'Walcheren...om de hoek'
nieuwe kijk op een eiland
Deltaband brengt
oud-Vlissingen
op Kerstkaarten
Minister opent
Janneke Dierxschool
SCRIPTIE OVER WALCHERSE LANDARBEIDERS GEBOEKT
495:
BIJOU
HONDERDEN
BIJOU
HET WEEKBLAD
WALCHEREN
LET OP!
Voorlichter
mag niet
voorlichten
DEZE WEEK IN
ANGST BIJ PZEM
Zijn vader was de jongste van elf en bij
samenkomsten van de familie hoorde hij veel over
vroeger. Het leven op het land als landarbeider. Ja
daarover vertelden ze het meest. Het liep als een
rode draad door de gesprekken. Over de
herinneringen kon men lachen, maar ook treurig
voor zich uitkijken als er weer een anecdote was
verteld. En zo kwam in 1981 het boek
'Landarbeiders' van de Zeeuwse journalist Kees
Slager uit. Dat was feitelijk voor Jan Zwemer (26)
aanleiding om hetgeen hij in familiekring had
gehoord verder uit te diepen.
Vier dorpen
Dominee
Koopmans
Slecht
Afro-Surinaamse muziek
decor traditionele
Kloveniersdoelen Middelburg
CULTUUR
NIEUW SPEL
ZAKENHART
RUBRIEKEN
AL 70 JAAR
HET VERTROUWDE ADRES
VOOR UW
BETERE GESCHENKEN
EN EEN
SFEERVOL GEDEKTE TAFEL
J. P. ARosset
De beste kado's Meer keus Lagere prijzen
Zie onze advertentie met SPECIALE AANBIEDINGEN verderop in dit blad.
DE ZAAK OP DE HOEK
Lange Delft 44/Segeersstraat
Middelburg
Woensdag 26 november 1986
87e jaargang no. 47
oplage 22 150 wekelijks gratis huis aan huis op geheel walcheren in combinatie met de vhssinger. totale oplage 44 950 uitgave provin
ciale zeeuwse courant b.v administratie/advertenties: marl t 51. postbus 5017. 4330 ka middelburg, 01180-811.62, privé h schrama.
01180-13585. redaktie: ad hanneman, 01180-81170.
Te mooi om te versturen. De
kerstkaarten 1986 van de Vlis-
singse Deltaband. Een unieke
serie kerst- en nieuwjaarskaar
ten met beelden van oud-
Vlissingen. Ware kunstwer
ken. Pentekeningenvan kunst
schilder en tekenaar L. Burgs
uit Ovezande. Op speciaal ver
zoek gemaakt voor de Delta
band. Vijf verschillenddc
voorstellingen voor een rijks
daalder. Beelden van het Korte
Groenewoud, een kijkje op de
Sint Jacobstoren vanuit de Sa-
razijnstraat, het oude, recente
lijk afgebroken stadhuis, de
vissersvloot op de zeilen en ijs-
schotsen op de Schelde. "Een
unieke verzameling die slechts
eenmalig wordt uitgegeven",
verzekert Joop Bukkens, de
voorzitter van het actiecomité
van de Deltaband.
De onderwerpen van de penteke
ningen komen uit de priveverza-
mcling van de comitévoorzitter.
Het eerste pakket kaarten wordt
tijdens de jaarlijkse uitvoering van
dc Koninklijke Harmonie 'Ons
Genoegen', waarvan dc Deltaband
deel uitmaakt, aangeboden. De
bedoeling was aan burgemeester
Van 'der Docf, maar die is die
avond -zaterdag 29 november-
verhinderd. Naar een 'waardige'
vervanger wordt nog gezocht.
Dc baten van de kaartenactie wor
den bestemd voor de aanschaf en
vervanging van de uniformen
waarin de 55-koppige Deltaband
in binnen- en buitenland 'ope
reert'. "Momenteel hebben we
drie uniformen, een galapak, een
Spaans kostuum en een zomeruni-
form. Vooi onderhoud en aan
schaf van nieuwe uniformen is
veel geld nodig. Vandaar dat we
deze actie op touw hebben gezet",
licht voorzitter Bukkens toe. En:
"We hebben bewust gekozen voor
dit unieke onderwerp. Kerstkaar
ten met een dorpje of een land
schap in de sneeuw zijn overbe
kende onderwerpen, maar afbeel
dingen van oud-Vlissingen is echt
'iets anders dan anders'.We heb
ben grote verwachtingen van onze
actie".
Nadat de eerste exemplaren een
'officiële' bestemming hebben ge
vonden tijdens de uitvoering in het
Scheldekwartier, krijgen ook de
bezoekers van die muziekavond
gelegenheid om de 'kunstwerken'
aan te kopen. Dc leden van de
Deltaband zullen ook wijkgericht
een huis-aan-huis verkoop hou
den. En voor degenen die daarbij
vergeten worden, zijn bestellingen
mogelijk bij Joop Bukkens of
John van Ressum, respectievelijk
te bereiken via de telefoonnum
mers 01184-66473 en 64586. Dc
pentekeningen van L. Burgs zijn
gedrukt bij drukkerij Zeelandia in
Goes.
Wijlen Jan Bonman heeft hele ge
neraties Volkskrant-lezers aan
zich verplicht door zijn tekenin
gen en verhaaltjes over Neder
landse bezienswaardigheden
Voor wie hem toen miste of juist
plezierige herinneringen wil opha
len brengen de Stichting Matrijs
in Utrecht en de Nieuwkoopse
uitgeverij Heuff de serie boekjes
'Om de hoek...' uit: getekende
gidsjes van Nederland De pen is
onmiskenbaar die van Bonman,
de tekst van Gijs ten Ham. 'Wal
cheren... om de hoek' heet het
eerste deeltje en het staat vol we
tenswaardigheden die maar be
kend zijn hij een handjevol in
siders.
Wist u bijvoorbeeld dat de 1-ranse
schrijver Jules Verne in 1881 Vlis-
singen bezocht en de stad weinig
complimenteus zou neerzetten als
"een gat"? Verne hield zijn slech
te humeur vermoedelijk over aan
een lading bunkerkolen, die hij -
naar zijn zin- te duur moest
betalen.
En dan verscheen er op 20 sep
tember 1571 een uiterst vreemde
beklaagde voor de Middelburgse
rechtbank: de os, die Tanneken
Arents, huisvrouw van Huigen
Jansz, op de horens nam „sulx
dat sy van desselve quetsure
gestorven es". Het dier kreeg de
doodstraf, het vlees moest wor
den "gedistribueert" onder de ge
vangenen en de ossekop op een
staak gezet. Of 't zou helpen...
Zo speurden Bouman en Ten
Ham Walcheren af om in woord
en beeld verslag te doen. Vaak
gaat het om praktische bij/onder
heden. die toerist en 'eigenhei
mer' van pas komen bij een tocht
je door stad en land maar ook om
belevenisjes en feitjes, die dc 'gro
te geschiedenis' net niet hebben
gehaald maar wel leuk zijn om te
weten. "Walcheren... om de
hoek" wordt besloten met een re
gister en de adressen van VVV's
en musea. Het boekje telt 112 pa
gina's. is met de hand geschreven
maar zeer leesbaar en kost
12,90.
Drs. J. de Koning, minister van
Sociale Zaken en Werkgelegen
heid, verricht maandagmiddag 1
december de officiële opening van
de Janneke Dierxschool in Ter-
neuzen. Later die middag wordt
de Janneke Dierxschool in Mid
delburg, de hoofdvestiging, offi
cieel in gebruik genomen. De ope
ningshandeling daar wordt ver
richt door gedeputeerde drs.
R.C.E. Barbé.
De Janneke Dierxschool, ver
noemd naar de Tcrneuzense soci-
aliste en vrouwènvoorvechtstèr
Janneke Dierx, is een vrouwen-
vakopleiding. Het initiatief tot
oprichting van de school is uitge
gaan van de Vrouwenbond FNV.
Met name Henny Klein-
Hesselink, voorzitter van de afde
ling Zeeland van de Vrouwen
bond FNV, heeft daarbij een zeer
belangrijke rol gespeeld. Van de
initiatiefgroep maakten voorts
bondsbestuurder Tjeu Strous en
de stichting 'Vrouw en Werk' deel
uit. Er werd subsidie aangevraagd
bij het Europees Sociaal Fonds
(150.000 gulden), dc provincie
Zeeland (75.000 gulden) en liet
district Arbeidsvoorziening
(75.000 gulden). Op de subsidie
verzoeken werd positief gerea
geerd, zodat men in september
van start kon gaan. De hoofd
vestiging van de Janneke Dierx
school is ondergebracht in het
Centrum voor Beroepsoriëntatie
en Bcroepsbcocfening in Middel
burg. In Terneuzen wordt een bo
venverdieping van een groot pand
aan de Markt gehuurd.
In Middelburg bestaat het aanbod
uit een cursus Computergebruik
cn een cursus Eigen Bedrijf; in
Terneuzen kunnen vrouwen kie
zen uit twee computercursussen
van verschillend niveau. In de
(jaar)cursussen is ook een flinke
praktijkstage opgenomen. De be
langstelling voor de cursussen is
groot. Zo groot zelfs dat men een
wachtlijst heeft moeten instellen.
Per leerjaar kunnen in totaal
slechts 100 vrouwen worden ge
plaatst, 60 in Middelburg en 40 in
Terneuzen. Elke vestiging be
schikt over een crèche.
Na Tsjernobyl, de Russische
plaats waar een kerncentrale
ontplofte, moet Jack de Lan
ge, voorlichter in de centrale
in Borssele, heel wat kritische
vragen beantwoorden over de
toepassing van kernenergie.
Uit liet PZEM-blad IJcvBrug
van oktober/november blijkt
dat deze man uit Terneuzen
heel wat engelengeduld in zijn
bagage moet stoppen als hij 's
morgens op weg gaat om dc
kost te verdienen. De Lange
doet zijn taak evenwel - zo
meldt de redacteur van het
PZEM-blad - met zoveel elan
en enthousiasme "dat je zou
denken dat hij aan het prille
begin van een flitsende carriè
re staat'. Daaruit blijkt dat
De Lange de jongste niet meer
is. Zeker als daaraan wordt
toegevoegd: "Er zit geen sleur
bij Jack. Laat staan dat de
elasticiteit van zijn geest inge
boet zou hebben". En: "Zijn
enthousiasme doet menig jon
gere verbleken".
Maar er zit de voorlichter iets
dwars, voert De Brug-
redacteur zijn verhaal tot een
hoogspanning. "Veel mensen
halen - en daar kan bij goed
inkomen - na het gebeuren in
Tsjernobyl er van alles en nog
wat bij als het over kernener
gie gaat". Onder meer: "Zo
zijn onze bloemperken al me
nigmaal doelwit van bezoe
kers geweest". En dan blijkt
dat de bezoekers een rijk
bloeiende ruiker mee naar
huis namen. Overigens niet
om de bloemenpraelit thuis te
bewonderen, maar ze wilden
dc bloemen onderwerpen aan
een onderzoek, waaruit dan
moest komen vast te staan of
het stralend bloemenpark
radio-actief 'besmet was'.
Dat verhaal in De Brug was
nu voor ons een mooie gele
genheid om de bewoners in
dit gebied te laten lezen hoe
De Lange omgaat met de arg
waan. De Lange stemde toe in
een interview. Hij meldde ver
der trots dat een uiterst pro
fessionele fotograaf nog on
langs foto's had gemaakt van
hem voor een stukje in een
landelijk blad.
Afgelopen maandag belde hij
ons echter met de droeve me
dedeling dat zijn directeur
Tiktak geen interview
toestond. "Een kerncentrale
was na Tsjernobyl een nogal
gevoelig onderwerp", meende
Tik takDat vonden w ij ook.
En daarom wilden we een
Voorlichter laten voorlichten.
Dat is zijn vak. Met dat doel
gaat De Lange ook elke mor
gen richting boot over de
Westerschelde.
Maar als een voorlichter niet
meer mag voorlichten? Ja.
dan is het ook nieuws.
...ik heb die verhalen
m'n hele leven gehoord...
"Over het boek van Slager waren de meningen verdeeld. De één
zei het klopt precies, de ander vond het maar overdreven".
Vanaf vandaag-ligt het boek van Jan Zwemer zelf in de boek
handel. Het is een bewerking van zijn doctoraal-scriptie voor
het vak Nieuwste geschiedenis. Onder de titel 'Een zekel om
geit-eten te snieën' gaat Zwemer in het boek in op het armoedige
bestaan van de Walcherse landarbeiders. Dat hij nu doctoran
dus is kan hem geen barst schelen. In plat Zeeuws stelt hij vast
dat die titel hem geen andere Jan Zwemer maakt.
Zaterdagmiddag is het enige
tijdstip dat de in Ooslkapelle ge
boren en getogen Jan Zwemer
zich vrij kan maken. In een mise
rabel huis aan de Nieuwe Haven
("Als je eens over huisjesmelkers
wilt schrijven moet je hier zijn")
is zijn kamertje tweehoog achter
niettemin gezellig en warm. Jan
Zwemer is nog maar nèt 'thuis'
uit Amsterdam waar hij tweeen-
eenhalve dag werkt op de Vrije
Universiteit, liet instituut waar hij
zich bekwaamde tot historicus.
De behandelingg van zijn boek in
dc PZC van die dag stemt hem te
vreden. "De auteur beeft begre
pen waar het omgaat". Hij heeft
het artikel nog maar nèt aandach
tig gelezen.
Praten met Jan Zwemer is ook
ontdekken dat alledaagse dingen
geschiedenis zijn. Hij schreef de
geschiedenis van Walcherse land
arbeiders op uit monden van
mensen die liet aan den lijve had
den ondervonden, maar ook
pluisde hij in archieven van ker
ken. regeringsenquetes over de
landarbeid in 1866 en 1906, bla
den van de landarbeidersbonden
de dorpspolitiek, waaraan in die
jaren tot aan de Tweede Wereld
oorlog voornamelijk werd gedaan
door de heren boeren. De vier
Walcherse dorpen Oostkapelle,
Grijpskerke, Serooskcrke en Aag-
tekerke stonden model bij zijn
studie. Hij noemt deze vier repre
sentatief voor geheel Walcheren,
het eiland waar de landarbeider er
het beroerdste aan toe was. Wat
de christelijke politiek betreft
krijgt zijn studie nog een vervolg.
In het decembernummer van het
Zeeuws Tijdschrift analyseert hij
de statenverkiezing van 1946,
waarbij Zwemer de SGP en ARP
en hun tegengestelde belangen on
der de historische loep neemt.
Dat een afstudeerscriptie later
wordt vertaald naar een boek
komt niet zo vaak voor in Neder
land. Zwemer: "De Engelsen
doen dat vaker. Van hen heb ik
het eigenlijk afgekeken. Een be
langrijke rol daarbij speelden Ge
orge Ewart Evans en Robert
Moore. Moore bestudeerde vier
mijnwerkersdorpjes en maakte
van zijn scriptie een boek, dat
enorm veel waardevol materiaal
bevat. Van die mensen heb ik veel
geleerd. Hun werk heb ik geboeid
zitten lezen".
Bij zijn studie stuitte hij ook re
gelmatig op tegengestelde inter
pretaties. Machtige lichamen
stonden niet als vanzelfprekcnd
aan de kant van de heren boeren.
Hij noemt enkele dominees die
vanaf de kansel de 'bazen' waar
schuwde dat als ze zo door zou
den gaan met het knechten van
hun arbeiders, ze zelf om de revo
lutie vroegen. Later moesten die
dominees zoals dominee Koop
mans in Grijpskerke, weer bakzeil
balen, het kerkbestuur, dat
meestal bestond uit boeren, pikte
deze preken niet. Zwemer noemt
ook de Middelburgche Courant
die in de jaren van en na de eeuw
wisseling bekend stond als pro
gressief liberaal. Die krant publi
ceerde in 1931 een dreigbrief van
een arbeider, die gericht was aan
een boer.Er werd meer loon
geëist. De redactie van de Middel-
burgsche Courant haalde er voor
publicatie alle spel-en taalfouten
uit. Dit in tegenstelling tot De
Zeeuw, een blad van christelijk
signatuur. Die plaatste de brief,
maar wèl met alle fouten die deze
nauwelijks geletterde arbeider op
schreef.
merkbaar. Dc lonen moesten om
laag. De Nederlands Christelijke
Landarbeidersbond stelde toen
vast dat hun Zeeuwse leden er niet
slecht aan toe waren. En die op
Walcheren in hel bijzonder".
Drs. Zwemer popelde in 1984 om-
de mensen te interviewen. Nu
keeg bij ook in de gaten dat de
verhalen van zijn vaders familie
in Oostkapelle bepalend waren
geweest voor zijn denken, een kri
tisch denken. En hij geloofde de
verhalen van de mensen die ooit
leefden als onderdrukten. Hij
weet zeker dat ze de waarheid
spraken. "Ik had voor sommige
verhalen maar één bron. Maar
waarom zouden die mensen lie
gen". Zo hier en daar liet hij na
men weg. Ook de namen van boe
ren heb ik niet gebruikt. Alleen
als ze in openbare organen zaten.
En van de geïnterviewden ge
bruikte ik alleen de naam in het
boek als ze daarvoor toestemming
gaven".
Wie meer wil weten over de geschiede
nis van Walcheren kan er niet omheen
om 'Een zekel om geit-eten te snieën'
te kopen. Hel hoek is uitgegeven bij
Fanoy Boeken in Middelburg en is
vanaf vandaag (woensdag 26 novem
ber) te koop in de boekhandel. Het
kost 29,50.Behalve teksten is het
werk verluchtigd met authentieke
foto's.
Het leven van de landarbeiders,
daarmee is Jan Zwemer bijna ver
groeid. "Ik heb ze m'n hele leven
gehoord. Vooral als de broers en
zussen van mijn vader bij elkaar
waren. De verhalen over liet leven
van landarbeiders maakten in
druk. Toen in 1981 het boek van
Kees Slager uitkwam, laaiden de
gesprekken weer op. F.n toen ik in
1984 een onderwerp moest kiezen
voor de scriptie, wist ik vrij snel
wat ik wilde.
"In augustus van dat jaar ben ik
begonnen met de Middelbursche
Courant door te lezen. Ik nam
een aantal aandachtsjaren: van
1917 tot 1920 en van 1930 tot
1933. Het waren ook jaren van te
genstellingen. Tussen 1917 en
1920 gingen de arbeiders zich or
ganiseren. De boeren verdienden
toen veel aan de oorlog, maar de
lonen waren laag. Tussen 1930 en
1933 was ook in Zeeland de crisis
Authentieke en traditionele Afro-Surinaainse muziek valt zon
dag 30 november te beluisteren in de Kloveniersdoelen in Mid
delburg wanneer 'Fra Fra Sound' optreedt. Era Era Sound tim
mert sinds 1980 aan de weg van de internationale muziekwereld
en het repertoire van de band bevat ritmische elementen uit
Zuid-Amerika, Afrika en het Caraïbisch gebied.
De groep vermengt deze ritmische formule vaak ook nog met
harmonieën uit de jazz, hetgeen een frisse sound oplevert. Era
Era Sound trad in de loop der jaren op tijdens de meest uiteen
lopende festivals, van het North Sea Jazz Festival en het
Oostende Rhythm and Jazz Festival tot aan het nationale pop-
concours 'De grote prijs van Nederland'. Tijdens het Middel
burgse concert ligt vóór de pauze de nadruk op de traditionele
Surinaamse muziek. Na de pauze komen ook andere stijlen en
invloeden aan bod.
Het optreden van Era Fra Sound begint om 16 uur.
*Jan Zwemer: "Waarom zouden
die mensen liegen
Vorige week donder
dag verheugde Middel
burg zich over het eer
ste Cultureel café in de
Schouwburg. Zeeuw
se amateurpodium
kunstenaars toonden
dat de status amateur
best goed is voor een
avondje vermaak.
Zo tegen de feestda
gen vaak, introduceert
de spelletjesfabrikant
zijn nieuwste vondst.
Zo ook dit jaar en in
Tref center wordt gede
monstreerd hoe dat
spel is te spelen.
Bakker Rotte in Mid
delburg is wat dichter
naar de Markt gekro
pen. De Gravenstraat
verloor te veel aan
trekkracht naar het
winkelpubliek.
Korte informatie, podi
um, film, expositie, uit,
kinderboeken, ar-
chiefsprokkels, bougie
tot bumper en zaek'n
SERVICE KWALITEIT GARANTIE
1ANGEOCLEI SO MIDDELBURG
0118013221
tandprothetieus
Kunstgebitten
reparaties
en
vernieuwingen
Spec, voor
slechtzittende protheses
en ingevallen gezichten
Spoedig klaar.
Tel. afspraken 01184-14533
Hobeinstraat 52 Vlissingen
Zonder overdrijven
kun je zeggen dat de
allermooiste make-up
doos van Middelburg
staat bij Mieke Petiet.
O, kom maar eens
kijken...
rwvamcii, nu vvjv
Electrische schrijfmachine
van zeer goede
kwaliteit, nu voor:
incl. koffer
inch B.T.W.
incl. 1/2 jr. garantie
Zolang de voorraad strekt!
Vlissingen Badhuisstr, 137
31184-10740
Terneuzen Noordstr. 78
01150-12304
KA DOT IPS
i
