Oud volksgebruik nog
niet overal uitgestorven:
Kerstconcert Zeeuwse
Koorschool in Goes
Gremlins geprolongeerd
in Grand Theater Goes
Op 2e Kerstdag in de Magdalenakerk
Woensdag 19 december 1984
DE TECHNIEK
VARKENSBLAAS
OUDEJAARSDAG
HET RIETJE
"KLEIN ZIELTJE"
BEVORDERING
VERBODEN
ALLE MILIEUS
Verder verschillende kindermatinees
"Vrouwtje
mag ik 's
koenkelen?"
(van een onzer redacteuren)
's-HEERENHOEK/YERSEKE - Zo n dertig jaar geleden
was het nog algemeen gebruik: tussen Kerstmis en Nieuw
jaar ging de jeugd langs de deuren om te koenkelen.
Een beeld van het koenkelen, zoals dat in het verleden gebeurde. (De
afbeelding is van de hand van Rino Visser. Ze komt voor in het Zeeuws
Platenboek.
Copyright: Pitman bv Goes).
Met de koenkelpot (of: rommel
pot) onder de arm zwierven de
jongeren door hun dorp om al
zingend een paar centen of een
paar snoepjes in de wacht te
slepen.
In het algemeen vroegen de
jongelui, als er na het aanbellen
werd opengedaan, netjes aan
de bewoners, of ze mochten
koenkelen. Daarna zongen ze
hun liedje(s), zichzelf begelei
dend met de 'muziek' van de
koenkelpot.
's-Heerenhoek was daar een
uitzondering op: daar gooiden
de kinderen in vervlogen tijden
eigenhandig de voordeur van
een huis open en begonnen
dan ongevraagd te koenkelen.
In Yerseke is er in dat opzicht
altijd meer beleefdheid ge
weest. Het maakte daar voor de
kinderen geen verschil, of men
een ouder of bij een jonger ie
mand aanbelde. Ze vroegen al
tijd hetzelfde: "Vrouwtje (of:
vintje), mag ik 's koenkelen?".
Tegenwoordig is uiteraard
'vrouwtje/vintje' vervangen
door 'mevrouw/meneer'.
In vrijwel alle dorpen op Noord
en Zuid-Beveland is deze fol
kloristische traditie zachtkens
en voorgoed ingeslapen. Alleen
in Yerseke, zoals gezegd, be
staat ze nog. Daar gaan de kin
deren nog koenkelend langs de
deur, en wel op de morgen van
de Oudejaarsdag.
De kinderen maken de koen
kelpot in het algemeen zelf,
door een stuk plastic over een
conservenblik te spannen. In
het plastic is een rietje gesto
ken. Als je het rietje nat maakt
en met je hand op-en-neer-
gaande bewegingen langs het
rietje maakt, brengt dat een dof,
rommelend geluid voort, dat
resoneert in het blik.
Sommige kinderen in Yerseke
behoren tot een kleine groep
bevoorrechten, die nog in staat
is, een ouderwetse koenkelpot
te maken. Zij gebruiken voor de
bespanning van het Keulse
potje of van het conservenblik
geen plastic, maar een origine
le varkensblaas. Slager M.J. de
Waard (die zelf slacht) bewaart
dezer dagen de varkensblazen
voor zijn vaste klanten.
In Yerseke wordt de koenkel-
traditie vooral in ere gehouden
door kinderen, wier ouders
nauwe bindingen hebben met
een bepaald kerkgenootschap,
namelijk de gereformeerde ge
meente. In het algemeen is de
burgerij van het dorp blij ver
rast, dat de laatste twee jaar het
aantal koenkelende kinderen
op de Oudejaarsmorgen weer
toeneemt. Sinds de tweede
wereldoorlog was dat aantal
constant gedaald. Nu doen elk
jaar weer zo'n 100 kinderen
mee.
De Koenkelpot (ook genoemd
foenkelpot of rommelpot) was
in het verleden een bekend at
tribuut in grote delen van ons
land. Veelal werd er gekoen-
keld tussen Kerstmis en Nieuw
jaar. In 's-Heerenhoek gebeur
de het vroeger alleen op 31 de
cember overdag, in Yerseke
vandaag de dag (zoals gezegd)
uitsluitend op 31 december in
de morgenuren,
In sommige streken van Neder
land werd er tot Driekoningen
(6 januari) gekoenkeld, soms
ook op Vastenavond, in enkele
Twentse dorpen zelfs nog op
Vette Donderdag (d.i. de dag na
Aswoensdag).
Op Zuid-Beveland bestonden
vroeger twee verschillende
manieren om het rietje aan te
brengen. De ene manier was,
een klein gaatje te maken in de
varkensblaas en daar het rietje
doorheen te steken tot op de
bodem van het blik (of de
Keulse pot). De tweede manier
was, de varkensblaas intact te
laten. Dan werd het rietje en
kele centimeters diep in de
blaas gestoken en met een
touwtje vastgebonden. Pas
daarna werd de blaas gespan
nen over de koenkelpot.
De meest gevierde rietjes waren
rotanrietjes, die de kinderen
van 's-Heerenhoek vroeger
haalden bij Blinde Lau en de
kinderen van Yerseke bij Jan de
Mandemaeker.
De koenkeltraditie is rijk aan
liedjes. Een van de allerbe
kendste was 'Klein Zieltje'. Vrij
wel alle Zuidbevelandse kinde
ren beheersten de tekst van dat
lied:
Klein zieltje, klein zieltje
staat achter de deur
Klein zieltje, klein zieltje
waar treur je toch veur?
Ik zou er niet treuren,
maar 'k heb er geen lot:
Val dan op je knietjes
en bid dan tot God.
En bid dan tot God
met een groot fatsoen
Dan zal Hij den hemel
wel open doen
Het lied had nog een tweede
couplet. We zullen dat hier, in
het korte bestek van dit artikel,
niet vermelden, Beide couplet
ten werden ietwat langzaam en
slepend gezongen. Dan volgde
nog een derde coupletje in een
veel sneller tèmpo:
'k Heb al zo lank
mie de koenkelpot geloope,
'k Heb geen geld
om 'n broodje te koope.
Erreberrebie, erreberreba.
Geef me 'n centje,
dan za 'k; ne ga!
De laatste regels verschilden
van plaats tot plaats. Een van de
varianten ontlenen we aan het
Woordenboek ,der Zeeuwse
Dialecten:
Allebakkerie, allebakkerie
Gee m'n 'n centje
dan gae 'k vóbie
Het koenkelen in 's-
Heerenhoek had vroeger een
iets ander karakter dan in de
overige dorpen. Het was er een
meerdaags gebeuren, dat
overdag werd gepraktiseerd
door de schooljeugd tot 12 jaar.
Als je ouder was (zo tussen je
12e en 20e jaar), werd je 'be
vorderd'. Dan mocht je mee
doen aan het Oudejaarszingen.
Dat gebeurde 's avonds. De
kinderen verkleedden zich
daarvoor.
Het 's-Heerenhoekse koenke
len is op een ietwat merkwaar
dige manier aan zijn einde ge
komen. Direct verantwoordelijk
daarvoor was burgemeester
R.O.M. Waelpot, die van 1957
tot 1968 burgemeester van het
dorp was,
Hij vond het een ongehoorde
brutaliteit, dat de dorpsjeugd
op Oudejaarsdag zijn voordeur
zomaar opengooide en op de
stoep al zingend stond te
schooien om geld.
Hij heeft het een paar jaar aan
gezien. Toen, in 1960, liet hij in
de algemene politieverorde
ning vastleggen, dat het koen
kelen en het Oudejaarszingen
uitsluitend tussen 17 en 19 uur
mochten plaatsvinden. Maar
op dat tijdstip zat iedereen aan
tafel. Het betekende dan ook
vrijwel onmiddellijk de dood
steek voor het koenkelen in 's-
Heerenhoek
Overigens dient op deze plaats
ook een misverstand uit de weg
geruimd te worden. In veel ver
halen en boekwerken onder
meer in de vertellingen van de
's-Gravenpolderse onderwijzer
D.A. Poldermans (1877-1939),
wordt vaak de indruk gewekt,
dat het koenkelen vooral werd
bedreven door kinderen uit ar
me gezinnen. Dat is een ver
keerde voorstelling van zaken:
het koenkelen werd juist ge
daan door kinderen uit alle mi
lieus.
Tot slot nog enkele koenkel-
liedjes, die we weer ontlenen
aan het Woordenboek der
Zeeuwse Dialecten. Opmerke
lijk is het mengelmoesje van
dialect en 'Hollands'.
Liedje 1
't Nieuwe Jaer is zoete
't Verken ei vier voeten
Vier voeten en 'n staert
't Is gin 'alve cent mi waerd
Liedje 2:
Dubbeltje op de ptanke
'k Za j'er voe bedanken
'Ouw wat, geef wat
Kom men de jaer! w; wat
Liedje 3:
'k Zat in een schuitje
'k Gooide al mie 'n kluitje
Driemael, driemael, paar paar paar
Mergenochtend is 't nieuwejaar
Geraadpleegde literatuur:
Zeeuwse Encyclopedie
Div. encycl.: WP, Larousse,
Oosthoek
Woordenboek der Zeeuwse
Dialecten
Ned. Volkskunde, deel Z-H
en Zld.
Zuidbevelandsch Lief en
Leed, D.A. Poldermans
Verder dank aan:
dhr. Martens ('s-Heerenhoek),
dhr. Van Oosten (Yerseke).
Het Kerstconcert van de
Zeeuwse Koorschool is een
goede traditie. Voor de 30e
maal verzorgt de Koorschool
dit sfeervolle concert op Twee
de Kerstdag. Het begint 's mid
dags om half vier in de r.k.
Magdalenakerk te Goes.
Dit grote Kerstconcert valt aan
het einde van het jaar waarin de
Zeeuwse Koorschool het 6e
lustrum vierde.
Het jongenskoor is één van de
weinige koren dat door zijn
grote repertoire op zowel klas
sieke, kerkelijk als profane
koormuziek een unieke plaats
heeft verworven onder de Ne
derlandse jongenskoren.
Zo worden er jaarlijks meer dan
40 concerten verzorgd in bin
nen- en buitenland, waarbij
men optreedt zowel in concert
zalen van grote steden als in
dorpshuizen en bejaardencen
tra. Ook liefdadigheidsconcer
ten staan regelmatig op het
programma. Zo werd in -1983
nog een tiental concerten ver
zorgd in Engeland t.b.v. bloe
donderzoek bij leukemiepa-
tiënten en dit jaar werd onder
meer een tweetal concerten
t.b.v. Unicef gegeven, in okto
ber gevolgd door concerten in
Beieren. Naast de vele feest-
concerten en de opvoering van
een kleine opera, wil het koor in
dit jubileumjaar bijzondere
aandacht schenken aan het
grote Kerstconcert.
Het Kerstconcert te Goes omvat
werken van Carol, Sweelinck,
da Palestrina, Bach, Vaughan
Williams, Pearsell, Charpentier,
Franck, Reger, Gruber en
Schubert, alsmede Grego
riaanse zang. Enkele werken
worden gezongen door de klei
ne Koorschool, terwijl het con
cert wordt afgesloten met sa
menzang.
"Gremlins", de film die vorige
week in onder meer Grand
Theater Goes in Nederlandse
première ging, is ook met de
komende feestdagen in Goes te
zien. De belangstelling voor
deze film van Steven Spielberg,
die enigszins is te plaatsen op
de lijn van de veelbesproken
film E.T., is groot. En dat is wel
begrijpelijk. Want in Gremlins
krijgt de fantasie de vrije loop,
wezens die van 't ene moment
op 't andere van lieve diertjes
veranderen in monstertjes, zor
gen voor een aaneenschake
ling van pittige contrasten. Hu
mor speelt een belangrijke rol in
"Gremlins" en de eerste reac
ties die we peilden, lieten ons
weten dat vooral ook de jeugd
zich erg aangesproken voelt
door "Gremlins". Een film dus
voor de feestdagen en voor alle
leeftijden. En in Grand Theater
Goes kunt u het genoegen
hebben hem als éen van de
eersten in ons land te kunnen
gaan zien. Steven Spielberg en
Joe Dante bezorgen u er onge
twijfeld enkele plezierige uren
mee. En dan te bedenken, dat
ze eigenlijk aan een onmogelijk
project begonnen, toen ze be
sloten Gremlins te produceren.
Want nadat ze het script had
den gelezen, waren ze eigenlijk
tot de conclusie gekomen dat
het onmogelijk zou zijn het ver
haal te verwezenlijken, vanwe
ge de fantastische beelden en
situaties die erin waren opge
nomen. Academy Award-win-
naar Jerry Goldsmith compo
neerde de muziek voor "Grem
lins". Grand Theater Goes zal
overigens extra voorstellingen
gev^n tijdens de feestdagen,
naast de dagelijkse voorstelling
van Gremlins. In dat verband is
het van belang de advertentie
op pag. 1 van De Bevelander te
raadplegen, terwijl men boven
dien bij Grand Theater Goes
telefonisch evt. plaatsen kan
reserveren. Het vrijdagavond
programma van Grand Theater
Goes vermeldt om elf uur de
gebruikelijke porno-film.
Overigens zijn er tijdens de
Kerstvakantie ook verschillen
de speciale jeugdmatinees. Zo
draait op 2e Kerstdag 's mid
dags om twee uur in Grand
Goes "Billie Turf". Op zondag
30 december, eveneens aan
vang twee uur, wordt "Dik Trom
weet raad" vertoond. En op
Nieuwjaarsdag en op 2 januari
draait.'s middags om twee uur
de Wereldnatuurfondsfilm "De
Gouden Zeehond". Keuze vo
lop dus komende twee weken.
