De Faam
'KAN NIET, KAN NIET'
i '43 en c
Ie t
reir
tkaping vai
i Mok
ikkers
Globe spe
elt 'Ghetto' ii
n Schouwburg
Midd(
:lburg
HET WEEKBLAD VOOR WALCHEREN
Taak architect: mens en natuur
in harmonie te laten leven
C "Sfeervol tafelen"
FOTO'S SOEDAN IN ZEEUWS MUSEUM
DEZE WEEK IN
DOM HANS VAN DER LAAN IN ZEEUWS MUSEUM
Aanprijzen
Lieftallige meisjes
WIJNGLAZEN
SPECIALE PRIJS
pst 5.95
voor 29.95
Strijkje na executie
Monsterproductie
Recreatievriendelijk
Woensdag 12 februari 1986
87e jaargang no. 6
oplage 22.150. wekelijks gratis huis aan huis op geheel Walcheren in combinatie met de vlissinger. totale oplage 44.950. uitgave pro
vinciale zeeuwse courant b.v. administratie/advertenties: markt 51postbus 5017, 4330 ka middelburg. 01180-27651privé:
h. schrama, 01 1 80-1 3585. redaktie: ad hanneman. 01180-27651toestel 54.
De free-lance-fotograaf Jos Lam
mere uit Eindhoven toont tot en
met zaterdag 22 februari aangrij
pende zwart-wit foto's uit Soe
dan. De journalist Matt Dings
verzorgde bij elke plaat tekst en
uitleg. Het tweetal bezocht in de
zomer van 1985 het door honger
geteisterde land.
Dankzij subsidie van WVC kon
deze indrukwekkende reportage
uit de archiefladen worden ge
houden. Lammere en Dings te
kenden samen voor de coverstory
van het weekblad De Tijd van 26
juli vorig jaar.
*De beide u il balers van
koffieshop La Reine in Uil
het Zakenharl
*Poppe in Veere leverde
zijn 25e Daf-Truck. In
Zaek'n bin Zaek'n.
Rubrieken: Rur, Podium
film, expositie, kinderboe
ken, bougie lot bumper en
korte informatie.
Terwijl Forum nabij het Abdij-
complexl en in andere Middelburg
se gelegenheden victorie kraait
onder de titel 'Architectuur als
imaginaire werkelijkheid', wordt
in het Zeeuwse Museum in datzelf
de complex werk getoond van ar
chitect Dom Hans van der Laan,
monnik van de abdij van Vaals.
Van de monnik worden foto's ge
toond, modellen over zijn theorie
en maquetes over uitgevoerde ge
bouwen. Ook meubels zijn er ten
toongesteld. Tracht Forum de
scheidslijn tussen architectuur en
kunst te doen vervagen, in het
Zeeuws Museum wordt de pure ar
chitectuur getoond.
Monnik
De monnik aan het Benediktijner-
klooster te Vaals (geboren in 1904)
trad in 1926 toe tot deze orde. Zijn
hele verdere leven heeft hij de
beslotenheid van het monniken
bestaan gebruikt om zich te verdie
pen in de grondslagen van de
architectuur. Samen met zijn broer
Nico van der Laan, ook architect,
zette hij een cursus op om collega's
zich te laten bezinnen op de ker
kelijke architectuur (herbouw) van
na de oorlog. Deze cursus werd tot
1973 in Den Bosch gegeven en
werd bekend onder de naam Bos
sche School. De in de loop der ja
ren ontwikkelde ideeen heeft hij in
drie boeken verpakt: 'Het plasti
sche getal', 'De architectonische
ruimte' en 'Het vormenspel der li
turgie'.
Niet een
Het fundamentele uitgangspunt
van Van der Laan is dat de mens
door zijn geestelijke, vermogen niet
een is met de omringende natuur.
De taak van de architect is het nu
om de mens en de natuur in har
monie te laten leven en de tegen
stelling te overbruggen. Die
brugfunctie vervult het huis, dat
naar buiten toe als een stevige schil
als van een vrucht, moet zijn op
gewassen tegen de omstandighe
den. Een huis zal dan ook niet
zomaar open moeten zijn.
Niettemin staan natuur en architec
tuur dicht bij elkaar, meent van dei-
Laan. De architect bakent de on
eindige ruimte van de natuur af en
geeft die afgebakende ruimte een
menselijke maat.
Naast vormmodcllen en meubels
laat de tentoonstelling foto's en
maquettes zien van de door Van
der Laan ontworpen gebouwen op
basis van zijn leer. De getoonde ge
bouwen in het Zeeuws Museum
zijn: de kerk der Benediktijnerab-
dij bij Vaals (voltooid in 1967), het
Roosenbergklooster in
Waasmunster (Belgie, voltooid in
1974) en een woonhuis voor de ar
chitect J. Naalden in Best (voltooid
in 1982).
De openingstijden van het Zeeuws Mu
seum zijn: maandag tot en met vrijdag
10 tol 17 uur. Op zaterdag 15 februari
van 13.30 tot 17 uur.
De toeters en bellen van
VVV-directeur Bontenbal
Toeters en bellen. Atlri
Bontenbal, de nieuwe directeur
van de Zeeuwse VVV kan dat
zeggen, is er de man naar om
ongestraft droge gegevens te
verpakken in piepschuim en er
vervolgens felgekleurd papier
omheen te doen. En dan nog is
hij niet klaar. Franje.
Commercieel aantrekkelijk,
desnoods een peperdure sterspot
er tegenaan gooien, hoewel dat
Zeeland met die margarine
reclame in de hoek der zuunigen
zette. En dat maakte de
provincie behoorlijk impopulair.
Toeters en bellen. Het
handelsmerk van de kersverse
VVV-directeur, die er evenzeer
niet voor terugschrikt de vinger
op zere plekken te leggen. Maar
dan wel op de plaatsen waar dat
hoort, in een volwassen sfeer.
"Kan niet, kan niet", luidt zijn
devies.
Adri Bontenbal (38) kwam niet
met tegenzin, maar ook niet zon
der weemoed naar Zeeland. In Til
burg had hij elf jaarkeihard
gewerkt om de streek-VVV 'Het
hart van Brabant' omhoog te til
len. "Ik ben niet gevraagd, maar
heb gesolliciteerd in Zeeland",
helpt hij het fabeltje de wereld uit
dat hij door een adviesbureau zou
zijn voorgesteld. "Ik had het er
nogal moeilijk mee trouwens om
de plaats van een collega te gaan
innemen, die feitelijk opzij gescho
ven werd. Jo de Regt heb ik altijd
gezien als een prettige collega. Wc
moeten nu zien dat we op zakelij
ke argumenten met elkaar kunnen
werken. Hij als stafmedewerker
met de titel directeur en ik als al
gemeen directeur".
Na anderhalf uur praten blijkt dat
Bontenbal propvol plannen en
ideeen zit om de provincie natio
naal en internationaal aan te prij
zen. Maar er moet volgens hem w el
een product 'Zeeland' komen.
Belangrijker dan het verleden, van
de Zeeuwse VVV,acht de man die
bij de eerste lichting afgestudeer-
den.zat van het Nederlands weten
schappelijk instituut toerisme
(NWTI) in Breda, de toekomst van
het toerisme en de recreatie in Zee
land. Hoewel hij de details nog niet
tot in de puntjes kent, wijst hij op
enkele hete hangijzers en waar het
in Zeeland mank gaat. Noemt:
"We moeten Zeeland niet alleen
*Adri Bonienbal, sinds I januari 1986 directeur van de provinciale VVV.
verkopen op basis van water en
strand. Er is ook een aantrekkelijk
achterland. Helaas heeft dat tot op
heden nog maar weinig te bieden.
Nu bedoel ik niet dat wc de pro
vincie vol moeten bouwen met tro
pische zwemparadijzen, dat is te
simpel. Wc dienen nu als provin
ciale VVV aan de slag en signale
ren waar het achterland wel iets
heeft te bieden. Ik bedoel kleine
dingen zoals een pottenbakkerij.
Het is er wel allemaal, maar het is
niet ontwikkeld, niet in kaart ge
bracht. Als een busonderneming
uit Rotterdam belt en zegt: Adri,
ik wil een dagtocht naar Zeeland
organiseren, dan kan ik bijna niets
doen".
Bontenbal - hij maakte als vakan
tiewerker op zijn veertiende jaar al
kennis met de VVV - zegt bezig te
zijn met een dagarrangement in
Zeeland. Hij heeft het al keurig op
een rijtje staan. "Het moet een
soort snert en bingo tocht worden
voor de 'stille' maanden. Tijdens
een snert maaltijd in een leuk
restaurant zou dan een presentatie
van Zeeuwse klederdrachten kun
nen plaatsvinden. Daarna een bin
go met wat prijsjes. Ik denk dat ik
zo'n product kan maken. In Zee
land zijn genoeg mensen die ken
nis van zaken hebben. Die kennis
blijft te veel onbenut. Ik ken een
aantal mensen met busonderne
mingen in het land. Als provincia
le VVV kunnen we daar wat mee
doen".
Hel ontwikkelen van toerisme en
recreatie in Zeeland noemt hij een
van de hot items voor zijn organi
satie. Volgens hem bestaat er een
verkeerd beeld van de VVV's.
"Het prototype van de VVV is dat
van een lieftallig meisje, dat het zo
leuk vindt om met mensen om te
gaan en informatie geeft. Dat is
veranderd. A. is het niet altijd zo
leuk om met mensen om te gaan
aan de balie, want acht van de tien
keer krijg je dezelfde vraag, en b.
kun je veel meer doen bij de VVV.
Tot onze belangrijkste taak hoort
marketing. We moeten ons ont
doen van hei harnas van consu
mentenorganisatie. Zeeland
verkopen als een product en er ver
volgens garneren met een VVV-
sausje en dan voorzien van toeters
en bellen. Dat bieden we dan aan
bij reisbureaus en VVV boekings
kantoren".
"Het tweede belangrijke punt is de
dienstverlening van ons aan loka
le VVV's. Dat zijn onze ambassa
deurs in de provincie. Zeeland als
een product aanbieden is de taak
van de provinciale VVV. De der
de hoofdtaak van ons bureau vind
ik de adviserende taak naar de pro
vinciale overheid. Als directeur zit
ik in een coordinatieteam - met on
der anderen de PPD-directeur -
waar we het beleid van de provin
cie toetsen en gs adviseren. Dat
toetsen is weliswaar passief, maar
het is tevens een signalerende taak.
En dat komt ons als marketingsor-
ganisatie, waar de VVV dus naar
toe moet groeien, goed van pas.
We kunnen namelijk pas de pro
vincie promoten op de toeristen-
markt als we Zeeland als een
volmaakt product kunnen aan
bieden".
I Wilna vat
"Schop de mensen een geweten",
adviseerde Louis Paul Boon. Clau
de Lanzmann - Fransman, jood -
handelde ernaar. Twee zondaga
vonden was Nederland aan het
scherm gekluisterd voor zijn docu
mentaire 'Shoah', een minutieuze,
pijnlijke reconstructie van de ver
nietiging van het Eeuropese joden
dom. Het raadsel van de holocaust
- nooit zal het tot in zijn merg wor
den doorgrond, maar laat het ons
tenminste bij herhaling worden
vóórgehouden.
"Ik hoop dat het publiek tijdens
de voorstelling verandert. Dat het
begrijpt wat de nazi's ons hebben
Het symbool van
liet Joods toneelge
zelschap van hei
ghetto van Wilna
van kristalglas
Khngenbrunn"
JPJujl* i£iX\gi
GESCHENKEN*
NIEUWE BURG 8
MIDDELBURG - TEL. 01180-13266
aangedaan - niet alleen lichamelijk
maar ook geestelijk", zei de Israë
lische schrijver Joshua Sobol in een
vraaggesprek met het Duitse thea
terblad 'Theater Heute' over de
Berlijnse première - in '84 - van
zijn toneelstuk 'Ghetto'. En ook:
"Ik wil het publiek voorlichten,
geen mening opdringen. Ik wil
geen elitair toneel maken. Ik zie to
neel als een forum waar hele hel
dere vragen gesteld kunnen
worden, die niet alleen een kleine
groep mensen aangaan. Daarom
probeer ik stukken te schrijven die
zowel onderhoudend als intelligent
zijn".
'Ghetto' - een monsterproductie
van Zuidelijk Toneel Globe en in
maart drie dagen te zien in Middel
burg, waarover straks meer - gaat
over het lot van de joden in Wil
na, de hoofdstad van Litouwen en
voor de tweede wereldoorlog 'het
Jeruzalem van het oosten'. Als de
Duitsers het land in juni '41 bèzet-
ten, wordt de joodse bevolking bij
eengedreven in ghetto's. Dat van
Wilna - belangrijk centrum van
joodse kunst en kuituur - is het
grootst. Het zal als sluis fungeren
voor de transporten naar de bos
sen van Ponar, even buiten de
stad, waar tienduizenden joden
worden vermoord.
Sobol (in '39 in Israël geboren en
succesvol journalist en auteur) ge
bruikt één facet van het ghetto-
bestaan - een joods
toneelgezelschap - als rode draad
van zijn toneelstuk. Toneel, caba
ret, muziek op de rand van de vul
kaan: het is in de oorlog méér
vertoond, lees er de kampervarin
gen van overlevenden van de ho
locaust maar op na. Het strijkje,
dat de executies begeleidde, de na
zibons die zo van Mozart
hield...Maar Joshua Sobol wilde
meer: met de middelen van het
theater nagaan wat er in Wilna met
de joden is gebeurd, hoe - naar
Amsterdams recept - een joodse
raad de vernietiging organiseert en
administreert. 'Te goeder trouw' -
maar vaak ook niet. In 'Ghetto'
spelen ze allemaal hun rol: Gens,
de joodse ghettoleider, die keer op
keer gedwongen wordt om aan de
Duitse acties mee te werken, de so
cialist Kruk, tegenstander van het
theater, beheerder van de biblio
theek en in zijn dagboek gewetens
vol kronikeur van de
gebeurtenissen in de jodenwijk, de
kleermaker Weisskopf, die unifor-
Berden Mineo in 'Ghetto' van Joshua Sobol
men van oost frontsoldaten repa
reert, Kittel, de Duitse bevelhebber
van het ghetto en Chaja, een voor
malige nachtclubzangeres, die in
het stuk de liedjes zingt.
Sobol - die koos voor een klinische,
bijna wetenschappelijke houding -
werpt via zijn personages vragen
op naar het wezen van onderdruk
king, machtsmisbruik en verraad.
Wat is de duistere band die dader
en slachtoffer bindt - niet alleen in
het Wilna van '43 maar ook tijdens
een treinkaping door Molukkers in
de verlaten eenzaamheid van
noord-Drente? Wie past zich aan,
wie biedt verzet? Er zijn geen slui
tende antwoorden te geven, 'goed'
en 'slecht' houden zich op in een
gebied vol grijstinten.
Globe - geteisterd door ruzies over
de artistieke leiding - maakte van
'Ghetto' hét toneelevenement van
het nieuwe seizoen. Regisseurs Sam
Bogaerts en Tlieu Boermans scha
kelden alle spelers in voor deze
monsterproductie. Het duo stoor
de zich daarbij niet aan het zwaar-
realistische Duitse voorbeeld en
maakte dan ook geen gebruik van
historische couleur lokale. De
kostuums zijn sober, het toneel
laat geen getto maar een scheeps
dek zien en de muziek - die oor
spronkelijk nogal wat
folkloristische elementen bevatte -
is 'overgecomponeerd' en bestaat
nu uit eigentijdse ritmen en synthe
sizerklanken. Het is duidelijk wat
Bogaerts en Boermans willen zeg
gen: ghetto's zijn overal. 'Wilna'
is niet meer dan een aanleiding om
te berichten over het menselijk
tekort.
'Uit in Zeeland' "sleepte de voor
stelling voor de poorten van de hel
weg", zoals directeur Jan de la
Mar dat - zichtbaar glimmend - bij
de perspresentatie noemde. Het
stuk is zondag 2, maandag 3 en
dinsdag 4 maart te zien in de Mid
delburgse Schouwburg. Die opvoe
ring van dinsdag is een
middagvoorstelling (14 uur) tegen
gereduceerde prijs: 10,in-
plaats van 17,—. Voor 'Uit' gaat
het om een experiment, dat nieuw
publiek naar het theater moet ha
len. De Zeeuwse kunstenaar Cor
van Dixhoorn maakt van één van
de komende voorstellingen een
zeefdruk in opdracht van het
kunstmagazine 'Mooie Moeite',
dat deze prent tegen de tijd dat
'Ghetto' in Middelburg loopt te
koop aanbiedt. Ook dat is nieuw.
En, als het aan De Ia Vlar ligt, het
begin van een aardige traditie, die
theater (maar ook muziek) en beel
dende kunst wat nader tot elkaar
kan brengen.
'Ghetto' <"'n Wonder van Glo
be", schreef De Volkskrant, "Vol
gruwelijkheid en schoonheid",
vond Het Parool) is dit seizoen in
tien steden te zien, inclusief de
try-out.
DRINKGLAZEN
Zwiesel
Christinenhutte
Villeroy en Boch
Leerdam kristal
De drinkserviezen-specialist
In 1943 bestond hel ghetto van
Wilna nog uit zeven stralen.
Deze zijn in het symbool van
het ghetto van Wilna verwerkt.
Hei symbool is ontworpen
door kunstenaars in het ghetto.
SERVICE KWAIITEIT GARANTIE
IANGE DELFT 50 MIDDELBURG
01 (80 132ZI v
Zeeland is rijp voor deze ontwik
keling, meent Bontenbal. Argu
menteert: "De overheden zijn
'recreatievriendelijk'. Er is een pe
riode geweest dat het remmende
elementen waren op het toerisme.
Op gegeven moment kregen ge
meenten en provincie in de gaten
dat toerisme en recreatie een groei
markt en zijn. In werkgelegenheid
seffecten scoort dat hoog. Maar we
moeten het wel begeleiden. Wc
moeten een synthese vinden waar
onder het product optimaal wordt
gebruikt. Moeten natuurlijk tege
lijkertijd oppassen dat we niet te
ver gaan. De milieujongens waar
schuwen ons daar voor. Met die
mensen w il ik graag rond de tafel
gaan zitten en praten. In Brabant
heb ik dat ook gedaan. En we zijn
daar tot voor beide partijen aan
vaardbare compromissen geko
men. Je kunt namelijk ook de
toerist aan de hand nemen en hem
leiden langs plekken zonder dat hij
kwetsbare plekken aantast".
Vervolgt: "Als iedereen zegt in het
hoogseizoen zitten wë helemaal
vol. dan hoeft de VVV voor die pe
riode niets meer Ie doen. De vraag
is echter: is dat zo? Ik betwijfel
dat. We dienen dus, zoals gezegd,
samen met het bedrijfsleven te in
ventariseren en tegelijkertijd aan
de ondernemers te vragen: wat w il
je van ons. Dan pas gaan wë aan
de slag en zeggen: Kijk, dit en dat
is ons voorstel en dat is de prijs.
Gaan de individuele ondernemers
die zijn betrokken bij het voorstel
akkoord, dan pas gaan we met het
product op de markt". Adri Bon
tenbal noemt zichzelf 'van nature
optimist'. "Ik hanteer de
lijfspreuk: kan niet, kan niet. Hoe
meer oppositie ik krijg, hoe harder
ik ga lopen. Daardoor kreeg ik ver
trouwen in Tilburg. En als er daar
mensen waren die mijn plannen
niet zo zagen zitten, kreeg de VVV
altijd het voordeel van de twijfel.
Mijn knokken maakte indruk en
het had succes, maar we hadden
ook miskleunen. Daar werd echter
volwassen mee omgegaan; dus
nooit bij de pakken neerzitten. Het
is daarom enorm belangrijk dat we
hier goed overleg gaan creeeren
met het bedrijfsleven, de verschil
lende bedrijfstakken in de toeriste
nindustrie. We kunnen in zo'n
gestructureerd overleg van elkaar
leren en zaken ontdekken".
Adri Bontenbal dus nu aan het
VVV-rocr in Zeeland. Elf jaar leid
de hij de streek-VVV in Tilburg
'het hart van Brabant'. 'lnfor-
mail', het vaktijdschrift voor de
Nederlandse VVV noemde de ver
huizing van Bontenbal 'de VVV-
transfer van het jaar'. In Tilburg
kreeg hij het etiket van de 'meest
commerciële directeur van het bu
reau voor vreemdelingenverkeer'
in Nederland opgeplakt. Een etiket
trouwens dat hij zich met graagte
laat opspelden. De verwachting
toen dat hij wel een topfunctie in
het bedrijfsleven zou ambieren.
wuift hij van de hand. "Ik ben ner
gens anders geschikt voor",
schertste hij. En het feit dat de pro
vinciale VVV's een gouden toe
komst tegemoet gaan, sterkt hem
in de opvatting dat hij in Zeeland
gebeiteld zit. Niettemin blikt hij
met enige weemoed terug naar Bra
bant, waar hij de instelling onder
zijn hoede zag groeien van negen
naar 25 personeelsleden. Niette
min. In Zeeland behaalt de toe
ristenindustrie een jaaromzet van
om en nabij de een miljard. En hij
is er van overtuigd. "In Zeeland
ligt een gigantisch toeristisch pro
duct, dat in nauw overleg tussen
bedrijfsleven en overheid kan wor
den ontwikkeld....". En als we niet
samen de schouders er onder zet
ten, gaan we de boot missen.
