1884 N°. 121.
Zaterdag 11 October.
71sle jaargang.
Wat er op het spel staat.
GOESCHE
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandag, Woensdag en Vrijdagavond
uitgezonderd op feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, f 1,75.
Afzonderlijke nommers 5 ct., met bijblad 10 ct.
In ons land vervoege men zich: voor Rotterdam aan het Algemeen Advertentiebureau
van NIJGH VAN D1TMAR, en verder bij alle Boekverkoepers en Postdirecteuren.
COURANT.
De prijs der gewone advertentiën is van 15 regels 50 ct., elke regel meer 10 ets.
Bij directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prijs slechts
tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 18 regels a f 1,berekend.
Dienstaanbiedingenniet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald, 20 ets.
Aanvragen om en vermelding van liefdegaven 5 cents per regel.
Op korten termijn moet aan de stembus eene der
belangrijkste beslissingen genomen worden sinds onze
staat het constitutioneel regeeringsstelsel bezit. Het
is na 1848 meer voorgekomen dat de Tweede Kamer
der Staten-Generaal werd ontbonden, maar nooit onder
zulke hachelijke omstandigheden.
Er staat bij de verkiezingen van 28 October aan
staande niet meer of minder op het spel dan dat de
liberalen hunne meerderheid in die Kamer kunnen
zien versmelten en dat de herziening der Grondwet
of verijdeld bf in de verkeerde richting geleid wordt.
De eenvoudige cijfers, welke de verhouding der par
tijen aangeven, bewijzen voldoende hoe gevaarlijk de
toestand is. Op dit oogenblik bestaat de Tweede Ka
mer uit 46 liberalen en 40 anti-liberalen (19 anti
revolutionairen, 18 katholieken en 3 conservatieven).
De vereenigde anti-liberalen hebben dus slechts 4
zetels te winnen om van de meerderheid in de Tweede
Kamer zeker te zijn. En daarvoor bestaat gevaar.
Men moet niet vergeten, dat wij een aantal
halfslachtige districten tellen, als: Zwolle, Almeloo,
Zutfen, Arnhem, Tiel en Middelburg. In deze 6 dis
tricten zijn thans één liberaal en één anti-liberaal ge
kozen. Deze districten vormen de zwakke punten, waarop
de clericale vijand met alle macht zal aanvallen. Deze
districten moeten wij herwinnen, of ze gaan voor ons
verloren en met hen de meerderheid. Ons dunkt, dat
deze eenvoudige blootlegging van den feitelijken toe
stand voldoende is om bet hach.elijke daarvan te doen
beseffen.
Er komt nog eene omstandigheid bij De leden der
tegenstribbelende groep, gewoonlijk Kappeynianen ge
noemd, die thans voor Amsterdam, Alkmaar, Haarlem
en Zutfen zitting hebben, zullen voor de liberalen
eene bron van verdeeldheid worden, zoo zij althans
niet voor eene verlenging van hun mandaat bedanken.
De clericale bondgenooten zullen van deze omstan
digheid ongetwijfeld partij trachten te trekken, en er
zou zoo bij verrassing nog een zetel voor de liberalen
in Noord-Holland kunnen verloren gaan.
Men bedenke daarbij welk geducht stelsel de anti
liberalen tot hunne beschikking hebben. Vele kiezers
worden door hen gedreven, niet door klinkende munt,
maar door geestelijke goederen en beloften, die
voor velen meer waarde hebben dan geld en door
anderen in geld kunnen omgezet worden. Over het
geheele land hebben zij door hunne agenten hun net
gespreid. Overal is het werk verdeeld onder lieden
die het wachtwoord geven en slechts hebben te zorgen,
dat de kiezers op hun biljet schrijven of laten schrijven
wat hun bevolen wordt te doenter eere Gods 1
Mocht het aan de verbonden anti-liberalen gelukken
de overwinning te behalen, zij zouden er een even
duchtig gebruik van maken als de clericale partij in
België.
In de eerste plaats zou het gemunt zijn op de volks
school. In de plaats van de school der verdraagzaam
heid, de school van alle burgers, zou de sekte-school
worden verheven tot eene blijvende instelling; scholen
waar kleine mannetjes en vrouwtjes worden ge
kweekt, die Ieeren praten over geheimzinnige en on
begrijpelijke leerstellingen öf scholen waar de kinderen
worden gedrild tot een slaafsch ontzag voor kerkelijke
gebruiken en waardigheidsbekleeders.
Zulke scholen zouden de vrije, openbare volksschool
verdringen, tot onberekenbare schade van een volgend
geslacht. Men zal zeggen dat artikel 194 der Grond
wet zoo iets niet zou toelaten. Zeker zou dit eene
belemmering zijn, doch van clericale zijde is ons al
voorlang aan het verstand gebracht dat ondanks dat
artikel wel eene regeling is te treffen, die voorloopig
aan den hartewensch der clericalen voldoetde onder
mijning der volksschool.
Het is mogelijk dat vele anti-liberalen het niet zoo
bedoelen, maar hun strijd tegen de openbare school
komt toch ten slotte neer op een strijd tegen de ont
wikkeling der jeugd. Geen clericaal zal bezwaar maken
tegen eenig machinaal onderwijs in talen, in rekenen,
maar pas op als er vakken onderwezen moeten worden
die de jeugd een ruimeren blik kunnen geven, natuur
kundige b. v. Men heeft het gezien hoe de clericalen
in België zich gehaast hebben in hunne nieuwe school
wet onverbiddelijk het onderwijs in de beginselen der
natuurkunde te schrappen.
En zoo werken de anti-liberalen, wellicht onbewust,
de onwetendheid in de hand. In een tijd, waarin meer
dan ooit de wetenschap haar invloed doet gevoelen
door alle lagen der maatschappij, is dit een vergrijp
tegen de samenleving.
Men kan over de verdeeldheid, die het verbond
zou verscheuren als de buit moest verdeeld wor
den, natuurlijk lang en breed uitweiden. Ook wij
gelooven, dat eene clericale meerderheid nog niet een
clericaal kabinet van laDgen duur zou beteekenen,
doch het is onmogelijk zich te laten begoochelen door
de verwachting, dat zulk eene meerderheid een kabinet-
Heemskerk zou dulden, tenzij dit gewillig hare eischen
vervulde.
Welk eene toekomst ons vaderland tegemoet zou
gaan als het verbond moest zegevieren is uit den
aard der clericale partijen voldoende na te gaan.
Haar richtsnoer toch is niet een staatkundig maar
een kerkelijk beginsel.
Het systeem der kerkelijke partijen, geroepen het
wetgevend gezag te leiden, kan uitteraard tot niets
anders leiden dan tot consciëntiedwang, tot overheer-
sching der geesten.
Terwijl het liberalisme voor allen vrijheid verlangt,
elke meening zich vrij wil laten uiten, moet uit de natuur
zelf van haar wezen de clericale partij onverdraagzaam
zijn. Zij vertegenwoordigt deze of gene onfeilbare waar
heid, zij acht zich bekleed met eene zending van hoogen
oorsprong om haar te handhaven en dus is volkomen
vrijheid haar een gruwel.
Reeds thans, nu zij nog in de minderheid is, weet
zij gewetensdwang aan te doen. Het is de clericale
richting, die de mannen, welke den eed meenen te
moeten weigeren uit gewetensbezwaar, uit onze wet
gevende vergaderingen houdt, en die geen vinger wil
verroeren om aan die onbillijkheid een einde te maken.
Het is de clericale partij, die eene bestoven wet uit
het landsvaderlijk bestuur niet alleen wil gehandhaafd
zien maar verscherpt. Het is de clericale partij, die
de wetten van den Staat wil gebruiken om hare be
grippen van deugd in te prenten. Zij is het, die aan
den eenen kant in het strafwetboek eene bepaling
wist te brengen, waardoor een zedelijk vergrijp als
eene misdaad met gevangenis zal kunnen gestraft
worden, terwijl zij, om hare theorieën slechts te kun
nen toepassen, aan de andere zijde niet aarzelt de
gruwelijkste ziekten: pokken en syphilis te laten
voortwoeden.
Wat zou er van ons vrije Nederland worden als
zulk eene richting de bovenhand vei kreeg? Onze
naam van vrije, verdraagzame natie zou verloren gaan.
Ons dunkt dat er ditmaal zeer veel op het spel
staat. En toch onze natie is niet clericaal. Het is
dan ook alleen mogelijk, dat eene clericale partij hier
de baas wordt door misleiding der kiezers, die op
goed en vertrouwbaar gezag meenen te mogen aan
nemen dat waar is al wat van de liberalen wordt
gezegd, en door ons kiesstelsel. Het is een feit dat
bij elke verkiezing tienduizenden ontwikkelde, zelf
standige mannen, mannen die de eervolste betrekkin
gen in staat en maatschappij bekleeden, met verbeten
spijt moeten aanzien, dat eene massa anderen den
doorslag bij de stembus kunnen geven.
Zoo is de toestand van het oogenblik.
Toch komt het ons voor dat, hoe hachelijk deze ook
zij, er voor de liberalen nog geen reden is om te
vertwijfelen. Dat de kieswet zoovele geschikte kiezers
buitensluit is natuurlijk op dit oogenblik niet te ver
helpen. Maar wel kan elk liberaal de minder ont
wikkelde kiezers door woord en geschrift voorlichten
en wijzen op de onwaarheden, door de tegenpartij ver
spreid, en op de gevolgen, die voor allen te duchten
zijn als deze partij het roer van staat in handen kreeg.
Het moet helder worden aangetoond welk spel door
het verbond in de laatste tien jaren is gespeeld. Hoe
de anti-revolutionnaire partij er zelfs niet voor is terug
gedeinsd om onze geschiedenis in het aangezicht te
slaan, door te beweren dat de moord van Prins Willem
van Oranje, den Vader des Vaderlands, niet een gevolg
was van godsdienstige dweperij. Het moet aan allen
bekend worden gemaakt hoe eene partij, die zich eene
staatkundige wil noemen, niet in de eene hand water
en in de andere vuur kan dragen. Hoe het gevolg
daarvan is gescharrel in kiesdistricten en verloochening
van beginselen uit hope op eenige politieke winst,
zooals te Delft en te Zevenbergen is geopenbaard.
Wanneer alle liberalen van goeden wil zorgen dat
deze waarheden voor de minder ontwikkelde kiezers
worden uiteengezet, dan zou men waarschijnlijk ver
wonderd staan hoe weinig clericaalgezind ons volk is.
Wij meenen dat elk liberaal op dit oogenblik tot
alle opoffering moet gezind zijn. Er moet geld noch
tijd gespaard worden, niet om stemmen te werven
maar om de massa beter in te lichten. Als in elk
dorp de staatkundige vragen van den dag door een
vrijzinnig man op de rechte wijze werden behandeld,
zou vermoedelijk het gezond verstand zegevieren over
alle hinderlagen.
GOES, 10 October 1884.
Met het oog op de aanstaande verkiezingen mee
nen wij nog te moeten opmerken, dat het, voor zoover
ons kiesdistrict betreft, beslist noodig is, dat de libe
ralen met populaire candidaten voor den dag komen,
mannen, die in het kiesdistrict persoonlijk bekend zijn.
Merkwaardig is in dit opzicht voorzeker een artikel
uit Goes in De Amsterdammer, waarin o. a. gezegd
wordt
«Stellen wij mannen, die tegenover do kerkelijke
eischen pal staan en aan het uitgedrukte volksverlan
gen naar het algemeen stemrecht voldoening willen
geven, dit laatste is echter een onafwijsbare eisch, dan
kunnen wij, al blijven wij in de minderheid, een flink
figuur maken. Van dit standpunt uitgaande, zullen
eenige liberalen, naar wij vernemen, den heer Heldt
te Amsterdam, reeds vroeger candidaat in dit district,
opnieuw als zoodanig aanbevelen."
Wij moeten al dadelijk opmerken, dat de heer Heldt
in ons district nimmer «candidaat" is geweest; wel
is hij indertijd als zoodanig genoemd op eene verga
dering der afdeeling Goes van de Centrale liberale
Kiesvereeniging, doch als candidaat geproclameerd is
hij, zoover wij weten, nimmer.
Maar hoe de schrijver van het bericht in De Am
sterdammer in gemoede kan beweren, dat de liberalen
in ons district een flink figuur zouden maken met den
heer Heldt, omdat hij voorstander is van algemeen
stemrecht, is ons een raadsel. Wel moet de schrijver
van het bericht in De Amsterdammer ten eenenmale
onbekend zijn met de beginselen van het liberale kies-
bevoegde gedeelte van Zuid-Beveland's bewoners, zoo
wel als der overige deelen van ons kiesdistrict, om
zoo iets te kunnen beweren. In het midden latende
in hoeverre eene candidatuur van den heer Heldt in
het algemeen wenschelijk mag geacht worden, durven
wij wel verklaren, dat eene dergelijke candidatuur in
het Zuiden van ons land nimmer eenige kans van
slagen zal hebben. Wordt zulk eene candidatuur nuttig
geacht, dan zal de drang daartoe altijd uit'het Noor
den moeten komen. Wanneer men dien uit het Zuiden
van ons land verwacht, dan zou den heer Heldt zelf
spoedig de lust ontnomen worden om eene candidatuur
te aanvaarden, dank zij het gering succes, dat hij bij
eene verkiezing in de zuidelijke districten zou hebben.
En dit zou te betreuren zijn voor den heer Heldt,
maar vooral voor hen, wier belangen hem zoozeer ter
harte gaan.
De Middelburgsche Courant wijdt ook een deel
van hare ruimte aan het bedoelde stuk uit de Am
sterdammer en komt ten opzichte van den heer Heldt
tot dezelfde conclusie. Wat ons echter bevreemdt is
dat zij ook eene candidatuur-Van Karnebeek bestrijdt.
Waar zij meent, dat onze vorige commissaris niet
«populair" zou zijn op Zuid-Beveland, kunnen wij haar
verzekeren, dat zij in eene dwaling verkeert, tenmin
ste, wanneer zij aan het woord «populair" dezelfde
beteekenis hecht als wij. Bedoelt zij met dit woord,
dat de candidaat bij nagenoeg aüe kiezers bekend
moet zijn, dan geven wij haar gaarne gelijkdoch een
dergelijk candidaat te vinden zal voor ons kiesdistrict
wel een onmogelijkheid zijn. Wij kennen er ten minste
maar zeer enkelen, waarvan wij bovendien de over
tuiging hebben, dat zij nimmer eene candidatuur zouden
aanvaarden. Doch populair, zooals wij het bedoelen,
bekend met en geacht door de vele autoriteiten en
personen, waarmede hij tijdens zijn vevblijf in onze
provincie in aanraking is geweest, was jhr. Van Kar
nebeek zeker in de hoogste mate en op dien grond
zouden wij eene eventueele candidatuur gaarne steunen.
Het komt ons daarom voor, dat, nu onze gewezen
Commissaris des Konings toch eenmaal genoemd is,
het bestuur der C. L. Kiesvereeniging goed zou doen,
wanneer het zich reeds nu verzekerde of jhr. Van
Karnebeek een candidatuur zou aannemen. Wanneer
er sprake kan zijn van een «flink" figuur te maken
zou dit zeker zijn met zulk een candidaat.
De algemeene vergadering der Centrale liberale
kiesvereeniging zal Dinsdag 14 October a. s. in de
restauratiezaal der sociëteit V. O. V. plaatshebben
des namiddags te 2 uren, terwijl blijkens achterstaande
advertentie de afdeeling «Goes" zal vergaderen op
Maandag 13 Oct. a. s. des avonds te 8 uren in de
Prins van Oranje.
Sclierpenisse. Bij de gehouden verkiezing voor een
lid van den gemeenteraad werden uitgebracht 67 gel
dige stemmen, waarvan niemand de volstrekte meer
derheid verkreeg. De heer P. M. Tichelaar verkreeg
27 en de heer M. Vos 14 stemmen, tusschen welke
beide heeren herstemming moet plaatshebben.
Z. M. heeft met ingang van 16 Oct. a. s., benoemd
tot direct, van het postkantoor te Olst C. E. Van de
Kamer, thans commies der posterijen van de derde klasse.
Benoemd tot auditeur bij den schuttersraad der
dd. schutterij te Middelburg mr. F. N. Van der Bilt.
Door den Minister van waterstaat is op het
verzoek van den gemeenteraad te Kolijnsplaat, tot het
verbinden van Kolijnsplaat met Kortgene door een tele-
phoon, afwijzend beschikt. De afstand wordt te groot
geacht.
Gedeputeerde Staten der provinciën zijn door
den Minister van binnenlandsche zaken uitgenoodigd,
voorstellen te doen ter voorbereiding eener eventueele
herziening der regeling van de bestemming en van de
sterkte der schutterijen.
De heer mr. A. J. W. Farncombe Sanders zet
in eene kleine brochure «Het kiesrecht en het voor
stel van den heer Van Houten" beknopt en duidelijk
uiteen, welke regeling van het kiesrecht hij als lid
van de Staatscommissie tot voorbereiding der Grond
wetsherziening voorgesteld heeft. Voor algemeen stem
recht acht de heer F. S. het tijdstip nog niet gekomen,
de sprong van 126 000 kiezers op 300.000 acht hij
reeds belangrijk genoeg voor dit oogenblik. Hij is niet
bang voor algemeen stemrecht, maar hij meent dat
alle vooruitgang geleidelijk moet gaan.
Tot dat aantal van 300.000 kiezers komt hij als
volgt
Er zijn hier te lande meer dan een millioen meer
derjarige mannen. Neemt men als grondslag het hebben
van een eigen huishouding in een afzonderlijke woning,
dan zou men 860.000 kiezers hebben. Daarvan gaan
echter ruim 300.000 af voor hen die als onvermogend
niet in de personeele belasting worden aangeslagen.
Van de overige 560.000 vallen nog ten minste 60.000
af voor dubbele aanslagen, vrouwen, minderjarigen,
faillieten enz., zoodat een kleine 500.000 overblijven.
Nu meent de heer F. S.. dat iemand, die slechts
voor of 'lt in personeele belasting is aangeslagen,
niet gelijke rechten hebben mag, als een die de volle
belasting heeft. Het aantal dier gedeeltelijke betalers
bedraagt circa 200.000, zoodat ten slotte circa 300.000
kiezers zouden overschieten. Het bekende voorstel van
den heer Van Houten bracht het aantal kiezers op een
half millioen.
In strijd met hetgeen elders omtrent de geprojec
teerde tabaksbelasting wordt medegedeeld, kunnen wij
thans als zeker melden, dat de Minister wenscht voor
te stellen een accijns van f12 de 100 kilogram, zoo
wel op inlandsche als op buitenlandsche tabak.
Het ontwerp is echter nog bij de ambtenaren van
het ministerie in studie en nog niet bij den Raad van
State ingeleverd. (N. v. d. D.)
De conferentie tot wering van den drankverkoop
op de Noordzee, die Woensdag te 's-Hage een aanvang
moest nemen, is uitgesteld, omdat nog niet alle be
trokken regeeringen een afgevaardigde hebben benoemd.
Vanwege de vereeniging van handelsbedienden
«Mercurius" zullen bij voldoende deelneming in den loop
van November te Rotterdam de examens voor de practijk
gehouden worden in Boekhouden en Handelscorrespon
dentie (Fransch, Engelsch, Duitsch en Nederlandsch).
Een «oud-Hollander" geeft in het N. v. d D.
een schets van Transvaal, die volstrekt niet overeenstemt
met de meening welke hier te lande bestaat. De oud-
HoIIander" zegt o. a:
«De groote dorpen, zooals Pretoria, Potchefstroom
e. a. zijn zoo goddeloos, dat een boer, die in 1883
Pretoria tijdens de zitting van den Volksraad had
bezocht, bij zijn terugkomst verklaarde: «nou, ik zè
jou, Pretoria is een SodomEn eenige jaren geleden,
toen ik persoonlijk daarheen wilde gaan, zeide een
der Transvaalsche predikanten tot mij»U moet er
nie heen gaan nie; gij zult er u nie thuis gevoel nie,
want het is een broerde, goddelooze plaats. De heele
kliek is er modern." Waarlijk, de man had gelijk,
ofschoon ik hem toen moeilijk gelooven kon. De gods
dienstig gezinde personen, welke zich in de dorpen
moeten vestigen, lijden in waarheid gezegdzielenhonger.
Wie toch heeft in Holland verteld, dat Transvaal een
godsdienstig land is? Als ik dien persoon kende, al
was het ook de Staatspresident, zou ik hem vrijmoe
dig toeroepen«Gij hebt u aan opzettelijken logen
schuldig gemaakt."
«De commissie te Amsterdam gelieve hiervan nota
te nemenook zou het zeker niet kwaad zijn, als
de Standaard dit stukje wilde kopiëerenhaar redac
teur vooral heeft deze inlichting wel noodig. De goede
man denkt, dat hier de «tale Kanaiins" gesproken
wordt, en het is de taal van Sodom«eten, drinken,
vroolijk zijn en God en zijne geboden laten waar ze
zijn". Zoo niet erger."
Kerkelijke Zaken en Onderwijs.
Ds. C. L. Laan zal alhier zijn intrede doen op
Zondag 16 Nov. a. s., na bevestigd te zijn door ds.
Riemens van Middelburg.
Beroepen te Waarde de candidaat C. L. Van
den Broek.
Beroepen te Arnemuiden ds. J. F. De Klerck,
te Nieuwpoort.
Bedankt voor het beroep naar Wageningen door
dr. C. C. Schot, te Tolen.
Iorsekc. Gisteren is de onderwijzer A. M. Polderman
in functie getreden, waardoor het onderwijzerspersoneel
alhier vroeger nog dan men had durven hopen, op
beide scholen voltallig is.
Als eene bijzonderheid zij hier nog bijgevoegd, dat
alle vier de hulponderwijzers te Iviuininge thuis be-
hoeren.