"Flanellen hemden tegen de Zeeuwse Koorts"
Familieavond Ons Boeregoed
Twintig eeuwen Zeeuwen en hun armen en zieken
In de 19e eeuw
Zeeuwse koorts
Malariamuggen
Drukte in de
bedstee...
Operaties
Kwakzalvers
De Boldootkar
In Nederland loopt u gelukkig
geen gevaar als u lid wilt worden
van Amnesty International.
U wordt niet vervolgd als u zich
wilt inzetten voor de mensenrech
ten. Het is uw goed recht.
Toch zijn er landen waar die
rechten niet zo vanzelfsprekend
zijn. Landen waar het er op lijkt
dat mensen helemaal geen rech
ten hebben.
Mensenrechten gelden altijd,
overal en voor iedereen. Alle VN-
lidstaten hebben dit nog eens be
vestigd op de Wereldconferentie
Mensenrechten in Wenen. Amnesty International
houdt hen aan hun uitspraken. Elke dag wee
Help ons. Vul de bon in. Word lid.
Woensdag 4 maart 1998
FAAM/VLISSINGER
21
(Van een onzer redacteuren)
GOES.- We mogen gerust, zeggen dat Zeeland anno
1998 'n gezonde provincie is. Duitse toeristen we
ten dat al lang. Bij nacht en ontij zijn ze onderweg
hierheen om "frische Luft" op te doen. Dat is an
ders geweest. Omstreeks 1850 was de gemiddelde
leeftijd van Zeeuwse mannen 26 jaar, van vrouwen
29. En in een reisboek uit begin vorige eeuw kun
nen we lezen dat bezoekers van Zeeland maar be
ter flanellen hemden konden dragen om zich te
wapenen tegen de Zeeuwse koorts.
Dit staat te lezen in de
jongste aflevering van
"Ach lieve tijd". Daarin
wordt uitvoerig stilge
staan bij de gezondheids
zorg in Zeeland in de afge
lopen eeuwen. De titel van
de uitgave luidt dan ook:
"Twintig eeuwen Zeeuwen
en hun armen en zieken".
De lage gemiddelde leeftijd
kwam vooral door de hoge
kindersterfte. Eenderde van
de midden vorige eeuw gebo
ren kinderen werd nog geen
jaar oud. Die kindersterfte was
dan weer gevolg van de er
barmelijke leefomstandighe
den. Van alles en nog wat
werd in de binnenhavens ge
loosd: uitwerpselen, visafval
en andere minder frisse za
ken. Dat gaf een enorme
stank. Open riolen dus en die
zorgden voor een bedorven
lucht. Maar ook binnenshuis
waren de omstandigheden
vaak allesbehalve fris. Het
stonk bijvoorbeeld ook in zie
kenhuizen. Daar bleven de ra
men in die tijd potdicht. Want
men ging ervan uit dat een
ziekte eerst moest worden uit
gebroeid door vooral goed te
transpireren.
Zeeland had begin vorige
eeuw op gebied van gezond
heid een kwalijke reputatie.
We kunnen bijvoorbeeld lezen
dat in het jaar 1809 een En
gels leger op Zeeuwse bodem
probeerde de Fransen te ver
drijven. Maar liefst 4175 En
gelse soldaten sneuvelden
niet op het slagveld, maar
stierven aan de zogenoemde
"Zeeuwse koortsen". Het bij
na 40.000 soldaten sterke le
ger lag voor zeventig procent
door koorts geveld in de
Zeeuwse ziekenhuizen. Engel
se schrijvers konden zich in
die jaren niet voorstellen dat
de Zeeuwse bevolking zelf ge
zond was.
Zij noemden het bestaan van
onze ingezetenen "een con
stante ziekte". Zoals gezegd
werden reizigers die 170 jaar
geleden naar Zeeland kwa
men, aangeraden flanellen
hemden te dragen. Ook werd
de reiziger aanbevolen niet te
veel alcohol te drinken. Want
dat bevorderde de kans om
door de Zeeuwse koorts te
worden geveld. Zwaar roken
daarentegen was prima. Want
dat verlaagde, volgens de
boodschappers uit die tijd, de
kans op de koorts.
Men heeft zich vorige eeuw
vaak afgevraagd waar de
Zeeuwse koorts vandaan
kwam. De heren doktoren in
onze provincie waren daar
over nogal verdeeld. De een
schreef de ziekte toe aan de
bodem, de ander aan de lucht
en weer een ander aan de
wisselwerking van beide. In
1868 - goed 125 jaar geleden
dus - vond men een ant
woord.
In dat jaar werd de malaria
mug als boosdoener van alle
ellende ontdekt. Die kwam
voor in veel grachtenwater en
zal dus ook in Goes wel de no
dige slachtoffers hebben ge
had. In Middelburg teisterden
de muggen vooral de Heren
gracht en de Volderijlaagte.
De malariamuggen hebben
overigens in Zeeland lang
stand kunnen houden. Pas in
1944, toen Walcheren onder
water werd gezet, verdwenen
de muggen definitief. Ze kon
den namelijk in het zoute wa
ter niet leven.
De gezondszorg heeft in Zee
land zijn nodige ups en downs
gekerrd. De eerste ziekenhui
zen in onze provincie werden
gesticht in de dertiende eeuw.
Het ging in veel gevallen om
gasthuizen, waar ook andere
hulpbehoevenden terecht
konden: armen en ouderen.
Voor zwervers was er binnen
zo'n gasthuis, waarvan er al
vroeg ook een in Goes was te
vinden, een aparte afdeling.
Zieken lagen in die tijd vaak
met twee of drie tegelijk in de
zelfde bedstede. Overigens
werden mannen en vrouwen
wel gescheiden gehouden.
Dat kon ook moeilijk anders,
want de meeste zieken had
den niets aan.
Ze droegen alleen een slaap
muts. Ziek was ziek. Dat bete
kende dat iemand met dysen
terie zonder problemen in de
zelfde bedstee werd gelegd
als iemand met zweren of met
een hartgebrek. Een hartziekte
werd in die tijd aangeduid als
"zinking".In ieder geval liep
een ernstig zieke goeie kans
om nog zieker te worden van
wege 't gevaar van besmet
ting. In het algemeen lagen al
leen de armste mensen in het
gasthuis. Als je wat geld had
huurde je iemand in om je te
laten verzorgen, of de familie
werd ingeschakeld.
De gasthuizen uit de middel
eeuwen groeiden in de zes
tiende en zeventiende eeuw
uit tot gespecialiseerde zie
ken- en verpleeghuizen. Ook
in onze contreien. Armen kre
gen apart onderdak. Wezen
kregen een eigen huis en ook
oude mannen en vrouwen. In
die periode kwam de zieken
zorg in handen van chirurgijns
en van aan de universiteit op
geleide doktoren. De chirur
gijns waren mannen van de
praktijk. Velen waren tegelij
kertijd barbier. Ze sneden dus:
de ene dag haren, de andere
dag in wonden. Wie bij het
gilde van chirurgijnen wilde
worden toegelaten, moest een
flink examen afleggen. Hij
moest drie operaties uitvoe
ren: een schedellichting, ge
compliceerde botbreuken
goed behandelen en een am
putatie doen. Die operaties
waren voor de patiënt 'n pijn
lijke zaak. Alcohol en opium
moesten de pijn verzachten.
Narcose was onbekend. De
chirurg sneed in 't algemeen
snel, maar dat had weer tot
gevolg dat-ie er wel eens
naast zat, zo lezen we.
Diezelfde chirurgijns hadden
nogal wat concurrentie van
kwakzalvers. De kwakzalvers
reisden in de zeventiende en
achttiende eeuw door Zee
land.
Ze droegen vaak de meest
exotische kledij om de bevol
king te imponeren. Ze vertel
den de goedgelovigen in stad
en dorp dat ze in verre landen
en steden hadden gestudeerd
en klopten dus vaak met de
nodige onzin veel geld uit de
zak. De patiënt werd er meest
al nóg beroerder van. De chri-
rurgijns hadden in die tijden
echter een tactiek bedacht om
de kwakzalvers te ontmaske
ren. Sommige van de kwak
zalvers deden de ronde als
piskijker. Ze konden zoge
naamd aan iemands urine
zien aan welke kwaal hij leed.
Af en toe werd een piskijker
publiekelijk flink op zijn num
mer gezet door hem dierlijke
inplaats van menselijke urine
voor te zetten zonder dat hij
dat in de gaten had. Die urine
werd dan met veel vertoon
onderzocht en de piskijker
kwam steevast met de meest
wonderbaarlijke kwalen aan
zetten. Met hun verhaal vielen
die piskijkers dan aardig door
de mand. 'n Water-val zou je
kunnen zeggen.
Een belangrijke bijdrage tot
verbetering van de volksge
zondheid was de aanleg van
waterleiding. Vlissingen was
in 1884 de eerste stad die een
drinkwaterleiding kreeg. In
1892 volgde Middelburg. En
vanaf 1910 kon in Goes en het
grootste deel van Zuid-Beve
land zuiver water worden ge
dronken. Even belangrijk was
verder de aanleg van riolering
in de loop van deze eeuw. In
sommige wijken van Goes
werd niettemin tot 1930 nog
met een gemeentelijk tonnen
stelsel gewerkt. De tonnen
met uitwerpselen werden ie
dere week opgehaald met een
open kar.
Men noemde die spottend de
Boldootkar, naar het toen
alom bekende reukwater. Al
dus lezen we in de jongste af
levering van "Ach lieve tijd-
Zeeland". Een nummer dat
verschijnt op hetzelfde tijdstip
dat de Oosterscheldezieken-
huizen in Goes en Zierikzee
een eigen viermaandelijk ma
gazine gaan uitgeven, waarin
patiënten en hun omgeving
uitvoerig worden geinfor-
meerd over de ziekenverzor
ging anno 1998. Een eigen
tijds gebaar naar de patiënt
toe dus.
In de aflevering Twintig
eeuwen Zeeuwen en hun
armen en zieken verder
aandacht voor de andere
monumenten uit de
Zeeuwse gezondheidszorg,
zoals het begin deze eeuw
gestichte zeehospitium
Zonneveld, de Dokter met
de Gouden Duimen, dr.
Mezger die destijds in
Domburg Europese vor
sten behandelde. Maar ook
voor dokter Kooman die
tussen 1853 en 1903 huis
arts was in Goes. Vijftig ja
ren lang dus en daarmee
ook goud in zijn handen
had...
Het Oude Mannen- en
Vrouwenhuis in de Zuster
straat te Goes. Het gebouw
dateert uit 1655 en was
duidelijk herkenbaar van
wege de twee beelden op
de poort. Het gebouw werd
destijds neergezet op de
plaats van het voormalige
Agnietenklooster.
(foto Zeeuws Documenta
tie Centrum)
Ik wil helpen.
ik word, lid. ik word actief lid. Stuur info
ik word donateur.
Naam/Voorl.
Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar:
Amnesty International, Antwoordnummer 10840,
1000 RA Amsterdam. Of bel 06 -321 22 50.
Dat Ons Boèregoed in de afgelopen tien jaren is uitgegroeid tot een echt Zeeuwse vereniging moge blijken uit
deze foto, die enkele dames toont in de klederdracht van Hulster Ambacht.
Ons Boeregoed uit Kruinin-
gen houdt vrijdag 13 maart
een gezellige en leerzame fa
milieavond in Ons Dorpshuis
te Kruiningen. De vereniging
tot behoud van het Zeeuwse
culturele erfgoed telt inmid
dels als zo'n 500 leden en er
wordt dan ook grote belang
stelling voor de avond ver
wacht. Medewerking wordt
verleend door de dansgroep,
de kostuumpresentatiegroep
en de toneelclub. Uiteraard
zal een Zeeuwse kwinkslag
niet ontbreken. In de pauze
wordt er een verloting ge
houden. De avond start om
20.00 uur. Zaal open 19.30
uur. Toegangsprijs 12,50.
Hoewel Ons Boeregoed ge
vestigd is in Kruiningen,
kunnen belangstellenden uit
heel Zeeland er lid van wor
den. Iets over de geschiede
nis van deze florerende
Zeeuwse vereniging: Bij een
dorpsfeest in Kruiningen,
herfst 1989, staken vele in
woners zich in klederdracht.
Na het feest ging men zich
realiseren dat het niet lang
meer zou duren of kleder
drachten behoorden tot de
verleden tijd.
Een aantal personen besloot
een poging te doen om een
vereniging op te richten tot
behoud van het Zeeuws Erf
goed. Het resultaat was ge
weldig! Reeds vier jaar na de
oprichting bleek het mogelijk
om ongeveer 250 mensen in
klederdracht op de been te
brengen. Daardoor is de ver
eniging, op haar gebied, de
grootste van Nederland ge
worden.
Het doel is om de Zeeuwse
cultuur te behouden. Met het
accent op de kleding. Naast
het dragen van de kleding
wordt veel aandacht besteed
aan het onderhoud daarvan
en aan het maken van repli
ca's van zeer oude kos
tuums. Men leert zich, met
behulp van deskundige le
den, kleden zoals men vroe
ger in het boerenkostuum
gekleed ging en tevens is er
professionele hulp aanwezig
die kan helpen bij het plooi
en vari mutsen, doeken enz.
Door de verschillende deel
groepen die gevormd zijn,
zoals een presentatiegroep,
een volksdansgroep, een
zanggroep, een geschiede
nis- en dialectengroep en
een toneelgroep, groeit de
onderlinge belangstelling en
saamhorigheid. Het hele jaar
door worden er op allerlei
plaatsen, binnen en buiten
de provincie, optredens ver
zorgd door één of meer van
de genoemde deelgroepen.
Wie meer wil weten over
Ons Boeregoed, kan contact
opnemen met het secretari
aat dat is gevestigd bij Adr.
Dek te Kruingen, tel. 0113-
381513.
0—0—0—0—0—0—0—0—0—9—0—0—0—0—0—0—0—0—
Adres:
Postcode:
Plaats:
Geb. datum:
RQ27078
Y
