N°. 88.
Donderdag; den 31 October.
1844.
GOESSCHE
COL' 11 A N T.
DE XXXI" OCTOBER.
N113 U WSTUD1NG EN.
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandags namiddags en Don
derdags avonds. De Prijs per Kwartaal is/1,75; franco per Post 1,90.
-pr"- 1 Gewone Adveiientien worden a 20 cts.de regel geplaatst. Gehoor-
(f Ie-, Huwelijks- en Doodherigten van 6 regels a 1,20.
De altijd gedenkwaardige- herinneringsdag van den
eersten grooten openlijken stap tot de kerkhervorming,
geeft ons aanleiding om het oordeel over die gebeur
tenis en hare gevolgen onlangs uitgesproken door een'
Katholiek van naam mede te deelen. De beroemds
Hoogleeraar von Rotteck, schrijft, (YVelt'Gesch.
fur alle stande B. IV s, 89. f. f.)
Is de invloed der hervorming heilzaam of ver
derfelijk geweest
Zeker is datgenewat van de gevolgen der hervor
ming het eerst in het oog valtmeestal bedroevend
en schrikkelijk. Woeste tweedragt en de losgelaten
woede der hevigste hartstogten, langdurige verwoes
ting der landen en gansche stroomen menschenbloed
hierop slagvelden, daar op scha voeten vergoten oijna
alle rijken van Europa vol van de jammerlijkste be
roerten bij afwisseling door burgeroorlog en dweep
zieke dwingelandij get! isterd door dit alles eindelijk
in den hoopvol begonnen voortgang op den weg der
beschavingwetenschap en vrijheid gestremdja veel-
zins teruggeworpen.
Doch wij mogen wel. vragen: zouden dan zonder
de godsdienstoorlogen de tijden vreedzaam zonder
de kerkelijke scheuring vrijheid en reg't onbedreigd
geweest zijn, en zonder de gewelddadigheden der ge-
ïoofswoede de Muzen niet verdreven zijn?
Het tijdstip der hervorming was juist dar der drei
gend zich verheffende Europische koningsmagt. Bijna
alle monarchen streefden zegevierend naar inwendige
onafhankelijkheid, bijna allen naar vergrooting van
buitendoch de magrigsten waren op weg0111 ge
heel Europa in hunne heerschzuchtige plannen te om
vatten. Wat liet zich bij dezen staat van zaken an
ders verwachten, dan dat een langdurige, twijfelach
tige strijd tusschen vorsten en volkeh, tusschen rijken
en rijken, Europa met puinhoopen zou vervullen,
en dat, zelfs wanneer de vrijheid de niet zeer
waarschijnlijke overwinning behaaldeeene dood-
sche stilte zich over de bevolkte landen zou versprei
den; of dat de vrijheidmisschien reeds na korren
strijd, zou bezwijken, en dan voor langen tijd of
voor altoos Aziatische geestesdood, Chinesche verne
dering liet lot des Europischen menschdoms zou wor
den De hervorming heeft het oorlogsvuur bloot
eene andere rigting en stof gegevei.maar de door
haar verwekte oorlogen waren minder bedroevend
omdat zij in aard en doel edeler waren dan de gewone
oorlogen der heerschzuchtige vorsten, en ook of
schoon zich zeker veel onzuivere staatkunde in het
spel mengde nog altijd in de gevolgen weldadig
ja heilzaam. De inwendige cn uitwendige vrijheid
ei er volken, het evenvvigt in het Europische staten-
stelsel werden er door verkregen en op een' diepen
grondslag gevestigd.
Ook naar den vreedzamen kant van liet geleerde
onderzoek en,de wetenschap lieefr de hervorming de
wegen tot vrijheid gebaand. Het gronddenkbeeld, der
hervorming was de vrijheid, want zij was opstand
tegen een ondragelijk juk. De voorstanders der vrij
heid waren de natuurlijke vrienden der hervorming,
tn zij taf hun.een uiterlijk vereenigingspunr.
Maar de vrijheid in <?ehen kring is niet die in alle
anderen verwant. Ook zijn de leerstellingen der vrij
heid onderling verwanteven als de gevoek-ns. Welke
zijn de grenzen der pauselijke, welke over 't algemeen
die der kerkelijke uiagt Deze vraag hadden de
hervormers cn hunne aanhangers te beantwoorden.
Maar zij konden dit niet, zonder tevens den kring te
trekken, die de bnrgetlijke magt omsluit. De bepa
ling van beider, gebied iiing af van het onderzoek van
beider aardoorsprong en bedoelingenen dit leidde
noodwendig tot .het inzigt van de regten der onder
danenen zoo werd dc weg geopend tot vrije be
werking van etu wetenschappelijk staatsregthetwelk
wel eerst in een' veel la teren tijd tot volkomenheid
zou geraken, maar dat reeds in den vrOegereii tijd de
kostelijkste vruchten dioég.
Wanneer wij de hervorming als redster der staat
kundige en burgerlijke zoowel als der kerkelijke vrij'
hdd aiogen beschouwen- dan hebben wij daardoor
met één woord reeds onberekenbaredoor haar te
weeggebragte zegeningen genoemd wier meer uitvoe
rige opsomming dus overtollig is, of niet een paar
vlugtige trekken geschieden kan.
.Het is hier eerst het lot der wetenschapwat onze
aandacht trekten hier zeggen wij vrijmoedigzon
der hervorming had Europa nimmer de vruchten der
hoogere kennis gesmaakt. Juist in dien tijd was er
reeds eene geduchte zaïnenzwering tegen her doorbre
kend licht gesmeed. Geestelijke en wereldlijke hoof
den deszelfs toekomstige gevolgen voorziendehad
den berouw over de aanmoediging, die zii vtoegcr
aan de wetenschap gegeven haddenen besloten
haar zooveel mogelijk te beperken. - En liet was er
verre van .daan, dat deze handelwijze bloot terug
werking zijn zou tegen den dreigenden, aan de mis
bruikte wetenschap te last gelegden gang der hervor
ming. v
Ware de magt van den Paus onbetwist en over de
geheele Latijnsclie kerk uitgebreid geblevenwelk
toevlugtsoord zou dan nog voor de vervolgde weten
schap opengestaan hebben
De lief vorming heeft zelfs hare tegenstanders gedwon -
genzich ten minste op ue geleerdheidzoo al niet
op de vrijzinnige wetenschaptoe te leggen.
Ook hadden de hervormers een beginsel vastgesteld
vrij onderzoekhetwelk, hoezeer ook door zijne
eigene grondleggers en derzei ver leerlingen en aanhan
gers maar al te dikwerf vergeten of miskend, uogtans
als heimelijk levensbeginsel van het Protestantismus
voortduurde, en het palladium der wetenschap en des
regis onder de mcnschen in stand en in eere deed blijven,
Het is echter onmogelijk, dat eene enkele weten
schap met liefde en goed gevolg kan beoefend worden,
zonder dat ook alle anderen daarbij winnen; want de
eenmaal in ééne rigting bewogene en vrijwerkende geest,
vervult weldra alle banen met even levendige en vrije
werkzaamheid. De vreessclijke stormen die de her
vorming vergezelden, vertraagden wel de ontwikkeling
van dit alles, maar zij doodden de levenskiem niet,
en na het uitwoeden van het om-veder legde zij alom
hare vruchtbrengende kracht aan den dag. Van nu af
was het voor ieder land onmogelijk voor de wetenschap
geheel gesloten te blijven. Wat de geest der menschen
ergens uitdenkt, behoort aan het geheele geslacht...
Eindelijk is het vooral aan de hervorming toe te
schrijven, dat de levende talen tot weiktuigen der
wetenschap gemaakt werdenen daardoor de weten
schap zelve een algemeen volk spoed werd. De lier-
vormeis, en vervolgens ook hu mie vijanden, moesten
op liet volk werken, hetgeen niet in doodtnvaan al
leen in levende taal geschieden kor.. Zoodoende wei
den de 'verschillende landstalen zorgvuldig beoefend
en snel volmaakt: de wetenschap, tot hiertoe slechts
in de talen van ondergegane volken.n sprekende, en
daarom slechts voor eene klasse van ingewij ien toe
gankelijk opende thans haren tempel voor eiken
vriendzij werd zaak des volks.
Met de vrijheid en den voortgang der wetenschap
in engeren zin staat de bloei der staten liet burger-
Ijk welzijnde volkskracht en de zedelijke waarde
in naauvv verband.
Ook de vriendschapsbanddie door den opge-
wejiten ijver voor denkbeelden tusschen de geloofsge
noot en van verschillende volken ontstond of versterkt
werd en die menige staatkundige verdeeldheid weg
nam of verzachtte, den echt wereldburgerlijken zin
en de beschaving aai kweekte, en een plaatsbekleder
van den verslapten algemeen Chris'dijken band werd,
behoeft voor den nadenkende slechts een enkele aan
wijzing.
Ten slotte' doen wij nog de vraagof dan werke
lijk de hervorming, d. i. hare grondleggers en vrien
den het kwaad behoeven te verantwoordendat bij
0Uier.kenbaar veel goeds ook op ham gevolgd is
dan of de njeuwe leerop zich zelve het goede be
doelende alleen door den tegenstanddien men haar
bood, verderfelijk is géworden? De Roomschen
hebben ten laatste door hunne vredes!uitingen met de
Protestantsehe kerken erkendhetgeen van een louter
verstandelijk standpunt zeker overbodig is dat het ge
lijktijdig bestaan van deze nieuwe en de oude kerlc
van regtswcge mogelijk is: zij hebben dus onregtvaar-
dig de opkomst dei nieuwe kerk met. geweld tegenge
gaan omdat hetgeen tegen het regt niet inloopt, mee
regt zijn bestaan handhaaft. Over 'r algemeen heeft
elke leer als zoodanig aanspraak op vrijheid. Zij mag
behoudens regt alleen weder/egdmaar niet onderdrukt
worden en eene leer die door mi lli oenen beschaafde
menschen beleden wordtkan alleen vermetelheid ver
doemen.
l)e Protestanten (even als de liberalen van den
laaisten tijd, ja met nog veel blijkbaarder regtom
dat het geweten al rijd en wezenlijk vrij is, terwijl
staatkundige omstandigheden op stellige regtsgronden
kunnen berusten) verlangden oorspronkelijk niets dan
hun regtnamelijk dat men hen ongemoeid liet in hun
xdoen hetwelk geenzins 'tegen het regt inliepomdat
liet op redelijke overtuiging steunde. Mogt men hun
perken stellen zoodra zij het regtsgebied der oude
kerk of des staats te nakwamenmen mogr hen niet
zeiven buiten het reet verklaren, omdat zij anders
geloofdendan Rome
VVie billiik is, zal erkennen dat het bij de Protestan
ten om zelfbehoud bij de Roomschen om heerschappij
te doen was, en dat niet de zeer redelijke stellingen,
welke L u t li e r te Wittenberg aanplaktemaar dat
de banvloek van den Paus en nog meer de te Worms
uitgesproken ri jksban het vuur ontstoken heefthetwelk
Europa met verwoesting vervulde."
De schrijver voegt hierbij nog dit merkwaardige
woord
De schrijver dezer geschiedenis is zelf Katholiek,
en heeft bij verschillende gelegenhedende regten en
belangen zijner kerk vrijmoedig verdedigdmaar hij
zou inecnen liet karakter van den geschiedschrijver en
den man te verlochenen, zoo hij om de eene of an
dere reden immer aarzelde voorde waarheid, of zijne
overtuiging uu te komen."
(Mogien zulke onpartijdige gevoelens eens meer
algemeen ingang vinden
België»
Brussel, den 2.6 October. De beide wetgevende
kamers hebbenna eene korte woordenwisselingde
adressen van antwoord op de troonrede aangenomen,
die weinig van die troonrede zelve yerschillen. Dat
van den senaat is den 25sten October aan Z. M. aan
geboden. Men merkt daarin de zinsnede op: In
dien eenige nieuwe uitgave noodzakelijk wierd geacht,
vertrouwen wij, dat door de pogingen der regering
daarin zal kunnen voorzien worden, zonder nieuwe
opofferingen aan het volk op te leggen." De Ko
ning had gezegdEr is echter eenige inspanning
noodig tot dekking der nieuwe uitgaven die het ai-
gemeen belang zou kunnen vereischen."
Het adres van de kamer van vertegenwoordigers
verklaart zich niet regtstreeks tegen nieuwe lasten»
Bij de beraadslaging daarover hebben sommige leden
zich beklaagddat het ministerie het vaststellen van
dit adres doordreef, zonder dat men gelegenheid had
daarover na te denken. Ook hebben eenige sprekers
klagten over der. ongunstigen toestand der nijverheid
i 1 Vlaanderen en over de slechte werking der suiker-
wet doen h00ren.
Op de Londensche beurs van den 25Sten Octo
ber is een berigt van de Gebroeders Rothschild open
baar gemaakt, inhoudende, dat zij, ten gevolge van
den aan hen gedanen afstand van het Nederlandsch
aandeel in de Bdgische schuldik percents certifies*