Ondernemen in Middelburg
vanaf deftomeinse tijd tot heden
Geboorte van een handelsstad
16e en 17e eeuw
20ste eeuw
18e en 19e eeuw
21ste eeuw
inan-
isten.
vend
Don
Foto: Wikimedia
r I
Dit jaar is het 800 jaar geleden dat Middelburg
stadsrechten kreeg.Ook voori2i7 woonden
er echter al mensen en werd er handel gedreven.
Middelburg staat nu in de top vijf van beste Nederlandse
middelgrote winkelstedenHoe was dit vroeger? Een
korte wandeling door de geschiedenis.
Donderdag marktdag is voor
iedere Middelburger een be
grip. Aan het begin van de
20ste eeuw zag de markt er
anders uit: op de markt geen
rijen met kramen maar een
plein waar hier en daar kra
men bij elkaar stonden. Elke
waar had zijn eigen plek:
groente op de Groenmarkt,
vis op de Vismarkt en var
kens op de Varkensmarkt
bijvoorbeeld. Een overdekte
koophal (beurs) was er al in de
16e eeuw. Denk maar aan de
Vleeshal, waar eind 19e eeuw
nog vlees aan haken aan het
plafond hing. Sinds de twee
de helft van die eeuw concen
treerde de ambulante handel
zich op de markt en die maakt
tot op de dag van vandaag
nadrukkelijk deel uit van het
stadsleven. Veel winkels en
grootwinkelbedrijven maak
ten de stad compleet.
Een groot deel van de stad
ging in 1940, bij het begin van
de Tweede Wereldoorlog, in
vlammen op. Nog tijdens de
oorlog werd begonnen met
de wederopbouw. Het huidige
kernwinkelgebied met nieuwe
bestrating dateert van de laat
ste twintig jaar.
In 1921 kwamen de eerste
stadsuitbreidingen tot stand
met de bouw van de wijk
Nieuw-Middelburg. Meer uit
breiding volgde buiten de sin
gels met Park van Nieuwen-
hoven en Park de Griffioen.
Het na-oorlogse woningtekort
werd opgelost met het bouwen
van de wijken 't Zand I en II en
de middenstandswijk Grif-
beter bereikbaar. Middelburg
profiteerde hiervan en de Lan
ge Delft groeide uit tot een
echte winkelpromenade voor
het dagjespubliek.
En ook de industrie ontwik
kelde zich: bedrijven verruil
den de binnenstad voor het
industrieterrein Arnestein.
Het Amerikaanse chemiecon
cern Hercules vestigde zich als
één van de eersten in 1965.
fioen. De vraag naar woon
ruimte bleef stijgen. Nieuwe
wijken ontstonden: Stromen-
wijk, Griffioen II, Plan Zuid
Dauwendaele en de Magis-
traatwijk. In de jaren tachtig
volgden de wijken Reijersho-
ve, Edelstenenbuurt en Eras-
muswijk. In de jaren negentig
volgden in het noorden van
de stad de Veerse Poort en het
Prooijenspark. Met de komst
van de A58 werd Walcheren
Middelburg koos als één
van de weinige Zeeuwse
steden tijdens de Tachtig
jarige Oorlog (1568-1648)
de kant van de Spanjaar
den. Na een lang beleg
door de geuzen, sloot de
stad zich in 1574 aan bij
de Prins van Oranje. Tot
eind 16e eeuw was Mid
delburg de grootste koop-
liedenstad van de Noor
delijke Nederlanden.
Zelfs de Staten-Generaal
van de Republiek kwam
hier tot 1585 bijeen. Daar
na werd Den Haag de
vergaderplaats. Middel
burg had in die tijd meer
inwoners dan Utrecht
en Den Haag en had, op
Amsterdam na, de groot
ste haven. De Verenigde
Oost-Indische compag
nie (VOC), één van de
eerste multinationals
ooit, opgericht in 1602,
had ook een Kamer in
Middelburg en zorgde
voor veel welvaart. De
monumentale huizen
aan de Dam, Rouaanse
Kaai herinneren daaraan.
Aan de Kousteensedijk,
nu de Provinciale
Bibliotheek, lag vroeger
de VOC-werf, waar ruim
300 houten schepen de
helling afliepen. Daarbij
moet ook niet vergeten
worden, dat de stad in
de 17e en 18e eeuw een
belangrijke rol in de
slavenhandel speelde.
Sinds 2005 herinnert het
Slavernijmonument op
de Balans, ons aan deze
donkere tijd.
De nieuwste uitbreidin
gen vonden in de 21ste
eeuw plaats: de aanleg
van Mortiere woonboule
vard en het bedrijvenpark
Mortiere II. Het Zeeuws
Evenementen Podium
(ZEP) is nog in ontwik
keling. De meest recen
te woonwijken zijn De
Mortiere en Rittenburg.
Tegenwoordig speelt het
kanaal nog een belang
rijke rol in de beroeps- en
pleziervaart.
Middelburg telde in 1700
ongeveer 30.000 inwoners.
Honderd jaar later daalde dit
naar 20.000. De welvaart nam
af en de dominantie die de
Republiek op handelsgebied
had, verplaatste zich naar En
geland. Nadat de Republiek
drie Engelse oorlogen op zee
had gewonnen, ondernamen
de Engelsen tijdens de Vierde
Engelse oorlog een strafexpe
ditie naar de Republiek. Een
onrustige tijd volgde met de
komst van de Fransen onder
leiding van keizer Napoleon.
De verzanding van het Sloe en
het kanaal van Welzinge (dat
aansloot op het oude Haven
kanaal) zorgde ervoor dat in
1817 een nieuw kanaal in ge
bruik werd genomen. Van dit
kanaal werd een groot deel ge
bruikt voor de aanleg van het
Kanaal door Walcheren (geo
pend in 1873). Daarvoor moest
wel een deel van de oude
stadwal worden afgebroken.
FotoZeeuws ArchiefZl'tll_0326~9
De aanleg zorgde voor econo-
misch herstel van de stad.
Het kanaal werd gegraven ter
compensatie van de afsluiting
van het Sloe voor de spoorlijn
Roosendaal-Vlissingen. Het
was allesbehalve een gunsti
ge tijd. De overzeese handel
lag stil en de bedrijven waren
voornamelijk ambachtelijk. In
1808 telde de stad zo'n zestig
kleine bedrijfjes. Vanaf 1876
sprak men van fabrieken die
voor de plaatselijke markt
werkten. Aan het einde van
de 19e eeuw telde de stad 31
stoommachines en werkten er
587 arbeiders in verschillende
fabrieken. De industrialisatie
werd ingezet en er kwamen
steeds meer fabrieken. Mid
delburg zat weer in de lift.
Scheepswerven vestigden
zich en in 1876 werd het Prins
Hendrikdok geopend. Door
de opening van het kanaal en
de spoorlijn kwam er meer
bedrijvigheid. Vitrite werd
opgericht in 1889. Het bedrijf
aan de Maisbaai was lange
tijd de grootste fabriek van
Middelburg. Vanaf de jaren
zeventig van de vorige eeuw
werd het bedrijf verplaatst
van het centrum van de stad
naar het nieuwe bedrijventer
rein Arnestein. Philips nam
het bedrijf in het begin van de
20ste eeuw over waarna het
onderdeel werd van Philips
Lighting. (Lumineds Nether
lands B.V.) Ooit werkten er
zo>n x.ooo mensen. Anno 2017
is het bedrijf sterk geautoma
tiseerd en telt het nog zo>n 150
werknemers.
Wie door de stad wandelt ziet
nog menig voormalig bedrijf
je wat nu,een woonhuis is.
Sommige bedrijven begonnen
ook met een winkel naast het
bedrijf, bijvoorbeeld de piano
winkel van Mes.
Sinds de Romeinse tijd moe
ten er op het grondgebied
van de huidige gemeente
Middelburg activiteiten zijn
geweest. Opgravingen in de
wijk Mortiere laten Romeinse
vondsten zien. De ligging van
Middelburg en de nabijheid
van water zijn ingrediënten
voor een ideale vestigings
plaats. Aan het eind van de 9e
eeuw bouwden bewoners een
ringwalburg. Op de huidige
plattegrond is die nog zicht
baar. Middelburg ontwikkelde
zich tot bestuurlijk- en religi
eus centrum. Ook op handels
gebied bleef de stad niet ach
ter. Nadat stadsrechten zijn
verleend, ontwikkelde de stad
zich verder op economisch ge
bied; gilden kwamen op en er
werden pakhuizen gebouwd.
Een handelsstadwas geboren.
