Zeeuwen te koop
Officiële opening met
toespraken en muziek
Zeeland herdenkt met Unesco
het eigen slavernij-verleden
Auteur Doeke Roos: 'Zeeuwen waren niet
het ergste geboefte in historie slavernij'
'Monument komt zeker op De Balans'
Geboeid slavernijverleden
in expositie en speurtocht
AGENDA
Jaar Zeeuwse
Slavernijverleden
Middelburgse gebouwen herinneren
aan 'besmet' Zeeuws verleden
Vrijdag 2 juli
Zaterdag 3 juli
Juli 2004
September - juni 2004
Oktober 2004
November - juni 2005
18 - 22 april 2005
Mei 2005
22 - 24 juni 2005
1 juli 2005
Driehoekshandel
Mea culpa
Woensdag 30 juni 2004
De Faam
Pagina 19
Z1ERIKZEE - Een slavenkas
in Zierikzee, terwijl daarjuist
niet aan slavenhandel werd
gedaan? Vreemd en logisch
tegelijk. Van het geld in de
kas werden geen slaven aan
geschaft, maar vrijgekocht.
Door Betty Blikman-Ruiterkamp
Het ging om de bemanning van
Zierikzeese schepen, die tijdens
hun reis in de buurt van de
Middellandse zee werden ge
vangen genomen en waar een
losprijs voor moest worden be
taald. Het brutale optreden van
de Barbarij se zeerovers voor de
kust van Noord-Afrika werd
een ondraaglijke belasting voor
zeevarenden. Begin 1734 raakte
de Zierikzeese koopvaardij hoe
ker 'de Palmboom' met als
stuurman Comelis Jacobs Flod
der, in de problemen. In de
buurt van Rabat, een belangrij
ke Marokkaanse stad. werd het
schip door zeerovers aangeval
len en gekaapt. Het schip werd
te koop gezet en stuurman Flod
der gevangen. Voor een hoog
bedrag aan losgeld mocht hij
naar huis. In eerdere gevallen
werd er vaak een beroep gedaan
op de stadskas of op kerkelijke
fondsen. Dit kwam zo vaak
voor, dat deze instanties geen
geld genoeg hadden om deze
mensen te bevrijden. In Zierik
zee werd hiervoor een slimme-
oplossing bedacht. Als iedereen
voor vertrek een bedrag zou
storten, was er geld om mensen
vrij te kopen. Zo ontstond de
Slavenkas, als een vroeg verze
keringsfonds.
Comelis Flodder was de eerste
die ervan profiteerde. In 1741
bleek dat de matrozen Leendert
Barendse Anker en Joos Joosse
Nolle al veel jaren in slavernij
hadden doorgebracht. De fami
lie was het niet gelukt om het
benodigde losgeld te verzame
len. De Slavenkas sprong bij cn
in 1743 keerden de Zierikzeese
matrozen terug, na bijna tien
jaar gevangenschap. Zeven jaar
later werd schipper Valentijn
van de 'Zeelandia' met zijn hele
bemanning gevangen genomen
door zeerovers uit Tanger. Pas
drie jaar later werden zij be
vrijd. Terug in Zierikzee hadden
deze mannen financiële hulp
nodig. Uit de Slavenkas kreeg
de schipper veertig, de stuur
man dertig en elke matroos vijf
entwintig Zeeuwse rijksdaal
ders. Dit. was het begin van een
sociaal getint beleid dat hierna
door het bestuur werd gevoerd.
Want in 1810 heeft een gecom
bineerde Engels/Nederlandse
vloot hevig huisgehouden op de
Middellandse zee, waarbij het
zeeroversnest Algiers werd 'uit
gerookt'. Steeds minder mensen
werden tot slaaf gemaakt en
sindsdien worden de gelden van
de Slavenkas voor sociale doel
einden aangewend. De kas
waarin het geld vroeger be
waard werd, is te zien in het
Maritiem Museum.
15.00 tot 17.00 uur
Zeeuwse Bibliotheek
Middelburg. Opening van
het Jaar van het Zeeuwse
Slavernijverleden.
17 15 tot 18.30 uur Zeeuws
Archief Middelburg. Ope
ning expositie 'Geboeid
door het Zeeuwse Slavernij
verleden' en presentatie
speurtocht 'Geboeid door
het Zeeuwse slavernijverle
den'.
20.00 tot 21.30 uur Markt
Middelburg. Optreden ca-
poeira muziek- en dans
groep Terras Brazilis.
21.30 tot 22.30 uur Markt
Middelburg. Optreden
Antiliaanse groep Diferen-
te.
14.30 tot 15 uur Balans
Middelburg. Optreden to
neel- en zangvereniging
Amazone.
De internet-website
ww w. zeeu wssla vern ij verl e-
den.nl komt on-line. Hier
wordt informatie gegeven
over de totstandkoming van
het Zeeuws slavernijmonu-
ment en alle activiteiten die
worden gehouden in het ka
der van het Jaar van hel
Zeeu wse Sla vern ij verleden
Verhalen uit en over Suri
name en de Antillen, een li
teraire tocht langs Zeeuwse
scholen van de Antiliaanse
schrijver Frank Martirius
Arion en mogelijk de Suri
naamse schrijfster Joyce
Pool.
Wereldreis door Middel
burg met het thema 'Ge
boeid door het Zeeuwse sla
vernijverleden' voor leer
lingen van de SSGM Neha-
lennia in Middelburg.
Lezingencyclus in de
Zeeuwse Bibliotheek in
Middelburg
Literaire tocht Suriname
en de Antillen op Zeeuwse
scholen en in bibliotheken,
(onder voorbehoud)
Muurschildering in Vlis-
singen over de slavernij
met een link naar het thema
vrijheid, (onder voorbe
houd)
Bijeenkomst Dossier Suri
name en de Antillen, ge
koppeld aan de Maand van
de Vrijheid in Middelburg.
Slave to the Rythm onder
deel van het Bevrijdings
festival in Vlissingen.
Jongerendag Vrijheid en
Slavernij in Middelburg of
Vlissingen.
Wetenschappelijk congres
'Slaverny from within: the
Zeeland slavery past in a
national and international
context' in Middelburg.
Onthulling slavernijmonu-
ment op de Balans in
Middelburg.
MIDDELBURG - De Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg is vrij
dag 2 juli decor voor de openingsceremonie van het Jaar van het
Zeeuwse Slavernijverleden. Gedeputeerde drs. H. van Walraven
van cultuur in Zeeland verricht de officiële aftrap voor een jaar
vol activiteiten. Daarna opent hij de tentoonstelling 'Geboeid
door het Zeeuwse Slavernijverleden' in het Zeeuws Archief. Het
begint die vrijdag om 15.00 uur in de bibliotheek.
Het openingsprogramma krijgt een passende muzikale inbreng met
het optreden van het Trio Violinistico, onderdeel van de groep Terras
Brazilis. Het is muziek die is ontstaan in de zeventiende en achttiende
eeuw op de suikerplantages in Brazilië. Maar er zijn ook toespraken.
Na het welkomswoord door drs. R.L. Koops, voorzitter van de pro
jectgroep Zeeuws Slavernijverleden gaat dr. E. Campbell van het Na
tionaal Instituut Nederland slavernijverleden en erfenis in op de vraag
'Flet slavernijverleden herdenken of vergeten?'. Directeur prof. dr.
G.J. Oostindic van het Koninklijk Instituut voor Taai-Land en Volke-
renkunde belicht een mogelijk heikele zaak als 'Hoe Zeeuws is het
Nederlands slavernij verleden?'.De groep Terras Brazils treedt in zijn
geheel aan die vrijdag op de Markt met een wervelende show van
Zuid-Amerikaanse capoeira muziek en dans. De capoeira omvat een
aantal jacht- en vechttechnieken die de slaven uit Afrika hadden mee
genomen. Nadat de plantagehouders de capoeira haddene verboden,
werd deze vechtkunst verder ontwikkeld als dans. Tussen 20.00 cn
20.15 uur demonstreert Terras Brazilis de capoeira in al zijn facetten.
De Antiliaanse band Diferente uit Vlissingen besluit de openingsdag
van het Jaar van het Zeeuwse Slavernijverleden op de Middelburgse
Markt. Om de afschaffing van de slavernij in Suriname en de Neder
landse Antillen op 1 juni 1863 te herdenken worden zaterdag 3 juli
liedjes gezongen en gedichten voorgedragen op de Balans in Middel
burg. Uitvoerend is de Toneel- en Zangvereniging Amazone. Het ge
beurt op uitnodiging van de Stichting Monument Middelburg. Die
stichting wil het verleden een plaats geven in het heden. De Balans is
gekozen omdat daar in het vroegere gebouw van de Middelburgsche
Commercie Compagnie de aanzet is gegeven tot de slavenhandel.
Bovendien moet daar een monument komen dat herinnert aan het sla
vernijverleden. Het optreden van Amazone begint om 14.30 en is een
half uur later afgelopen.
MIDDELBURG - Zeeland kon
niet verstek laten gaan toen de
Unesco 2004 uitriep tot jaar, ge
wijd aan de herdenking van de
slavernij. De Zeeuwse reders
hadden immers tussen 1620 en
1820 rond de tweehonderd dui
zend slaven gevangen genomen
en verkocht. Bovendien - zo
stelt directeur Roelof Koops
van het Zeeuws Archief vast -
liet de MCC (Middelburgsche
Commercie Compagnie)een
meters lang archief na.
Door Ad Hanneman
Dat archief en nog een heleboel
wetenswaardigheden worden
vanaf zaterdag 3 juli tentoonge
steld in het Zeeuws Archief. Die
dag zijn trouwens allerlei acti
viteiten te bezoeken die in het te
ken staan van 'Het jaar van het
Zeeuwse slavernijverleden'. Ze
zijn de ouverture naar nog meer
stilstaan bij die historische smet
op het Zeeuwse blazoen. Koops
hoopt het jaar te kunnen afsluiten
met de onthulling van een slaver
nij monument op de Balans. Want
daar staat immers nog steeds het
gebouw van de MCC, redeneert
hij. Dat 'men' nog wat hakketakt
over de plaats deert hem niet.
"Dat monument komt op De Ba
lans," is zijn resolute visie.
Slavenhandel was geen vanzelf
sprekende zaak voor de Zeeuwen.
In 1596 brengt een Rotterdamse
kapitein een op de Portugezen
buitgemaakt schip naar Middel
burg. Aan boord de eerste Afrika
ner, ruim honderd mannen, vrou
wen en kinderen. "Gekèrstende
Afrikaners," benadrukt Koops.
Zeeland kent geen slavernij, dus
worden ze vrijgelaten. De predi
kanten preken dat mensenhandel
zonde is. "Het is niet aan de mens
om de ander in slavernij te hou
den," Voordat de Afrikaner wor
den vrijgelaten is er nog een at
tractie voor de bevolking om de
'Mooren' te komen bekijken in het
Hof van Zeeland, het huidige Ab
dijplein. Weinig is bekend over
hun verdere lot. Koops: "Aange
nomen wordt dat ze in Antwerpen
terecht zijn gekomen, waar sla
vernij wel voorkwam. Dat is on
der meer op een tekening te zien
uit 1520 van Hans Hollijn".
In 1620 veranderde de opstelling,
zo ook de inhoud van de preek
van de Middelburgse en Vlissing-
se kansels. "We zien dan de eerste
nota's van de voetboeien die in
Middelburg worden gesmeed.
Die worden gebruikt om de sla
ven aan boord vast te ketenen.
Opmerkelijk hè? Eerst spreken ze
er schande van en in amper een
kwart eeuw draait het helemaal
om. Het brengt immers geld op."
Toch blijft er protest van de kan
sel komen, andere predikanten
met handelaren in hun sporen ver
wijzen naar Noach en die vinden
hel dus alleszins redelijk. Bij
christelijke slaven wordt het ech
ter een ander verhaal. Want tot het
Christendom bekeerde mannen en
vrouwen uit Afrika mogen niet als
slaaf worden verhandeld. Volgens
Koops stagneerde de bekering:
"Dat zou morele problemen bij de
handelsvaart hebben opgeleverd.
De Spanjaarden hadden daar weer
andere regels voor. Ook bekeer
den konden als slaaf worden ver
kocht."
Roelof Koops zegt met een dub
bele pet op 'Het jaar van het
Zeeuwse slavernijverleden' in te
gaan. Hij is namelijk ook nog be
stuurslid van de Stichting Zeeuws
Slavernijverleden. Onder hel mot
to 'Doorbreek die stilte' is die
Roelof Koops: "Slaven werden voor straf met een vleeshaak in de borst opgehangen." (reproduc
tie: Jaap VVolterbeek)
stichting opgericht. Koops meent
dat het belangrijk is om dat verle
den te herkennen, te erkennen en
te verwerken. "Alleen zo kunnen
we de slavernij geschieden is een
plaats geven in de maatschappij
en in de geschiedenis die recht
doet aan de gebeurtenissen. Het
zwarte en witte slavernijverleden
van Zeeland als twee zijden van
één en dezelfde medaille. Want
vergeet niet: achttien tot twintig
procent van de gevangenen over
leed aan boord. Dat moet toch
vreselijk zijn geweest?"
In de achttiende eeuw komen
steeds meer protesten tegen de
mensenhandel. "We laten gravu
res zien die tonen dat slaven voor
straf met een vleeshaak in de borst
werden opgehangen." Mensen die
het zien gruwelen en spreken er
schande van. In Engeland is vanaf
1800 slavenhandel en alles wat er
mee heeft te maken taboe, Neder
land volgt twintig jaar later. Tot
slot voegt Knoops er nog aan toe:
"Het lijkt er vaak op alsof Middel
burg het grootste aandeel in de
slavenhandel had in Zeeland,
maar dat klopt niet. Vlissingen
had een aandeel van zestig,
Middelburg van veertig procent.
Flet is wat verborgen gebleven
omdat de Vlissingers individueler
werkten. Daar zijn geen archieven
van. Van Middelburg is alles ge
registreerd."
Wie het Zeeuwse verleden bestudeert, kijkt ineens met ande
re ogen naar de haven van Middelburg, (foto: Ellen de Dreu)
MIDDELBURG - Tal van
gebouwen in Middelburg to
nen nog sporen van het
Zeeuwse slavernijverleden.
Als centrum van de mensen
handel wordt wel het pand Ba
lans 17 genoemd (tegenwoor
dig in gebruik door de Stich
ting Kunstuitleen Zeeland).
Hier zetelde van 1732 tot
1807 de Middelburgse Com
mercie Compagnie, verant
woordelijk voor twintig pro
cent van de Nederlandse sla
venhandel.
De laatste slavenreis vond
plaats in 1804, maar veel za
kenlieden probeerden nog
jaren later het winstgevende
instituut nieuw leven in te
blazen.
plannen strandden defini
tief toen koning Willem I in
1814 een verdrag tekende
dat een eind maakte aan de
slavenreizen. Het zou nog
tot 1863 duren voordat de
slavernij in Nederland (en de
overzeese gebiedsdelen) de
finitief werd afgeschaft.
VLISSINGEN - Morgen mag
het Jaar van de Slavernij dan
officieel van start gaan, maar
Zeeuwen weten vaak niets van
de rol van hun voorouders in
de slavenhandel. Dat is betreu
renswaardig vindt Doeke
Roos, schrijver van het boek
'Zeeuwen en de Westindische
Compagnie', want aandacht
voor hoofdstukken uit het ver
leden is altijd goed, hoe zwart
de bladzijden ook zijn. Een ge
schiedenisles van Roos over
het Zeeuwse slavernijverleden
en hoe daar vandaag de dag
mee om te gaan.
Door Jacco van Maldegem
In het Amsterdamse Oosterpark
is twee jaar geleden het slaver-
nijmonument onthuld, maar die
had in Middelburg en Vlissin
gen niet misstaan. "Want", zegt
Roos, "relatief gezien zijn er
meer Afrikanen door Zeeuwen
dan door Hollanders naar de an
dere kant van de oceaan ver
scheept." Na de oprichting van
de Middelburgse Commercie
Compagnie (MCC) kwam naar
schatting 64% van de Neder
landse slavenhandel, in drie ecu
wen goed voor bijna een half
miljoen personen, voor rekening
van Zeeuwen. Waar Roos zich
aan ergert is de veronderstelling
waarin veel Nederlanders verke
ren dat 'ons slavernijverleden al
leen gerelateerd is aan Surina
me'.
Voordat Abraham Crijnssen,
eveneens een Zeeuw, in 1667
Suriname veroverde op de En
gelsen, waren er al duizenden
slaven verscheept naar Brazilië
en Guyana, waar de West-Indi
sche Compagnie (WIC) toen al
kleine kolonies had. "Maar dat
schijnt niemand te weten. Ieder
een denkt bij slaven aan Surina
me."
Flet Zeeuwse slavernijverleden
is een Walchers verhaal, meent
Roos, hoewel exacte cijfers of
schattingen ontbreken. "De rol
Doeke Roos bij het standbeeld van Michiel de Ruyter foto: Jaap
wolterbeek
MIDDELBURG - Het Zeeuws
Archief in Middelburg pakt
royaal uit met de uitgebreide
expositie 'Geboeid door het
Zeeuwse Slavernijverleden'.
Die is te zien van zaterdag 3 ju
li) tot 8 januari. Voor de jeugd
heeft het Zeeuws Archief een
speurtocht door Middelburg
bedacht.
De tentoonstelling beantwoordt
vragen die kunnen rijzen als het
om slavernij gaat. Daarbij wordt
gebruik gemaakt van documen
ten uit het archief van de MCC'
(Middelburgsche Commercie
Compagnie - 1720-1889). Het
Zeeuwse slavernijverleden
wordt belicht aan de hand van de
transatlantische driehoekshan-
del. Daarin wordt zichtbaar hoe
handelsgoederen van Nederland
naar de West-Afrikaanse kust
worden vervoerd, de aankoop
van Afrikanen, het vervoer, de
verkoop van Afrikanen, het le
ven aan boord van een slaven
schip en de handelsgoederen re
tour naar Europa. Niet alleen ar
chiefstukken laten de mensen
handel zien, ook museale voor
werpen, beeld en geluid en een
virtuele reis aan boord van een
slavenschip behoren tot de mo
gelijkheden.Kinderen kunnen
een speurtocht door Middelburg
maken. Ze worden geconfron
teerd met gebouwen en plaatsen
die herinneren aan het slavernij
verleden van de provincie. Korte
verhalen en illustraties verleven
digen de speurtocht.
van Middelburg is door de MCC
erg duidelijk en Vlissingen le
verde veel bootsvolk. De Beve
landers hebben zich in die perio
de op maritiem gebied nauwe
lijks geroerd. En Zierikzee her
bergde vooral koopvaardijsche
pen die wellicht wel een keer
slaven hebben vervoerd, maar
nooit op grote schaal."
Slechts enkele oude pakhuizen
in Middelburg herinneren nog
aan die tijd, zij het slechts indi
rect. Immers, er was sprake van
de zogenoemde driehoekshan
del. Zeeuwen voeren met goede
ren als katoen en ijzer en later
drank en wapens naar Afrika,
om daar van Afrikaanse stam
hoofden slaven te kopen, die
vervolgens naar de koloniën
werden vervoerd. Vanuit de
overzeese gebiedsdelen namen
de schepen producten uit de
plantages, zoals suiker en ka
toen, mee naar het vaderland. De
Zeeuwen op het vasteland heb
ben dus waarschijnlijk weinig
tot niets geweten van de slaven
handel, zo veronderstelt Roos.
"Sterker nog, op een verdwaalde
zeeman na hebben veel
Zeeuwen waarschijnlijk nooit
een Afrikaan gezien."
De rol van de Nederlanders
wordt schromelijk overschat,
meent Roos. Zo hielden de Por
tugezen en Spanjaarden zich al
honderd jaar bezig met slaven
handel voordat er één persoon
door Hollanders of Zeeuwen
naar de andere kant van de oce
aan was gebracht. En elke Eu
ropese zeevarende natie heeft er
aan meegedaan. Roos: "Zwe
den, Denemarken, Engeland,
Frankrijk, Portugal en Spanje.
In die context komt slechts 5%
voor rekening van Nederland
en slechts 2,5% voor rekening
van de Zeeuwen. We zijn dus
niet het ergste geboefte uit die
tijd geweest."
De aandacht die er door het Jaar
van de slavernij voor het sla
vernijverleden ontstaat, juicht
Roos toe, maar er is binnen dat
herinneringsjaar naar zijn me
ning geen plaats voor mea cul
pa ('door mijn schuld'). "Ik heb
mij niet schuldig gemaakt aan
de slavenhandel. Dat waren
mijn voorouders. Het is nu zo
lang geleden, we moeten weten
wat er is gebeurd. De geschie
denis beschrijven en doorge
ven. Dat is onze taak nu, niet
het opdringen van een schuld
gevoel."
