1891. N°. 62.
Donderdag 28 Mei.
78sle jaargang.
S C 11 U T T E RIJ
De rekening opgemaakt.
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandag-, Woensdag- en Vrijdagavond,
uitgezonderd op feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, 1,75.
Afzonderlijke nommers 5 centmet bijblad 10 cent.
Behalve aan ons Bureau worden Abonnementen en Advertentiën voor dit blad
aangenomen bij de heeren Nijon Van Ditmar te Rotterdam en verder
bij alle Boekverkoopers en Brievengaarders.
Inzending van advertentiën voor 3 uren op den dag der uitgave.
De prijs der gewone advertentiën is van 15 regels 50 cent, elke regel meer 10 cent.
Bij directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prijs
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten en do daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 18 regels a 1,berekend.
Dienstaanbiedingen, niet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald, 20 ct.
Aanvragen om en vermelding van liefdegaven 5 cent per regel.
Belanghebbenden worden herinnerd aan de inschrijving
▼oor de
zullende de register» den 31 Mei a. a. gesloten worden
Goe9, den 26 Mei 1891.
Burgemeester en Wethouders van Goes,
J. G d. W HAMER
De Secretaris,
H A R T M A N.
n.
Het program van 1888.
In Januari 1888 zag het program van actie der
anti-revolutionaire partij het licht. Voorzeker hebben
de kiezers toentertijd daarin niets minder gezien dan
eene wel afgebakende gedragslijn voor een toekomstig
anti-liberaal ministerie met eene gelijkgezinde Kamer
meerderheid. Inderdaad werd het eerste gedeelte
daarvan dan ook omschreven als bevattende de
taakdie men gaarne zagdat in de eerstkomende 31/1
jaar door de Staten-Generaal kon worden afgewerkt
Men weet hoe het met dit program is gegaan.
Meer dan eenmaal in de vierjarige periode, die achter
ons ligt, is het van de ministriëele tafel gezegd,
dat dit program geen »regeeringsprogram" was,
m. a. w. dat de Regeering zich niet aan dat pro
gram gebonden achtteen éénmaal heeft jhr. mr,
A. F. De Savornin Lohman, toen hij nog lid der
Kamer was, eene dergelijke stelling verkondigd. Toch
zijn in 1888 de Ministers Mackay, Godin De Beaufort
en Keuchenius, en ook de tegenwoordige Minister
Lohman, op dat program tot leden der Kamer ge
kozen en hebben zij daarmede instemming betuigd.
Bij het jongste begrootingsdebat ging de afge
vaardigde voor Kampen, jhr. mr. Van Asck van
Wijck, nog eene schrede verder door te verklaren,
dat het program van 1888 slechts bevatte eene reeks
van wenschen en niets meer.
Hoe dit zij, het ministerie heeft met dat anti
revolutionair program geene rekening gehouden en
schier niets gedaan van wat daarin was neerge
schreven, hetzij dan als belofte, hetzij als wensch.
En toch, moeielijk had dit der regeering niet be
hoeven te vallen, want niet alleen beschikte zij in
de Tweede Kamer over eene tot vóór korten tijd
vast aaneengesloten en zeer volgzame meerderheid,
maar zij vond daar bovendien eene loyale minder
heid, die steeds toonde tot samenwerking bereid te
zijn, zelfs bij de behandeling van eene onderwijswet,
die weinig in den geest der liberalen viel. Eindelijk
Btond de regeering tegenover eene Eerste Kamer
met overwegend liberale meerderheid, die volkomen
hare positie begreep, die rekening hield met de wijzi
ging der politieke meerderheid in de Tweede Kamer
en die niet dan in de hoogste noodzakelijkheid, wan
neer naar hare meening het belang van Nederland
en zijne Koloniën dit vorderde, zich tegen eenig re-
geeringsvoorstel kantte. Inderdaad, de positie van de
regeering was niet moeielijk!
Gaan we thans na wat van het program van actie
van 1888 is afgehandeld en hoe het allerkostelijkst"
ministerie heeft rekening gehouden met de wen
schen" der kiezers, die het aan het bewind hebben
gebracht.
In zake het kiesrecht bevatte het program
t> wegneming van het onrecht, thans in het behoud
van de vier meervoudige districten gelegeninvoe
ring van eene kieswet op billijker en minder beperkten
grondslagen herziening van het kiesrecht voor de
gemeenteraden (grondslag van het kiesrecht en recht
der minderheden)".
Eerst in het laatste gedeelte van deze vierjarige
periode is aan het eerste gedeelte van dit punt uit
voering gegeven en is inderdaad een wetsontwerp in
behandeling geweest om ook de meervoudige kies
districten in enkelvoudige te hervormen. Hadde de
Regeering zich niet bepaald tot dit armzalig partij
wetje, waarbij alleen de liberalen eenige zetels konden
verliezen, maar daaraan werkelijk de beloofde her
ziening van het kiesrecht verbonden, dan zou ver
moedelijk het een zoowel als het ander zijn aange
nomen. Nu echter die herziening achterwege bleef,
was de partijdige toeleg zoo in het oog springend,
dat het geen verwondering kan baren, dat èn inde
Tweede èn in de Eerste Kamer de liberalen op zeer
enkele uitzonderingen na zich tegen die partijdaad
verklaarden. Toch zouden misschien in de Tweede,
maar zeer zeker in de Eerste Kamer nog verschei
dene liberalen het ontwerp niet hebben afgestemd,
wanneer de samenstelling ervan niet zoozeer den
stempel van overhaasting en onnauwkeurigheid had
gedragen, dat reeds bij voorbaat kon worden uitge
maakt, dat het bij de uitvoering tot allerlei onregel
matigheden, onbillijkheden en moeielijke quaesties
zou aanleiding geven.
Eene algeheele en grondige herziening van het voor-
loopig kiesreglement is dus achterwege gebleven en toch
was deze beloofd en zij had, welke regeering ook
aan het roer kwam, het ernstig streven van deze
moeten zijn.
Maar noch minister Mackay, noch minister Lohman
hebben zich aan het eerste punt van het program
van actie gestoord. Het nooit volprezen huismans
kiesrecht", door dr. Kuyper zoo krachtig voorge
staan, werd in het bureau van geen dier beide
ministers in een wetsontwerp geformuleerdeen
kieswet op minder beperkten grondslag werd in
deze periode niet ingediend en de minister Lohman
verklaarde in de Kamer, dat hoogstens eene uitbrei
ding van bet kiezerscorps met een veertigduizend
kiezers kon plaatsvinden, een vermeerdering, die hij
zelf niet veel telde; herziening van het kiesrecht
voor de gemeenteraden kwam zelfs niet eens ter
Hit eerste punt van liet program bleef
derhalve onuitgevoerd.
i-Het openstellen van de gelegenheid tot het op
treden van Hamers van arbeid op corporatieven
grondslag ter voorlichting van de overheiden het
beschermen van den arbeid door de wet"
stond als tweede punt op het program van actie.
Omtrent het eerste gedeelte is niets gedaanKa
mers van arbeid zijn niet opgericht en de
gelegenheid tot het optreden ervan is niet open
gesteld.
Het beschermen van den arbeid door de wet hoeft
eenigszins meer de aandacht der regeering getrokken,
althans de katholieke Minister van Justitie heeft aan
dat gedeelte van het anti-revolutionair program uit
voering trachten te geven door zijne arbeidswet, die
als een vervolg en als uitvloeisel van wat door de
liberalen op dit punt was voorbereid eene schrede
verder op dezen weg was, die met sympathie is be
groet. Evenwel, meer dan oene eerste schrede is zij niet
en zij zal nog aanmerkelijk moeten worden uitgebreid
en van toepassing worden verklaard op menigen tak
van industrie en vooral op den veldarbeid, zal naar
waarheid kunnen getuigd worden, dat de arbeid door
de wet wordt beschermd.
>In zake het onderwijs" aldus luidde het 3de
punt van het program«sckoolgöldheffing van wie
betalen kaninkrimping van de rijksinrichtingen
voor middelbaar onderwijs en van die voor do op
leiding van onderwijzersherstel van gewetensvrij
heid op schoolgebied voor den arme; en opheffing
van den vaccinedwang althans voor de vrije scholen".
De indiening der nieuwe schoolwet was éen dei-
eerste daden van het anti-liberale ministerie. Ver
wonderen kan dit niet, waar sedert jaren de onder-
wijsquaestie de strijdvraag bij uitnemendheid der
verschillende partijen is geweest en de wenschen en
eischen scherp waren geformuleerd. Geen tak van
staatsbestuur is er, waarover zoozeer ieder zijne ge
dachten heeft laten gaan of zijn meening heeft geuit en
het is derhalve begrijpelijk, dat met de samenstel
ling van dat wetsontwerp het nieuwe ministerie
het spoedigst gereed was. Bovendien mag niet uit
het oog worden verloren, dat juist het onderwijs
vraagstuk het punt was waarop de verbonden anti
revolutionairen en Katholieken elkander ontmoetten
met hunne wenschen en dat dus het partij verhand
dringend eischte, dat daaraan het eerst werd voldaan.
Hoe dit zij, de onderwijswet is tot stand gekomen,
dank ook de medewerking van vele liberalen in beide
Kamers. Een feit echter is het, dat de tegenwoordige
wet meer voordeel heeft opgeleverd voor de Katho
lieken dan voor do anti-revolutionairenterwijl
tevens vaststaat, dat de nieuwe wet de vrijheid"
der bjjzondere scholen niet heeft vermeerderd. Inte
gendeel, voor een handvol gelds is die vrijheid meer
aan banden gelegd, en waar erkend moet worden,
dat over het algemeen de besturen der bijzondere
scholen inzonderheid die der Protestanten
met loffelijken ijver trachten de verworven Rijksub-
sidie ten goede te doen komen aan het onderwijs
door uitbreiding van het onderwijzend personeel,
daar blijkt vanzelf dat aan herstel van gewetens
vrijheid op schoolgebied voor den arme" door de
wet niet veel wordt toegebracht.
Al schreef dan ook de tegenwoordige minister
Lohman zijne Pacificatie" ten betooge, dat de on
derwijswet vrede zou brengen, thans reeds, twee jaren
later, verkondigt dr. Kuyper herhaaldelijk, dat lang
niet is verkregen, wat gewenscht wordt, en spreekt
het program voor de komende stembus alreeds van
«voortgaande vrijmaking van het onderwijs".
Aan inkrimping van de rijksinrichtingen voor
middelbaar onderwijs en van die voor de opleiding van
onderwijzers" heeft de regeering zich niet gewaagd.
Blijft alzoo nog opheffing van den vaccinedwang
althans voor de vrije scholen". Inderdaad heeft mi
nister Lohman een wetsontwerp ingediend om de
verplichte vaccinatie voor de schoolgaande kinderen
op te heffenmaar zoo dit ontwerp nog in dit zit
tingsjaar der Kamera in behandeling zal komen
wat zeer te betwijfelen valt dan kan wel vooruit
voorspeld worden, dat het wordt verworpen, dank
ook de katholieke bondgenooten, die weinig sympathie
koesteren voor de opheffing der verplichte vaccinatie.
Het is dan ook onbegrijpelijk, dat eenige regeering
het aandurft een bestaanden maatregel af te schaffen,
die volgens het oordeel van verreweg de meeste
deskundigen en blijkens hoogst nauwkeurige en dus
volkomen vertrouwbare statistieken zoo heilzaam
werkt ter voorkoming van eene walgelijke en ge
vaarlijke besmettelijke ziekte en dat eene regeering
ter wille van de vrijheid" het leven van duizenden
durft in de waagschaal stellen, terwijl zij door eene
wet op het dragen van verboden wapenen zoo angst
vallig waakt voor het leven der burgers en zoo
velen in hunne vrijheid" beperkt.
Resumeerende, blijkt dat de huidige regeering ten
opzichte van de eerste drie punten van het program
van actie van 1888 in dier voege rekening heeft
gehouden met de wenschen" daarin vervat, dat
ia zake het kiesrecht niets is gedaan, dat
geen Hamers van arheid zijn opgetreden
en dat in zake het onderwijs slechts voor een klein
deel aan de wenschen" is tegemoet gekomen.
GOES, 27 MEI 1891.
In de zomerdienstregeling op de
spoorwegen, die met 1 Juni a. s. in werking
treedt, zijn, wat betreft de lijn YlissingenRozendaal,
de volgende wijzigingen gebracht:
Richting VlissingenRozendaalDe eerste trein,
vertrekt circa een half uur vroeger van alle stations,
terwijl de laatste trein ongeveer een uur later afrijdt.
Deze trein komt te Goes te 7.26. 't Verschil in tijd
der overige treinen bepaalt zich tot enkele minuten.
Bovendien is er een trein bijgevoegd, die 's middags
te 4.17 van Vlissingen (haven) vertrekt en respec
tievelijk aankomt te Middelburg 4.28, te Arnemuiden
4.35, te 's-Heer Arendskerke 4.48, te Goes 4.57,
te Biezelinge 5.5, te Vlake 5.12, te Kruiningen 5.17,
te Krabbendijke 5.27, te Rilland 5.34, te Woens-
drocht 5.47, te Bergen-op-Zoom 5.57, te Wouw 6.6
en te Rozendaal 6.15.
Richting Rozendaal —Vlissingen De eerste trein
vertrekt circa een half uur vroeger van alle stations
ook de sneltrein dio thans om 11.47 te Goes aan
komt is vervroegd en arriveert reeds om 11.28 te
Goes. Bovendien rijdt er 's morgens een trein om
10.57 van Rozendaal en komt aan te Wouw 11.7,
te Bergen-op-Zoom 11.17, te Woensdrecht 11.26, te
Rilland 11.39, te Krabbendijke 11.46, te Kruiningen
11.56, te Vlake 12.1, te Biezelinge 12.8, te Goes
12.17, te 's-Heer Arendskerke 12.25, te Arnemuiden
12.38, te Middelburg 12.46 en te Vlissingen (haven)
12.55.
Verder vertrekken nog treinen van Rozendaal te
1.30, 4.25 en 7.38, die aankomen te Wouw 1.40,
4.35 en 7.47 te Bergen-op-Zoom 1.50, 4.45 en 7.56
te Woensdrecht 1.59, 4.54 en 8.4te Rilland 2.12,
5.7 en 8.16; te Krabbendijke 2.19, 5.14 en 8.22;
te Kruiningen 2.29, 5.24 en 8.31te Vlake 2.34,
5.29 en 8.36 te Biezelinge 2.41, 5.36 en 8.43te
Goes 2.50, 5.45 en 8.52 to 's-Heer Arendskerke
2.58, 5.53 en 9.te Arnemuiden 3.11, 6.6 en 9.13
te Middelburg 3.19, 6.14 en 9.21, en te Vlissingen
(haven) 3.28, 6.23 on 9 30. De laatste sneltrein blijft
zooals bij de tegenwoordige dienstregeling.
Onze gewone maandelijksche lijst hopen wij ten
spoedigste te doen verschijnen.
Benoemd is tot telegrafist de klerk A. A.
Van L u p k.
Door de centrale anti-revolutionaire kiesver-
eeniging «Hontenisse" is met bijna algemeene stem
men tot candidaat gesteld voor de Tweede Kamer
in het district Hontenisse de heer jhr. mr. J. J.
Pompe Van Meerder voort, te
Knpelle. In de gisteravond alhier gehouden
vergadering der liberale kiesvereeniging Vrijheid en
Orde" werd met algemeene (22) stemmen tot can
didaat voor de Tweede Kamer gekozen mr. J. G.
Van Deinse, te Hulst.
De centrale antirevol. kiesvereeniging in het
district Dordrecht heeft tot definitief candidaat ge
kozen den heer jhr. mr. J. J. Pompe van Meer-
dervoort, kantonrechter te Goes, die de candi-
datuur heeft aangenomen. De heer Pompe zal in de
week van 25 Juni in het district voor de kiezers
optreden te Dubbeldam, Papendrecht, Zwijndrecht
en Dordrecht.
Naar aanleiding van wat wij schreven over
het debat in de kiesvereeniging Amsterdam", voor
zooveel betreft de aanbeveling van dr. P. C. F.
F r o w e i n door den heer Uijldert, schreef dr. F.
o. a. het volgende aan het Handelsblad:
De Goesche Courant bespreekt in een zoo even
door hare redactie mij toegezonden nummer mijne
houding in de vergadering der kiesvereeniging Am
sterdam", op Maandag jl. Aan het slot dezer be
spreking lees ik
«Het verhaast ons echter, wanneer althans het
verslag in de N. R. Ct. volledig is, dat dr. Frowein,
die in de vergadering van Amsterdam" tegenwoordig
was, de onware beschuldiging van den heer Uijldert
tegen de overheid" niet heeft weersproken. We
kunnen toch niet veronderstellen, dat de plechtig
heid van zijn afscheid aan de H. B. S. voor meisjes
te Goes, waarbij zoo menig hartelijk woord werd
gesproken ten bewijze van de sympathie die de heer
Frowein hier genoot, geheel uit zijne herinnering is
verdwenen".
Ook in particuliere brieven, door mij uit Goes
ontvangen, wordt mij gevraagd of ik werkelijk ge
zwegen heb, toen de heer U. mij aanbeval op gronden
die onjuist waren.
Daar men nn zeker ook in andere kringen om
trent mijn houding ter vergadering onjuiste denk
beelden heeft, doe ik een beroep op de gastvrijheid
van uw blad, ten einde te verklaren, dat ik op de
vergadering der kiesvereeniging «Amsterdam" na
drukkelijk en duidelijk weersproken heb de door den heer
Uijldert gegeven voorstelling.
Nadrukkelijk is door mij verklaard, dat ik steeds
te Goes de meest mogelijke vrijheid en persoonlijke
sympathie van alle partijen had ondervonden, dat
mijn eervol ontslag aldaar niets te maken had gehad
met politieke meeningen, maar eenvoudig het gevolg
was van de opheffing der inrichting, waaraan ik
werkzaam was. Ik voegde hieraan toe, dat in mijn
latere betrekkingen aan het gymnasium te Sneek
en thans aan het Koninklijk Instituut voor de Marine,
ik nimmer van eenige autoriteit eenige poging had
ondervonden ter beperking mijner vrijheid als Neder-
landsch staatsburger. Ik verklaarde verder aan de
vergadering, welk feit aanleiding had kunnen geven
tot de onjuiste voorstelling van den heer U.} nl. de
mislukte poging, onder het ministerie-Heemskerk
beproefd, om misbruik te maken van mijn eervol
ontslag wegens opheffing der inrichting te Goes, ten
einde een voor dit ministerie lastige motie van de
baan te krijgen.
Waarom dit alles door de verslaggevers der ver
schillende bladen is verzwegen, begrijp ik niet recht.
Misschien heeft dit zijn reden hierin, dat ik er bij
voegde, dat de bespreking van deze geheel persoonlijke
quaestie voor mij zeer onaangenaam tuas, maar dat ik
gedwongen was dit te doen. omdat ik geen aanbe
veling voor het Kamerlidmaatschap wensehte, gegrond
op onjuiste voorstollingen, ofschoon deze te goeder
trouw door den heer U. werden gegeven.
Vervolgens treedt dr. F. in eene uiteenzetting van
de feiten, betrekking hebbende op zijn vroegeren
strijd voor de vrijheid van gedachtenuiting voor
anderen, waarna hij aldus eindigt
Aan de Goesche Courant wensch ik ten slotte hier
nog te antwoorden, dat de vroeger ondervonden
sympathie volstrekt niet uit mijn herinnering ver
dwenen is. Waar zij indertijd bij het verslag van de
sluiting der H. B. S. voor meisjes de zekerheid uit
sprak, dat »die dag voor mij onvergetelijk zou zijn",
daar verklaar ik gaarne, dat zij gelijk heeft gehad
en dat de ondubbelzinnige en hartelijke blijken van
sympathie, toen door mij ondervonden èn van het
Gemeentebestuur, èn van de Commissie van Toe
zicht op het M. O., èn van mijn collega's, èn van
mijn leerlingen en oud-leerlingen, evenals die van do
Zeeuwsche pers steeds bij mij in dankbare herinnering
blijven.
Kolijiisplnnt. In de vergadering der ingelan
den van den Oud-Noord-Bevelandpolder,
alhier gehouden, werd door den ontvanger-griffier
rekening en verantwoording van zijn gehouden be
heer in het dienstjaar 1890/91 gedaan. Het goed slot
bleek 3710,77 te bedragen.
Verder werd de begrooting voor het dienstjaar
1891/92 in ontvang en uitgaaf vastgesteld op
28846,86 >/2.
Nog werd besloten in twee jaar tyds, den Zuid-
Langenweg (loopende van den zeedijk bij de Weste
lijke kuip tot achter Kats) te hegrinten.
In de vergadering der ingelanden van den Nieuw-
Noord-Bevelandpolder, mede alhier ge
houden, werd ook rekening en verantwoording van
het dienstjaar 1890/91 gedaan, waarbij het goed slot
ƒ152,70 bleek te bedragen. Dehegrooting voor het
dienstjaar 1891/92 werd in ontvang en uitgaaf vast
gesteld op 10078,97.
Door Ingelanden van den Nieuwe-Westkraaiert-
polder, onder Borsele, werd Maandag, in de plaats
van wijlen den heer M. De Regt, tot dijkgraaf
