De Zak is veilig
'Gefeliciteerd, een zoon!'
Bei Cok werd gered door
Yersekese vissers
EVENEMENTEN
icinc polders verfraaien en beschermen de Zak van Zuid-Beveland.
HEINKENSZAND - De Zak, het meest zuidelijk gelegen
deel van Zuid-Beveland, bleef wonderwel gespaard tijdens
de Ramp. Het water vocht zich via een gat in de dijk bij 's-
Gravenpolder inlands, maar kwam niet verder dan Oude-
lande en Baarland. De Zak bleef in 1953 gespaard om
dezelfde reden waarvoor het gebied in 1994 de status
Waardevol Cultuur Landschap (WCL) kreeg: het intieme,
bedijkte polderlandschap dat het wassende water met suc
ces wist te weren.
De geschiedenis van Zeeland komt
tot leven in de Zak. Kleine, bedijk
te polders geven de toeschouwer
een idee van de eeuwenlange strijd
om bezit van het land. Het is met
name zichtbaar in het gebied tussen
Heinkenszand, Nisse, 's-Hcer Abts-
kerke en Goes, dat wordt gerekend
tot ile oudste delen van Zeeland.
Jaap Leendertse, die vanuit de
gemeente Borsele nauw betrokken
is hij her gebied, legt uit hoe het
polderlandschap ontstond: „Zo'n
duizend jaar na het begin van onze
jaartelling zag Zeeland er heel
anders uit dan tegenwoordig. Er
waren er wat zandplaten in de Hon-
te, de rivier de we tegenwoordig
kennen als de Westerschelde. Door
de getijdenwerking bleef er na elke
vloed slib op de platen liggen. Zo
werden de zandplaten hoger, totdat
ze uiteindelijk.zo hoog waren dat
het water er niet meer kon komen
en er gras op ging groeien". De
zandplaten, in naam nog terug te
vinden in Heinkenszand en Ove-
zande, groeiden uit tot kleine
eilandjes. „De herders die er hun
kudden op lieten grazen, bouwden
dijkjes om de eilanden te bescher
men tegen het water. Later werden
er simpele onderkomens op
gebouwd". De onderkomens waren
de eerste huizen, die later uit zou
den groeien tot dorpen.
Zuid-Beveland bestond in de zes
tiende eeuw uit talloze kleine
eilandjes - oorspronkelijk zandpla
ten - met daartussen stromen en
riviertjes die in verbinding stonden
met de zee. „Om nog meer land te
winnen hoefden de mensen eigen
lijk alleen nog maar een dijk in de
stroom te zetten zodat de verbin
ding met de zee weg was", verklaart
foto anton dingemanse
Jaap Leendertse. Zo werd Zuid-
Beveland van een eilandenrijk
langzamerhand het schiereiland dat
we vandaag de dag kennen.
Bijzonder is dat de dijken en oor
spronkelijke polders nog altijd
zichtbaar zijn in het landschap.
Jaap Leendertse: „Het Ministerie
van Landbouw, Natuur en Visserij
wees om die reden in 1994 de Zak
aan als een heel bijzonder stukje
Nederland dat behouden moest
blijven". Met deze WCL-subsidie
kon gewerkt worden aan een toe
komst waarin de het speciale pol
derlandschap niet zou verdwijnen.
Bijkomend voordeel is dat de Zak
daardoor niet alleen heel mooi,
maar ook nog eens een heel veilig is
om in te wonen. Jaap Leendertse:
„We hebben natuurlijk, net als in
heel Zeeland, buitendijken die een
veilige Deltahoogte hebben. Met
andere woorden: onze dijken zijn
berekend op een springvloed die
misschien maar eens in de vijfhon
derd jaar voorkomt. Maar stel dat
die buitendijk het toch begeeft, dan
vormt het achterliggende polder
landschap nog een vangnet. Het
water stroomt dan door het gat in
de dijk naar de eerste polder die
erachter ligt en komt daar weer een
dijk tegen. En omdat achter elke
polder in de Zak weer een nieuwe
polder ligt, is de kans heel klein dat
het eiland onder stroomt". Een vei
lige gedachte.
Bei '.uk is vooral bekend om zijn vele gedichten en liedjes, al dan met in het Zeeuws dialect
KRUININGEN - Eigenlijk is hij zijn dorp maar twee keer
uitgeweest. Voor het eerst in de oorlog, toen de Duitsers
hem tewerkstelden. En een paar jaar later was het het
water dat hem dwong zijn vertrouwde omgeving te verlat
en. Kruininger Bei Cok (83) herinnert zich de gebeurtenis
sen rondom watersnoodramp nog heel precies.
Bei Cok woonde in het begin van getrouwd, zijn vrouw Tan in ver-
1953 in een nieuwbouwhuis in de wachting van hun eerste kind. „In
Slotstraat. Hij was net twee jaar de nacht van 31 januari op 1 febru-
foto tannie de jonge
ari waaide het verschrikkelijk
hard", weet hij nog goed. Hij werd
zo rond een uur of vier wakker
omdat de torenklokken luidden.
„De brandweer riep dat iedereen
met een schop naar de dijk bij de
Veerhaven moest komen." Cok
trok zijn kleren aan en stapte op
zijn fiets. Halverwege keerde hij
om, toen dorpsgenoten vertelden
dat de situatie bij de Veerhaven uit
de hand aan het lopen was. Het
water kwam eraan. „Ik ging vlug
's-GRAVENPOLDER -
Zeeuws troubadour Peter
Dieleman bezong al aardig
wat onderwerpen in zijn
liedjes in het Zeeuws. Jaren
geleden werd hem gevraagd
of hij misschien ook 'iets
over de Ramp' in zijn reper
toire had. Dieleman maakte
een tekst die een eigen lev
en ging leiden. Bij het pub
liek ontstond het idee dat
Peter in de Rampnacht
geboren was. „Dan had ik
dit jaar vijftig geworden",
stelt hij vast. „Maar dat is
pas op 14 januari van vol
gend jaar." Lees mee met
onze troubadour.
Als ze het bij ons thuis vroeger over
de Ramp van '53 hadden, dacht ik
altijd dat ze mij daarmee bedoelderi.
Het heeft jaren geduurd voordat ik
de werkelijke betekenis van de ver
schrikking waar Zeeland door werd
getroffen, begrepen heb. Je kunt van
een kind dat geboren is in die vreselij
ke februarinacht niet verwachten dat
hij later een baantje in de luwte
krijgt. Zo stond het dan ook al vroeg
vast dat ik artiest zou worden.
Ik begon tussen de schuifdeuren en
kreeg al gauw bekendheid op ons
dorp. Later ook in de stad en provin
cie Op de duur kende men mij in het
hele land en zelfs ver daarbuiten.
Vanaf dat moment was het nog maar
een klein stapje om een stormachtige
carrière te beëindigen door in vloed
golven van genot ten onder te gaan
aan drank, drugs, vrouwen en geld.
Het was een rampzalige gebeurtenis.
En ik moest een heleboel stapjes
terug. Van het buitenland naar het
binnenland. In de provincie kende
Peter Dieleman. mei geboren in 1953.
men mij niet meer en op m'n eigen
dorp liepen de mensen me voorbij.
En net op het moment dat ik die
allerlaatste stap zou maken tot een
terugkeer tussen de schuifdeuren.
kwam ik er achter dal ik die bij de
laatste verbouwing afgebroken had,
en dat het enige publiek dat ik nog
dacht te hebben, m'n vrouw en kin
deren er al lang vandoor warenZo
kwam ik er achter dat het absolute
einde eigenlijk ook het absolute begin
is. En daar stond ik. Alleen. Op een
eiland.
Een eiland omgeven door dijken. En
ergens diep in m'n onderbewustzijn
ging ik terug in de tijd. Ik stelde me
in gedachten die koude februarinacht
voor. Toen de golven tegen de dijk
sloegen, en het water steeds hoger
kwam.
Toen de maan vol aan de hemel
stond, en de wind gestaag toenam tot
orkaankracht. Terwijl het klapperen
van de luiken het angstige
geschreeuw van de beesten over
stemde, kwam de dokter bij m'n
moeders bed vandaan en zei tegen
foto anton d/nge.manse
m'n vader: 'Gefeliciteerd, je hebt
een zoon'En half Europa was er de
andere dag van overtuigd dat er een
ramp gebeurd was
Maar als een fiere Zeeuw sta ik hier
al die jaren later, en ik ben er trots
op dat de vlag weer wappert, en dat
we ondanks alle tegenslag, er weer
bovenop gekrabbeld zijn. Dat we het
land weer op de zee heroverd heb
ben, en dat we veel van wat verloren
ging, weer hebben kunnen opbou
wen.
Want we kennen eb, en we kennen
vloed. En als een eeuwigdurende
golfbeweging rolt het leven aan ons
voorbij. En tussen de pielcen en de
dalen van het bestaan leven we ons
leven. Want we kennen eb, en we
kennen vloed.
Als ze het vroeger bij ons thuis over
de Ramp van '53 hadden, dacht ik
altijd dat ze mij daarmee bedoelden.
Het heeft jaren geduurd voordat ik
de verschrikking waar Zeeland door
getroffen werd, begrepen heb.
Het verhaal achter deze aangespoelde vrouw zal naar alle waarschijnlijkheid nooit meer verteld worden.
Maar dat de onbekende vrouw op de begraafplaats in Goes één van de vele slachtoffers van de waters
noodramp is, staat vast. foto jaap wolterbeek
kijken of mijn moeder al wakker
was, die woonde op de Zandweg.
Maar eerst nog even gestopt bij
mijn vrouw, gezegd dat ze nog wat
spullen op de bovenste boorden van
de kasten moest zetten." In het
dorp dacht iedereen nog dat het
water niet hoger zou komen dan de
dertig, veertig centimeter van tij
dens de inundatie.
Het water bleef stijgen, tot de
ramen sprongen. „De kolenkachel
bluste uit met een geweldige stoom
wolk en het licht ging uit. Toen
moesten we zo snel mogelijk naar
boven. Drijfnat waren we natuur
lijk en toch probeerde ik het één en
ander mee te nemen".
Het was inmiddels half zes en nog
steeds donker. Cok en zijn vrouw
zaten op zolder. „Het water bleef
stijgen en we konden allerlei drij
vende dingen tegen het plafond aan
horen klotsen.
Aan de traptreden zagen we dat het
water tot op één trede van boven
gekomen was. Toen het licht werd,
rond een uur of acht, stond het
water nog vijf centimeter van de
bovenkant van de zolder af. Door
het raam kijkend zag je van alles
voorbijdrijven, er was een sterke
stroom en harde wind. Houten zij
wanden van boerenschuren, bal
ken, stapels hooi. En je hoorde
mensen naar buren roepen om te
vragen hoe het ging". Ook klonk er
een 'getimmer'. „Later bleek dat
mensen verderop in de straat al
bezig waren gaten in het dak te
slaan. Het water overstroomde de
zolders en alleen op de nok van het
dak zat je hoger."
De eb bracht het waterniveau terug
tot iets meer dan een meter. Som
mige plekken in het dorp waren
droog, maar de Slotstraat was
ontoegankelijk. „En, wat we nooit
voor mogelijk hadden gehouden,'s
middags kwam het water nog hoger
dan 's morgens." Rond drie uur was
het water bij de bovenste traptrede.
Vissers uit Yerseke voeren door het
dorp om zijn gevangen bewoners te
bevrijden. Ook Bei en Tan Cok
vonden een plaatsje.
Evacués werden opgevangen in de
hoogstgelegen huizen rond de
Markt. „De volgende ochtend was
het daar droog en een drukte van
belang. Iedereen informeerde naar
kennissen en familie". Uit de
gesprekken bleek al vlug dat er heel
veel mensen verdronken waren. „Je
zag de vreemdste taferelen", herin
nert Cok zich. „Er stonden koeien
op de muziektent. Kadavers van
dieren werden afgevoerd.
Iedereen moest van het dorp weg
en dat kon alleen maar via de Rijks
weg, die bij eb maar een paar uur
droog was." Bei en Tan Cok werden
gehuisvest in Kapel Ie. Het gezin,
uitgebreid met oudste dochter Els,
kon pas in oktober 1953 terugkeren
naar hun woning.
Herdenkingsdienst en stille tocht
1-2-2003
Kortgene
De dienst begint om 19 uur met een toespraak
van burgemeester C. van Liere. Ds. Vlaming en
ds. van Schuppen verzorgen samen de dienst. Er
wordt muzikale medewerking verleend door een
koperensemble o.l.v. Dhr. F. Smit en door het
koor van de samen-op-weggemeente
Wissenkerke-Geersdijk. Na afloop van de dienst,
om 20.00 uur, gaan de deelnemers van de her
denking in een stille tocht met fakkels naar de
begraafplaats.
lentoonstelling
1-2-3003
Kortgene
Tijdens een samenzijn in de Korenbeurs, na de
herdenkingsplechligheden in Kortgene, opent
wethouder Schippers de tentoonstelling van de
scholen over de Ramp. De openingshandeling
wordt rond 21.00 uur verricht.
Noodnet zendamateurs
01-02-2003
Koudekerke, Neeltje Jans, Vlissingen, Outverkerk,
Oude Tonge, VVilhelminadorp, Tetneuzen.
Nieuw-Vössemeer en op Voorne-Putten.
De Verenigde Radiozendamateurs Watersnood
ramp Herdenking 2003 (VRWH2003) zullen op 1
februari 2003 24 uur in de lucht zijn met radio-
amateui'verkeer. Deze stations zullen voorname
lijk opereren op de frequentieband, die ook in
1953 in gebruik was als zogenaamd "noodnet",
de 80meter band op en rond de 3700 kHz. Als de
omstandigheden het toelaten zal ook gewerkt
worden op de zogenaamde kortegolfbanden,
waarbij geprobeerd zal worden verbinding ie
maken met geëmigreerde Nederlanders uit het
voormalig rampgebied, thans woonachtig in ia -
nada, Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.
Tentoonstelling Expositie watersnoodramp
01-01-2003 t/m 01-02-2003
Kruiningen,- gemeentehuis tijdens openings
tijden
De expositie wordt gehouden in het gemeente
huis te Kruiningen in de maand januari en ein
digt op 1 februari. Bij de expositie hoort ook een
video met authentieke beelden van vooral
Kruiningen. Voor tekst en uitleg zullen dorps
genoten aanwezig zijn die de ramp hebben mee
gemaakt. De tentoonstelling is tijdens kantoor
uren te bezichtigen.
Herdenkingsbijeenkomst te Kruiningen
01-02-2003
Kruiningen: gemeentehuis en Johanneskerk
In Kruiningen wordt 1 februari een herdenkings
bijeenkomst gehouden. Het gemeentehuis is
open vanaf 18.00 uur. De bijeenkomst begint om
19.30 uur inde Johanneskerk. Na de bijeenkomst
bestaat er gelegenheid om kransen en bloemen
te leggen bij het beeld van Jan Wolkers en is het
gemeentehuis weer open voor ontmoeting.
Uitvoering Requiem 1953
30-1-2003
Middelburg, concert- en gehoorzaal
Zeeuws Orkest en Zeeuws Philharmonisch orkest
Het Zeeuws Orkest en het Zeeuws
Philharmonisch Orkest werken mee aan de uit
voering van het Requiem 1953, dat Douwe
Eisenga uit Middelburg heeft gecomponeerd in
opdracht van het Zeeland Nazomer Festival. 1 let
Requiem 1953 duurt 70 minuten en bevat 9 de
len ter nagedachtenis aan de getroffenen van de
watersnood.
Uitvoering Requiem 1953
1-2-2003
Middelharnis
Zeeuws Orkest en Zeeuws Philharmonisch orkest
Het Zeeuws Orkest en het Zeeuws
Philharmonisch Orkest werken mee aan de uit
voering van het Requiem 1953, dat Douwe
Eisenga uit Middelburg heeft gecomponeerd in
opdracht van het Zeeland Nazomer Festival. Het
Requiem 1953 duurt 70 minuten en bevat 9 de
len ter nagedachtenis aan de getroffenen van de
watersnood.
Tentoonstelling'De Ramp'
Permanent
WaterLand Neeltje Jans -
In het ir. Topshuis bij de Stormvloedkering ko
men de ramp en de Deltawerken tot leven.
Ooggetuigen vertellen in geluids- en beeld
fragmenten van hun schokkende ervaring in de
koude februarinacht van 1953. Mensen verloren
have en goeden betreurden 1835 slachtoffers. De
tentoonstelling Ramp 1953 is geen technisch
overzicht, maar een menselijk relaas. Samen-ge
steld aan de hand van gesprekken met familiele
den van slachtoffers, redders en politici uit die
tijd. Aangevuld met authentieke radioverslagen.
Met een land dat voor meer dan de helft onder
zeeniveau ligt moet dat water wel buiten de denr
gehouden worden. Delta Expo laat 2000 jaar
waterbouw in Nederland zien met de Delta-wer
ken als hoogtepunt.
Busroute 'De Ramp, 50 jaar geleden'
14-02-2003 t/m 24-10-2003
Noord- en Zuid Beveland, Neeltje Jans en Schou
wen-Duiveland
Nog altijd zijn op veel plaatsen tekens waar te ne
men die duiden op die ingrijpende gebeurtenis
van toen, Er kan een dagtocht gemaakt worden
langs tal van locaties rondom de Oosterscheldc
om 50 jaar later nog een indruk te krijgen van De
Ramp. Daarbij wordt samengewerkt met
touringcarbedrijf AMZuit Borssele. Een deskun
dige gids van de Gidsendienst Zeeland begeleidt
deze hele dag en vertelt ter plekke de nodige ach
tergrondinformatie en verhalen. De dagtocht
start om 10.00 uur te Goes, eindigt daar om 17.30
uur en wordt gemaakt per luxe touringcar. De
dagtocht start om 10.00 uur te Goes, eindigt daar
om 17.30 uur en wordt gemaakt per luxe touring
car. Opstapplaatsen zijn de NS-stations in
Vlissingen, Middelburg en Goes. De rondritten
zijn op de vrijdagen 14 februari, 7 en 29 maart,
11 en 26 april, 31 mei, 21 juni. 20 september en
24 oktober. Boekingen kunnen gemaakt worden
via AMZ, op 0113-351551.
Af
