GELEYN d'HOORNE
De eerste hagepreek en de schoenmakers
Bekende
Zeeuwen
Archiefsprokkels
De vegetatie van Zeeuwsch-Vlaanderen
Economie
onderwijs
Woensdag 11 juni 1986
DE FAAM - DE VLISSINGER
OM M ISSI K S
Provinciale Staten van Zeeland vergaderen op vrijdag 20 ju
ni. Op de agenda prijken 29 voorstellen.
I i
Wegen
Tentoonstellingen
abdij
Muskusratten
Waterkwaliteit
Cultuur en welzijn
Recreatie
Bootdiensten
IX BEROISP
De zeevisserij
De kustvisserij
Schelpdieren
ABDIJ
Na een eerder verschenen publicatie van de Provinciale Planologi
sche Dienst over de vegetatie in Midden-Zeeland zijn nu de resulta
ten van vier jaar veldonderzoek in Zeeuwsch-Vlaanderen ver
schenen.
IEUWS
Er blijken, aldus het rapport,
binnen een beperkt gebied als
Zeeuwsch-Vlaanderen geheel
verschillende landschapstypen
voor te komen, zoals slikken,
schorren, duinen, polders en
hoge zandgronden. Voor de
plantengroei is hierbij vooral de
samenstelling van de bodem
van belang. Bij het rapport is
daarom naast een vegetatie
kaart een schematische bodem-
kaart gevoegd.
Zeeuwsch-Vlaanderen valt op
grond van zijn plantengroei in
vier gebieden uiteen, nl. het bui
tendijkse gebied, de duinstrook,
het polderland en de hogere
zandgronden. In het buitendijk
se gebied is het Verdronken
Land van Saeftinge het belang
rijkste. Met zijn 2800 ha. omvat
het een groot deel van het
Zeeuwse schorrenbestand
(3500 ha.).
De statencommissie voor eco
nomische zaken spreekt in haar
vergadering van maandag 16
juni, 16.00 uur, over de voort
zetting van de subsidiëring van
het Regionaal Dienstverlenings
centrum Kleinbedrijf (RDK).
Verder komt o.a. aan de orde
een bijdrage voor de middelbare
hotelschool uit het fonds bijzon
dere voorzieningen.
Woensdag 18 juni, 14.00 uur,
komt de afdeling voortgezet on
derwijs van de Provinciale On
derwijsraad in vergadering
bijeen.
Punten van bespreking zijn o.a.:
openbaar onderwijs; begroting
van het Informatica Technolo
gie Centrum; en de vormings-
weken voor individueel be
roepsonderwijs.
Beide vergaderingen zijn open
baar en worden gehouden in
het provinciehuis, Sint Pie
terstraat 42.in Middelburg.
De vergadering van de staten
commissie biedt een half uur
spreekrecht voor het publiek.
Verder zijn de Verdronken
Zwarte Polder en Het Zwin het
vermelden waard. Hier, op de
grens van zout en zoet ontmoe
ten duin en schor elkaar, wat
tot een zeer waardevol vegeta
tiepatroon leidt met vele zeldza
me soorten o.a. het Laksteeltje.
De duinstrook in West-
Zeeuwsch-Vlaanderen is smal
en staat onder een grote druk
van de recreatie. Ondanks de
geringe afmetingen blijven de
duinen toch een waardevol na
tuurgebied vormen met een
heel eigen begroeiing en helm
vegetatie, duinstruweel en
duingrasland. Alleen in de Kie-
vittepolder komt nog een voch
tig gedeelte voor waar veel or
chideeën groeien.
Het polderland beslaat het
grootste deel van Zeeuwsch-
Vlaanderen.
Tussen de echte kleipolders lig
gen de restanten van de grote
voormalige geulenstelsels van
Het Zwin en De Braakman, die
met kalkrijk zand zijn opgevuld.
Op de vochtrijke delen van deze
kalkrijke zandbodems komen
zeer waardevolle duinvegeta
ties voor. Kenmerkend zijn o.a.
de overvloed aan orchideeën en
Parnassia.
Ook in het echte kleipolderge-
bied is een verrassende natuur
lijke rijkdom te vinden, wat voor
een groot deel te danken is aan
de vele kreken en kreekrestan
ten in totaal niet minder dan
157.
Zij zijn sterk bepalend voor de
grote natuurlijke rijkdom van
het op het eerste gezicht zo uni
forme polderland. Verder zijn
vooral in West-Zeeuwsch-
Vlaanderen veel goed ontwik
kelde graslanddijken te vinden
met knotbomen. Met name op
de zuidhellingen komen veel
plantensoorten voor zoals Wil
de Marjolein en Rapunzelklokje.
Helaas worden door geen of
slecht beheer deze planten op
grote schaal bedreigd. Een ty
pisch Zeeuwsch-Vlaams type
dijk vormen de talrijke vesti-
gingswerken, de herinnering
aan veel strijd rond de Schelde,
met name de wallen van Aar
denburg, Sluis en Retran-
chement.
Staten
vergadering
Het rapport "De vegetatie van
Zeeuwsch-Vlaanderen" is zo
geschreven, samengesteld en
geïllustreerd dat het bruikbaar is
voor een breed publiek.
Het rapport kost f 19,50 en is
verkrijgbaar bij de boekhandel
en bij bureau voorlichting van
de provincie, Sint Pieterstraat
42 4331 EW Middelburg, tel:
01180-31394 of 31396.
Het al eerder verschenen rap
port over de vegetatie van
Midden-Zeeland is eveneens te
verkrijgen bij bureau voorlich
ting en kost f 15,
In de Kloostergangen, on
derdeel van het Abdijcom
plex in Middelburg, zijn drie
tentoonstellingen te zien.
Twee tentoonstellingen
houden verband met het
50-jarig jubileum van de
Stichting Het Zeeuwse
Landschap n.l. "Zeeklei
landschap" en "Land-
schapsarchitektuur", de an
dere tentoonstelling "Wal
cheren veertig jaar droog"
staat in het teken van de
herdenking dat Walcheren
veertig jaar geleden werd
drooggemaakt na de bom
bardementen op de dijken in
1 944.
De tentoonstellingen "Wal
cheren veertig jaar droog"
en "Zeeklei-landschap" zijn
tot en met 21 juni te bezich
tigen, en de tentoonstelling
"Landschapsarchitektuur"
staat er tot en met 14 juni.
De toegang is gratis. Ope
ningstijden: iedere dag, be
halve op zondag van 10.00
uur tot 17.00 uur.
Verschillende voorstellen heb
ben betrekking op provinciale
wegen.
Als de staten akkoord gaan zal
m.i.v. 1 januari van dit jaar de
provincie het beheer en onder
houd op zich nemen van de ver
keersregelinstallaties op de aan
sluitingen Nieuwe Zuidbeekse-
weg; Sloeweg (op^ en afrit
Sloebrug) en President Roose-
veltlaan op de provinciale weg
Souburg - Vlissingen. De ge
meente Vlissingen zal dan we
gens bevrijding van de exploita
tiekosten de provincie een af
koopsom van f 630.000,—
betalen.
De staten zullen ook beslissen
over de afsluiting voor het open
baar verkeer van een aantal we
gen in Z-Vlaanderen.
Het gaat om vijf stukken weg in
Sluis: een deel van de Oude-
Zeedijk-van-den-Olieslagers-
polder; het Casteeldijkje; een
deel van de Bastingsweg; de
Willem-Leopolddijk en het
Voetpad-in-den-Waterhoek.
De natuurbeschermingsvereni
ging 't Duumpje" heeft tegen
het voornemen van de provincie
bezwaar gemaakt, met als argu
ment dat de wegen na een op
knapbeurt best te gebruiken
zouden zijn, bv. voor de recrea
tie. Het gaat hierbij om de O.
Zeedijk-v.d. Olieslagerspolder en
het Casteeldijkje. GS zijn echter
tot de conclusie gekomen dat
de bedoelde wegen nauwelijks
meer zijn te herkennen en al
meer dan vijftig jaar afgesloten
zijn.
Verder stellen GS voor twee
stukken weg in Terneuzen aan
het openbaar verkeer te ontrek
ken, i.v.m. de aanleg van de
Tractaatweg (Axelse Sassing -
Terneuzen). Het gaat om een
Provincie wordt verantwoordelijk voor muskusrattenbestrijding.
stukje van de Kruisweg en een
deel van de Graaf Jansdijk. Een
inwoner van Axel heeft hierte
gen bezwaar gemaakt i.v.m.
omrijschade voor zijn land
bouwbedrijf.
GS zijn echter van mening dat
lettend op de verkeersmaatre
gelen die worden genomen de
eventuele schade moet worden
geacht tot "een normaal te aan
vaarden maatschappelijk risi
co" te behoren.
Tenslotte stellen GS voor een
extra bedrag van f 450.000,—
uit te trekken voor wegen on
derhoud, om de weg door Se-
rooskerke (W) te kunnen op
knappen.
Muskusratten worden in Neder
land bestreden omdat ze door
hun gegraaf in dijken en oevers
een bedreiging vormen. Tot nu
was die bedreiging een zaak
van het rijk en de waterschap
pen. Er is nu een nieuwe wet die
doze taak aan de provincie op
draagt. Aan de staten worden
nu kredieten gevraagd om deze
zaak op poten te zetten. Vanaf
1987 zal dit de provincie per
jaar drie ton gaan kosten (bij het
in dienst nemen van 8 mensen
en na aftrek van de bijdragen
van het rijk en de water
schappen).
Voorgesteld wordt het water
kwaliteitsplan Zeeland vast te
stellen. Dit plan heeft inmiddels
de wettelijke procedure doorlo
pen. Het behandelt een breed
scala van "waterzaken":
zwemwater, afvalwaterlozin
gen, zoute kwel, zoet water
voor de landbouw etc.
GS stellen de staten voor een
subsidie toe te kennen van
f 62.500,— voor de restaura
tie van de korenmolen "De
Oude Molen" in Kruiningen.
Het opknappen van deze "acht
kantige houten bovenkruier",
die gebouwd werd in 1801,
'gaat enkele tonnen kosten.
GS willen het bestuur van de
Stichting Openbare Bibliotheek
Kapelle en het gemeente
bestuur van Westerschouwen
elk f 20.000,— geven om deel
te kunnen nemen aan het ge
automatiseerde uitleen- en ca
talogussysteem van de Zeeuw
se openbare bibliotheken. Het
geld komt uit het Wel-
zijnsfonds.
Voorgesteld wordt
f 36.000,— ter beschikking te
stellen voor de daadwerkelijke
start van een Regionaal Educa
tief Centrum in Zeeuwsch-
Vlaanderen. Het bedrag wordt
geput uit het Fonds voor
sociaal-cultureel werk.
GS vragen de staten toestem
ming de rente die wordt ge
kweekt op voorschotten die
worden ontvangen van het rijk
voor de financiering van het ou
derenbeleid, te mogen gebrui
ken voor het treffen van bijzon
dere voorzieningen voor be
jaarden.
Geraamd wordt dat in 1986 op
deze manier anderhalve ton kan
worden besteed.
GS leggen een rapport over, ge
titeld "Etnische jongeren in het
Zeeuwse onderwijs". De staten
wordt o.a. voorgesteld te stre
ven naar behoud en uitbreiding
van onderwijs aan etnische jon
geren in samenhang met het to
tale onderwijsbeleid in Zeeland
en te overwegen een bedrag
van f 20.000,— beschikbaar
te stellen voor speciale activi
teiten.
De staten buigen zich over twee
onderwijsplannen, een voor het
voortgezet onderwijs en een
voor het speciaal onderwijs.
O.a. wordt voorgesteld een af
deling voor meervoudig gehan
dicapte kinderen te verbinden
aan de school voor slechthoren
de en spraakgebrekkige kinde
ren "De Kring" in Goes.
GS presenteren de begroting
van de gemeenschappelijke re
geling van het natuur- en re
creatieschap De Grevelingen.
Aan deze organisatie wordt
deelgenomen door het rijk, de
provincies Zuid-Holland en Zee
land en de gemeenten op
Schouwen-Duiveland en
Goeree-Overflakkee.
Officieel is de gemeenschappe
lijke regeling op 1 maart jl. in
werking getreden.
Vooruitlopend op een "toe
ristisch ontwikkelingsfonds"
stellen GS de staten voor twee
ton extra beschikbaar te stellen
voor het "toeristische knelpun
tenfonds". Het fonds wordt
vooral gebruikt om allerlei plan
nen op toeristisch-recreatief ge
bied op hun haalbaarheid te
kunnen toetsen.
GS stellen de staten verder in
kennis van de stand van zaken
met de herstructurering van de
Provinciale VVV, zoals de aan
passing van de personeelsfor
matie, uitbreiding en automati
sering van taken etc. De staten
wordt gevraagd een - reeds in
de begroting opgenomen - uit
gaaf van f 120.000,— te mo
gen doen, teneinde een
dienstencoördinator en een ad
ministrateur te kunnen aan
trekken.
GS willen bij de Provinciale
Stoombootdiensten een be
drijfsbureau in het leven roepen
en ter versterking van het ma
nagement een adjunct-directeur
aanstellen, die eventueel te zij
ner tijd de huidige directeur kan
opvolgen.
Voor het bedrijfsbureau dient
een functionaris te worden aan
getrokken.
Om deze wensen te kunnen rea
liseren is dit jaar f 100.000,—
nodig.
Verder beslissen de staten nog
over een aantal jaarverslagen
en begrotingswijzigingen.
De statenvergadering is open
baar en wordt zoals altijd ge
houden in de Statenzaal, Abdij
11Middelburg, aanvang 10.00
Dinsdag 17 juni houdt de twee
de kamer uit Gedeputeerde Sta
ten vijfmaal zitting om beroep
schriften tegen gemeentelijke
uitspraken over bijstandszaken
te behandelen.
Beslissingen van de colleges
van burgemeester en wethou
ders van Borsele, Aardenburg,
Hulst (2x) en Arnemuiden wor
den aangevochten.
De openbare zittingen beginnen
om 10.20, 10.40, 11.00,
11.20 en 11.40 uur en worden
gehouden in het provinciehuis,
Sint Pieterstraat 42 in Mid
delburg.
Abdijnieuws is de
informatierubriek van de
provincie Zeeland.
Redactie:
bureau voorlichting.
Sint Pieterstraat 42,
4331 EW Middelburg,
telefoon 01180-31392
of 31402
Vierhonderdenvijftig jaar
geleden, in mei 1536, koos de
stadsregering van Genève de
kant van de Hervorming. Korte
tijd later vestigde de grote
reformator Johannes Calvijn
zich aldaar (juli 1536). Dat had
verstrekkende gevolgen want
onder zijn strenge leiding werd
Genève een bolwerk van het
protestantisme, van waaruit de
nieuwe leer over heel West-
Europa werd verbreid.
Ook in Zeeland, toen behorend
tot de 17 Nederlanden (en daar
mee deel uitmakend van het rijk
van koning Philips II van Span
je), deed de reformatie haar intre
de. Officieel was de uitoefening
van de hervormde godsdienst ver
boden, maar in de praktijk stond
de lokale overheid de gods
dienstoefeningen van de hervorm
den vaak oogluikend toe.
Zo werd de eerste hagepreek, dat
is een geheime godsdienstoefe
ning, in de Noordelijke Nederlan
den op 30 juni 1566 in de open
lucht in de duinen bij Dishoek ge
houden. Voor een gehoor van 300
mensen, afkomstig uit Middel
burg, Vlissingen en verscheidene
Walcherse dorpen, preekte toen
"een jonckman, in 't aensien van
omtrent dertich jaeren, met eenen
bouck by hem, ende een cleen
blonl baerdeken hebbende". Mo
gelijk is deze prediker Geleyn
Janszoon d'Hoorne geweest.
We weten weinig van hem; be
kend is dat hij uit Brugge afkom
stig was en sedert 1559 de her
vormde gemeente te Middelburg
in het geheim bediende.
Vermoedelijk oefende hij het be
roep van schoenlapper uit (overi
gens een goede dekmantel voor
het verboden voorgangerschap:
een schoenmaker kon in die tijd
immers vaak van plaats naar
plaats trekken zonder argwaan op
te wekken).
Een paar dagen na die eerste ha
gepreek vond wederom een hage
preek plaats. Ditmaal in de nabij
heid van Brigdamme aan de weg
naar Domburg. Voorganger daar
was Adriaen Obrys, afkomstig uit
DOOR PETER SUNKE
'Archiefsprokkels' is een
rubriek die in principe we
kelijks verschijnt. Voor de
inhoud tekenen per keer
de gemeentearchivarissen
Christ Peters (Vlissingen)
of Peter Sijnke (Middel
burg).
Eindredactie Ad Hanne-
man.
Veere en van beroep... schoenma
ker. Om zijn handwerk werd hij
wel spottend dr. Leest genoemd.
Na de Beeldenstorm, die vanuit
Vlaanderen naar het Noorden
oversloeg en die ook te Middel
burg woedde (op 22 augustus
1566, waarbij de Oost-
Monsterkerk, thans Nieuwe
Kerk, werd geplunderd kwam de
repressie. De plakkaten tegen de
hervormden werden vernieuwd en
nu ook daadwerkelijk uitgevoerd.
Bovendien zond Philips II de her
tog van Alva met een geoefend le
ger van Spanjaarden en Italianen
naar de Nederlanden om orde op
zaken te stellen (1567).
Velen weken nu uit naar het bui
tenland. Zo ook d'Hoorne. Hij
vluchtte naar Norwich in Enge
land, waar hij predikant werd.
Aan zijn geloofsgenoten in Mid
delburg zond hij een troostbrief.
De opstand van de Nederlandse
gewesten zette na 1572 eerst echt
door. Naast godsdienstige speel
den hierbij ook andere motieven
een rol. Na een lange strijd, in on
ze vaderlandse geschiedenis be
kend als de 80-jarige oorlog, ont
stond de Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden als een
zelfstandige natie.
Middelburg, trouw gebleven aan
de landsheer, de Spaanse koning,
dwongen zich over te geven aan
de troepen van prins Willem van
Oranje (februari 1574). Vele uit
gewekenen keerden nu terug, on
der wie ook Geleyn d'Hoorne.
Hij vormde een voorlopige kerke-
raad en werd predikant. Zijn eer
ste prediking na de bevrijding van
de stad vond plaats op 7 maart
1574, in de Oude of Sint Pieters
kerk op het Hofplein. Het was
d'Hoorne echter niet gegeven zijn
kerkelijke gemeente lang in vrij
heid voor te gaan, hij overleed
reeds in juli 1575.
Het Gelyn d'Hoorneplein houdt
de herinnering aan deze eerste
Middelburgse predikant levend.
Expositie
"Uyt de zee gevischt, ghetrocken
en ghewonnen", zo werd Zeeland
al meer dan twee eeuwen geleden
beschreven. Zeeland, niets anders
dan land en zee. En, waar zee is,
is visserij. Aan die Zeeuwse visse
rij, vanaf z'n oorsprong, is in het
Visserij-museum in Vlaardingen
tot nog toe onvoldoende aan
dacht besteed. Dat is onder meer
een gevolg van het feit dat het
museum een nationaal karakter
draagt en dus een globaal over
zicht geeft van de Noordzeevisse
rij in ons land. Een tijdelijke ex
positie vormt echter een uitste
kende mogelijkheid om een be
paald onderdeel van die Noord
zeevisserij nader te belichten. Met
de expositie "Zeeland, uyt de zee
gevischt" heeft het museum die
kans met beide handen aange
grepen.
Zeeland, veroverd op de zee, bij
stukjes en beetjes, zo is deze pro
vincie van de lage landen ont
staan. Lang was het moerasland
er nauwelijks bewoonbaar. Het
omringende water bedreigde de
bewoners voortdurend, maar gaf
hen tevens een middel van
bestaan: de visserij. In de Zeeuw
se wateren wordt sinds de oudste
tijden visserij bedreven. Opgra
vingen in Aardenburg hebben
aangetoond dat al zo'n 7000 jaar
geleden mensen in Zeeland woon
den. De Romeinen, die rond 50
voor Chr. in de lage landen ver
schenen, troffen langs de
kuststrook van Vlaanderen een
bevolking aan, die al over zeil
schepen beschikte, waarmee han
del werd gedreven en visserij
plaats vond. De expositie wil een
beeld geven van de beroepsvisserij
in Zeeland. Een visserij die kan
9 Zeeland,
uyt de
zee gevischt
worden onderverdeeld in drie tak
ken: de zeevisserij, de kustvisserij
en de visserij op schelpdieren.
De zeevisserij in Zeeland bestond
in hoofdzaak uit vleetvisserij op
haring en beugvisserij op schelvis
en kabeljauw. Beide vormen von
den hun oorsprong in de kustvis
serij in Vlaanderen en werden
door de Zeeuwen overgenomen.
De haringvisserij in Zeeland be
gint als een vorm van kustvisserij
in de monding van de Schelde,
met kleine, open zeilschepen. La
ter gaan de schepen de zee op, in
de richting van de Engelse en
Schotse kust. De haring werd met
de vleet gevangen, een vangtech-
niek die langs de Vlaamse kust al
geruime tijd in gebruik was. Rond
1400 gaan de Zeeuwen de gevan
gen haring zelf kaken aan boord
van hun schepen. Daarvoor
kwam gekaakte haring van het
Zweedse schiereiland Schonen.
Dat haringkaken was eigenlijk
niet meer dan de verbetering van
een oude techniek, in praktijk ge
bracht door Willem Beukei uit
Hughevliet Willem Beukelsz uit
Biervliet, Jacob Kien uit Oosten
de of Jan Machiel Duffel uit Oud
dorp. Het kaken van de haring
aan boord van schepen vereiste
niet alleen een andere arbeidsor
ganisatie, maar tevens een ge
schikter scheepstype. Het werd
een op kiel gebouwd schip, dat
zich bijna vijf eeuwen in de visse
rij wist te handhaven: de (ha-
ring)buis met een bemanning van
12-14 koppen. De haringvisserij
in Zeeland kent maar een korte
bloeiperiode. De 80-jarige oorlog
was er oorzaak van dat de zeevis
serij in Zeeland meer en meer af
nam en geleidelijk een geheel Hol
landse zaak werd. Ook de beug
visserij ontwikkelde zich uit de
kustvisserij en werd vooral beoe
fend in de maanden dat haringvis
serij niet mogelijk was. Met pin
ken, dogboten en hoekers werd de
beugvisserij bedreven tot op de
Doggersbank en rond de IJsland
se wateren. Ook deze visserij ken
de geen lang leven. Wel werd in
het begin van de 19e eeuw nog ge
probeerd de beugvisserij te doen
herleven, maar al spoedig moest
men die poging opgeven.
Sedert de oudste tijden wordt in
Zeeland kustvisserij beoefend,
een lokale, kleinschalige visserij,
die nooit periodes van uitbundige
bloei kende, maar ook nooit hele
maal verdween. Garnalen, kreef
ten, platvis en rond vis waren de
produkten die in de nabije omge
ving werden afgezet. Het centrum
van die kustvisserij lag op Wal
cheren. In een geïsoleerd gebied
als Zeeland was, ontstonden al
vroeg lokale scheepstvpen. Van
die oorspronkelijke scheepjes is
niets bekend en kunnen nauwe
lijks namen worden genoemd.
Pas in de loop van de 18e eeuw-
kunnen de hengst, de schouw en
vooral de hoogaars als kenmer
kende schepen van de Zeeuwse
wateren worden genoemd.
Een typisch Zeeuwse industrie,
deze schelpdierenvisserij. Aan
vankelijk kan nog niet van in
dustrie worden gesproken, omdat
schelpdieren nog voor iedereen
vrij te vissen waren. De handel in
schaal- en schelpdieren begint in
Zeeland op het moment dat de
haring uit de Zeeuwse wateren
verdween, in de 16e eeuw. Vanaf
1868 wordt een systeem van ver
pachting ingevoerd, waardoor de
mossel- en oesterkuituur tot stand
kwam en tot industrie werd. Er is
nu vrijwel geen bruikbare
(zee)grond meer in de Zeeuwse
wateren. Naast de mossel- en
oestervisserij, vangt men in Zee
land ook nog kokkels en alikrui
ken. Tevens worden kreeften ver
handeld. De ekonomische beteke
nis daarvan is echter niet groot.
De expositie "Zeeland, uyt de zee
gevischt" 'loopt' tot en met 31
december. Het museum is ge
opend van maandag tot en met
zaterdag van 10.00-17.00 uur en
op zondag van 14.00-17.00 uur.
De toegangsprijs bedraagt 2,—
voor volwassenen en ƒ1,voor
jeugdigen tot 14 jaar.
