Er is geen plek in Middelburg die de
gemoederen zo bezig houdt als de
Markt. De laatste drie jaar was de
Markt voortdurend in het nieuws. Een
bloemlezing van krantenkoppen uit de
PZC: Middelburg krijgt open Markt, Po
litiek kiest voor nieuwe jas Middel
burgse Markt, Marktbus verlaat Mid
delburg, Ruzie over herinrichting
Markt, Markt Middelburg op de schop.
Grafkelder onder de Markt, Fontein op
Middelburgse Markt.
Een plein dat zoveel commotie oproept
moet wel een bijzonder plein zijn.
Ongeveer tegelijk met de vernieuwde Markt
wordt in de voormalige panden van de PZC de
Drukkerij, winkel in woord, beeld en geluid ge
opend. De formule van de zaak is uniek in heel
Nederland. In één winkel worden boeken, cd's,
video's, tijdschriften en alles op het gebied van
multi-media te koop aangeboden. Daarnaast
kan men er ook terecht voor een hapje of een
drankje in Brasserie De Drukkerij.
Marktplein
De Middelburgse burg
Horeca
De Westmonsterkerk
De Markt
Woensdag 27 mei 1997
FAAM/VLISSINGER
21
Reconstructie van bijzonder plein
door Peter Sijnke
iy-
-
De Westmonsterkerk volgens een zestiende eeuwse gravure.
De Markt met stoomtram omstreeks 1904. In 1894 werd de pomp op de Markt voorzien van een
Wenham stormgaslamp.
uuijuu. IUMIiJI m HI.vw.vv.v.v.vv.-.v. vw. -**»■- **---■1 - -
Alles is te koop bij De Drukkerij
Er is de laatste maanden hard
gewerkt in de panden die
voorheen onderdak boden
aan de PZC en drukkerij Den
Boer aan de Markt. Eigenaars
Lex de Looff van boekhandel
De Ruiter uit Vlissingen, Dick
Anbeek van boekhandel
Fanoy in Middelburg en Ko en
Jan-Peter Goossen, uitbaters
van onder meer de kiosken op
de Markt hebben er alles aan
gedaan om de zaak voor de
opening klaar te hebben. En
het resultaat mag er zijn. Wat
bij binnenkomst direct opvalt
is de zee van ruimte. „Alles
staat ruim opgesteld", vertelt
Dick Anbeek. „Bij binnen
komst zie je meteen de grote
informatiebalie. Op een aantal
televisieschermen is te zien
wat er in de rest van de zaak
te koop is".
is
Rechts van de ingang is in De
Drukkerij ruimte ingericht
voor tijdschriften en kranten.
Het leeswaar staat op een on
gebruikelijk ruime manier op
gesteld en er staan verschil
lende leestafels. Iets verder
naar achter is een complete cd
winkel. „Voor de betere klas
sieke cd maar ook het andere
werk zijn we zeker niet verge
ten", is Lex de Looff van me
ning. Een grote hoek met ron
de kasten biedt onderdak aan
de literaire afdeling. Achterin
De Drukkerij is een klein druk
kerij-museumpje ingericht
met een complete drukkerij uit
1900. Zekatel Multicommuni-
cations is samen met de Ra
bobank Veere en Middelburg
Voor de oudste geschiede
nis van de Markt moeten we
ver terug in de tijd. Middel
burg is ontstaan uit een ron
de burg die omstreeks het
jaar 880 werd aangelegd.
Deze zogenaamde ringwal-
burgen werden langs de
kust aangelegd als vlucht-
plaatsen tegen de Vikingen.
Oostburg, Oost-Souburg,
Domburg en Burgh zijn
eveneens als burg aange
legd. De Vikingen, vooral
Denen, plunderden in de ne
gende en tiende eeuw de
kusten van West-Europa. De
plaatselijke bevolking zocht
bij nadering van deze ge
vreesde Noormannen be-
schutting binnen de burg.
De cirkel waarbinnen de
vluchtburg was gelegen is
en audiozaak Gerrit de Jonge
uit Axel vertegenwoordigd in
Turning Point, de multi-media-
le afdeling van De Drukkerij.
Verder zijn er nog een comple
te ansichtkaarten-afdeling,
kantoorboekhandel, kinderaf
deling en non-fictie boeken in
De Drukkerij te vinden.
Centraal in de zaak is het
'Marktplein'. „Daar kan van al
les gebeuren", vertelt Dick An
beek. „Het heeft de faciliteiten
van een klein theater en kan
worden gebruikt voor lezin
gen, exposities, voordrachten,
muzikale optredens en
theater".
De Drukkerij is er niet alleen
om dingen te kopen. Volgens
de formule van de eigenaars
moet de zaak een ontmoe
tingsplaats zijn. „Je kan er ook
terecht voor een gezellig ge
sprek onder het genot van iets
te drinken of eten", weet Jan-
Peter Goossen, samen met
zijn vader Ko de uitbater van
Brasserie De Drukkerij. „We
hebben een kaart waar voor
namelijk lunchgerechten en
tussen-doortjes op staan. De
menukaart wordt ook aange
past aan de thema's in De
nog goed waarneembaar op
de huidige stadsplattegrond.
De omringende gracht liep
nabij of achterlangs de
Markt, Lange Delft, Korte
Delft, Damplein, St. Pieter
straat, Balans, Wagenaar-
straat, Hofplein, Lange
Noordstraat.
De eigenlijke burg vormde
een kleinere cirkel hierbin
nen, ruwweg lopend van de
Burggang, via de Nieuwe
Wal over het Abdijplein,
langs de Bogardstraat en de
Lombardstraat. Dergelijke
burgterreinen waren veelal
niet bebouwd. Voor wat
Middelburg betreft moeten
we echter op grond van ar
cheologische vondsten aan
nemen dat er vanaf de late
negende eeuw binnen de
burg bewoning is geweest.
Al spoedig is men buiten de
oude kern gaan wonen, on
der andere aan de haven die
ontstond door afdamming
van de kreek de Arne. De
huidige Dam dus.
Aan de andere zijde, op de
huidige Markt, werd ook ge
bouwd.
Mogelijk al voor het jaar
1000 werd ter plekke van de
huidige Markt, net buiten
het burgterrein, een kerk ge
bouwd. Dit zal oorspronke
lijk een eenvoudig tufstenen
kapelletje geweest zijn. Deze
Westmonsterkerk, gewijd
aan St. Maarten, was aan
vankelijk parochiekerk voor
heel Walcheren. De vijf oud
ste Walcherse parochieker
ken, waarvan de gezamenlij
ke parochies rond 1100 ge
heel Walcheren en de eilan
den Noord-Beveland en
Wolphaartsdijk omvatten,
waren dochterkerken van de
Westmonsterkerk te Middel
burg. Het.was dus een heel
belangrijke kerk, die wellicht
in de veertiende eeuw zijn
grootste omvang bereikte.
Rondom de kerk lag een
kerkhof.
In de kerk bevond zich een
"Heilig Kruis". Wat voor re
likwie dit precies was is niet
geheel duidelijk. Vermoede
lijk gaat het om een "splin
ter" van het kruis van Chris
tus. Van alle splinters die in
de Middeleeuwen werden
vereerd zouden trouwens
vele kruisen te maken zijn
Drukkerij. Dus als het bijvoor1
beeld kinderboekenweek is
dan staan er ook voornamelijk
kindergerechten op de kaart".
De brasserie beschikt over een
bar en drie verschillende ter
rassen in de zaak. „De zitplaat
sen zijn op drie totaal verschil
lende plekken", vertelt Jan-Pe
ter Goossen. „Overal is een
andere sfeer. Zo hebben we
een overdekt binnenterras
met een stamtafel. Daar staat
ook een spreekstoel waar ie
dereen die iets te melden
heeft zijn zegje kan doen". Het
glazen dak van de binnen
plaats kan bij mooi weer wor
den geopend zodat er een
echte patio ontstaat. „Nu
heeft Middelburg zijn eigen
Arena", voegt Dick Anbeek la
chend toe. Overigens is alles
in De Drukkerij te koop. „Echt
alles", verklaart Lex de Looff.
„Van de koffiekopjes in het
restaurant tot de stoelen, kas
ten, lampen en tafels toe. Dat
is ons motto: alles is te koop".
De Drukkerij wordt donderdag
geopend en is tijdens de nor
male winkeltijden geopend.
Vrijdag wordt de opening van
de nieuwe zaak nog eens ex
tra gevierd met een optreden
van Blpf op de Markt.
geweest. Op de Heilige
Kruisdag (26 juni) vond in
de vijftiende en zestiende
eeuw jaarlijks een plechtige
ommegang plaats, waarbij
het kruis door Middelburg
werd gevoerd.
Tegen de kerk aan waren,
zoals dat in de Middeleeu
wen gebruikelijk was, wo
ningen en winkels gebouwd.
Het stadsbestuur vroeg in
1516 aan de bisschop van
Utrecht toestemming enkele
kleine huisjes tegen de kerk
af te breken om de Markt te
vergroten. Ook in 1563 was
er sprake van afbraak van
winkels aan de kerk. Het
kerkgebouw was in de loop
der jaren nogal bouwvallig
geworden.
De kerktoren was zelfs "deur
den grooten storm ende on-
weder ommegevallen",
maar werd toch in 1559 ge
repareerd. Het kerkgebouw
werd echter in 1575 afge
broken, ondanks protesten
van de eigenaars van de
aanpalende winkels. Het
marktplein werd nu sterk
vergroot en in 1578 geheel
bestraat.
Bij de stadsuitleg van 1254
kwam het gebied van de
Markt geheel binnen de
stadsmuren te liggen. Rond
om het markterrein was al in
de Middeleeuwen bebou
wing ontstaan. Daarvan is
thans helaas niets meer
over. Wel dateert de kern
van het huis "De Rode To
ren" (tegenwoordig de
"Timpaan") nog uit de Mid
deleeuwen. Andere -thans
verdwenen- middeleeuwse
woonhuizen waren bijvoor
beeld "Domburch" (in 1833
afgebroken) en "de Zout
keet". Het belangrijkste ge
bouw aan de Markt is onge
twijfeld het beroemde goti
sche stadhuis. De voorgevel
daarvan verrees in de jaren
1452-1458. Er is vele jaren
gebouwd aan dit pronkju
weel, onder leiding van le
den van het Mechelse
bouwmeestersgeslacht Kel
dermans.
Niet alleen huizen, maar
ook winkels en herbergen
lagen aan de Markt. En ook
de Rederijkerskamer. Rede
rijkers waren verenigingen
van burgers die (moralise
rende) toneelstukken op
voerden. De Middelburgse
kamer "het Bloemken Jes
se" werd waarschijnlijk al in
1430 gesticht. De rederijkers
hadden een pand aan de
Markt tot hun beschikking,
waar zij samenkwamen. Na
1680 werd niets meer van
de kamer vernomen en in
1816 volgde uiteindelijk af
braak van hun huis, dat in
1681 als herberg was inge
richt.
Tijdens de Tachtigjarige Oor
log werden in 1572 twee
wijnkelders opengesteld,
waar soldaten vrij van ac
cijns wijn konden halen, een
op de Dam en een op de
Markt.
Het marktplein heeft diverse
bestemmingen gehad: exe
cutieplaats (van 1546-1850),
plek voor kermissen, eind
halte en draaipunt van de
tram Middelburg-Vlissingen,
parkeerplaats en uiteraard
marktplein.
Pas vanaf 1446 komt de
naam Merct of Marct regel
matig voor. Toch was er al
vanaf 1295 sprake van een
weekmarkt op die plaats. In
een oorkonde uit 1338 van
graaf Willem IV van Holland,
Zeeland en Henegouwen
wordt voorgeschreven dat
de marktdag voortaan plaats
dient te vinden op dinsdag.
Voorheen was dat op zon
dag... Later werden maan
dag en donderdag de vaste
marktdagen. Sedert de ne
gentiende eeuw is donder
dag de vaste marktdag voor
de centrale warenmarkt in
Middelburg.
Uiteraard werden er in de
loop der eeuwen talrijke ver
ordeningen over het markt
wezen uitgevaardigd. Zq
werd bijvoorbeeld in 1525
bepaald dat de kramen op
hun gewone plaatsen moes
ten blijven staan: vanaf de
put voor het huis "Mozes"
tot het huis "het Vosje", met
de opening naar de huizen;
wagens moesten aan beide
zijden kunnen passeren.
Naast die centrale markt wa
ren er nog vele specifieke
markten, waar straatnamen
soms thans nog aan herin
neren, zoals de Botermarkt,
de Groenmarkt, de Vismarkt,
de Vlasmarkt en de Potten-
markt.
Het marktplein veranderde
enorm van vorm en aanzien
door het Duitse bombarde
ment van 17 mei 1940. Vrij
wel alle bebouwing aan het
plein werd toen wegge
vaagd. Herbouw en recon
structie volgde. Het weinig
fraaie Plein 1940 ontstond
en een minder geslaagde
gevelwand parallel daaraan
aan het marktplein. Toch is
de rest van de herbouw, in
de trant van de Delftse
School, m.i. zeker niet onac
ceptabel te noemen. Positie
ve uitschieters aan de Markt
zijn een bankgebouw uit
1942 en sigarenwinkel.
Na de ingrijpende verande
ringen na mei 1940 volgde
een nieuwe herinrichting in
1984. In 1995 werd de Markt
autovrij.
Bij de recente herinrichting,
waarvan de eerste fase nu is
afgesloten, gaf de Markt
heel wat van haar geheimen
prijs. Veel van de Westmon
sterkerk werd gevonden, on
derzocht en zorgvuldig op
getekend.
Een kleine tentoonstel
ling van bodemvond
sten van de Markt is te
zien in de voorhal van
het stadhuis van 15
mei - 29 mei. Het is de
bedoeling dat een en
ander nog nader wordt
uitgewerkt in een te
gelegener tijd te ver
schijnen publicatie.
29 Mei verschijnt, me
de ter gelegenheid van
de oplevering van de
eerste fase van de her
inrichting van de
Markt, het boek "Van
alle markten thuis. Ge
schiedenis van markt
en nijverheid te Mid
delburg".
(Foto's en illustratie Gemeente Archief Middelburg)
Jan-Peter en Ko Goossen, Dick Anbeek en Lex de Loof (v.l.n.r.) van De Drukkerij.
FOTO JAAP WOLTERBEEK
urg, Markt
De Markt in de jaren dertig.
De Markt in 1946. De herbouw is nog niet voltooid.
In de jaren zestig was de Markt nog niet autovrij.
