'Week van het Zeeuwse Boek' opent
met de presentatie van drie boeken
DE PATRIJS
Provincie Zeeland
Zeeuwse produkten in pakket
DE DIERENBESCHERMING
De Zak van Zuid-Beveland
Abdij Nieuws is de
informatierubriek van
de Provincie Zeeland.
Redactie:
Bureau Voorlichting,
Abdij 6, postbus 6001,
4330 LA Middelburg,
telefoon 0118 631392
Verkrijgbaar
De uitvoering van reeksen plannen en projecten moet er voor zorgen dat de kwali
teit van het grondwater en oppervlaktewater goed blijft of verbetert. De provincie
vervult hierin een belangrijke taak. In het Waterhuishoudingsplan valt te lezen wat
er zoal moet gebeuren. Het Jaarverslag Waterbeheer 1994 maakt duidelijk hoe
het met de uitvoering van al die plannen is gesteld.
Aankoop
natuurterreinen
COMMISSIES
Zierikzee, mo-
numentenstad
De getijmolen
van Middelburg
John Vermeersen in
Hulst heeft het
Zeeuws geschenken
pakket geïntrodu
ceerd. De Zeeuws-Vla
ming werkt samen
met een aantal Zeeuw
se bedrijven die zich
toeleggen op het
ambachtelijk produce
ren van produkten.
Volgens de initiatief
nemer is er in Zeeland
de laatste jaren een
trend ingezet waarbij
Zeeuwen laten zien
duidelijke affiniteit te
hebben met hun eigen
streekprodukten.
14.000 t
adverteren in
DE FAAM I DE VLISSINGER
De Zak van Zuid-Beveland is een zogeheten waardevol
cultuurlandschap (WCL). Dat betekent dat het de
moeite waard is het gebied te beschermen en dat als
uitgangspunt te nemen bij verdere plannen.
Woensdag 25 oktober 1995
DE FAAM - DE VLISSINGER
11
Abdij
Nieuws
In het Gebiedsperspectief Zak
van Zuid-Beveland staat onder
meer beschreven wat er moet
gebeuren om de streek te be
waren als waardevol cultuur
landschap. Voor een duurza
me ontwikkeling is het nodig
de belangen van natuur en
landschap, landbouw en recre
atie en toerisme op elkaar af
stemmen.
Alle betrokken overheden en orga
nisaties werken met elkaar samen
in een werkgroep en een stuur
groep: het ministerie van land
bouw, natuurbeheer en visserij
(LNV), de provincie Zeeland, de
gemeente Borsele, het Water
schap Noord- en Zuid-Beveland,
landbouworganisaties, natuurbe
schermers en de recreatiesector.
Het laatste woord over de uitvoe
ring van het Gebiedsperspectief is
aan de minster van LNV.
Ontstaan
Rond het jaar 1000 werden in de
Scheldedelta de eerste dijken aan
gelegd rond de wat hogere schor
ren. Zo verging het ook de Goese
Poel (Nisse) en zuidelijker oudland
gebieden: Oudelande, Ellewouts-
dijk, Baarland en Hoedekensker-
ke.
De Oudlandkernen waren van el
kaar gescheiden door het Zwake
dat in verbinding stond met Sloe
en Schenge. Binnen deze geulen
kwamen hogere zandplaten voor,
de zogeheten 'opwassen'. Op
plekken in de luwte van de zeedijk
ontstonden 'aanwassen'. De aan
wassen in het Zwake werden van
uit de Oudlandkernen gestaag in
gepolderd. Dat gebeurde
overigens ook met de zandige op
wassen: Heinkenszand, Ovezande.
En zo ontstond een kleinschalig
dijkenlandschap.
Behalve inpolderen van de ho
ger gelegen buitendijkse gron
den werd regelmatig gepro
beerd om dwars op de
getijdegeul deltadammen te
bouwen: de Zwakedammen.
Hierdoor ontstond een verbin-
Bij het informatiecentrum van de
provincie, Abdij 9 in Middelburg
zijn weer nieuwe uitgaven (gratis)
beschikbaar.
De provinciale Bosnota maakt
duidelijk wat de provincie wil met
beheer, aanleg en onderhoud van
bossen. Het nationale Bosbeleids-
plan vormt het uitgangspunt voor
het provinciale beleid.
Het Informatiepakket 'Zeeland
over de grenzen' geeft inzicht
over de samenwerkingsverbanden
die de provincie buiten de
(lands)grenzen is aangegaan.
Wie wil weten wat er met onder
meer het Europese geld in de 5B-
regio Zeeuwsch-Vlaanderen ge
beurt kan de Voortgangsrappor
tage van de uitvoering van het
Enig Programmerings Document
voor de plattelandsontwikkeling
van de doelstelling 5B-regio
Zeeuwsch-Vlaanderen 1994-
1999 opvragen.
Het informatiecentrum is tij
dens werkdagen geopend van
09.30 tot 12.30 uur en van
13.30 tot 16.30 uur. Het cen
trum is telefonisch te bereiken
via nummer 0118 - 631400.
ding over land tussen de Oud
landkernen.
In het westen kwam de inpoldering
wat later op gang. Dat was zo
rond 1600. De meer moderne
aanpak in die tijd leidde tot grote
en rationeel verkavelde jonge
Nieuwlandpolders (Kraaijertpol-
ders en Borsselepolder.
Door voortgaande ontginning ont
stond binnendijks een gevarieerd
agrarisch cultuurlandschap. Bui
tendijks bleef de natuur heer en
meester. Tot op de dag vandaag
is de Westerschelde een soort
oerlandschap van geulen, platen,
slikken en schorren, waar wind en
stroming zorgen voor een wisse
lend patroon.
Waterbeheer
Verzilting, verdroging, versprei
ding en vermesting zijn thema's
die voortdurend in de gaten wor
den gehouden bij het werken aan
de kwaliteit van het water.
Verzilting ontstaat door het bin
nendringen van zout water; zoute
kwel. Het is negatief voor de land
bouw. Daar staat tegenover dat
gebieden met brak water vaak be
langrijke natuurgebieden zijn.
Enerzijds gaat het er dus om te
voorkomen dat zout water af
stroomt via zoetwatergebieden an
derzijds kan in aangewezen gebie
den met zoute kwel
natuurontwikkeling voorrang krij
gen.
Verdroging wil zeggen dat de
grondwaterstand te laag is of de
kwel onvoldoende sterk. Peilbe
heer is hier een belangrijk middel,
maar ook het stimuleren van een
natuurlijke begroeiing, een pro
baat middel om verdamping van
oppervlaktewater tegen te gaan.
Verspreiding van zware metalen
(bijvoorbeeld arseen, cadmium,
chroom, lood, koper en zink) en
organische microverontreinigingen
(onder meer bestrijdingsmiddelen)
in het milieu vormt een ernstig
probleem. Op de eerste plaats
gaat er om er voor te zorgen dat
dit materiaal niet meer wordt ver
spreid; bronmaatregelen, in de
vaktaal. Verder gaat het er ook
om de vervuiling die al bestaat,
aan te pakken.
Vermesting is vooral een pro
bleem van het oppervlaktewater.
De meeste binnenwateren in Zee
land hebben te maken met een te
grote aanvoer van stikstof en fos
faat. Stank, slecht doorzicht, zuur
stoftekort en eenzijdige samen
stelling kunnen het gevolg zijn.
Vermesting is een gevolg van on
der meer kwel, neerslag, huishou
delijk afvalwater en landbouw.
Gebiedsgericht
Het oplossen van problemen en er
voor zorgen dat de functies van
het water (zoals voor landbouw,
natuur, zwemwater) kan het best
door een bepaald gebied in z'n to
taliteit onder de loep te nemen, bij
voorkeur samen met andere in
stellingen of overheden die er ook
een taak hebben. Gebiedsgericht
beleid heet dat.
Bekende voorbeelden van een
dergelijke aanpak zijn de Kop
van Schouwen en de Kreken
van Zeeuwsch-Vlaanderen.
De Kop van Schouwen staat be
kend om een gevarieerde vegeta
tie in de duinen. De natuurwaarde
staat er onder druk door verdro
ging, die op haar beurt wordt ver
oorzaakt door waterwinning, af
stroming van duinwater naar de
polder en wateronttrekking door
het naaldbos. Om de afstroming
tegen te gaan zijn in 1993 30
stuwtjes geplaatst in de binnendui-
nen. Het blijkt dat het duinwater
De grenzen van gebieden in
Zeeland die in aanmerking ko
men voor aankoop op grond
van het Natuurbeleidsplan,
staan vast. Een nieuwe kaart
geeft aan welke terreinbehe
rende instanties bevoegd zijn
in welke gebieden.
Een van de beheerders is de
Stichting Het Zeeuwse Landschap.
Met deze stichting had de provin
cie een financieringsovereen
komst afgesloten voor een perio
de van vier jaar. Die periode is
voorbij en met de stichting is een
nieuwe overeenkomst afgesloten.
Hierover en over de vaststelling
van de terreinenkaart nemen Pro
vinciale Staten een besluit in de
statenvergadering van 17 novem
ber.
op die manier wordt vastgehou
den en vorig jaar zijn enkele stuw
tjes verbeterd.
Het tegengaan van verdroging is
niet voldoende om de oorspronke
lijke duinvegetatie een kans te ge
ven. De voedselarme vegatatie
kan niet onstaan op de voedselrij
ke humuslaag die in de loop der
jaren is ontstaan. Vandaar dat op
de zogeheten vroongronden in de
binnenduinen een aantal hectares
is afgeplagd om de juiste, schrale
omstandigheden te bewerkstelli
gen.
Voor de kreken van Zeeuwsch-
Vlaanderen is het nodig dat zo
wel Nederlandse als Belgische wa
terbeheerders elkaar weten te
vinden. Dat betekent veel overleg
en afstemming van de verschillen
de maatregelen die de instanties
kunnen nemen. Aan weerszijden
van de grens wordt het oppervlak
tewater regelmatig gepeild. De re
sultaten van deze peilingen wor
den verwerkt en dat moet weer
leiden tot een gezamenlijk peilbe
heer.
Voor bescherming van amfibieën
in het Zwingebied is subsidie aan
gevraagd bij het Europese 'Life'-
fonds.
Nieuwsbrieven, studiedagen en
voorlichtingsbijeenkomsten moe
ten er toe bijdragen dat de uitvoe
ring van tal van plannen de steun
krijgt van organisaties en bewo
ners uit de streek.
Verkrijgbaar
In het Jaarverslag Waterbeheer
1994 wordt uitvoerig ingegaan op
de verschillende thema's, functies
en watersystemen, gebiedsgericht
beleid en allerlei zaken die met de
uitvoering van projecten hebben te
maken (bestuurlijke organisatie,
regelgeving, vergunningen, subsi
dies, proefprojecten en landinrich
ting om maar eens een paar on
derwerpen te noemen) en grond-
waterbeheer. Een hoofdstuk over
de financiën en lijst met actiepun
ten completeert het verslag.
Het boekwerk, zestig bladzij
den, is gratis verkrijgbaar bij
het informatiecentrum van de
provincie, Abdij 9 in Middel
burg, tel. 0118-431400.
Donderdag 2 november, aan
vang 13.00 uur, is er een
openbare vergadering van de
provinciale adviescommissie
milieu en waterstaat (PCMW).
De agenda vermeldt één onder
werp: nota van antwoord op de
provinciale milieuverordening der
de tranche.
De vergadering vindt plaats op het
adres Groene Woud 2. De agenda
en bijbehorende stukken liggen ter
inzage in het informatiecentrum
van de provincie, Abdij 9 in Middel
burg.
Jan Bruijns, een van de
schrijvers van 'De Zak in
vogelvlucht', merkt op
dat de vorming van
katholieke enclaves pas
goed op gang kwam,
nadat in de negentiende
eeuw de vrijheid van
godsdienst was geves
tigd. Nadat in de over
wegend katholieke dor
pen kerken waren
gesticht, trokken veel
protestanten weg, ter
wijl het aantal katholie
ken gestaag toenam.
'De Zak in vogelvlucht' is
het eerste deel van een
tweeluik. In het tweede
deel dat in 1996 ver
schijnt, 'Dorpen in De
Zak', komen aan de orde
de landbouw, ambach
ten en winkeliers, dage
lijks leven en folklore,
verkeer en vervoer, de
tweede wereldoorlog en
de watersnoodramp en
het inmiddels verdreven
spookbeeld: de gemeen
telijke herindeling. Ten
slotte het vijfentwintig
jarig bestaan van de
gemeente Borsele. In
samenwerking met de
gemeente Borsele werkt
uitgeverij De Koperen
Tuin nog aan een serie
boeken over de Zuidbe-
velandse dorpen afzon
derlijk, geschreven door
Jan de Ruiter. Na 'Hoe-
dekenskerke, dorp tus
sen zeedijk en zaaidijk',
verschijnt in november
al 'Borssele, dorp be
westen de vijfzode'.
Zierikzee is een stad,
met een rijke geschiede
nis. Van een kleine
nederzetting aan de Ee
groeide ze uit tot een
belangrijke stad, waar
handel, nijverheid en
visserij bloeiden. Nadat
in 1304 de stad een bele
gering door de Vlamin
gen weerstond, werd
Zierikzee voor de bewe
zen trouw en heldhaftige
steun door de graaf van
Holland beloond. Dank
zij de verkregen voor
rechten werd de han
delspositie versterkt en
uitgebreid. De positie
van Zierikzee als regio
naal centrum voor han
del en nijverheid was
vooral te danken aan de
gunstige ligging aan de
belangrijkste vaarroute
tussen Holland en Vlaan
deren en dichtbij open
water. Na de middel
eeuwse bloeiperiode
volgde rampspoed met
branden, scheepsram
pen, epidemieën en
vloeden. Vooral de zuid
zijde van het eiland werd
in de vijftiende eeuw
getroffen door aanvallen
van de zee en veel land
ging verloren. Een
desastreuze uitwerking
had het verleggen van
de scheepvaartroute
naar Vlaanderen en Ant
werpen. Niet langer was
de Oosterschelde de
belangrijkste route. Deze
funktie werd overgeno
men door de Wester
schelde, waarvan vooral
Middelburg en Vlissin-
gen profiteerden.
De zeventiende eeuw
kenmerkte zich door een
nabloei van de handel
en visserij. Vervolgens
trad stagnatie in en daal
de het aantal inwoners
zeer drastisch, van circa
tienduizend in het mid
den van de achtiende
eeuw tot ongeveer zes
duizend in 1795. De gro
te industriële ontwikke
lingen gingen aan Zierik
zee goeddeels voorbij.
Achteraf heeft dit een
voordeel: waar in andere
steden de meeste oude
gebouwen werden ges
loopt, was dat in Zierik
zee nauwelijks het geval.
De rijkdom aan monu
menten wordt inmiddels
gezien als een kostbaar
bezit en sinds de zeventi
ger jaren is de stad door
toeristen ontdekt. Voor
fijnproevers onder hen
zijn er voldoende moge
lijkheden om de eeu
wenoude stad te leren
waarderen.
Voor belangstellenden
geeft dit boek 'Zierikzee,
monumentenstad aan
de Oosterschelde', ge
schreven door archivaris
H. Uil, een kennismaking
met een Zeeuwse stad
met een rijk historisch
verleden.
Nederland is een land
van molens. Toch besef
fen maar weinig men
sen, hoeveel soorten
molens er vroeger wa
ren, zoals windmolens
die wind vingen en
onder andere gebruikt
werden om graan te
malen of polders droog
te maken, watermolen
die werden aangedreven
door stromend water in
beken en riveren en
getijmolens, waarbij
gebruik gemaakt werd
van het verschil tussen
eb en vloed. Zeeland tel
de in vroeger tijd maar
liefst een twintigtal getij
molens. Het verschil tus
sen hoog- en laagwater
was in dit deel van ons
land groot genoeg, om
ervan gebruik te maken
om energie op te wek
ken. Het systeem was
eenvoudig: bij opko
mend water liet men een
bassin - het molenwater
- volstromen om vervol
gens met het terugstro
mende water de molen
in beweging te zetten.
Het bassin werd meestal
ook gebruikt, om zo nu
en dan het water met
veel kracht de modder
uit de haven te laten
spoelen. Middelburg
had een getijmolen aan
de Spuistraat, later een
aan de Nieuwe Haven.
De meeste getijhavens
zijn inmiddels afgeslo
ten en daardoor is de
beweging van eb en
vloed er niet meer merk
baar. De getijden wor
den allang niet meer
gebruikt om energie op
te wekken en bijna alle
Omdat de landbouw de laatste
jaren minder goed boert, is - zo
meldt Vermeersen - een aantal
boeren en telers op zoek
gegaan naar middelen die ze
wat meer financiële armslag
geven. Daardoor konden ze
hun bedrijf produkten maken
die feitelijk al uit het oog
waren verloren.
Het Zeeuws Geschenkenpakket kent een groot aantal uit
voeringen met klinkende (Zeeuwse) namen. Op de foto
het pakket De Ruyter. Andere namen zijn: Cats, Mondri
aan, Buys Ballot, Roggeveen, Van Dale en Bellamy.
Vermeersen noemt een aantal
voorbeelden van boeren die
een eigen produkt op de markt
brachten en daarvoor afzet
vonden. Zo is daar De Appe-
laere, een boomgaard in
Waterlandkerkje.
Eigenaar Tazelaar ging zelf
ongefiltreerd appelsap op de
markt brengen en in Nieuw-
dorp maakt de familie Boon
man Borselse Bessenwijn. In
dat rijtje past ook de Poppen-
damse honing, het Zeeuws
Vlegelbrood en Vlegelbier als
ook Siepje Confituren en Yse
naegei Kaas. Het Zeeuws
Geschenkenpakket kent een
aantal uitvoeringen met even
eens namen die welhaast
onlosmakend met Zeeland zijn
verbonden.
molens zijn afgebroken.
In Middelburg zijn van
de getijmolen aan de
Nieuwe Haven het maai-
gat, de waterradkelder
en het molenhuis met
maalkelder nog intact.
Deze molen aan de
Stadsschuur is zelfs de
meest complete getij
molen in het Hollandse
deltagebied. De eerste
plannen voor restauratie
van deze getijmolen
dateren van 1974. De
sluis is toen drooggezet
om onderzoek te doen
naar de bouwkundige
toestand. Er bleek nog
een bouwtekening uit
1763 aanwezig, die een
goed beeld geeft van
hoe het complex van
getijmolen, schut- en
keersluis er precies uit
zag. De restauratie van
de getijmolen aan de
Nieuwe Haven vond
plaats in 1994. Het
geheel werd met stalen
damplaten afgedamd en
drooggemalen om de
herstelwerkzaamheden
te kunnen uitvoeren. De
plaats en dimensie van
het waterrad zijn in
beeld gebracht door een
gestileerde stalen mo
del, waarop de pijlen de
draairichting aangeven.
In de bestrating is met
rode klinkers aangege
ven, welke weg het
water volgde dat het rad
liet draaien. Er zijn zes
antieke lantaarns ge
plaatst en de natuurste
nen gedenkzuil is geres
taureerd. De keersluis is
nog steeds waterkerend
en deze is van nieuwe
vloed- en ebdeuren
voorzien. Ze zijn nu
bedienbaar door Hol
landse kaapstanders.
Tenslotte is over de sluis
voor voetgangers de
Spinhuisbrug aange
legd. De restauratie
maakt deel uit van het
stadsvernieuwinggebied
met bibliotheek, belas
tingkantoor, parkeerkel
der, gerechtsgebouw en
het nog te restaureren
pand Stadsschuur. Van
wege de combinatie van
verschillende functies
binnen één complex, is
dit een uniek water
bouwkundig industrieel-
archeologisch object en
de restauratie ervan
betekent een verrijking
van de monumenten-
stad Middelburg. De
werkzaamheden werd
voorafgegaan door tech
nisch onderzoek en tij
dens de werkzaamheden
kwam men nog veel fei
ten aan de weet. Molen
kenner Egbert van Wijk
zocht in archieven naar
historische bronnen,
waarbij de gedachte
opkwam de gevonden
gegevens en restauratie
in boekvorm vast te leg
gen, onder de titel
'Bewogen van eb en
vloed'. Het boek wordt
uitgegeven door De
Koperen Tuin, in op
dracht van de gemeente
Middelburg.
Het - voor zover bekend -
is in Zeeland nog niet
eerder gebeurd, dat drie
boeken tegelijkertijd
werden gepresenteerd.
„Er verschijnen dit jaar
nog meer titels", aldus
uitgever Jan Bruijns van
De Koperen Tuin. „Maar
aan het begin van de
'Week van het Zeeuwse
boek' willen we naar
voren treden met drie
titels, over verschillende
eilanden. We geven boe
ken uit voor wie in de
geschiedenis van zijn
omgeving geïnteres
seerd is en hopen, dat
mede daardoor voor
zichtig wordt omge
sprongen met ons cultu
reel erfgoed".
De presentatie wordt
voorafgegaan door een
toespraak van drs. A.P.
de Klerk, historisch con
sulent van de Stichting
Regionale Geschiedbe
oefening Zeeland. De
boeken worden door
verschillende bestuur
ders aangeboden aan
gedeputeerde J.G. van
Zwieten: 'De Zak in
vogelvlucht' door C.J.
Elenbaas-Murre, wet
houder van de gemeen
te Borsele, 'Zierikzee,
monumentenstad aan
de Oosterschelde' door
mr. J.J.P.M. Asselbergs,
burgemeester van Zier
ikzee en 'Bewogen van
eb en vloed, getijmo
lens, in het bijzonder die
van Middelburg' door
J.C. van Dijk-Sturm, wet
houder van de gemeen
te Middelburg.
OPGtiAAGDE DIEREN (I)
De patrijs staal op de rode lijst van bedreigde diersoorten.
Met overheidssteun worden er speciale gebieden ingericht
om deze prachtige vogels voor uitsterven te behoeden. En
toch worden er in ons land elk jaar zo'n 14.000 door hobbyja
gers geschoten. Help de Dierenbescherming daar een eind aan
te maken. Bel 070-3 423 423 voor meer informatie, of word
lid. Want zonder uw bescherming hebben dieren geen leven!
65+lid 23,-
I Noteer mij als lid van de Dierenbescherming:
jeugdlid i/m 18 jr. 15,- volwassen lid 36,-
Ik betaal per kalenderjaar en wacht op uw acceptgirokaart.
Ik steun uw actie met een gift van op gironr. 309 t.n.v. de Dierenbescherming,
o.v.v. 'Campagne Flora-en faunawetgeving'
Dhr/mevr":
Straat:
Pc woonplaats:
Geboortedatum:
Datum:
19
Handtekening:
Opsturen aan: Nederlandse Vereniging tot Bescherming van Dieren.
Postbus 85980, 2508 CR Den Haag. "Doorhalen wat niet van toepassing is.
OPVALLEND GOED!
Zwaakse Weel
Zwaakse Weel
