Zondagsdiensten en Predikbeurten
A. J. BURGER
Over DIEREN
en MENSEN
Nleuu/s van het
SCHUTTERSHOF
Suikerpatiënten
Geschiedenis van de SCHUTTERSHOVEN
van D' EDELE BUSSE
Donderdag 4 december 1969
„DE FAAM"
Donderdag 4 december 1969
beschreven door J. S. HOEK
Gesprek tussen St. Nicoloas
en zijn zwarte Piet
Een volledig assortiment
dieet-artikeien
uit binnen-
en buitenland.
Medisch goedgekeurd,
met garantie der N.V.S.
Kies bewust
bij uw specialist;
hij heeft zoveel meer 1
CHOCOLATERIE
Korte Delft 5-7
Middelburg
volop parkeerruimte
ZONDAGSDIENST-
H.H. DOKTOREN
6 december:
Dr. REYERSE,
Seisweg 29,
Telefoon 01180-3456
7 december:
Dr. DOMINICUS,
Dam 55, Tel. 01180-2830.
DIERENARTSEN
6 en 7 december:
Dr. OLDENKAMP,
Meliskerke,
Telefoon 01186-287.
APOTHEKEN
Zaterdag 6 december tot
zaterdag 13 december:
W. K. HUMMELEN.
Markt 69, Middelburg.
TANDARTSEN
6 december:
G. H. VAN BERGEN
Lange Giststraat 37,
Telefoon 01180-2936,
Middelburg.
WIJKVERPLEEGSTERS:
6 en 7 december:
Zr. J. M. WAPENAAR,
Prinses Ma rijkeplein 5,
Middelburg,
Telefoon 01180-3533.
Iedere zondag geopend
Taxibedrijf v. Strien,
Pottenbakkerssingel 2,
Tel. 2158, Middelburg
"ALLE WERKZAAM
HEDEN BETREFFENDE
BEGRAFENISSEN
I. N. VERHULST
Telef. 01180-3802
Singelstraat 15, Middelburg
(des nachts 3312)
ZONDAG 7 DEC. 1969
HERVORMDE KERK
Nieuwe Kerk:
10 uur Ds. Brummel-
kamp, bed. H. Avondmaal
19 uur Ds. van Embden.
Oostkerk:
10.15 uur Ds. Rinkema.
Uitzending Gasthuis.
19 uur Ds. van dc Bank
te Ede.
Koorkerk:
10 uur Ds. van Santen,
m.m.v. Herv. kerkkoor.
Engelse Kerk:
10 uur Ds. Kronenburg,
Jeugdkerk.
Ontmoetingskerk:
10 uur Ds. Strating te
Goes.
19 uur Ds. Kronenburg,
m.m.v. Meisjeskoor
Souburg,
„Zuiderbaken":
10.15 uur Ds. van Emb
den, bed. H. Doop.
LUTHERSE
GEMEENTE
11 uur Dr. Bakker te
Middelburg.
WAALSE GEMEENTE
Geen dienst.
DOOPSGEZINDE KERK
10.30 uur Mej. Dr.
Bakker.
SINT LAURENS
HERVORMDE KERK
10 uur Ds. Ruys.
NW EN ST. JOOSLAND
Zendingszondag.
9.30 en 11.00 uur
Ds. Siderius.
ZEVENDE DAGS
ADVENTISTEN:
Zaterdag 8 november:
In Doopsgezinde Kerk.
10 uur Bijbelstudie.
11 uur
GEREF. KERK
Oostkerk:
9 uur Ds. Poppe te Se-
rooskerke.
Hofpleinkerk:
9.30 uur Ds. v. Benthem.
14.30 uur Ds. Feenstra,
em. pred. te Amstelveen.
17 uur Ds. de Boer.
Getuigeniskerk:
9.30 uur Ds. de Boer.
17 uur Ds. van Benthem.
„Zuiderbaken":
9 uur Ds. Feenstra.
em. pred. te Amstelveen.
17 uur Ds. Streefkerk.
GEREF. KERK
(Vrijgemaakt)
8.30 en 16.30 uur
Ds. Schelling.
CHR. GEREF. KERK
9.30 en 15.00 uur Ds. van
Amstel.
GEREF. GEMEENTE
9.30 uur Ds. Zijder veld.
14 uur Leesdienst.
18.30 uur Ds. Zijderveld.
GEREF. GEM. IN
NEDERLAND
Hoogstraat 29:
10, 14.30 en 19 uur
Leesdienst.
ROOMS KATH. KERK
PAROCHIEKERK
Zaterdagavond 19 uur
H. Mis.
Zondag 10, 12 en 19 uur
H. Mis.
„Zuiderbaken":
Zondag 11.30 uur H. Mis.
Stromen wijk:
8.30 uur H. Mis.
LEGER DES HEILS:
10 uur Samenkomst.
17 uur Openluchtsamen
komst.
17.30 uur Samenkomst
o.l.v. Majoor Dijkstra.
CANADA BEPERKT JACHT OP ZEEHONDEN
Aldus een uitvoerig bericht in de P.Z.C. van donder
dag 16 oct. j.l. Blijkens mededeling van de Canadese
Ambasade zal in 1970 de jacht op jonge zeehonden
aan de oostkust verboden worden.
Wat is het een prettige gedachte dit te weten, wette
lijk behoort het doodknuppelen aldaar dus tot het
verleden.
Dames en Heren leden, begunstigers van onze collecte,
collectanten enz., van de Zeeuwse vereniging tot
bescherming van dieren „Dieren in Nood" wist U dat
U door Uw geldelijke bijdrage ook hebt meegeholpen
aan dit succes.
Bovengenoemde vereniging is n.l. steunend lid van de
„World Federation for the protection of animals"
de wereld omvattende organisatie tot bescherming van
dieren.
Prettig voor ons te weten dat door internationale
samenwerking zo 'n mens onterende misstand hope
lijk ook daar tot het verleden zal horen.
We zijn er evenwel nog niet, nu is Noorwegen aan
de beurt voor de zeehonden, en andere landen voor
de vogels enz.
Daarom iedereen (en wie is dat niet) welke met het
lot der dieren is begaan, steune onze vereniging in
de strijd tegen de „Dieren in Nood".
Sint Nicolaas en zijn Hoofd-Piet namen een dezer
dagen in hun Nederlandse residentie de verlanglijstjes
door, die de Ophaal-Pieten de afgelopen dagen uit
schoenen, pantoffels, klompen enz. verzamelden. Onze
„Door het oog van de Lange Jan-Piet" luisterde aan
de schoorsteen van het bijkantoor van de Sint en
noteerde het volgende gesprek:
Sint: „Zeg Piet geef mij nu eens het verlanglijstje
van het gemeentebestuur van Middelburg".
Piet: „O, Sint het een zeer grote lijst zijn. Wel heel
erg netjes in viervoud getypt".
Sint: „Ja Piet de verlanglijst-ambtenaar gaat het wel
leren. En wat staat er allemaal op
Piet: „Mij even kijken. Punt 1. Een nieuwe
burgemeester. Ja. Maar Sint er staat nog wat
achter. Eerst mijn contactlens even roetvrij maken.
Ja nu zie ik het goed. Er staat .Voordat wens wordt
vervuld graag eerst zichtzending".
Sint: „Wat zeg je me daar mijn beste Piet Een
Reeds vóór 1480 bestonden er te Middelburg twee
schutterijen, die van St. Sebastiaan en die van St.
Joris, aan wie de bescherming van de stad was toe
vertrouwd.
Die beide schutterijen hadden toen reeds hun schutters
hoven binnen de stad; gebouwen met een hof. waarin
de doelen waren aangebracht waarop met de handboog
(St. Sebastiaan) en met de voetboog (St. Joris) werd
geschoten.
Met de groei van de middeleeuwse stad bestond er
behoefte aan een derde schuttersgilde, waartoe dan ook
in 1509 werd besloten.
Prins Karei (V) verleent op 25 mei 1515 - hij was op
23 mei 1515 met veel pracht en praal te Middelburg
ingehuldigd - „aan deken, beleeders en gemeene
gildebroeders van den handbusse te Middelburg, ten
getale van vijftig personen, die zich onlangs tot een
schutterij hebben vereenigd ter eere van der weer-
dighe moeder Gods van den zeven weeën en tot wel
vaart, eer zekerheid en fortificatie van de stad. dezelfde
vrijheden en privilegiën als zijn voorzaten weleer
hebben geschonken aan de schutters van den voetboog
en van de handboog binnen Middelburg". Het privilege
bestond o.m. uit straffeloosheid bij verwonding of dood
binnen de doelen, of bij het schieten van de papagaai,
dan wel door het springen van den bus of door toeval
veroorzaakt: het hof moest echter gelegen zijn buiten
de gemeene wegen, en de doelen ommuurd zijn.
Het hof van de nieuwe schutterij werd gevestigd aan
de zuidzijde van de Dam, die er toen wel anders
uitzag dan nu. De Noord-Zuiddampoort, gelegen onge
veer tegenover de huidige Ulo-school, overspande toen
nog de (oude) haven - het huidige dok. Aansluitend
op de Dampoorten begon daan ook de oude muur
om de stad. Deze muur vormde de grens van de toen
malige stadsbebouwing. De Noorddampoort gaf toe
gang tot de weg naar Arnemuiden. Door de Zuid
dampoort kwam men op een langwerpige strook grond
buiten de stadsmuur gelegen.
(Het terrein dat thans omsloten wordt door Dwars-
kaai, Rouaanse kaai en Kuiperspoort, was toen rondom
zichtzending Maar willen die lieve bestuurdertjes ingesloten door een gracht, op dat z.g. eiland lag
dan geen leuke verrassing Och, och Piet waar moet een schuur van Villiers. Die schuur heeft gefungeerd
dat toch heen? Waar blijven wij dan met het mooie, fis „eerste" kerkgebouw der hervormden van Middcl-
j „1 t burg waar op 7 september 1566 voor t eerst na de
kora er eens k,lken wat lk ,n m,'n schoent|e, beeldenstorm is gepreekt.)
vindt Dat lied kan toch alleen maar goed gezongen j
worden door verraste mensenkindertjes £)e plaats van het schuttershof aan de zuidzijde van
Weet je wat beste knecht, ik geef deze wens door aande Dam lag wel is waar buiten de gemene wegen -
mijn kleinste Pieterbaas in Den Haag. Die kan daar- zoals het octrooi van de magistraat bepaalde - doch
toch nog binnen de veiligheid van de stadsmuur en
poorten.
Om de tuin, waarin de doelen waren aangebracht,
buitenom het hofgebouw te kunnen bereiken lag het
hofgebouw aan een gang, dat het Schuttershof of
Busschuttersstraatje werd genoemd. Het huidige
Schuddebeursstraatje is kennelijk het overblijfsel daar
van. Op kaarten uit de 19e eeuw staat het aangeduid
i resp. als Schuddebusstraatje, later weer als Schudde-
over
met de Piet van
dan misschien eens praten
binnenlandse aangelegenheden.
Het volgende punt Piet".
Piet: „Een schone sta d".
Sint: „Wat kunnen wij daaraan doen Piet
Piet: „Ik een heel goed idee hebben Sint. U vertellen
aan alle kinderen en grote mensen van Middelburg.
i dat wanneer zij de straten netjes houden, zij volgend visstraatje en daarna weer, vervormd, tot het niets
j jaar mogen zwemmen in overdekt zwembad". j zeggende Schuddebeursstraatje. Uit historische over-
1 wegingen moet dat straatje m.i. weer met de oude naam
voorzitter van de gemeenteraad
Inspectie: Trompstraat 28.
Sekretariaafc SeUbolwesk
Mlddettme»
14.
Sint: „Een uitstekend plan Piet. Dat zullen wij gaan
doen.
Volgende punt".
Piet: „U lijkt- wel
Sint".
Sint: ha ha.
Piet: „Winkels in Dauwendaele".
Sint: „Dauwendaele? Wat is dat Piet".
Piet: „O Sint, ik merken u kan de snelle groei van
Middelburg niet meer bijhouden. Het is u vergeven
Sint. U wordt immers al 993 jaar. Dauwendaele is
een hééééééle nieuwe wijk. Daar wonen al 1200
mensen. Als u door de Stationstraat gaat dan over
smal brugje en over hoog brugje dan bent u er al".
Sint: (een beetje ongeduldig) „Nou wat hebben die
brugjes te maken met die winkels
Piet: „Wanneer Sint even rustig blijven dan zal ik
hem dat vertellen. In Dauwendaele is nog niet één
winkeltje. Alleen maar banken voor geld".
Sint: „En wordt daaraan dan niets gedaan
Piet: „Ja Sint er wordt heel veel aan gedaan. Toen
ik laatst over de daken van het stadhuis wandelde -
een heel fijn dakje Sint- hoorde ik zeggen, dat in
Dauwendaele nu gauw een tijdelijke supermarkt van
de Coöp. zal komen. Mijn luisteroor hoorde ook nog,
dat half 1970 begonnen zal worden met het bouwen
van een heel mooi winkelcentrum. Dat komt bij de
Vrijlandstraat aan de kant van het Station en onge
veer tegenover het mooie Dauwendaelsewegje".
Sint: „Fijn Piet, dat je zo goed geluisterd hebt.
Zijn er nog meer wensen T'
Piet: „O Sint nog wel honderdvijfendertig".
Sint: 't Is nu welletjes hoor. Je weet Piet, dat wie
zo erg veel vraagt he".
Geef me nu het verlanglijstje van Vlissingen maar eens".
Voor de donkere decembermaand zijn er enkele pret
tige activiteiten voor mensen-op-leeftijd georganiseerd:
City-filmmiddag, maandagmiddag, 8 december om half 3
met medewerking van de directie van het City-theater
de prachtige film (kleuren) van de operette van Johann
Strauss „DIE FLEDERMAUS". Kaarten slechts 0.75
in dienstencentrum verkrijgbaar.
Advent-bijeenkomst, vrijdagmiddag, 12 december, half 3
een stemmige middag U bereid door de dames ROEG-
HOLT en SCHELTENS - kerstliederen, declamatie,
zang. Geen kaarten nodig.
Kerstvieringen, woensdag- en donderdagmiddag, 17 en
18 december om half 5: samenzang, declamatie, ver
haal, koor en koffiemaaltijd. Kaarten ƒ1.bij de
cantine.
(De handenarbeidciub is verzet naar donderdag
morgen, 10 uur.)
Voor gezelligheid:
W&LKOM IN „HET SCHUTTERSHOF"
I „Busschuttersstraatje worden gesierd. Het hofgebouw j
aan de Dam Z.Z. is. in staat van verval, tot heden
bewaard gebleven en prijkt nog met het wapen van j
de schutterij in de voorgevel. De huidige eigenaar is j
reeds lang bezig het pand aan de achterzijde te restau
reren, maar aan de restauratie van de voorgevel dient
zeker niet minder prioriteit te worden verleend.
Meer dan andere schutterijen hadden de kolveniers
(naam afkomstig van het Franse woord Coleuvrine)
voor hun gevaarlijke oefeningen de ruimte nodig. Na
de aanleg van de nieuwe haven naar Welzinge en in
aansluiting daarop het ontstaan van de huidige kaaien
en het slopen van de oude stadsmuur ontstond een
uitleg van de stad aan die zijde waardoor het oude
kloveniershof te zeer werd ingekluisd en de aanwezig
heid daar niet zonder gevaar. Op het einde van de
16e eeuw gebruikten de schutters voor hun oefeningen
dan ook een ander stuk grond dat gelegen was tegen
en toegevoegd is aan het erf waarop eerst jaren daar
na hun nieuwe hofgebouw gebouwd zou worden. De
Ingang naar het doelenterrein was afgesloten door
een grote stenen poort die het jaartal 1594 droeg,
het jaar waarin de nieuwe grote uitleg met de aan
leg van wallen en muren waarvan het patroon we nu
nog kunnen zien in de loop van de bolwerken en
vesten. Helaas is de poort bij de huidige restauraties
niet hersteld.
De grond lag buiten de oude Langevielepoort recht
over de oude stadssingel (thans geheten Achter de
Houttuinen).
In 1607 schonk de stad aan de schutterij het aldaar
benodigde bouwterrein. De bouw van het nieuwe
hofgebouw kwam voor rekening van de schutterij.
De stad schonk als een bijdrage in de bouwkosten een
bedrag van 700 Pond Vlaams, uit te betalen naar
gelang de bouw vorderde. Bovendien zouden de bouw
materialen van stadswege zonder kosten ter plaatse
worden aangevoerd.
De bouw verliep niet vlot omdat de kosten tegen
vielen en de confrérie niet over voldoende middelen
beschikte. Het gebouw aan de Dam Z.Z. werd ver
kocht aan Guillaume van Haselaer en daarna, in 1642,
door de erfgenamen van Dionisius van Melbeke,
waarschijnlijk een erfopvolger van van Haselaar. een
gedeelte van het erf aan deken en beleders van het
Kuijpersgilde ten einde daarop een kuijpersgildekamer
te stichten.
Aangezien de schutters zijn begonnen te bouwen „tot
cieraad van de stad" werd door de Raad op 5 mei
1611 toegestaan de watergang komende van Domburg,
van stadswege te doen overwelven en de zuidzijde van
deze erve met een muur te doen „beheemen". De straat
naam Domburgsch Schuitvlot houdt de herinnering
levend aan deze toestand. Ook beloofde de magistraat
de schutterij, wegens het bouwen en oprichten van
„een cierlijcken Toren aan hun hofgebouw", te zullen
contenteren. De gevraagde lening bestond uit 600
pond Vlaams. Ook werd hun toegestaan drie of
vier honderd ponden Vlaams te lenen op hypotheek
en tevens het zilverwerk van de confrérie te verloten.
Ook werd op de confrérie druk uitgeoefend de con
tributie van de leden te verhogen. Immers in 1600 be
stond hun getal uit 78 man en in 1613 was dit aantal
gestegen tot 123. De leden betaalden toen vier gulden
aan jaarcontributie.
De bouw was in 1611 voltooid.
In 1735 werd de toren door de bliksem getroffen en
ernstig beschadigd. Het bleek dat de schutterij geen
geld had om de toren weder op te bouwen. Wel had
de confrérie een vordering op de stad wegens gedurende
vele jaren niet van de stad ontvangen redumptiegeld.
een vordering die tot 1735 was opgelopen tot £656-6-8
Vlaams-. De specificatie daarvan trof ik aan in het
Rijksarchief (portef. 5). Collectie Verheije van Enters.
De redumptie bedroeg 2 per jaar voor buskruit en
lood. De zaak werd geregeld door aan de schutterij
toe te staan de toren niet te herbouwen, waar tegen
over de confrérie moest afzien van haar vordering.
In 1709 werd de vijver die op het terrein aanwezig wat
gedempt en daarop verschillende kolfbanen aangelegd.
In 1723 is een nieuwe kamer gemaakt, achter de z.g.
zomerkamer, die waarschijnlijk een nieuw aangebouwd
stuk is geweest.
In 1774 werd onder de verwufde kelders een fraaie
sociëteit komer gebouwd uitziende op een mooie,
kostbare kolfbaan.
Ten behoeve van de eigenaars van naast liggende
huizen en erven werden nu en dan delen van het
terrein verkocht.
In de J8e eeuw werd de doelstelling van de con
frérie steeds meer omgebogen naar de sector vertier
en vermaak, waartoe ook behoorden onvoorstelbaar
uitgebreide maaltijden.
Hoewel Middelburg, van ouds prinsgezind, bestond
onder de bevolking toch ook een stroming van anti-
stadhoudersgezinden, verenigd in het genootschap
„Luctando emergentis", dat in 1785 was opgericht.
Ofschoon het reeds in 1786 werd ontbonden bleef het
feitelijk voortleven in het schuttershof van de Busse,
waar men met de oefeningen in de wapenhandel voort
ging, ook nadat het door de magistraat was verboden.
Het gebouw werd daarop door een opgewonden
menigte geplunderd en verwoesten daarna aan de
O.I. Compagnie verkocht en is het bij de intocht der
Fransen in 1795 voor het eerst tot militair hospitaal
ingericht. Na de opheffing van de O.I. Compagnie
kwam het gebouw in eigendom van het Rijk. Het
bleef tot na de tweede wereldoorlog in gebruik voor
militaire doeleinden. Door een ruiling tegen het terrein
waarop de kazerne in de Korte Noordstraat stond,
verkreeg de gemeente de Kloveniersdoelen in eigen
dom.
Het gebouw werd in onze tijd ook nog. gebruikt voor
het huisvesten van een kleuterklas, terwijl een judo
school er eveneens enige tijd onderdak vond.
Het gebouw was in het begin van de 20e eeuw der
mate verwaarloosd, dat. alle glorie van vroeger was
verdwenen. Het is toen in de jaren 1900-1910 ge
restaureerd. doch op minder solide wijze, waardoor
het de Duitse bezetting maar ternauwernood heeft
kunnen doorstaan. Een grondiger restauratie is thans
voltooid. Velen uit de burgerij hebben de gelegenheid
gehad en die aangegrepen om het in nieuwe schoonheid
te bezichtigen.
Het wachten is nu op een nieuwe waardige bestemming.
De ten laste van de gemeente komende exploitatiekosten
zijn dermate hoog (de restauratie kostte 1.430.000,
dat het uiterst moeilijk is die bestemming te vinden.
Het oorspronkelijke plan er een Deltamuseum in te
vestigen is door de weigering van het Rijk er een
Rijksmuseum van te maken en de exploitatiekosten
daarvan voor Rijksrekening te nemen van de baan.
In afwachting van de verdere restauratie van de
kantoorgebouwen van de Dienst van Gemeentewerken
is nu tijdelijk het hofgebouw in gebruik bij deze dienst.
I*
W" VN
Met de drukte van de decembermaand voor ogen. kan
ik me goed voorstellen dat de huisvrouw het prettig
vindt, wanneer ze kan beschikken over recepten die
makkelijk en snel zijn klaar te maken.
Daarom als voorloper van de Kerstrecepten enkele
suggesties, die zeker in de smaak zullen vallen.
VERBORGEN EIEREN
Recept voor 4 personen:
4 hard gekookte eieren
400 gram gehakt
Kruidenmelange no. 2
1 ei
paneermeel
frituurvet
Maak het gehakt aan met Kruidenmelange no. 2.
De hard gekookte eieren pellen.
Het gehakt in vier delen, er platte lapjes van vormen
en de eieren er goed inwikkelen.
Het el met één eetlepel water loskloppen, het gehakt
er doorheen halen. Daarna door de paneermeel wen
telen en vervolgens goudbruin bakken in het hete
frituurvet.
Serveer de verscholen eieren met:
droge rijst met kerriesaus,
doperwten en gemengde salade.
MOCCA ROOMBORSTPLAAT
Ingrediënten:
500 gram witte basterd suiker
1H dl. slagroom of koffieroom
1 eetlepel Nescafé
Los de Nescafé op in de slagroom en roer de basterd
suiker erdoor.
Breng het mengsel langzaam aan dc kook en laat het
=t 10 minuten zachtjes doorkoken.
De borstplaat kan men van het vuur halen, wanneer
de druppel die van de lepel valt een draad trekt.
De borstplaat van het vuur nemen, even goed door
roeren en uitschenken in de met water omgespoelde
borstplaatvormen.
Laat de borstplaat goed afkoelen en neem ze uit de
vorm,
Nora Winkel,
