterdag te Baarland, mr. E. Fokker;
Maandag te Krabbendijke, dhr. H. Snijder. Voor de
antirevolutionairen zal Vrijdag door ds. Litooij van
Middelburg te Kapelle een lezing gehouden wordeD,
terwijl de heer Huvers vermoedelijk deze week nog
te Krabbendijke zal optreden.
Gisteren had door de harmónie »E u p h o n i a"
een concert plaats onder directie van don heer
J. Kooiman, in de sociëteit V. O. V. alhier. Daar
de weersgesteldheid niet toeliet het concert in de
muziektent te geven, hadden de executanten plaats
genomen op het tooneel der schouwburgzaal. Ofschoon
een besloten ruimte niet bevorderlijk is aan het
welslagen van fanfaren-muziek, maakten toch alle
nummers een goeden indruk, daar de spelers de
kracht hunner tonen wisten te regelen naar de
plaats, waar zij werden ten gehoore gebracht. De
Rondo Espagnol" en de »Fanfcaisie sur La Fille du
Régiment" verdienen, als de best gQshagde, zekec
