1883. N°. 33.
Zaterdag 17 Maart.
70sle jaargang.
Haven van Goes.
Bij dit nommer behoort een bijvoegsel.
Mededeelingen op verschillend gebied.
Kerkelijke Zaken en Onderwijs.
Landbouw en Veeteelt.
GOESCHE
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandag, Woensdag en Vrijdagavond
uitgezonderd op feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoo binnen als buiten Goes, f 1,75.
Afzonderlijke nommers 5 ct., met bijblad 10 ct.
In ons land vervoege men zich: voor Rotterdam aan het Algemeen Advertentiebureau
van NIJGH VAN DITMAR, en verder bij alle Boekverkoopers en Postdirecteuren.
COURANT.
De prijs dor gewone advertentiën is van 15 regels 50 ct., elke regel meer 10 ets.
Bij directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prijs slechts
tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 18 regels a f 1,berekend.
Dienstaanbiedingenniet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald, 20 ets.
Aanvragen om en vermelding van liefdegaven 5 cents per regel.
BURGEMEESTER en WETHOUDERS VAN GOES
brengen ter kennis van belangliebbendeo, dat voor de
gewone herstellingen der havenboorden en het uitdiepen
der haven het water GEHEEL zal zijn afgelaten
van Zondag den 25 Maart tot en niet Zaterdag
den 14 April aanstaande,
terwijl tegen Maandag 16 April e. k. het water weer
op het havenpeil wordt gebracht.
Goes, 8 Maart 1883.
Burgemeester en Wethouders voornoemd,
J. G. DE WITT HAMER.
De Secretaris,
HARTMAN.
GOES16 Maart 1883.
Op uitnoodiging van een paar stadgenooten, zal
de rederijkerskamer «Aurora" alhier, op nader te be
palen dag en plaats in de maand April a. s., eene
opvoering geven ten voordeele van de achtergebleven
betrekkingen der slachtoffers te Moddergat, Urk en
Scheveningen. De opvoering zal bestaan uit»'f Was
maar een loods" van Ruijsch en iJocrisse, de von
deling". Binnen eenige dagen zullen lijsten tot deel
neming worden aangeboden. Dat wij deze zaak met
warmte bij het publiek aanbevelen zal wel geen be
toog behoeven. Niet alleen dat de welwillendheid van
de steeds ijverige kamer «Aurora" ook weder in de
zen groote waardeering verdient, maar iedere poging
welke aangewend wordt om de gevolgen der ontzet
tende ramp te lenigen heeft recht op belangstelling
en ondersteuning.
Wij wenschen die ondersteuning evenzeer toe aan
eenige jonge dames in onze gemeente, wanneer het
door haar gevormd plan, om eene verloting voor het
zelfde doel te houden, tot uitvoering komt.
Tengevolge eener fout in de officiéele opgave
aan de postkantoren hebben wij bij de opgave van de
namen der gemeenten in Zeeland, wier spelling is ge
wijzigdook Matenesse (Oud- en Nieuw-) genoemd.
Bij eigen onderzoek blijkt ons echter datvolgens
WitkampAardrijksk. Woordenboek van Nederland
Mathenesse, Nieuw -Mathenesse of Riviere, een kas
teel wastegenover de oostzijde der stad Schiedam
waarvan nog een bouwval overgebleven is. Het heeft
in de le helft der 14e eeuw van Frederik Van Ma
thenesse den tegenw. naam verkregen.
En Mathenesse of Oud-Mathenesse was eveneens
een kasteel aan de Maas bij Schiedam, in de 12e
eeuw door Jacob Van Wassenaar gesticht.
Wat Numero-een betreft, naar welks ligging men
bij ons navraag heeft gedaan, kunnen wij meedeelen,
dat dit de naam is eener buurt in de gemeente Hoofd
plaat (Z.-Vl.)
Colijnsplaat. De verkiezing voor een lid van den
gemeenteraad alhier is bepaald op Woensdag 11 April,
e. k.
Zieriksee. Benoemd tot gemeente-secretaris de heer
J. F. Van der Lek de Clercq met zeven stemmen
mr. A. J. F. Fokker verkreeg vier, de heer J. A.
Legemaat twee stemmen.
In het reisplan van HH. MM. den Koning en
de Koningin is verandering gekomen. Niet 27 Maart
a. s., maar eerst 3 April zullen HH. MM. de residentie
verlaten en zich dan, in plaats van naar de hoofdstad,
direct via Vlissingen naar Engeland begeven, waar zij
tot 16 of 18 April zullen vertoeven
Op dien datum zullen HH. MM. in de residentie
terugkeeren en zich den 26n April naar Amsterdam
begevenwaar zij zooals elk jaareen week zullen
verblijven en op 1 Mei de Internationale koloniale
tentoonstelling openen.
Van Amsterdam vertrekken HH. MM. direct naar
Luxemburgom op het landgoed «Berg" een maand
te blijven. (Dagbl.)
De Eerste Kamer heeft gisteren met 30 tegen 2
stemmen de leeningswet aangenomen, nadat enkele
leden verzekerd hadden, dat alleen de urgentie der zaak
tot aanneming noopte en de Min. Van Lijnden had
erkend, dat die urgentie alleen hem tot aanneming
deed adviseeren. Hij deelde mede dat de Koning aan
een staatsman, buiten het kabinet, de formatie van
een nieuw kabinet heeft opgedragen.
De Kamer is gescheiden.
Nader wordt vernomen, dat de heer Heemskerk niet
geslaagd is in de opdracht tot kabinetsformatie en
Maandag jl. de taak heeft nedergelegd en dat alstoen
de opdracht is gegeven aan den heer Van Reesdie
haar aanvaard heeft, wat nog niet insluit dat hij zelf
in een eventueel te vormen ministerie zitting zou nemen.
Commissarissen over het Vaderlandsch Fonds ter
aanmoediging van 's lands zeedienst te Amsterdam
opgericht ten jare 1781, maken bekend, dat op Don
derdag den lOn Mei aanstaande, des voormiddags te
9 uren, in het gebouw der kweekschool aan de Prins
Hendrikkade te Amsterdam, een inschrijving van ad-
spiranten zal gehouden wordenom opgenomen te
worden in de kweekschool voor de zeevaart ter op
leiding voor de koopvaardij, op de gewone voorwaarden.
In dit jaar zal wederom de gelegenheid worden
opengesteldkrachtens het daartoe bestemd legaat
voor éen jongeling ter verkrijging van kostelooze op
leiding deze plaats zal worden toegekend na verge
lijkend examen.
Tevens zal alsdan de gelegenheid opengesteld worden
tot plaatsing van vier jongelieden voor den dienst der
gouvernements-marine in Nederlandsch-Indië, overeen
komstig de bepalingen, vastgesteld door den Minister
van Koloniëngepubliceerd in de St. Ct. van 23 en
24 Febr. 1879.
Een inzender in de Standaard geeft aan hen,
die liefdegaven schonken voor de nagelaten betrekkin
gen der verongelukten bij de ramp der Adder, in be
denking per briefkaart het Centraal Comité mede te
deelen, dat zij gaarne zagen dat de resteerende f20,000
overgemaakt werd aan den Commissaris des Konings
in de provincie Friesland, om te worden verdeeld aan
de in armoede nagebleven betrekkingen der visschers
te Moddergat.
Vervolg en slot der voordracht van dhr. Frowein.
Men moet onderscheiden tusschen arbeidsloon en
arbeidersloon: het eerste ziet op het totaal-bedrag, het
laatste op dat, wat aan elk individu wordt betaald.
Dit laatste zal hooger zijn naar gelang de arbeider
geschikter, meer ontwikkeld is en minder, waar hij op
een lager peil staat en de vrouwen en kinderen ook
concurreeren.
Nu kan het zich voordoen dat het arbeidsloon,
schoon ieder individu laag betaald wordt, hooger is
dan dat van de arbeiders, die, tengevolge van beter en
vlugger werken, meer ontvangen, gezamenlijk bedraagt.
Brassey, een man, die in verschillende landen spoorwegen
heeft aangelegd, staaft dit met voorbeelden: in Enge
land betaalde hij ƒ3 en gaf het minst aan arbeids
loon uitin Ierland 2 en daar bedroeg dP laatste
meer dan in Engeland. In Frankrijk, waar hij 1,50
loon gaf, kwam het nog duurder, evenals in Holland,
waar hij ƒ1,20 betaalde, terwijl hij arbeiders, even
flink als de Engelschen, ƒ3,10 had kunnen geven.
Hetgeen voor beperking van fabrieksarbeid geldt, is
ook waar voor den veldarbeid.
De pachters zullen meer arbeidersloon betalen, doch
zoo al het arbeidsloon niet minder bedraagt, zij zullen
in vermeerdering van de opbrengst van den bodem,
een gevolg van zorgvuldiger bebouwing, schadeloos
stelling vinden.
Het zal hun dan ook niet moeilijk vallen dezelfde
pachten te blijven betalen en de eigenaar zal dan ook
in den regel door verbod van den veldarbeid geen schade
lijden.
Dat de arbeider flinker en beter werk levert, indien
men hem geen al te langen tijd laat werken maar
hem de noodige rust gunt, leert de ervaring. In een
garenfabriek in Zwitserland werd in 10 uren evenveel
als in 11 uren gedaan. Volgens het rapport, in het
Engelsche parlement uitgebracht, werden in eene fabriek
bij 't stikken in 12 uren 2200, in 11 uren 2200 a
2500 steken gedaan.
Pleit dit voor beperkten arbeidsduur op den dag, het
wijst tevens op de Zondagsrust. Spreker haalt een
voorbeeld aan, hoe men, zes dagen werkende en éen
dag rustende, meer zal uitvoeren dan in zeven dagen ar-
beids. De mensch is geen machine, hij heeft behoefte
om van den arbeid uit te rusten en nieuwe krachten
te verzamelen.
Men heeft wel eens beweerd, dat de toestand in
Nederland geen tusschenkomst van den wetgever nood
zakelijk maakt; en toen mr. De Witt Hamer te Mid
delburg in eene redevoering den socialen toestand had
besproken, verheugde de Middelb. Cour. er zich over,
dat toestanden, als door dien spreker geschetst, ten
onzent niet worden aangetroffen.
Dhr. Frowein meent echter, dat overmatige arbeid ook
bij ons volk een noodlottigen invloed op het physiek
uitoefent. Hij kan dit met statistische gegevens sta
ven. In 1864 werden 1768 personen voor de Nationale
militie op grond van hun physiek afgekeurd: in 1873
2168. Wel is waar was in dien tijd de bevolking
vermeerderd, maar in evenredigheid van deze zoude
men tot slechts 1800 in plaats van 2168 komen. Men
kan dus eene toeneming van 368 of 20pct. con-
stateeren.
Spreker gaat vervolgens na, wat er in ons land op
het gebied van arbeidswetgeving is gedaan. Hij her
innert, dat Cremer in 1863 voor eene wet voor de fa
briekskinderen heeft geijverd, dat daarop eene staats
commissie werd ingesteld, dat deze een lang rapport
indiende, maar dat de regeering niets deed Dit laatste
i gaf mr. V. Houten aanleiding, om eene wet in te
1 dienen, die, nadat de beteugeling van den veldarbeid
prijsgegeven was om het ontwerp erdoor te krijgen,
met 46 tegen 26 stemmen werd aangenomen.
Spreker deelt uit de Handelingen dat zijn de
redevoeringen der leden van de Kamer de geschie
denis van de wet-Van Houten mede en wijst erop,
dat de heeren Saaymans Vader en Kuiper met de
meeste sympathie over Van Houtens ontwerp spraken
en er ten slotte tegen stemden!
Bij de totstandkoming van deze wet i» gebleken,
wat de arbeiders kunnen, als zij willen. Aan hunne
krachtige bemoeiingen is het te danken, dat Van Houtens
ontwerp tot wet is vei heven. Toen zij zagen, dat het
ontwerp gevaar liep verworpen te zullen worden,
hebben de werklieden een meeting belegd, waarheen
alle vereenigingen afgevaardigden zonden Zij hebben
in Den Haag, waar ook de afgevaardigden van de
census-kiezers vergaderen, een bijeenkomst gehouden
roet de leden van de Tweede Kamer. De voorzitter,
de Friesche werkman Roramerts. heeft ten betooge,
dat de aanneming van de wet dringend noodzakelijk
was, een redevoering gehouden, die een juweel mag
genoemd worden. De wakkere voorzitter der werk
lieden-bijeenkomst confereerde met mr. Dullert, destijds
voorzitter der Kamer, en het valt niet te loochenen,
dat dit onderhoud den heer Dullert ertoe geleid heeft,
om zijn invloed ten gunste van het ontwerp bij de
Kamerleden aantewenden.
Meer en meer doet zich de behoefte aan wijziging
van Van Ilouten's wet gevoelen. Het verbod van veld
arbeid, dat door toedoen van den Goeschen afgevaardigde,
den heer Vader, niet in de wet opgenomen is, beschouwt
spreker als dringend noodzakelijk. Men stelle inspecteurs
aan, die waken tegen overtreding en ontduiking der
wet, welke o. a. plaatsheeft doordat huiselijke diensten
toegelaten zijn en het werk van de fabriek naar huis
wordt overgebracht. Zonder toezicht zal zij het doel
niet bereiken. Spreker deelt voorbeelden mede om dit
te staven.
Bij de laatste regeling van het lager onderwijs heeft
de wetgever gevoeld, dat de veldarbeid tot verwaar-
loozing aanleiding geeft en hij heeft den gemeentera
den bevoegdheid gegeven arbeid van kinderen beneden
de 12 jaren te verbieden. Dit geschiedt echter
niet. Het werkmansbond heeft Ged. Staten der ver
schillende provinciën verzocht, hun invloed bij de ge
meentebesturen te doen gelden. Sommige dezer colle
ges hebben niet geantwoord. Gedep. Staten van Zee
land hebben een heusch antwoord gegeven, doch meen
den, dat door zulk eene aanschrijving de zelfstandigheid
der gemeentebesturen gekrenkt werd, en hierin geeft
spreker hun geen ongelijk.
Hij drukt den wensch uit, dat echter Goes zich voor
het beginsel verklare, zij het om eene impulsie aan
andere gemeenten te geven.
Dat is geen quaestie van liberaal of anti-revolutio
nair, geen quaestie van openbaar of bijzonder onder
wijs, geen quaestie van bijbel of geen bijbel, maar
eenvoudig van menschelijkheid.
Resumeerende komt spreker tot deze slotsom dat
de wetgeving op de sociale toestanden van invloed is;
dat een arbeidswetgeving een conservatieve maatregel
is; dat de geschiedenis en de bestaande toestand haar
nut aantoonen; dat zij niet alleen in het belang van
den arbeider, maar ook in dat der industrie is en dat
de wetgeving in ons Vaderland dringend aanvulling
behoeft.
De heer Frowein las na deze voordracht Cremers
bekende novelle Fabriekskindereneene bede doch niet
om geld voor, die met de grootste aandacht werd aan
gehoord.
Na afloop van de pauze had spreker medegedeeld,
dat er een bus geplaatst was ten behoeve van de
(Economische spijsuitdeeling, en zijne hoorders aanbe
volen, deze bij hun heengaan te gedenken. Spreker
zeidewij hebben heden avond gesproken over ellen
dige toestanden, laat ons handelen, om iets, zij het
slechts weinig, tot leniging van den nood, die zich
bij dit winterachtige weer zoo zeer doet gevoelen, bij
te dragen.
Borsele. Nu de predikantsvacature alhier weldra
vervuld zal zijn, komt eene vermelding der vorige pre
dikanten in deze gemeente wellicht niet ongepast voor.
Uit eene aanteekening van een lid dier gemeente blijkt,
dat dhr. Van Tuijnen de volgende voorgangers zal gehad
hebben: Elias Moris van 16181625; Samuel Dam-
brinus van 16251640; Lucas Couterelius van 1641
1674; Jacob Vleugel van 16741681; Cornelis Snoek
van 16811689; Bernardus Smijtegelt van 1689
1692; Johannis De Vos van 16921706; Johannes
Weksteen van 17071722; Marinus Smijtegelt van
17221729; Franco Gaveel van 17291734; Aegi-
dius Gillissen van 17371741; Hartman Martinus
Burger van 17411778; Hendrikus De Koe vanl780
1784; Petrus De Bruin van 17841787; Willem Van
Cats Smallenburg van 17901795; Hermanus Van
Lil van 17961797; Johannis Andreas Annosi van
17971833; Johannes Pieter Burgerhoud van 1833
1839Carel Steven Adama Van Scheltema van 1839
1844; Willem Frederik Menzel van 18451847;
Adrianus Cornelis Kamerman van 18481854; Wil
lem Cannenburg Van Ingen van 18551879.
Aangenomen het beroep naar Nieuwveen door
den heer L. A. Van, Langeraad, candidaat te St.-
Maartensdijk.
Bedankt voor 's-Heerenhoek door dhr. Reyers,
em. pred., hulpprediker te Hekendorp.
De 14e bekroning vanwege het comité tot wering
van schoolverzuim alhier zal den 20 Maart a. s., des
avonds te 5 uren, in de concertzaal plaatshebben.
Eervol ontslag verleend aan T. W. De Groot,
onderwijzer te Herkingen op Flakkee.
Het besluit van den raad der gemeente Aduard,
waarbij kinderen boven 12 jaar van de o. 1. scholen
geweerd worden, door den burgemeester, als strijdig
met het algemeen belang, ter vernietiging voorgedragen,
is door Z. M. den Koning gehandhaafd en zal dus
weldra ten uitvoer gelegd worden.
De heer J. A. Van Noppen is benoemd tot hoofd
der bijzondere schooi te Mijnsheerenland.
(N. R. Ct.)
De Min. van binnenl. zaken heeft het gemeen
tebestuur van Winterswijk, op de vraag of de rijks
hoogere burgerschool daar zou worden opgeheven, ge
antwoord, dat alvorens hieromtrent kon worden be
slist, de nieuwe regeling van het middelbaar onderwijs
moest worden afgewacht.
Het Hoofdbestuur der Maatschappij tot Nut van
't Algemeen heeft een programma ontworpen van een
examen voor bewaarschoolhouderessen en de gelegenheid
opengesteld op nader te bepalen dag aan zulk een
examen deel te nemen. Een goede uitslag ervan ver
schaft aan de deelnemers een diploma, waarbij de
Maatschappij tot Nut van 't Algemeen de bevoegdheid
erkent om aan het hoofd eener bewaarschool te staan.
Afdrukken van dit programma zijn voor belangheb
benden op aanvrage verkrijgbaar bij den algemeenen
secretaris der Maatschappij, Kloveniersburgwal 27 te
Amsterdam.
Tot onderwijzer te Schagen is benoemd de heer
D. Rottier te Kloetinge.
De Minister van Oorlog brengt ter algemeene
kennis, dat tegen 1 April eene plaats als hulponder
wijzer aan de Pupillenschool te Nieuwersluis vacant
wordt. Aan deze betrekking is verbonden een jaarlijksch
tractement van f 700 en de bevoegdheid, om aan de
menage der ongehuwde onderofficieren deel te nemen
en om met hen in een der gebouwen van de inrichting
te worden gehuisvest. Het tractement kan tot 800
worden vermeerderd.
Cortgene. Donderdag hield dhr. F. R. Corten eene
landbouw-voordracht in het lokaal van J. De Keijzer
alhier, en had tot onderwerp zijner bespreking: «Onze
voorraad van meststoffen, zoowel kunst- als stalmest."
Hij begon, en zijne voordracht was daaraan geheel
gewijd, om zeer nauwkeurig het gehalte van kunst
mest uiteentezetten, met vermelding van de bestand-
deelen, en gaf verder op voor welke soort van gewassen
zij dienstig waren. Vooral de verschillende soorten
van klaver vereischen veel kalkstoffen; gips werd ook
door hem aanbevolen, doch dit zou hij liever als proef
ondernemen, daar het blijkt dat gips op de eene plaats
(in Amerika) goed en op de andere (in Engeland) zeer
slecht werkt. Voorts werd potasch met kali-zout door
hem aanbevolen, vooral voor aardappelen, suikerbieten,
mangelwortels en al dergelijke gewassen. Ook het
superphosphaat werd uitstekend genoemd en is gemak
kelijk te verkrijgen, daar men dit zelf kan fabriceeren
uit beendermeel en phosphorus met zwavelzuur of vi
triool. In het tweede deel zijner rede besprak hij de
stikstof als mestspecie en zeide, dat men de meeste
stikstof aantrof in het, in den stalmest aanwezige,
watermeer dan in de vaste stoffen. Een en ander
werd ook door hem duidelijk uiteengezet; volgens
spreker bevond zich in den stalmest 75 procent water.
Wil men deze voor bemesting gebruiken, dan moet die,
om succes daarvan te hebben, vermengd worden met
potasch, kalk, phosphorzuur of dergelijke kunstmest
stoffen, daar de stalmest meestal afkomstig is van
minder goede voeding. Was de voeding goed, is er b. v.
in plaats van stroo, knollen enz., graan gevoerd, dan
is vanzelf de stalmest veel beter en heeft men die
kunstmiddelen niet noodig. Verder sprak de heer C.
nog over het beploegen der gronden en besloot zijna
