883. F. 42.
Dinsdag 10 April.
leenbanken!
Bij dit nommer behoort een hijvoegsel.
(iOIiSCII
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandag, Woensdag en Vrijdagavond
uitgezonderd op feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, f 4,75.
Afzonderlijke nommers 5 ct., met bijblad 10 ct.
In ons land vervoege men zich: voor Rotterdam aan het Algemeen Advertentiebureau
van NIJGH VAN DITMAR, en verder bij alle Boekverkoopers en Postdirecteuren.
COURANT.
De prijs der gewone advertentiën is van 15 regels 50 ct., elke regel meer 10 ets.
Bij directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prijs slechts
tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 18 regels a 1,berekend.
Dienstaanbiedingenniet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald, 20 ets.
Aanvragen om en vermelding van liefdegaven 5 cents per regel.
ii.
Bij de bespreking van den wettelijken toestand
waarin de banken van leening zich thans bevinden,
is het van belang tot bet uitgangspunt der wetgeving
terug te keeren. Om tweeërlei redenen. De eerste is
eene algemeene, namelijk, dat de geschiedenis van bet
verleden een juist inzicht geeft in aè bestaande rege
ling; de tweede eene meer speciale, namelijk dat wij
een der financiëele bezwaren, hetwelk tegen de instand
houding derGoesche leenbank wordt aangevoerd, alleen
langs historischen weg kunnen ontzenuwen.
De eerste wettelijke regeling, die van toepassing is
op de Goesche leenbank, werd bij de resolutie van de
Staten van Hollanden Zeeland van 17 November 1578
in het leven geroepen. Deze resolutie is van den na
volgenden inhoud:
»Op 't rapport bij de Staten genomen, aangaande
't houdene van de tafelen van leening van Holland
en Zeeland, is bij deselve Staten verklaert ende ge
resolveerd, dat in alle de stede der selver lande al
sulcke Christebjcke Polityque en Gereformeerde ordre
ende middel op 't stuck van deselve leeningen voort
aan gesocht, gestelt, ende onderhouden worden als
ten meeste gerieve ende minste queste van de Ge
meente met eere ende profyt derselver stede zal
mogen dienen, daartoe de magistraten van de steden
worden geauthoriceerd."
De vaste commissie uit onzen gemeenteraad, die in
den jare 1877 eene uitvoerige memorie over den eigen
dom van het kapitaal, waarmede de leenbank werkt,
schreef; stelt de bedoeling dezer resolutie zeer juist in
het licht, waar zij ten haren aanzien zegt:
Vrijgeviger kon het niet. De resolutie had toch
geen andere strekking, dan om, zooals de heer Vee-
gens in zijn Academisch proefschrift opmerkt, »»de
steden geheel vrij te laten in haar verhouding tot de
banken van leening, zoodat zij die konden verpachten,
in eigen beheer nemen, of opheffen, juist zooals zij
wilden"" en huldigde mitsdien de autonomie der Ge
meentebesturen, ter zake van de tafelen van leening"
ten volle. Geen regelen, vanwege de heeren Staten
gesteld, maar onbeperkte vrijheid aan de Gemeente
besturen gelaten, om die besluiten, welke het meest
met de «eere" en het profyt'der steden strookten,
te nemen, zie daar het beginsel waarop de resolutie
van 1578 steunt."
Te ontkennen valt het niet, dat door deze vrijzin
nige bepaling de gemeenteraden er maar al te dikwijls
toegebracht werden, om door een hoogen interest be
langrijke kapitalen ten behoeve van de gemeentekas
te verzamelen. De behaalde winsten strekten niet
om den rentetax te verminderen, of om weldadige in
stellingen te steunen, zooals elders geschiedde.
In Frankrijk, waar het eerst onder Lodewijk XIII
eene eerste, doch kwalijk geslaagde poging gedaan
werd tot oprichting van een leenbank, en het leen
bankwezen later dan in andere landen tot ontwik
keling is gekomen (de Parijsche leenbank dateert
van 1777, het eerste jaar van Necker's ministerschap)
en waarin de stormachtige dagen der revolutie de ban
ken hare operatie moesten staken, in Frankrijk kwam
bij de wet van 16 Pluviose, jaar XII, eene regeling
van de leenbanken tot stand, waarbij het beginsel
aangenomen was, «dat zij slechts ten voordeele van
de armen konden worden opgericht." Het voordeel,
dat na aftrek van alle onkosten overschoot, wordt,
zooals Blaize mededeelt, in de kas der hospitalen
gestort. Te betreuren schijnt het dat dit beginsel ook
niet in onze wetgeving werd opgenomen, en de leenbank
winsten niet ten voordeele der behoeftigen kwamen,
zooals dit in Frankrijk geschiedt. Men verlieze echter
bij de beoordeeling van de handelingen der toenmalige
stedelijke regeeringen in dezen niet uit het oog, dat
niet slechts behoeftigen van de banken van leening
gebruik maakten, doch ook aanzienlijke kooplieden,
vorstelijke personen enz., zoodat de winsten van de
banken niet uitsluitend de penningen der armen waren.
Terecht zegt Say, dat hetmoeielijk is weldadige han
delingen en operatiën, die winst afwerpen, met elkander
te vereenigen. Dat het echter niet onmogelijk was
bewees Gent, welks leenbank een handelsbank van
groote beteekenis was, maar waar den armen gratis
geleend werd.
Verschillende steden in Holland en Zeeland besloten
successievelijk de banken in eigen beheer te nemen,
hetgeen de resolutie van 1578 niet alleen toelaat,
maar wat zij, zooals door bovengenoemden scherpzin-
nigen schrijver van De Banken van Leening in
Noord-Nederland tot het einde der achttiende eeuw"
wordt opgemerkt, trachtte te bevorderen.
Amsterdam, Rotterdam, Hoorn, Gouda, Den Haag,
Leiden en Delft en in onze provincie Middelburg en
Vlissingen waren er reeds toe overgegaan, om voor
rekening van de stad hare leenbank te exploiteeren,
toen de Goesche gemeenteraad, gebruik makende van
de bevoegdheid om »de ordre ende middel op 't stuck
van deselve leeninge te stellen als ter meeste gerieve
ende minste queste van de Gemeente met eere ende
profyt der stede zal mogen dienen", hiertoe in 1770
het besluit nam, zoodat bijna nog twee eeuwen na de
publicatie der resolatie van heeren Staten het stelsel,
om het «octroy tot het houden eener tafel van lee
ninge" te verpachten, hier gevigeerd heeft.
Den 4n Augustus van genoemd jaar werd besloten
door heeren stadsdirecteuren een onderzoek te doen
instellen, of de batik «niet tot eenig voordeel van de
stad door iemand vanwege H. E. A. (der raadsleden)
onder 't opzicht van heeren stadsdirecteuren zou kunnen
worden gehouden". Acht dagen later brachten stads
directeuren onze vaderen konden vlug werken, als
zij wilden bij monde van den burgemeester Van
de Spiegel rapport uit.
De conclusie van dit rapport was, dat »er sedert
10 a 12 jaren een werkelijk voordeel was overgescho
ten en dat deze Bank van Leeninge ten bate en schade
van de stad zeer gevoegelijk zoude kunnen overgeno
men worden", waarop door den gemeenteraad besloten
werd «voor het volg geen Octroy aan particuliere
Persoonen daarvan te verleenen, maar dezelve geheel
over te nemen voor Reheninge van de stad".
Voorts bepaalde de Raad, dat de noodige kapitalen
door de stad ten behoeve van de leenbank zouden
worden opgenomen, en dat aan deze schuld de voor
waarde zou worden verbonden, dat de eventueele win
sten, die de exploitatie mocht afwerpen, in de eerste
plaats zouden strekken tot aflossing van de leening.
Binnen een half jaar nadat de raad in beginsel be
sloten had zelf de leenbank te exploiteeren, was de
overneming van de leenbank voor rekening van de
stad een voldongen feit geworden. De stedelijke geld
middelen voeren wel bij de exploitatie der leenbank
van stadswege; met uitnemend succes voor de stadskas,
wellicht minder voor de pandgevers) dreef de bank
hare operatiën.
Reeds in 1787 was de bank tot de prosperiteit
gekomen, dat al de genegotiëerde penningen afgelost
konden worden. De raad besloot hiertoe dan ook en
bepaalde, dat jaarlijks door heeren stadsdirecteuren
aan den stadsrentmeester zulk een «kapitaal zou wor
den overgedragen, als zij meenden, dat niet als be
drijfskapitaal benoodigd was en om als een provenu
in de stads-rekening in een apart capittel te ver
antwoorden".
Keeren wij thans na deze korte beschouwing der
geschiedenis van de Goesche bank naar die van
het leenbankwezen in ons Vaderland in het algemeen
terug.
Reeds in het begin dezer eeuw deed zich de be
hoefte aan wettelijke regeling dezer zaak gevoelen.
In 1804 werd eene verordening uitgevaardigd, welker
bedoeling voornamelijk was de pandjeshuizen, die meer
monts d'usure dan monts de piété waren, te keeren
en die later in verband werd gebracht met art. 411
van den Code Pénal, dat straf bedreigt tegen «diege
nen, die zonder wettige vergunning leenhuizen op pand
of zekerheid opgericht of gehouden zullen hebben, of
ingeval van wettige vergunning, geen boek gehouden
zullen hebben als de reglementen vereischten".
Aan koning Willem I komt de eer toe bij het vele, wat
hij geregeld en tot stand heeft gebracht, ook eene regeling
van de leenbanken in 't leven te hebben geroepen. Hij deed
dit bij Koninklijk besluit van 31 October 1826, hetwelk
zoowel in België als in Nederland waardeering vond.
Het bracht de banken van leening onder toezicht van
het hooger bestuur en riep nuttige bepalingen in het
leven wat betreft het heffen van rente op beleende,
de wijze van verkoop van ongeloste panden, enz.
Werd door dit besluit eene schrede in de richting
eener goede organisatie gedaan, het valt niet te ont
kennen dat het eene fout aankleefde namelijk door
aan de gemeentebesturen de beslissing over te laten
«ten wiens behoeve de zuivere winsten, door de banken
gemaakt, zullen komen", waardoor de gelegenheid
openbleef, dat de gemeenten van de penningen der
armen konden profiteeren, wat niet sterk genoeg kan
worden afgekeurd. Op denzelfden grond is de bepaling,
dat de openbare instellingen, die in de bank deel
hebben, voor de verstrekte fondsen in plaats van een
vasten interest, een dividend ten haren voordeele in
verband met de behaalde winst genieten, als nadeelig
te beschouwen. De grootste fout echter in het besluit
van koning Willem I isdat het niet wettig is,
omdat het niet is afgekondigd Dit is meer dan eens
door den rechter beslist en werd door de regeering
erkend, waar zij in den considerans van een wets
ontwerp op de banken van leening de noodzakelijkheid
aannam »oi/i wettelijke bepalingen te maken op de
banken van leening."
In de zitting van de Tweede Kamer van 1855/56
werd door den Minister Van Reenen een wetsontwerp
,ot regeling dezer materie ingediend. De discussiën
liepen voornamelijk over deze twee vragen:
*lo. Zullen de leenbanken als gemeente-instelling
worden gehandhaald
2o. Zullen zij c. q. aan hooger toezicht van het
Algemeen bestuur worden onderworpen?
«Wat de eerste vraag betrefl, stond dit" schrijft
Van Heel «naar het inzicht van achtenswaardige
rechtsgeleerden gelijk met een monopolie, dat als zoo
danig de vrije industrie belemmerde"en vond het
derhalve afkeuring. Dat het beschermen van de
zwakken een hooger belang kan zijn dan van de in
dustrie scheen men niet intezien.
De Kamer was van oordeel, dat het bestaan dei-
toen verpachte of voor rekening van particulieren ge
houden banken niet langer dan tot 1860 kon geduld
worden en amendeerde in dien geest artikel 34 van
het ontwerp, dat daarop door de Regeering werd in
getrokken.
In twaalf volgende jaren had de Regeering geen tijd
gevonden, om eene regeling voortedragen omtrent een
onderwerp, waarvan de staathuishoudkundige Ackers-
dijck eenmaal schreef, dat het «gewichtig is, diep in
het volksleven ingrijpt en nauw samenhangt met die
kwalen der maatschappij, welke dringend herstel be
hoeven" eene opvatting, die niemand den hoog
leeraar zal betwisten. De Regeering had geen tijd
het gold hier geen Handelsmaatschappij, geen Ne-
derlandsche Bankzij zelye verklaarde (Verslag Arm
wezen 1861) «dat het bij de menigvuldigheid der wetk-
zaamheid van wetgeving aan de gelegenheid ontbrak
tot wederopvatting van de vroeger vruchteloos beproefde
wettelijke regeling der banken van leening."
De heer Heemskerk nam eerst in 1867 opnieuw
de zaak ter hand; zijn ontwerp kwam niet in discussie
en werd door den heer Fock, die na den heer Heems
kerk als Minister van Binnenlandsche Zaken optrad,
ingetrokken.
De heer Fock heeft twee ontwerpen ingediend,
doch de afsnijding van zijn ministeriëelen levens
draad was oorzaak, dat deze voorstellen, zoomin als
die des heeren Heemskerlin behandeling kwamen.
Ware een dezer ontwerpen gingen zij ook van
verschillend beginsel uit aangenomen ontegenzeggelijk
zou dan eene gewichtige hervorming op het stuk
der leenbanken zijn tot stand gekomen.
Het besluit van 1821 is thans nog het grondregle-
ment, waarop de regeling der leenbanken gebaseerd
is. Al heeft het veel goeds, het heeft toch een kapitaal ge
brek, nl. dat het niet de gelegenheid afsnijdt, dat winsten
van leenbank tot een ander doeleinde dan tot verlaging
van den rentetax kunnen gebezigd worden. Doch zonder
een bepaald verbod dienaangaande, is het van de ver
lichting der gemeentebesturen te wachten, dat zij het
beginsel van dat reglement om de «belangen te bevor
deren dergenen, die zich genoodzaakt zien hunne toe
vlucht tot de leenbank te nemen, zooveel mogelijk in
praktijk en de rente op het laagst mogelijk cijfer zullen
brengen, en dat zij voorts die hervorming invoeren,
die de banken van leening maken tot wat zij moeien
zijn inrichtingen van openbaar nut.
Dat de Goesche leenbank dit inderdaad is indien
zij niet het behalen van winst beoogt zullen wij
in een volgend nommer trachten te hetoogen.
GOES, 9 April 1883.
Wij hebben ontvangen de adviezen, uitgebracht
over de vraagpunten, die a. s. Maandag 16 April in
de vergadering van de Vereeniging van Burgemeesters
en Secretarissen in Zuid- en Noord Beveland aan de
orde zijn gesteld. Wij achten het echter voor een
goed overzicht geregelder een uittreksel van die ad
viezen aanst. Maandag, tegelijk met de daarover gevoerde
discussiën, te geven.
De étalage van de prijzen voor de door eenige
jonge dames alhier ten voordeele van de ongelukkigen
te Moddergat, Urk, enz. te houden tombola, zal plaats
hebben op Dinsdag 24 en Woensdag 25 dezer in de
trouwzaal op het raadhuis, daartoe door het gemeente
bestuur afgestaan.
Den houders van niet ingewisselde blanco pacht-
of formaatzegelswelke met 1 Januari 1883 buiten
gebruik zijn gesteld, wordt verzocht daarvan voor
15 dezer opgave te doen aan het zegelkantoor te Goes.
Kapelle. Te Biezelinge heerschen sedert 14 dagen
onder de jeugd de mazelen; alhoewel zij van een bij
zonder goedaardig karakter zijn, breiden zij zich zeer
sterk uit.
Wij herinneren onzen lezers te Kolijnsplaat aan
de verkiezing voor een lid van den gemeenteraad al
daar op Woensdag a. s.
Te Bath zijn in de maand Maart ingeklaard
60 schepen, metende 4168 ton, en uitgeklaard 7
schepen, metende 450 ton.
Tal van personen uit verschillende deelen van
ons land waren, onder begunstiging van het fraaie
weder, Zaterdag jl. naar Vlissingen getogen, teneinde
getuige te zijn van het afloopen der t> Batavia" van
de werf der maatschappij «De Schelde". Precies te
3 uren werd een signaal gegeven voor het werkvolk
om den arbeid in de loodsen te staken, doch een weinig
werd het publiek teleurgesteld, dat daarin het bewijs
meende te vinden, dat de plechtige tewaterlating ook
op het vastgestelde tijdstip zou plaatshebben. Eerst
te ruim kwart over vieren gleed het vaartuig statig
voorwaarts en deed onder een luid en herhaald gejuich
zijn eerste schrede op het e'ement, dat het bestemd
is te bewandelen.
Onmiddellijk nadat de nBalaviawas afgeloopen,
steeg de vlag voor de vSoerabaijaomhoog, en zeker
namen velen der toeschouwers zich toen reeds voor,
wanneer dit schip te water zal worden gelaten, daarbij
niet te zullen ontbieken.
De heer Buteux onthaalde na afloop het werkvolk
op wijn en koek.
Aan het rapport omtrent het onderzoek naar
den toestand van den tram VlissingenMiddelburg
ontleenen wij het volgende:
De grond is ongeschikt voor het spoorstaven-systeem-
Finet van de gebruikte afmetingen in verband met
het gewicht der locomotieven. Het stelsel Finet ver-
eischt dus vasten grond.
De weg werd met weinig zorg gelegd, de bogen
werden onzuiver uitgezet en die der wissels niet in
juist verband met de hoeken der puntstukken gelegd
het rechte spoor heeft zeer vele onzuivere lijnen, ter
wijl voor afwatering niet is gezorgd.
De locomotieven zijn van uitmuntend materieel, heb
ben echter door het gebruik van slecht water veel
geleden.
De grond moet op 0.50 M. diepte uitgegraven wor
den en daarin grof zand of ballast met goede afwa
tering gebracht wordende rails eischen een geheelen
nic-owen aanleg, daar zij te zwak zijn voor het rollend
materiëei. De nieuw aanteleggen waterleiding zal in
het gebrek aan zuiver water moeten voorzien. De
toestand is dus alles behalve rooskleurig te noemen.
De officier van gezondheid 2e klasse dr. H. A.
Janssen, van het 4e bat. 7e reg. infanterie, te Helder,
wordt op 4 Mei a. s. geplaatst bij het 5e bat. Ie
reg. infanterie, dat thans te Hoorn is, doch op ge
noemden datum te Helder in garnizoen komt.
Zaterdag liep te 's-Hage het gerucht, dat de
heer Heemskerk de opdracht tot kabinetsformatie an
dermaal heeft neergelegd.
De Minister van Financiën heeft thans de voor
waarden hekend gemaakt, waarop kan worden inge
schreven tot het bekomen van schuldbekentenissen in
een geldleening ten laste van den Staat, groot
ƒ60,900,000.
Daarvoor worden uitgegeven schuldbekentenissen aan
toonder, groot 1000, alsmede veelvouden en onder-
deelen van schuldbekentenissen, groot/10,000, 500
en ƒ100. De renten dier stukken, ad vier ten honderd
in het jaar, zijn op halfjarige coupons verschijnende
1 Mei en 1 November groot ƒ20, ƒ200, 10 en 2,
betaalbaar te Amsterdam. Bij elke schuldbekentenis
worden gevoegd twintig halfjarige coupons, waarvan
de eerste verschijnt 1 Mei 1884, en een bewijs ter
bekoming van nieuwe coupons.
De loting en aflossing geschieden jaarlijks, voor de
eerste maal in 1884. De prijs van uitgifte is 98 pet.
Uit Engeland meldt men, dat de bewegingen
van Hunne Majesteiten van zoo geheel privaten aard
blijven, dat zij geheel ophouden de aandacht te trek
ken de bladen melden er niets meer over.
Het album, dat de Nederlandsche Vereeniging en
de Hollandsche kerk te Londen Hunne Majesteiten
zullen aanbieden, zal hoogstwaarschijnlijk niet door
eene deputatie maar slechts door een of twee personen
namens beide lichamen worden aangeboden.
In een te Amsterdam gehouden vergadering der
kiesvereeniging «Grondwet" is een voorstel van het be
stuur om den heer Dirks bij de herstemming voor de
Tweede Kamer te steunen, aangenomen met alle stem
men op vier na, welke op den heer Van Marle werden
uitgebracht.
Met acclamatie weid aangenomen den heer Gilde-
meester opnieuw als candidaat te stellen.
Wat te Rotterdam nog nooit gebeurde zal er
Zondag 15 dezer plaats hebben, n.I. een openlijke
bespreking der bevolkingsqnaestie. Door de afd. Rot
terdam van het Algem. Nederl. Werkliedenverbond
daartoe uitgenoodigd, zal de heer C. V. Gerritsen uit
Amersfoort dan in die vereeniging optreden en een
voordracht houden over»De beperking van het aan
tal kinderen in het gezin als middel ter bestrijding
van armoede en lage loonen."
De gewone anti-revolutionaire deputaten-ver-
gadering zal gehouden worden op 15 Mei aanstaande,
in het gebouw voor kunsten en wetenschappen
Utrecht.
