N". 32. Donderdag den 22 April. GOESSCHE COURANT. Wij hebben in eenige Nummers onzer Courant ten voorleden jare een en ander medegedeeld uit de Be schrijving van Holland door den steeds hooger geach- ten Franschen schrijver X. Marmier (na- dien tijd door zijne beschrijving van- het Noorden bekend). Wij willen thans onze lezers, die met belangstelling en genoegen het genoemde vernamen., in staat stellen kennis te maken met de beschrijving v"an onze 'Kolonie Java door denzelfden die nog niet in onze taal is over- gebragt. Wij zullen dit nu en dan bij wijze van uit treksel doen, en niet in zijn geheel, als bevattende dit vele dingendie men als algemeen bekend veron derstellen kan. Maar wij zullen daarbij uit die beschrij ving datgene letterlijk mededeelen hetgeen de bijzon dere opmerking verdient, ook om de wijze, waarop het gezegd is, en daarbij soms korte ophelderingen of aanmerkingen voegen. Wij vestigen de aandacht onzer lezers ook daarom" op hetzelvedewijl hierin veel be langrijks voor onzen tegenwoordigen staatkundigen toestand voorkomt. I. Indien ik Lid' ware van die rijke Hollandsche Maatschappijbekend onder den naam van Handelmaat schappij" zoo begint de Schrijver of indien ik slechts eenvoudig burger van het Koningrijk van Wil- lem II wareik zou vragendat men op de uiterste punt van den Helder een gedenkteeken oprigttewaar op de naam van Houtman gegraveerd was. (1) Steen en metaal zijn menigmaal aangewend om minder merk waardige herinneringen te bewaren. Van deze zijde van den Helder toch vertrok voor ruim 2 eeuwen de vlootwelke voor Holland eene ontzaggelijke bron van rijkdommen zou opsporen. De banden die langen tijd de Nederlanden met het Bourgondische Huis en Spanje hadden vereenigd, waren verbroken. De voor zichtige en geslepene standvastigheid van Willem den Zwijger had de wreede magt van Filips II over wonnen. Een troep van bóeren en visschersaange voerd door eenige Edellieden met trots den naam van Geuzen dragende, welke men hun uit bitteren spot gaf, hadden den hoogmoedigen Hertog van Al-va in zijne bloeddorstige plannen gestuit. De Unie van Utrecht heiligde de zamenstemming der verbondene Gewesten en van den mond der Maze tot de Noorder boorden van Frieslandriep het gehecle land, onderworpen am vreemde heerschappijmet heldenmoed zijne on afhankelijkheid uit en Vestigde zich tot een Gemeene- best. Na dien langen worstelstrijd zoo rijk aan dra matische voorvallen en roemrijke episodenna de zoo duur gekochte zegepraal door het bloeddat eerst op Brussel's marktplaats vloeide, door den uitersten nood bij Leiden 'f belegeringdoor de wreedheid der Span jaarden die de edelste hoofden vallen deden, werd de Republiek door een groot gevaar gedreigd. Zij kon niet bestaan zonder handel en Filips sloot haarden weg, dien zij zich reeds gebaand had. Maar zij opende zich eenen nieuwen wegCorne- Hierop volgt de beschrijving van de beide togten van Houtman waarop hij dus vervolgt. Al de reeders der -Nederlanden wilden toen een' kruistogt naar de Indien doen. Dat was het beloofde land der handelaars. Er vestigde zich te Amsterdam eene han delmaatschappij ter bebouwing dier verre zeestreken, (a) Er vormden zich in de andere Provinciën dergelijke. Dus gescheiden konden zij echter hare vijanden niet we- derstaan maar vereenigd konden zij hen eene geduchte magt tegenstellenen de Hollanders hadden een te juist gezigtspunt, om zich niet op de hoogte van deze overweging te stellen, en te veel gezond verstand, om er zich niet aan te onderwerpen. In 1602 veree- (1) De Schrijver staat hier niet alleen op zijn nati onaal standpunt. Er is thans ook in Nederland S an db eel den-manie. nigden zich de verschillende maatschappijen tot ééne grootedie den titel aannam vaii O. I. Maatschappij De Staten Generaal stonden aan dezelve een Octrooi van 20 jaren toe. In hetzelve werd aan de Comp.ig* nie alleen toegekend het regt om te handelen op ai de plaatsen gelegen, beoosten de Kaap de Goede Hoop, troepen aan wal te zetten, sterkten opterigten, vero veringen te makenverdragen te sluiten. (3) Het ka pitaal van deze Compagnie klom tot 25 millioenen. (4) De stad Amsterdam gaf hierin alleen de helft: Het overige bragten handelaars van RotterdamHoorn Enkhuizen en andere steden op. (5) De vruchtbaarheid van den grond van Javaen de geschiktheid van de voornaamste reede des eilands deden de Compagnie besluitenhier een hoofdkantoor te vestigen enz." Hierop volgt eene opgave van de togten van van Warwijk, van der Hagen, en anderen, waarna melding wordt gemaakt van den tegenstand, welke EngelschenPortugezenSpanjaarden en Inlandsche Stammen den Hollanders bodenen dat niettegenstaan de dezelve de Compagnie bloeide. (6) Hij vervolgt hierop. Zij vergenoegde zich dra niet slechts met het in bezit nemen van Java; zij omvatte ook deMolukscheEilanden drong in de 'Golf van Bengalenmaakte zich meester van het kostbare Ceylonstichtte een kantoor in Japan en breidde zich uit tot in .China. Van Java ging dit alles uit. Dit was het steunpunt harer vloten, het juweel harer kroon, het vruchtoor4 hares handels, en Batavia werd spoedig eene groote schoone stad, die wel tweemalen door de inlandsche stammen bestookt maar nooit verwonnen werd. (7) Doch wij willen geene krijgsgeschiedenis der com pagnie schrijven, maar liever aantoonen, door welk stelsel van beheer zij zoo een groote vrucht van hare koloniën getrokken heeft en hoe zij daartoe is gekomen. Eerst bezat zij geen grond op het eiland dan ge noegzaam was vonr hare magazijnen en sterkten van 1601 167a. Geen landwinning maar handel-uit breiding was haar streven. Geslepen en zuinig, verre van weelde en valschen naijver, zocht zij gedurig hare uitgaven te bekrimpen en hare baten te vermeerderen. Haar handel was 'zeer eenvoudig. Het was een ruil handel waarvan zij spoedig de voordeeligste partij wist te trekken. Goedkoope Europcaansche waren voerde zij naar Java en verkocht de daarvoor ingeruil de Oostersche duur in 't moederland. Zij handelde al leen met de vorsten des eilands. In 1653 bezat zij na afdoening harer kosten van koop en vervoer en renten van haar kapitaal, eene som van ruim 25 millioenen guldens, en in 1693 ruim 48. (8), Maar van toen af werd hetgeen haar voor altijd hare grootheid scheen te zullen waarborgen de eerste oorzaak van rampspoed. In 1072 had de compagnie den Keizer van Mattaram in een oorlog tegen zijne naburen geholpen en daarvoor ten geschenke gekregen het oostelijk gedeelte van Java en eindelijk bij zijn dood 1749 al -zijne bezittingen, Zoo werd Holland meester van Java. II. Van dien tijd af is de Compagnie niet meer eenvou dig eene handelmaatschappij, die al hare zorgen aan schepen en koopwaren wijdt, maar. wordt zij eene magt, die landen en volken te.besturen heeft. In dien nieuwen toestand had zij echter het verstand om het erfelijk, gezag der voornaamste geslachten des eilands ie eerbiedigen. De natuur des Javaans is zacht, gelaten, lijdelijk. Het-Oostersch despotisme en de kracht des klimaats, hebben hem tot dien staat van slaafsche onderwerping gebragt. Uiterste strengheid kan hem alleen uit zijne onverschilligheid wekken en tot wanhoop brengen. Hij heeft voor zijne vorsten en hun geslacht, eenen 'innige^ eeibied, een soort van afgodische gehechtheid. (9) Hij geeft hun zonder morren de vrucht van zijn werk en kromt zich zonder opstand onder hun juk. Indien hem te veel wordt opgelegdhij wordt geen muiteling maar verlaat zijnen geboortegrond. Dit is zijne eenige daad van tegenstand. Met diezelfde gezindheid onder werpt hij zich aan vreemde magt, als dezelve zijne Vorsten ontziet. De Compagnie zich verbindende met de Javaansche Vorsten en zich verzekerende van hunne trouw, verzekerde zich ook van hunne onderdanen. Doch de Compagnie bekommerde zich overigens wei nig over de wijzewaarop zij op den duur hiervan voordeel kon trekken. Winzucht bestuurde haar te veel voor 'toogenblik. Indien eenige bijzondere cultuur boven andere voordeel beloofde zij puttede die uit f en matigde zich in alles monopolie aan. Zoo werf het land, arm en bij gevolg was zij in 'teind zonder bron nen. Daarbij had zij meer uitgaven dan te voren en hare agenten verrijkten zich zeiventerwijl zij door groote geschenken de Vorsten aan zich verbonden moest houden. (10) De Engelschen stichteden daarop de grond slagen van hun grootsch gebied in As ie't welk zij ook als kooplieden slechts intraden. Maar. de Engelschen fnuikten dadelijk de magt der Vorsten en werden zelve geheel meesters. Zij scheidden alzoo landsbestuur van handelsbelang. Ziet daar het onderscheid tusschen de beide compagnien. (11) De Engelschen konden intus- schen alzoo de Hollanders veel afbreuk doen, gelijk bleek op 'teind der 18de eeuw, van welke nu de ge schiedenis wordt opgegeven en waarbij hulde gedaan wordt aan den generaal Daendels die genoodzaakt was wegens den slechten staat der geldmiddelen en de misbruiken door de compagnie daargesteldstreng te zijn. Hij besluit Daendels verdient meer lof dan blaam." De kolonie kwam na zijne terugroeping in handen der Engelschen daar zijn opvolger Janssens zoo als men zegtalleen derwaarts was gekomenom ze hem over te geven. Zij stelden Raffles aan tot Gouverneur, die wel een hieuw stelsel van bestuur wilde,.invoeren gebouwd op het Islamitische waarbij de hoofden der bijzondere geslachten erkend werden en dat de bewoners van Java in de 15de eeuw hadden aan genomen maar hij slaagde evenmin als Daendels en zonder voordeel van Java getrokken maar veel nadeel geleden te hebben gaven de Engelschen hetzelve in 1814 aan Holland weder. Holland volgde 15 jaren het stelsel der Engelschendie of uit nalatendheid of uit haat bij hun vertrek eene groote verwarring in hunne rekenboeken hadden achtergelaten. Men wist niet, wat nog intevorferen was. De braafheid der Hollandsche Commissarissen gaf iedere twijfelachtige vordering ge durende 3 jaren op. De koffijcultuur, die ingevoerd werdmaar geene voordeelén gafde opstanden van. inlandsche Vorstende vrijheid van handel op Java toegestaan aan vreemde volken waarvan Engelschen Americanen en Franschen gebruik maaktenen tegen wie (vooral niet tegen de Engelschen) de Hollandsche koop- De uitgave dezer Courant geschiedt Maandags namiddags en Don derdags avonds. De Prijs per Kwartaal is f ƒ,75 franco per Postf 1,90, IS t 'L TE S GEü te Gewone Advertentien worden a 20 ets. deregel geplaatst. Gehoor* le-, Huwelijks- en Doodberigten van 1-6 regels a 1,20. JAVA. lis Houtman in Portugal gevangen genomen leerde ddar den weg naar In dis kennen, Amsterdammers be taalden voor hem losprijsen op zijnaanraden ruste den zij onder zijn bevel 4 schepen uit» en hij vond Java." (2) Maatschappij van verre. (3) De Schrijver vergeet er bij te voegen op naam der algemecne Staten. (4) Lees 66 tonnen gouds. De Compagnie betaalde .25 duizend gulden voor het octrooi. Dit heeft waar- schijtilijk den Schrijver in de war gebragt. (5) Hier begaat de Schrijver eene groote onnnauw keurigheid of is zeer onvolledig. Middelburg of liever de Kamer van Zeeland {daar ook eenige Zeeuwsche Steden aandeelcn namen) had er een vierde in, en voor het overige vierdt stonden Rotterdam en de ove rige Nederl. Steden. Zie Wagenaar IX: 147 enz. (d>) Hierbij had de Schrijver wel mogen opgeven, jat de Compagnie hare Koopvaardijschepen zoo af meerde, dat dezelve hare Oorlogsvloot zeer versterk ten en alzoo eene vrij groote krijgsmagt bezat. (7) Volgens den Times zou men thans eene groote stad in het binnenland willen bouwendewijl Batavia voor eenen buitenlandschtn aanval niet bestand schijnt Alzoo zou met de verovering van Batavia door den vijand Java niet gewonnen zijn. (8) PVij staan wederom voor de naa uw keurigheid dezer opgave niet in. (9) Gewijzigd vindt- men hierin trekken van het volk, dat hun meester is. (10) De Schrijver maakt geen gewag van de stren ge middelendie de onzen ter handhaving hunner magt bezigden, als tegen de Engelschen op Amboina tegen de Chinezen {hoewel verraderij en tegen die van Malakka. (11) Thans werkt het Ho 11. systeem dat de nood zakelijkheid geboodweder voordeeligerdan het En- gelsche.V welk geen magt genoeg heeftom zich te handhaven.

Krantenbank Zeeland

Goessche Courant | 1842 | | pagina 1