Noodkreet voor
behoud St Paul's
Cathedral
Toni Boltini:
,Als ik een cent zie
liggen, raap ik 'm altijd op'
Kernthema in studie werkgroep:
Keus uit drie alternatieven
Middeleeuws
Spanningsveld
Winkelbestand
Wandelen
LONDENSE MIST
SCHOONMAAK
NUT
HANDWERK
ZIEK
STAPEL
GELD
E2 FAAM
DONDERDAG 22 APRIL 1971
Winkelcentrum in Middelburgse
innenstad verder versterken
MIDDELBURG Na jarenlange voorbereidende studie heeft de
commissie binnenstad drie alternatieve plannen dus drie ver
schillende keuzemogelijkheden voor het Middelburgse stads
centrum op tafel gelegd. Ofschoon onderling afwijkend hebben de
drie plannen precies hetzelfde doel: .integratie van het moderne
winkelen in de oude stad', met andere woorden de binnenstad
zodanig aan te passen dat het aantrekkelijk blijft ook voor het
moderne winkelbedrijf er te blijven of er zich te vestigen en, na
tuurlijk even belangrijk, voor de koper om in het centrum en niet
elders zijn inkopen te doen.
Het gevaar dat winkelbedrijven, voor
al ook grote, zich buiten liet centrum
en daardoor ook ten koste van dat
centrum vestigen, is niet denkbeel
dig. Dat leert de ontwikkeling in een
naburige gemeente. Burgemeester drs
P. Woiters maakte daarover in de
raadsvergadering van - jongstleden
maandag nog de opmerking dat het ge
meentebestuur een tegenstander is
van .afgedreven winkelcentra'.
De burgemeester onderstreepte maan
dag, hij deed dat ook vorige week
dinsdag bij de presentatie van de
plannen tijdens een speciale .inspraak-
voorlichtingsbijeenkomst' in het. stad
huis dat over de plannen nog geen
enkele beleidsbeslissing is gevallen.
Men gebruikt dan ook liever het
woord suggesties dan de aanduiding
.plannen' voor het studieresultaat van
de commissie.
De uitvoerige studie, gedetailleerd en
voor de leek bepaald niet al te
eenvoudig, zal in de komende tijd
in .handzamer formaat' in brede
kring worden verspreid. Tot de bre
de kring behoren natuurlijk op de
eerste plaats de belanghebbende on
dernemers, die van het midden- en
kleinbedrijf voorheen de .mid
denstand' genoemd en uiteraard
ook van het grootwinkelbedrijf.
Daarnaast zullen ook instellingen
als de provinciale planologische
dienst en het economische technolo
gisch instituut voor Zeeland, die
eerder eveneens studies maakten
over Middelburg als winkelstad, om
hun mening over de nu uitgewerkte
gedachten worden gevraagd. Het af
tasten van de meningen en zoveel
mogelijk spreiden van de informa
tie zal waarschijnlijk eerstdaags
uitmonden in een raadsdebat
waar PvdA-fractievoorzitter W. Don
trouwens al om heeft gevraagd
over dit voor de Zeeuv)se hoofdstad
zo ingrijpende onderwerp.
De .commissie binnenstad' is uit lou
ter deskundigen samengesteld. Voor
zitter is de architect ir H. Klarenbeek
en leden wethouder van openbare
werken W. Baars, verkeersdeskundige
G. Hoogeland, stedebouwkundige ir F.
Kuyken, stadsarchitect ir J. Snoey,
directeur van gemeentewerken ir C.
van Unen en architect D. Zuiderhoek.
Al in de aanvang van het rapport
wordt gesteld dat de uitbreiding van
de gemeente, die in de laatste jaren
in steeds-sneller tempo heeft plaatsge
vonden, hoger en andere eisen stelt
aan de structuur van de binnenstad.
Bij het nemen van beslissingen zal
vooral het verkeersvraagstuk, door
het karakter van de oude binnenstad,
zonder meer een hoofdrol, spelen.
Het Middelburgse centrum heeft nog
vrijwel onveranderd zijn middeleeuws
stadspatroon bewaard. Door de vooral
in de laatste jaren stormachtige groei
van het rijdend verkeer en doordat de
Middelburgse .vesten' op verschillende
plaatsen zijn te passeren ontstaat er
echter dikwijls een veel te grote ,be-
zoekersdruk' op de binnenstad. Het
rapport van de commissie die dit
probleem primair stelt, zegt dan dat
bij het zoeken naar een oplossing de
oude stad intact dient te blijven. Niet
alleen het stedebouwkundige karakter
maar ook het architectonische beeld
dient te worden bewaard.
De oude binnenstad moet intussen een
merkwaardige dubbelfunctie vervullen,
namelijk die van een aantrekkelijke
woonwijk (ook in de oudste gedeelten
zoals bijvoorbeeld in de Spanjaard-
straat) en die van een regionaal ver
zorgingscentrum. In het rapport
wordt er op gewezen dat dit regionale
koopcentrum de neiging zal vertonen
om zich vooral in het zuidwestelijke
deel van de binnenstad dus op de
eerste plaats het in uitvoering zijnde
Geereplan en omgeving te situeren.
De commissie ir Klarenbeek onder
streepte dat nog vorige week dinsdag
middenstand en grootwinkelbedrijf
zijn voorstander van zogenaamde
.spanningsvelden' in de binnenstad.
Daarmee wordt vooral bedoeld dat de
grootwinkelbedrijven, waarvan er vol
gens het rapport, nog enkele in het
centrum zouden moeten bijkomen zo
danig over de binnenstad zouden'moe
ten worden gespreid, dat er een ,trek'
van publiek tussen deze verschillende
polen ontstaat. Het tussenliggende
klein- en middenbedrijf is met een
dergelijke stroom koperspubliek na
tuurlijk alleen maar gediend. Om dit
heen en weer trekken van het publiek
mogelijk te maken is eerste noodzaak
dat tussen het nieuwe winkelgebied
van het plan Geere een verbinding tot
stand komt. Die verbindingsfunctie zal
op de eerste plaats zo kan men uit
de ontwerptekeningen opmaken
vervuld worden door een uitgebreid
voetgangersgebied dat, zeker voor het
automobiel, taboe is.
De aanleg van dit voetgangersgebied,
de Burg Promenade, is er al een
stukje werkelijkheid van, zou onge
twijfeld de meest ingrijpende maatre
gel in het stadsbeeld zijn.
De verbinding van de wandelwegen
tussen het plan Geere en het bestaan
de koopcentrum dus vooral Markt
en omgeving zou tot stand kunnen
worden gebracht via een doorbraak
van Plein '40 ter hoogte hoek
Zusterstraat naar de Markt. Dat
zou dan ook vrijwel de enige omvang
rijke sloop mogen zijn want, terug-
naar het. rapport: ,Wil de identiteit
van de binnenstad behouden blijven
dan moet. deze intact, worden gehou
den, dus is het moeilijk te accepteren
dat er gedeelten worden geamoveerd',
om plaats te maken voor nieuwe
(andere) activiteiten, vooral omdat
deze activiteiten een parkeeraccom
modatie vergen die nog vele malen
groter zou zijn dan de ruimte die
deze .nieuwkomers' zelf in beslag zou
den nemen.
Bij het uitwerken van de plannen
dient volgens de commissie daarom
voorop te staan, dat het .weefsel' van
de oude stad niet toelaat dat er grote
gaten in geknipt worden' op die plaat
sen waar het stadsbeeld nu nog intact
is. Gaten die in het stadsbeeld zijn
ontstaan of gemaakt, mogen daarom
niet groter worden gemaakt. De bin
nenstad dient integendeel juist te wor
den versterkt door het op zijn beurt
versterken van die activiteiten dus
onder meer het winkelbestand en an
dere verzorgende bedrijven, die reeds
in de binnenstad aanwezig zijn.
De drie opgestelde plannen zijn ge
makshalve aangeduid met respectieve
lijk de letters' A, B en C. Van deze
alternatieve mogelijkheden geeft de
werkgroep zelf aan plan C, dat in vijf
fasen uitgevoerd een vergroting van
de bedrijfsoppervlakte (dus voor win
kels enz), met 14.300 vierkante meter
en een toename van het aantal par
keerplaatsen met 1450 met zich mee
kan brengen.
De werkgroep heeft ook berekend, dat
de thans aanwezige bedrijfsoppervlak
te in de binnenstad (33.000 vierkante
meter) vooral vanwege de verwachte
bevolkingsgroei in 1985 moeten zijn
uitgebreid met 12.000 vierkante meter
en dientengevolge het daarbij beho
rende parkeerareaal met duizend par
keerplaatsen.
Ook uit deze laatste toevoeging blijkt
dat de commissie binnenstad een
open oog heeft voor de eisen van het
moderne verkeer. In de ontwerpen
zijn de parkeerpleinen, waarvan er
een deel trouwens al aanwezig zijn,
zoals de Markt, het Zusterplein enz.
in het hart en de onmiddellijke omge
ving van de oude stad geprojecteerd.
Aldus kan de autobestuurder en de
mede-inzittenden, die de binnenstad
Plein '40 biedt volgens de werkgroep
ruimte voor uitbreiding van het win
kelgebied. Van hetzelfde plein zou ook
een doorbraak kunnen plaatsvinden
ter hoogte van de Zusterstraat
naar de Markt. Aldus kan het bestaan
de winkelcentrum (Markt en omge
ving) een logische verbinding krijgen
met het nieuwe winkelgebied in het
plan-Geere.
willen bezoeken tot op hooguit en
kele honderden meters van de
plaats, winkel enz. waar men moet
zijn, geraken.
Dat stukje wandelen door het
voetgangersdomein zal dan al
leen maar een genoegen zijn, omdat
men in alle rust zonder kans ,over
de tenen' te worden gereden, door
.fraai geplaveide winkelstraten kan
lopen. Voor het gebruik van de
fiets zouden, aparte, aantrekkelijke
routes moeten worden geschapen.
Belangrijk onderdeel van de plannen
vormen natuurlijk ook de aan- en
afvoerwegen naar en van de binnen
stad, en juist de parkeerterreinen'.
Een ander belangrijk aspect, bij de
aanleg van het voetgangersgebied,
vormt natuurlijk de toegankelijkheid
voor het bedienend verkeer. Tenslotte
moeten de verschillende winkelbedrij
ven op gezette tijden bevoorraad kun
nen worden.
De wegen die daarvoor zijn .geschetst'
worden in het vakjargon van de ste
debouwkundigen wel als .lussen' aan
geduid. Ze hebben geen doorstroom
functie en zijn voor de gewone auto
mobilist, die de stad bezoekt dus
nauwelijks interessant.
De aan- en afvoerwegen zullen aan
sluiting moeten geven op .rondwegen'
die op hun beurt weer in verbinding-
staan met de concentrisch rond de
binnenstad gegroepeerde grote woon
wijken zoals Zuid, de Stromenwijk, de
Griffioen, Klarenbeek enz., terwijl ook
aansluiting wordt verkregen op wegen
naar omliggende gemeenten. Zoals ge
zegd gaat men er steeds vanuit dat de
binnenstad niet alleen fungeert als
verzorgingsgebied voor de inwoners
van de gemeente zelf maar ook voor
een wijde omgeving.
Hel minimumaantal inwoners dal
volgens het rapport van het koopcen
trum in de binnenstad gebruik zal
maken wordt voor de .regio Mid
delburg' voor 1985 geraamd op 70.000
en ,te zijner tijd' op 95.000. Voor 1970
werd uitgegaan van een cijfer van
45.000.
De werkgroep vergeet tenslotte
ook niet op te merken, dat de
binnenstad, ofschoon er nog wel
plaats is voor een paar groot
winkelbedrijven, reeds over ,rijk
gevarieerd en stedelijk interes
sant en aantrekkelijk' win
kelareaal beschikt, vooral dank
zij het feit dat Middelburg al
van oudsher koopcentrum is.
Lezer, als ge mijn monument wilt
zien, kijk dan om u heen, staat er op
het grafmonument van Christopher
Wren, de architect .van de St. Paul's
kathedraal, in de crypte van die kerk
te lezen.
Volgens de noodkreet, uitgezonden
door het comité voor het behoud van
de St. Paul's, staat dit monument
echter zo goed als op instorten. ,Als
we er niet snel wat aan doen, zal de
kathedraal tenslotte niet meer zijn
dan een historische ruïne', zei Sir
Peter Studd, president van het comité
en burgemeester van Londen. Om de
St. Paul's die bij zijn constructie in
1710 736.752 pond (plm 7,5 min gulden)
heeft gekost, grondig te restaureren,
is 3 min pond (25 min gulden) nodig.
De St. Paul's cathedral op de Ludgate
Hill is de grootste kerk van Londen
en het geestelijk centrum van de city.
Het is de vijfde kerk die er sinds 604
op die plaats heeft gestaan. Zijn laat
ste voorganger verbrandde in 1666 en
negen jaar daarna begon Christopher
Wren al aan het huidige bouwwerk,
waarvan de enorme koepel, die eigen
lijk bestaat uit twee koepels boven
elkaar (een van steen en daar boven
een van hout, bedekt met lood), op
die van Rome na de grootste van de
wereld is.
De kathedraal was gedurende de laat
ste oorlog door tw.ee bommen bescha
digd. De schade is toen hersteld,
waarbij nog enkele zwakke plekken
werden ontdekt, die toen ook ver
sterkt zijn. Maar hoe erg het wel met
het bouwwerk gesteld was, merkte
men pas tijdens de grote schoon
maakbeurt in de jaren 1966-1967.
Iedereen weet van de smerige mist
waar Londen jarenlang onder te lij
den heeft gehad. Men sprak hier over
snertmist, waarmee inderdaad een
mist zo groen en dik als erwtensoep
werd bedoeld. Die mist bestaat niet
meer, want een tiental jaren geleden
werd in Londen en enkele andere
Engelse districten een wet uitgevaar
digd, die het stoken van rook ontwik
kelende vuren verbood. Voor de En
gelsen betekende dat een pijnlijk af
scheid van hun zo geliefde open haar
den en voor fabrikanten van elektri
sche imitatie-open haarden brak een
gouden tijd aan, maar het resultaat
was, dat Londen zijn vuile mist kwijt
was. Het verbod geldt ook voor de
industrie, die uitsluitend van rookont-
wikkelingsvrije brandstoffen gebruik
mag maken.
Toen deze stadsvervuilende invloed
verdwenen was, ging men er in navol
ging van Parijs toe over een aantal
publieke gebouwen schoon te maken,
met Aanvankelijk evenveel pro's en
contra's als bij ons het schoonmaken
van ,De nachtwacht', maar tenslotte
met toch wel vrijwel ieders instem
ming met het resultaat. Maar toen de
St. Paul's zijn schoonmaakbeurt
kreeg, ontdekte men ten eerste een
aantal fouten en slordigheden, ge
maakt bij zijn oorspronkelijke bouw
en tevens een groot aantal barsten en
verzakkingen ten gevolge van erosie,
trillingen van het verkeer, zowel bo
ven als onder de grond, aanleg van
riolen en tunnels voor de ondergrond
se, de reeds bovengenoemde bommen
en vuilinwerking enz. Nu doet men
een beroep op iedereen die maar
helpen wil, zowel instellingen als indi
viduen, om toch magr vooral geld bij
elkaar te brengen om het bouwwerk
te herstellen.
SCHADETENTOONSTELUNG
Achter in de enorme kerk heeft men
een tentoonstelling ingericht, die een
overzicht geeft van alle zwakke plek
ken, door middel van foto's, door
gebroken stenen en ander materiaal
dat al vervangen is en vooral door
een tachtig cm lang perspex model
van de kathedraal, waarop met rood
potlood alle beschadigingen zijn aan
getekend. Om maar enkele voorbeel
den te noemen: de wanden van het
dwarsschip aan de zuid-zijde zijn sinds
1933 anderhalve centimer uitgezakt en
de fronttorens aan de westkant wij
ken langzaam uiteen, zodat er al ge
sproken wordt van de scheve torens
van Londen.
3,50 PER MINUUT
Ook staat er op de tentoonstelling een
groot plakkaat, waarop wordt voorge-
In de dagen voor de grote première, wanneer de leden van het
circusorkest hun koper oppoetsen en de jongleur zijn maillot
klaar legt, braakt Toni Boltini met een gemiddelde van drie keer
per dag en leeft hij uitsluitend op koppen koffie. ,Het is allemaal
nervositeit. We hebben nu ook weer de hele nacht doorgewerkt.
Er is allemaal nieuw personeel dat ingewerkt moet worden, en
dat moet ik allemaal zelf doen. Die mensen weten nog niet hoe
het moet, je moet alles zelf voordoen. Straks is alles ingewerkt,
maar slaap ik nog niet. Af en toe ga ik vijf minuten languit op de
grond liggen, maar dan spring je toch weer op. Tot de première
voorbij is, dan heb ik twee dagen volledig de zenuwen en moet ik
echt naar bed. Dan krijg je de grote reactie, ik heb dat elk voor
jaar. In het najaar komt die zorg voor deze reizende onderne
ming, al die spanning valt in een keer weg, het is plotseling vre
selijk stil, en dan krijg ik opnieuw twee dagen de zenuwen'.
Toni Boltini (51) praat moe, hij
drinkt zelfs bij uitzondering pils ,want
misschien kikker je daarvan op.'
,De meeste mensen weten eigenlijk
helemaal niet wat voor vent ik eigen
lijk ben', had hij in de auto op weg
naar een restaurant gezegd. Toch heb
ben sommigen wel een beeld van de
circus-directeur. ,Pas maar op, het is
een grote boef', waarschuwde iemand,
die zijn twijfels had over het stunt
werk van de heer Boltini. Toni: ,Ik
merk wel eens dat journalisten op me
af komen met het plan: nou gaan we
die Boltini even lekker pakken. Ter
wijl ik zo open en eerlijk mogelijk
probeer te praten.'
Een interview met Toni Boltini, nu 25
jaar circusbaas, zal altijd wel blijven
uitlopen in een felle aanval op de
vermakelijkheidsbelasting, ,een vorm
van roof'. Maar om daar nu meteeen
al mee te beginnen, is wat al te
makkelijk. Daarom eerst de huidige
moeheid.
Toni Boltini: ,Ik heb er nooit aan
gedacht dat ik wel eens zou kunnen
afknappen. Ik zie nooit ergens tegen
op. Als iemand zegt.: ,Dat kan niet',
begin ik te lachen. Bij mij kan alles,
niks is me te gek. ook in het leven. Ik
ben nergens verwonderd meer over.
Eigenlijk jammer dat niet alle men
sen zo zijn, om me heen zie ik
massa's mensen die nog erg dom zijn,
dat is jammer, die mensen laten zich
veel wijs maken, die trappen overal
op een eerlijke manier in, die geloven
in kruidendokters. Je moet es nagaan
hoeveel mensen niet naar een dokter
gaan omdat ze in een natuurgenezer
geloven. Dat begrijp ik helemaal niet.'
,Als ik met iemand zakelijk praat,
doorzie ik hem meteen. Na twee
woorden weet ik wat hij wil, ik heb
hem meteen door. De romantiek ver
dwijnt zo wel een beetje uit het leven,
je ziet het leven direct in zijn werke
lijkheid. Je vraagt je af: heeft het nut
om te leven. Voor mij heeft dat
helemaal geen nut. Waarom leef je?
Het circus heeft nut omdat het veel
mensen gepaste ontspanning biedt.
Maar bekendheid zegt mij zelf wei
nig.'
.Churchill heeft de oorlog gewonnen,
Hitier heeft de oorlog verloren, maar
wat is het nut ervan geweest? Ze zijn
nu allebei dood, Churchill wat eervol
ler, maar wat heb je eraan?'
Je hebt voor je zelf een groot eerge
voel meegekregen: ik heb in m'n le
ven veel mensen benadeeld, maar
nooit bewust. Voor je eergevoel zou
je niet meer kunnen slapen als je
iemand bewust had benadeeld, ik zou
geen oog meer dicht doen.'
Toni Boltini schuift zijn pilsje ver
rekend dat iedere minuut gebruikt
voor herstelwerkzaamheden veertig-
nieuwe pennies kost (ƒ3,50), wat
neerkomt op 576 pond (5000 gulden)
per dag.
Een tekenend beeld van de situatie
geeft de werkman, die in beige man
chester pak regelmatig van de ene
kant naar de andere kant van de zo
nette kerk loopt, met, gedragen op de
ouderwetse manier, op zijn hoofd,
enkele marmeren tegels. Hij ver
dwijnt in een deur en wandelt even
later onverstoorbaar terug, waarna
hij opnieuw te voorschijn komt met
nieuwe tegels op zijn hoofd. Op zo'n
moment heb je natuurlijk net geen
camera bij je en als je dan naar de
opzichter wil gaan om te vragen of
die je misschien nu aan geschikte
foto's kan helpen, blijk je buiten de
kerk een geweldig stuk te moeten
omlopen, omdat men tussen het huis
van de opzichter en de kathedraal
bezig is met pneumatische boren,
hei-apparatuur en moderne transport
methodes een ondergrondse parkeer
garage te bouwen aan de voet van de
toch al zo wankele St. Paul's cathe-
draal.
weg en gaat toch maar weer over op
koffie. .Sommige journalisten zijn er
op uit om mijn persoon te diskwalifi
ceren, een paar affaires zijn als pure
rottigheid gebracht. Iemand die be
weert dat het allemaal vooraf in scè
ne was gezet toen die zangeres door
een beer werd gebeten, is een grove
leugenaar. In werkelijkheid is het zo
gegaan: allerlei artiesten traden in het
circus op, Ria Kuyken zou met beren
gaan werken. Nu heb ik zelf vaak met
beren opgetreden, ik had haar van te
voren gezegd dat ze niet met haar rug
naar een bepaalde beer toe moest
gaan staan. Ze deed het toch en die
beer bezorgde haar een klein wondje.
Een fotograaf, die er zijn zilveren
camera voor heeft gekregen, schoot
meteen zijn geweldige plaat, de Tele
graaf bracht het als een enorme aan
val.'
,Toch ben ik altijd wel weer blij met
dit soort publiciteit, want het trekt
mensen naar m'n circus. Die ontsnap
ping van een aap in Sneek was wel in
scène gezet samen met een televisie
ploeg. Het was de stunt, het beest is
trouwens nooit boven op een gebouw
geweest. Maar dit is allemaal niet zo
belangrijk. Belangrijker is het hele
uitbuitingssysteem van de gemeenten,
die enorme belastingen heffen onder
het mom dat ze het geld niet kunnen
missen. Het is gewoon roof.'
,Hebt u middelen om terug te roven?'
Toni Boltini: .Anders bestond ik niet
meer. Als een gemeente nu gaat zeg
gen: je hoeft geen pacht te betalen
maar wel vermakelijkheidsbelasting,
dan mogen ze die paar honderd gul
den wel houden. Het is het zelfde als
wanneer je aan iemand, die ligt te
verrekken, een suikerklontje geeft en
dan zegt: Ik heb toch wat voor hem
gedaan.'
.Vroeger was m'n droom om circus
directeur te worden, maar een
droom is het niet meer. Een nacht
merrie ook niet. Ik heb geen nacht
merries, want ik slaap niet meer. Ik
lig een paar uur te rollen en ga er
dan weer uit.'
,Je weet nooit van te voren wat je
allemaal nog kunt. Toen ik 45 was,
dacht ik: als ik vijftig ben, schei ik er
absoluut mee uit. Toen was ik altijd
al zo moe. Maar nu heb ik het idee
dat ik alleen uitschei als ik een handi
cap krijg of wanneer de zaak in
elkaar klapt. Als je jong bent denk je
dat je op je vijftigste een oude kerel
bent. Een mens wordt helemaal niet
oud, als hij maar vitaal is. Maar
slome mensen zullen altijd sloom blij
ven en zullen ook wel sloom eindi
gen.'
,En er is in Nederland momenteel een
overproduktie van slome mensen. Ar
beiders hebben het altijd over loons
verhoging. Maar die moeten ze niet
meer hebben. Op het moment dat de
s werkplaatsen meer gaan produceren,
zullen de produkten weer goedkoper
woi'den. En zo krijgen ze in feite een
grotere loonsverhoging dan ze nu vra
gen. Het zit 'm in de produktie.'
,Wij halen onze mensen nu al uit
Turkije, in Nederland kun je geen
mensen meer krijgen. Wij zijn hier
een overgesocialiseerd land. Bij het
minste of geringste kun je voorgeven
ziek te zijn en kun je zomaar naar
huis.'
.Ik heb een musicus gehad, die kreeg
in het voorjaar, aan het begin van liet
seizoen, iets aan zijn tanden, hij heeft
het gepresteerd om de hele zomer
orecies aan zijn aantal ziektedagen te
komen. Een week voor het einde van
iet seizoen was hij weer genezen en
zo kon hij de liele winter in de ww
lopen. Ik weet dat de Nederlandse
toonkunstenaars bond achter zo'n
man staat. Hij wordt in bescherming
genomen. Dat neemt niet weg dat ik
cijn gedrag als schofterig lieb betiteld.
Dit land gaat kapot door mensen die
niet werken. Anderen moeten dan
dubbel werken om de kost te verdie
nen voor die lanterfanters.'
Zelf heb ik altijd keihard gewerkt.
Soms had je het idee dat het in
elkaar zou klappen. Op een gegeven
moment zat je zo diep in de schuld,
dat je niet meer verder kon. Maar
dan komen er plotseling een stel ge
weldige uitschieters. Zo heb ik een
compleet lunapark geleverd aan Oost-
Duitsland, de hele winst is weer in
het circus gegaan. Zelf hoef ik niet
veel geld te hebben. Het is me hetzelf
de of ik een dubbeltje of honderddui
zend gulden op zak heb, als ik maar
geen schulden heb. Geld interesseert
me in zoverre dat het nodig is voor
het circus, om je personeel te betalen.
Ik heb wel 's paarden verkocht om
m'n mensen te kunnen betalen. Dat
was in de beroerde tijd.'
,Er zijn op een dag altijd wel honderd
dingen die ik nog moet doen. Ik
schrijf steeds op wat er nog moet
gebeuren, de hele stapel papiertjes
kijk ik de volgende dag dan weer na.
Aan het werk dat ik verzet zouden
eigenlijk een stuk of vijftien flinke
kerels ieder een eigen taak kunnen
hebben. Maar die kerels zijn er niet
meer.'
,Ik ga wel 's twee dagen weg, langer
niet, want dan moet je er meteen
weer bovenop zitten. Een circus is
een reizend dorp waarin iedere dag-
alles weer geïmproviseerd moet wor
den. Maar van die huis-, tuin- en
keukenziektegevallen heb ik er niet
bij. Vanmorgen kwam een jongen bij
me, hij kon moeilijk werken, zijn
vinger was open, een stukje hing
erbij. Ik heb die vinger bekeken, ik
dat stukje vel eraf getrokken en zei
toen: en nou aan het werk. Jodium
hoeft ook niet. Mijn vingers zijn aan
alle kanten verminkt geweest, ik weet
precies of je wel of niet kunt werken'.
.Buikpijn geloof ik niet: is luiheid. Ik
zeg dan meteen: jongen, het is hier
geen ziekenhuis, pak je koffertje
maar in en zie maar ergens te komen
waar je tijden in de ziektewet kunt
lopen. Dat soort, mensen gooi ik er in
het voorjaar meteen allemaal uit. An
deren zien dan dat ze zo nooit ziek
moeten zijn, als ze graag bij het
circus willen blijven'.
,Als iemand echt ziek is, heb ik dat
gauw in de gaten. Wat dat betreft had
ik dokter kunnen zijn. Maar een dok
ter kan geen briefje schrijven dat
iemand niet echt ziek is, dan wordt
hij aan alle kanten aangevallen. Maar
ik neem dat risico. Omdat ik zelf
hard werk, verlang ik dat van een
ander ook. Dat voel ik niet als autori
tair. Het werk moet gebeuren, klaar.
Als alles gebeurd is ben ik ook bereid
extra te betalen. Ik sta voor het
nuchtere feit dat elke middag om drie
uur drommen mensen voor de kassa
staan. Zij hebben er maling aan dat
Pietje pijn in zijn buik had of dat een
wagen is verzakt. Ze hebben betaald,
zij willen een voorstelling zien, daar
heb ik alleen maar rekening mee te
houden. Voor een buitenstaander kan
"at hard lijken'.
Vorige week heeft een artiest brand
gehad, zijn diertjes zijn verbrand, ka-
katoe dood. Hij treedt nu met een
zeer beperkt nummer op, maar toch
betaal ik hem zijn volledige gage, dat
is altijd onze gewoonte geweest.'
.Alle geld dat je in je circus stopt is
fijn. ,M'n beatzaal in Soesterberg zet
een miljoen om; gaat allemaal in liet
circus. Iedere cent waarmee je het
circus kunt verfraaien is gewoon fijn.
Ik heb nu een wagen gemaakt met
een tribune erop die hydraulisch uit
klapt. Een eigen vinding, kostte me
150.000 gulden. Iemand zou voor zo'n
bedrag zeven, acht huisjes kopen en
er een huurder inzetten. Dat doet
iemand die geld wil maken. Maar
ieder mens die meer geld heeft dan
hij nodig heeft, is een misdadiger.
Wat je over hebt moet je ten dienste
maken van de mensheid'.
Doet u dat ook?
,Met m'n circus bijvoorbeeld. Ondanks
dat ik er zo slecht heb voorgezeten
zijn er weinig mensen die zoveel heb
ben weggeven als ik. Ik neem ook
altijd lifters mee. Als ik ze voorbij
rij, ga ik terug, ik denk: je bent een
schoft als je ze niet meeneemt. Ik
informeer ook altijd of ze wel geld
hebben om verder te komen. Ik geef
ze dan een tientje of zo. Meestal hoor
je daar niks meer van. Vorig jaar heb
ik een liftende Mexicaan zeventig gul
den gegeven en die schreef later een
heel keurig briefje'. ,Ik heb zelf ge
noeg ellende gehad, ik heb alles ge
daan. Als ik nu een cent zie liggen,
raap ik die echt op. De waarde van
het geld zie ik wel'.
,Je moet uiterst zakelijk uitgekookt
zijn, wil je een circus behouden. Je
moet gebruik maken van alle wetten
zonder ze te ontduiken. Met m'n half
jaar lagere school ben ik compleet
jurist geworden. Je moet als circus
directeur een ding leren: niemand of
niets kan iets doen buiten de grond
wet. Als je daarvan uitgaat, kun je
toch nog heel wat doen binnen de
Nederlandse wetgeving. Daarom be
staan we nog'.
