GEDEPUTEERDE STATEN
VERSLAG
VAN
AAN DE
STATEN DER PROVINCIE ZEELAND,
GEDAAN IN DE ZOMER-VERGADERING VAN 1851.
Vervolg
HOOFDSTUK VI.
KERKELIJKE ZAKEN.
Er zijn in deze provincie aanwezig
102 Nederduitsch-Hervormde Gemeenten met 113 Predi
kanten
1 Waalsche Gemeente, met 1 Predikant,
1 Engelsch-Her vormde Gemeentemet 1 Predikant
4 Evangelisch-Luthersche Gemeenten, met evenveel Predi
kanten
2 Doopsgezinde Gemeenten, met 3 Predikanten,
12 Christelijk Afgescheidene Gemeenten, met 5 Predikanten,
32 Roomsch-Katholijke Gemeentenmet 42 dienstdoende
geestelijken, waaronder 14 Pastoors, 17 Deservanten,
en 11 Kappelaims, Vicarissen of Onder-Pastoors, en
eindelijk
4 Israëlitische Gemeentenbij welke geene geestelijken
aanwezig zijn, en die nog voorloopig ressorteren onder
het Rabbinaat van Gelderland, enz.; wordende de
dienstbij de openbare Godsdienst-oefeningen in die
gemeentendoor voorzangers of onderwijzers waar
genomen.
De toestand waarin de kerkgebouwen en pastorijen in
dit gewest verkeerenmag in het algemeen bevredigend
worden genoemd.
Wel zijn er eenige die herstel of verbetering zouden be
hoeven doch waarinbij gebrek aan de noodige fondsen
niet kan worden voorzien. Maar toch is men er allerwege
zoo veel mogelijk op uit, om in de ten deze beslaande be-
behoefteu te gemoet te komen.
Jammer is het, dat door de plaats gehad hebbende bezui
niging op de Staatsbegrooting, bepaaldelijk op de hoofdstuk
ken voor de twee departementen van Eeredienstvoor be
langhebbende gemeentenhet uitzigtalthans voor het te
genwoordige, grootendeels benomen is. om van 's Rijkswege
met eenigen onderstand te worden te hulp gekomen.
Zoo zijn dan ook in het afgeloopene jaarvoor kerken
én pastorijen geene andere subsidien verleend dan door de
Algemeene Sijnode der Nederlandsche Hervormde Kerk, uit
het bestaande fonds voor noodlijdende kerken en personen
te weten: één van 500 aan de Hervormde Gemeente te
Ouwerkerk, tot herstelling van haar kerkgebouw, waaraan
reeds in 1849 eene gelijke onderstand was verleend één
van 300 aan de Hervormde Gemeente te Sir Jansland,
tot herstel van kerk en pastorijen één van 500 aan de
Hervormde Gemeente van Ellewoutsdijktot herstel der
pastorij.
De geestelijke en stoffelijke belangen der kerkelijke ge
meenten in deze provinciewordenvoor zooveel ons be
kend isdoor de personen en collegienaan wie de zorg
daarvoor is opgedragenzoo veel mogelijk behartigd. De
geestelijken en bedienaren van de openbare eeredienst
munten over het algemeendoor eenen voorbeeldigen handel
en wandeluit.
Wat hunne bezoldiging aangaat, voor zoo veel wij die
kennengelooven wijnaar onze meeningte moeten
kenbaar maken, dat die der predikanten ten platten lande,
vooral in evenredigheid tot hunnen stand in de maatschappij,
in den regel als te gering moet worden beschouwddoch
hoe wenschelijk wij het zouden achten, dat hierin eene
verandering ten goede konde ontstaan, zouden wij verlegen
zijn de middelen aan te wijzen, om daartoe te geraken,
hetgeen dan ook niet tot onze roeping behoort.
Het beheer der kerkelijke goederen van de onderscheidene
gemeenten, wordt, yoor zoover wij weten, met orde en regel
maat gevoerd. Bij de Hervormde gemeenten, wordt daarop, op
den voet van het kerkelijk reglement van Februarij
door het provinciaal Kollegie van toezigt, tevens de noodige
surveillance gehouden.
Giften en legaten tot Godsdienstige doeleindenzijn in
het algeloopen jaar niet verleend geworden; dan alleen
aan de Roomsch-Katholijke kerkfabrijk te Hulst, een legaat,
bestaande in de helft van 1 bunder 80 roeden 10 ellen
bouwland, aan haar besproken, door wijlen den Heer F.
Serruusin leven lid van den Raad der stad Hulst
onder verpligting omgedurende 15 jarenna het overlij
den zijner echtgenootals wanneer de fabrijk eerst in het
genot van het legaat zal komen, in de kerk jaarlijks zes
gezongene missen te doen vieren.
HOOFDSTUK Vil.
ONDERWIJSKUNSTEN bn WETENSCHAPPEN,
a. Scholen voor lager onderwijs
Hun getal bedraagt 155, daaronder begrepen het stedelijk
instituut van middelbaar onderwijs te Middelburg. Geene
andere verandering heeft daarin plaats gehaddan dat het
openbaar instituut voor jonge heeren te Zierikzee, in ver
band is gebragt meten een onderdeel uitmaaktvan het
stedelijk gymnasium aldaar.
De staat van het onderwijs op de openbare scholen is
voortdurendop niet eene derzelveslecht. Op 15 is de
zelve matigop 73 goed en op 51 zeer goed.
Eene zoodanige gunstige getuigenis mag, m het algemeen,
ten aanzien van de bijzondere sckoleji der 2de klassegege
ven worden, Slechts op eene derzelvezijnde die van
eenen hoogbejaarden onderwijzeris de staat van het on
derwijs ongunstigop 6 is hij goedop 9 zeer goed.
Het behoeft geen betoog, datmet den staat van het
onderwijs, in een onafscheidelijk verband staan, het school-
opzigt en schooltoezigthetwelk allezins loffelijke vermel
ding verdientgelijk ook de bekwaamheid en het gedrag
der onderwijzerswaaromtrentin het algemeenmede
zeer gunstig kan worden getuigd. Slechts enkeleen wel
openbare onderwijzers, bevlekken hunnen wandel in meer
dere of mindere mate. Twee van hen werdendoor hun
nen districts-schoolopzienerernstiglijk vermaand de eene
wegens dronkenschap, de tweede wegens onzedelijk gedrag;
twee anderen wérdenom herhaald wangedrag of pligt-
verzuim, tijdelijk in hunnen post geschorst; terwijl de acte
van algemeene toelating van eenen vijfdenuit aanmerking
van een hem opgelegd regterlijk vonnisdoor ons is inge
trokken geworden.
Verreweg het grootste deel der school-localen met hunne
school-meubelen en van de onderwijzers-woningen is doel
matig en behoorlijk ingerigten bevindt zich in eenen goe
den staat. De voorzieningen welke daaraan in sommige
gemeenten worden vereischt, bevordert men zooveel doenlijk,
doch moeten wel eens vertraging lijdendoor gebrek aan
fondsen.
b. Scholen van bijzonderen aaril en strekking.
Er zijn in deze provincie
5, meerendeels welingerigte, bewaarscholen met 623 kin
deren waarvan ruim de helft gratis ter school gaan
30, meerendeels niet gunstig ingerigte, klein kinder- of
maitressenscholen met 745 leerlingen;
7 Herhalingsscholenwaarvan 3 weinig bijval vinden,
doch stand houden en de overige in gunstiger staat ver
keeren; zamen 371 leerlingen bevattende;
5 Zondagsscholen, wélke ruime gelegenheid tot onderwijs
aan volwassenen verleenen, en 351 leerlingen tellen;
5 Zangscholenwaaronder ook voor minvermogenden
met 252 leerlingenen zulke boven en behalve het zang
onderwijs in de gewone openbare en bijzondere scholen;
wordende in het algemeenaan het zang-onderwijs met
ieder jaar meer deelgenomen.
3 Gymnastie-scholenwaaronder mede voor minvermogen
den met 183 leerlingen;
1 Industrieschoolmet 60 leerlingen.
Voorts zijn in de drie eerste districten van het gewest
gevestigd, oefenings-scholen voor ondermeesters en Kweekelingen
welke in verband staan tot de schoolonderwijzers-gezel
schappen, waarin door kundige hoofd-onderwijzersweke
lijks, zamen aan 55 ondermeesters en kweekelingen on
derwijs wordt gegevenen die reeds zigtbaar veel toebren
gen tot de vorming van kundige en geschikte onderwijzers.
In het 1ste district is daaraan aanvankelijk toegevoegd
onderwijs in de landhuishoudkunde.
Voor het onderwijs in de natuur- en landhuishoudkunde
zijnreeds eenige jaren geleden in het 3<le districtdoor
den Heer F. G. J. van den Boschlid van de voormalige
Commissie van Landbouw in deze provincieen deu Heer
J. ab Utrecht DresselhuisSchoolopziener in dat district, de
grondslagen gelegden is hetzelve sedert, met ondersteu
ning uit het fonds van den landbouw, te Goes, bij geves
tigde onderwijzersin vereeniging met eenige gevorderde
ondermeesters, in de op den landbouw toegepaste schei
kunde gegeven onder de leiding van den Heer J. Walra
ven van Kerkwijkaldaar, lid der provinciale geneeskundige
commissie in Zeeland terwijl men zich thans in de plau-
ten-kunde oefentonder de leiding van D*. R. B. van den
Bosch President der Botanische Maatschappij hebbende
tevensonder hunne leidingde oefeningen der onderwij
zers ten platten lande eenen aanvang genomenwaarvan
eenige dit onderwijs eens of meermalen 's weeksop de
landelijke jeugd trachten over te brengen. De provinciale
commissie van onderwijs in dit gewest, acht het van zeer
groot belang, dat dit onderwijs stand houde, en zich krach-
tiglijk uitbreide, en verzoekt, dat daartoe voortdurend, ook
geldelijke ondersteuning moge worden verleend.
Het onderwijs op de, thans 25 jaren bestaan hebbende
school, lot aankweeking van Heelmeesters en Vroedvrou
wen in dit gewesthoezeernaar het oordeel der provin
ciale geneeskundige commissie, voor verbetering en wijzi
ging vatbaarwaarvan zij de verwezenlijking afhankelijk
achtvan eene wet op het hooger onderwijslevert nog-
tans voortdurend goede uitkomsten op. Het getal leerlin
gen bedroeg, op 1 Januari) 1850, 33, hetwelk tot 1 Janu
ary 1851werd vermeerderd tot 48 waai vanna afleg
ging van examendoor vertrek naar eldersof door over
lijden zamen van 9op laatstbedoeld tijdstip nog 39 aan
wezig waren.
c. Provinciale commissie van onderwijs.
Door de aftreding van den Heer J. J. Sprengerals lid
van Gedeputeerde Statenis het voorzitterschap bij de
commissie opengevallen. In zijne plaats is door ons be
noemd gewordenons oudste medelid de Heer C. Vis.
De commissie heeftgedurende het afgeloopen schooljaar
geëxamineerd 55 personen, van welke acten van alge
meene toelating zijn verleend
Aan 8 personen als schoolhouderessen; voorts aan 39
personen als schoolonderwijzers, zijnde 8 personen, onder
welke 1 onderwijzeresom ongenoegzame ervarenheid
afgewezen.
d. Schoolonderwijzers-gezelschappen.
Zoodanige zijn er in dit gewest 19, met 202 leden, name
lijk 131 hoofd-onderwijzers, 54 ranghebbende ondermeesters,
10 honoraire leden en 7 kweekelingenzonder onder
wijzers-rang.
e. Latijnsche scholen of Gym.nasien.
Er bestaan in dit gewest, voor het tegenwoordige, geerie
afzonderlijke latijnsche scholen. Die te Goes is nog gesloten.
Inmiddels heeft de plaatselijke school-commissie aldaarin
verband met die schooleen plan van middelbaar onderwijs
ontworpen, en aan het stedelijk bestuur voorgedragen, bij
hetwelk hetzelve in overweging is.
Twee gymnasien zijn in de provincie aanwezig:
Dat te Middelburg hetwelk op het laatst des vorigen
jaars, bij beschikking van Zijne Excellentie den Minister
van Binnenlandsche Zaken, namens den Koning, onder de
erkende instellingen van dien aard is opgenomen, en waar
op het onderwijs op eene voldoende wijze wordt gegeven
zóó dat hetzelve kan geacht worden in eenen allezins bloei-
jenden staat te verkeeren, en volkomen op de hoogte des
tijds te stSan en dat te Zierikzee, tot welks oprigting, in
het begin dézes jaarsbij gelijke beschikkingvoorloopig
zoo als in den regel plaats vindt, als eene proeve voorden
tijd van twee jaren, magtiging is verleend. Ook op dit gym
nasium is de staat van het onderwijs zeer gunstig, van het
welk de vruchten bij de meeste leerlingen hoogst verblijdend
zijn, waarom het voortdureud bestaan van hetzelve, aller-
wenschelijksl wordt geacht.
Op den 15 Januarij dezes jaars, had het eerste 20, en
het laatste 16 leerlingen.
Hooge Scholen en Athenaa.
Die bestaan in deze provincie niet.
g. Kunsten en Wetenschappen
Onder de bestaande maatschappijen genootschappen en
vereenigingen tot bevordering van kunsten en wetenschap
pen in dit gewest, kunnen wij de volgende rangschikken
A. Het Zeeuwsch genootschap der weienschappen, opge-
rigt te Vlissingen ten jare 1768, en in 1801 naar Middelburg
overgebragt.
Zijn doel is, dc bevordering van allerlei nuttige weten
schappen en kunsten hetgeen men tracht te bereiken
lo. Door het uitschrijvenen met eereteekenen bekroonen
van prijsverhandelingen.
2o. Door het instandhouden van onderscheidene kabinetten
of verzamelingen, waaronder een kabinet van oudheden
en merkwaardig heden meest de provincie betreffende,
van medailles of gedenkpenningenvan schelpenvan
vogelsalsmede van eene vrij uitgebreide bibliotheek.
3o. Door het onderling houden van bijeenkomstenwaarin
de leden, beurtelings, verhandelingen van wetensehap-
pelijken aard voorgedragen.
Het genootschap staat, onder het beschermheerschap van
Zijne Majesteit den Koning.
Het bestaat uit directeuren, leden en corresponderende
leden.
Het getal directeuren is32
leden158
Corresponderende ledenl
Er is een voorzitter, vice-voorzitter, thesaurier en secretaris.
B. Het Middelburgsche departement tot Nut van 't Alge
meen opgerigt in 1793.
Departementen van het Nut van 't Algemeen, bestaan wijders
te Zierikzee, Tholen Goes, VlissingenSluisSt. Maar
tensdijk, Oostburg, Biervliet, GroedeKrabbendijke Fort
Bath, Neuzen, een in het eiland Schouwen en een in het
eiland Noord-Beveland (en te üeinkenszand?)
Deze departementen tellen zamen 551 leden.
C. Het departement Middelburg, van de Nederlandsche
Maatschappij tot bevordering van nijverheid, opgerigt in 1815.
Het doel dier Maatschappij is, de bevordering van nijverheid.
Wijders bestaat een dergelijk Departement te Goes, sa
mengesteld uit drie directeuren één thesaurier en èén se
cretaris.
