BEDIENERS voor
GLASPERSMACHINES
FABRIEK
Visitekaartjes
Iz. A. LORIER
VAN DEN DRIEST
Gebr. VAN FRAASSEN ZN.
De Geschiedenis
van de Oostkerk
N.V. PR0V. ZEEUWSE
ELEKTRICITEITS
MAATSCHAPPIJ
Fa M.Griep&Zn
P.de Kam
Donderdag 4 september 1969
„DE FAAM'
Donderdag 4 september 1969
05*2
y™yHljaa
iÉilM
5500,—
3700,-
3400,—
2250,-
1950,—
1250,-
DE LELIE-
MAARTENSE
fa Hoge BIJVERDIENSTE
aangeboden voor iedereen, ook
thuiswerk. Inlichtingen: „Suc
ces", Postbus 21, Meerveld-
hoven (antwoordzegel 2 z 12
cent insluiten).
b9^a«ri
Naaimachinehandel
BOQAERT
a. enige ILT.S.'ers
b. een lLT.S*-er
Kwaliteit voor
een lagere prijs
dat is pas Reklame!
Littooij Olthoff
Sparla-Speciaalhuis
Joh. Vader
Bent II moe
fa Alleen bij 'T JANTJE
VAN ALLES vindt U die
uitgebreide sonering van de
nieuwste Match-box auto's,
vanaf ƒ1.20! Grote modellenj
Personenwagen 3.25, beton
molen ƒ3.85, tractor met aan
hanger 3.85, brandweerauto
5.ziekenauto 4501 Bij
aankoop van een Match-box
een boekje met de nieuwste
modellen gratis Korte Noord-
str. 11-15, M'burg, Tel. 3733.
fa Volledig betaalde vrije
tijdsbesteding:
Schildersbedrijf
0 Speciaalzaak ia
verf
Dat gaat wel snel
maar 't is
geen gezicht
fa Prima
sche gummiwaren,
nen enz. Prljskourant en gratis
proefmonster worden op aan
vraag franko toegezonden
„FATA". Postbus 93, Middel
burg.
lO AUTO
RIJLESSEN
,;DE CENTRALE'
VAN DEN DRIEST
fa WEERBESTENDIGfc
ZELFKLEVENDE letters
voor op auto's, etalageruiten
enz., vuor de „Doe het zeiver
Vraagt folder: J. VISSER.
Beekstraat 5, Obblcht (Zlb.
fa Kleine prijzen voor groot
speelgoed bij 'T JANTJE
VAN ALLES: Grote plastic
tractor met aanhangwagen
3.98, reuzen brandweerauto
2.25, traptractors ƒ14.50,
stevig houten hobbelpaard
16.50, rieten poppenwagens
vanaf 7.25 Ziet onze sor
tering Denkt om uw gratis
Zilverzegels I I Korte Noordstr.
11-15, M'burg. Tel. 3733.
10°/c
10°/o
Wij geven op al onze
artikelen
J. H. van Hoorn
10 °h 10°/«
net winkelmeisje
„Gerja'
middelburg - maisbaai 6 - postbus 1 - tel. 01180-6151
Lampvoeten voor electrische gloei- en gasontladingslampen - Metaalwaren
Vraagt wegens uitbreiding der werkzaamheden in de GLASPERSERIJ
die bereid zijn in 3-ploegendienst te werken volgens het volgend rooster:
morgendienst, maandag t/m
vrijdag
van
06.00
uur
tot
09.30
uur
van
10.00
uur
tot
14.00
uur
zaterdag
van
06.00
uur
tot
09.30
uur
van
10.00
uur
tot
13.15
uur
middagdienst, maandag t/m
vrijdag
van
14.00
uur
tot
18.00
uur
van
18.30
uur
tot
22.00
uur
zaterdag
van
13.15
uur
tot
17.00
uur
van
17.30
uur
tot
20.30
uur
nachtdienst, maandag t/m
vrijdag
van
22.00
uur
tot
02.00
uur
van
02.30
uur
tot
06.00
uur
Ervaring In de Metaalindustrie is niet vereist
Het bedrijf draagt zorg voor de opleiding.
Voor woningzoekenden wordt bemiddeling verleend.
U kunt zich persoonlijk, schriftelijk of telefonisch voor een nadere
afspraak richten tot
N.V. DE VITRITE FABRIEK
Afdeling Personeelszaken
Postbus 1, Middelburg
Tel. 01180-6151
Wij kunnen U bieden voor een prijs van:
DAF 65 DE LUXE, slechts 1100 km. gelopen, bouwjaar
1968. Nieuwprijs geheel compleet 6800,
DAF 33 DE LUXE, zeer weinig gelopen, bouwjaar 1967,
kleur lichtgroen.
DAF 33 DE LUXE met vouwdak, kleur donkergroen,
bouwjaar 1967.
VAUXHALL VICTOR 1964 met schuifdak, slechts 55000
km. gelopen. Deze wagen verkeert in uitstekende staat,
zowel motorisch als de carrosserie.
DAFFODIL DE LUXE, slechts 36000 km. gelopen, bouw
jaar 1965 in prima staat.
CITROEN AMI 6 met vouwdak, bouwjaar 1962.
Tevens bieden wij nog tegen speciale prijs aan, drie ge
heel nieuwe DAFS 33 en 44 model 1969; kleuren rood
en gebroken wit.
AUTOMOBIELBEDRIJF
Afd. verkoop: Pres. Rooseveltlaan 768, Vlissingen,
Telefoon (01184) 6679.
Vert. (01180) 7726 - (01184) 2068.
MIJNHEER1
WAT ZIJN ZE MOOI
Uw costuum volledig
chemisch gereinigd
en vormvast
voor maar ƒ5.50.
Klassewerk. - Zie etalage.
Tot woensdag 6 uur
gebracht - vrijdag klaar
wordt ook gehaald
en bezorgd.
Zaterdags tot 6 uur
geopend.
Uw klasse-stomerij
naast postkantoor, teL 3286
MEER DAN 30 JAAR
UW STOMER
VOOR UW DRUKWERK
LITTOOIJ OLTHOFF
Wij hebben alle NAAIBENODIGDHEDEN voor U.
Enorme collectie RITSSLUITINGEN.
MODERNE GESPEN en CEINTUURS
Prachtige SIERKNOPEN.
Bijzonder mooie SJAALS.
Onze collectie BAND is iets bijzonders.
Komt U eens vrijblijvend binnen kijken.
Lange Delft 59 - Middelburg - Telefoon 01180-2127
door Dr. C. A. van Swigchem
III.
PREEKKERK
Wij weten niet, in hoeverre de kerkelijke regering
bij het maken van de plannen invloed heeft kunnen
uitoefenen. Evenmin valt de vraag te beantwoorden
of het praktisch gebruik voor de eredienst bij de
keuze van de kerkvorm een rol heeft gespeeld.
In de Walcherse Arcadia laat Gargon Hillegonde
het volgende opmerken over de Oostkerk (haar
parochiekerk): ,,de ronde kerken bevatten de
meeste menschen, en verlenen onbelemmerder ge
hoor, als de lang uitgerekte, die aan een eind den
leeraar stellen, als moest hij gezien noch gehoord
worden". Er valt bij een „preekkerk" dan ook veel
te zeggen voor de gedaante van een ronde kerk
ruimte, waarin het gezicht niet wordt belemmerd
door kolommen. Daartegenover is als bezwaar op
gemerkt, dat bij de protestantse inrichting van een
koepelkerk het architectonisch middelpunt van de
plattegrond en de gerichtheid van de ruimte niet
corresponderen met het aandachtspunt voor de
godsdienstoefening, dat tegen één van de wanden
ligt, n.l. de preekstoel en de dooptuin.
BELASTING VOOR DE KERKBOUW
Staat nergens iets vast van inspraak van het kerk
bestuur op de bouw, des te meer blijkt ons van
de bemoeiingen van het stadsbestuur met de tot
standkoming. De voltooiing heeft overigens niet
alleen veel tijd in beslag genomen, maar zij ging
ook gepaard met enige commentaar en rumoer van
de burgerij vanwege het onregelmatig verloop en
de kosten. Er werd ten behoeve van de kerkbouw
een extra belasting ingesteld op de wijnen en de
bieren. In 1651 had het volk hier blijkbaar schoon
genoeg van. Immers, bij een oproer in dat jaar
vormde de gang van zaken bij de kerkstichting één
van de grieven. De overheid haalde bakzeil toen
beloofd werd, dat er een fonds gevormd zou worden
uit vrijwillige bijdragen van de burgerij. De be
lasting werd nu afgeschaft. Een paar jaar later
evenwel, in 1654, bleek de opbrengst van de
„liberale giften" zo gering, dat toch weer werd
teruggegrepen naar het oude beproefde middel:
de in 1651 afgeschafte impost werd opnieuw in
gevoerd.
KERKELIJKE GEMEENTE EN
BURGERLIJKE GEMEENTE
Uit alles blijkt, hoezeer destijds de bouw van de
Oostkerk een zaak is geweest van en voor de
stad als totale gemeenschap. Wij zouden dit mis
schien na de Reformatie niet meer in die mate
hebben verwacht. Toch is het evident. De gehele
bevolking heeft moeten offeren om het nodige geld
bijeen te krijgen. In alle zaken, de bouw betref
fende, besliste het stadsbestuur. Uit de rekeningen
blijkt, dat de stadsthesaurieren zich met allerlei
bijzonderheden zoals b.v. de kwaliteit en de prijs
van de bouwmaterialen, persoonlijk hebben be
moeid. Ook de naamgeving van het gebouw ge
beurde van stadswege.
Weliswaar verrees de kerk ten behoeve van de
Hervormde eredienst, en kwam zij als zodanig
direct ten goede aan de kerkelijke gemeente; zij
was echter tevens en in zeer belangrijke mate een
stadsmonument, een gebouw waarin het belang en
het aanzien van de stad en haar regeerders tot
uitdrukking werd gebracht. In dit verband ver
dient de overdaad aan cartouches (sierlijke om
lijstingen van een bepaald type uit de 16de en
17de eeuw) vermeld te worden, waarmee de kerk
op kwistige wijze voorzien werd om aan de wapen
schilden van de magistraten uit de diverse bouw
perioden plaats te bieden.
STAGNATIE BIJ DE BOUW
Het is, wij hebben er al op gezinspeeld, met de
bouw van de Oostkerk min of meer een lijdensweg
geworden. Aanvankelijk leek het alsof er geen
vuiltje aan de lucht was. De architect Barth. Drijf
hout maakte een ontwerp - met bijbehorende be
stekken - dat door zijn collega Pieter Post gunstig
werd beoordeeld en dat de goedkeuring kon weg
dragen van de Middelburgse heren. Er kan uit
voerig over gepraat zijn, want nadat in 1644 voor
het eerst over de nieuwe kerk was gehandeld werd
niet eerder dan september 1647 een aanvang ge
maakt met de fundering. Er is daarna zeer gron
dig geheid, een jaar lang. In september 1648 volgde
de eerste steenlegging. De zilveren troffel, toen ge
bruikt, is voorzien van een ingegraveerde afbeel
ding van de kerk, ongetwijfeld naar het houten
model en de tekeningen van Drijfhout en Post.
In het najaar van ditzelfde vredesjaar begon nu
het metselwerk van de opbouw. De uitvoering stond
onder opzicht van Middelburgse bouwkundigen in
stadsdienst. Pieter Tessink dient hier genoemd,
stadsmetselaar. Desalniettemin blijft naast dat van
de uitvoerders het aandeel van de eigenlijke ont
werper hoofdzaak, zeker wanneer het er om gaat
de opdrachtgevers te overtuigen als er belangrijke
beslissingen genomen moeten worden. Het schijnt,
dat enig overwicht van de architect in het geval
van de koepelkerk vereist was, omdat de Middel
burgse heren maar nauwelijks overtuigd waren, dat
deze vorm te prefereren was boven die van een
kruiskerk. Het overlijden van Drijfhout in juni
1649 is dan ook in de bouwgeschiedenis van de
Oostkerk een fatale gebeurtenis.
Uit het feit, dat zijn taak niet werd voortgezet
door P. Post mogen we afleiden, dat deze slechts
zijdelings bij het ontwerp betrokken is geweest. Hij
schijnt bovendien niet aan bod te zijn gekomen
toen twee Middelburgse regeerders in 1651 naar
Holland reisden om adviezen op te halen. Zij
wonnen die in te Amsterdam en in Leiden, en de
uitslag luidde: voortzetten van de bouw zoals die
begonnen was met wijziging op enkele onderdelen.
Aart van 's-Gravesande, architect te Leiden, komt
nu naar voren als de nieuwe man. Hij maakt een
gewijzigd ontwerp voor de verdere afbouw.
Spoedig hierna zat men in financiële moeilijkheden.
De vrijwillige bijdragen kwamen traag binnen en
de Engelse Oorlog stremde de welvaart. Een andere
tegenslag vormde het overlijden van Pieter Tessink.
Van 1652 tot 1655 heeft ten gevolge van een en
ander de bouw stil gelegen.
In 1655 werd zij met kracht hervat Tegelijk werd
toen. zoals hiervoor gezegd, de impost ten behoeve
van de kerkbouw opnieuw ingesteld. De stads
metselaar Thomas de Kok kreeg nu de dagelijkse
leiding, Aart van 's-Gravesande het architectonisch
toezicht. Laatstgenoemde zal zijn taak veel effec
tiever hebben kunnen uitvoeren nadat hij in 1657
verhuisd was van Leiden naar Middelburg, waar
hij de positie kreeg van stadstimmerman.
Helaas vormde het verbeterde toezicht nog geen
garantie voor onberispelijk werk. In 1659 bleek dat
er knoeiwerk was verricht. Pieter Post en Arent
Noorwits werden uit Holland ontboden om hun
oordeel te geven. Zij bevestigden dat een deel van
het verrichte steenhouwerswerk niet deugde, doch
adviseerden overigens tot voltooiing van het kerk
gebouw overeenkomstig de plannen. Thomas de
Kok werd ontslagen.
De positie van Van 's-Gravesande na deze
affaire is niet geheel duidelijk. Waarschijnlijk bleef
hij verbonden aan de verdere afbouw. Zijn dood,
begin 1662 veroorzaakte echter opnieuw een lege
plaats, omdat de bouwonderneming nu voor de
tweede maal van haar architect werd beroofd.
Na Van 's-Gravesande werd Louis Jolijt, de nieuwe
Middelburgse stadsbouwmeester, met de zaken van
de kerkbouw belast. Onder zijn opzicht werd de
kerk in 1666-1667 voltooid. Het moet voor alle be
trokken partijen een grote voldoening geweest zijn,
toen zij op 6 juli 1667 plechtig in gebruik kon wor
den genomen.
Een belangrijke, origineel en indrukwekkend kerk
gebouw was aan de Middelburgse monumenten
toegevoegd. Dit mocht dan ook wel zo zijn, gezien
de moeite en de kosten, die eraan waren besteed.
In totaal heeft de bouw omstreeks drie en een halve
ton gevergd. Er deden ook verhalen de ronde over
oneerlijke besteding van voor de kerkbouw be
stemde materialen en arbeidsuren ten behoeve van
particulieren. Omstreeks 1860 waren de geruchten
dienaangaande in Middelburg nog niet uitgestorven.
Kesteloo meen evenwel, dat uit de stadsrekeningen
de onjuistheid ervan blijkt.
(wordt vervolgd)
LITTÜOIJ OLTHOFF Spanjaardstr. 47. Middelburg.
TE MIDDELBURG
vraagt:
voor de nieuwbouw- en onderhouds-
afdeling van het elektrisch gedeelte
der Centrale Zeeland te Vlissingen;
voor de afdeling meterijkdienst op haar
hoofdkantoor te Middelburg.
Enige praktijkervaring strekt tot aan
beveling.
Militaire dienstplicht moet zijn vervuld of
men dient daarvan te zijn vrijgesteld.
Schriftelijke sollicitaties te richten tot de afdeling
Personeelszaken, Hoofdkantoor Middelburg.
2 kuipjes REM3A goud 89 ct.
2 kuipjes DESSA 94 ct.
FRISDRANKEN
1 fl. Coca-Cola voor 59 ct. (de echte)
1 fl. Fanta voor 59 ct.
2 fl. Raak Sinas voor 1.47 (literfles)
2 fl. Raak-Up voor 1.17 (literfles)
2 fl. Rivella voor 1.29 (suikervrij)
EN THUISGEBRACHT DOOR
UW MELKMAN
Spanjaardstraat 47
Middelburg
Voor een Sparta fiets
Voor een Spartamatic
Voor een Sparta Sport
Voor een Sparta
Grand Sport
slaagt U het beste bij:
Noordpoortstraat 5-6-7,
Tel. 4236 - Middelburg
Uw adres voor betere
service en garantie
Maakte U al kennis met
ons bladdervrij 2-lagen
verfsysteem
voor buitenverfwerk
Eenmalig onderhoud
om de 4 jaar.
Zeer geschikt voor
kollektief werk.
Vrijblijvend inlichtingen.
SCHILDERSBEDRIJF
Veerse Singel 176,
Middelburg,
Tel. 01180-3251
MENSEN ONDERVRAGEN
VOOR OPINI- EN MARKT
ONDERZOEK ALS INTER-
VIEWER VOOR HET
NIPO. Het NIPO zoekt man
nelijke en vrouwelijke mede
werkers om regelmatig (vaak
op maandagAVON'~ vraag
gesprekken te houden op door
het Instituut aangewezen adres
sen. Vergoeding op basis van
gewerkte uren. Minimum leef
tijd: 20 jaar. Heeft U er be
langstelling voor, schrijf dan
aan: NIPO, t.a.v. de Heer
A. J. M. Baars, Barentszplein
7, Amsterdam-3.
Echt suède en echt
nappa lederen mantels,
kort of lang.
Gravenstraat (hoek)
Zie etalage Zusterstraat
MIDDELBURG
glas - behang - zonwering
HOOGSTRAAT 25-27
TELEFOON 30 95
MIDDELBURG
Voelt U zich jaren ouder?
MARCHAL
RIMPELCORRECTOR gelijk,
doet uw rimpels en lijnen
onmiddellijk verdwijnen. Dit
schoonheids-effect duurt 8
uur lang. Prijs per flesje
(voldoende voor maanden)
slechts 9.25.
Parfumerie „MODERN"
Gravenstraat 8, Middelburg
Telefoon 3408
maar een sterke en toch
lichte fiets, voor plezierig
dagelijks gebruik, b.v. met
erugtraprem,
helemaal compleet 155.
Ook met kabelknijpremmen,
met of zonder versnellingen,
keuze volop.
Betaling desgewenst in 6,
12, 18 mnd. termijnen mo-
Voor BETERE KAAS
SOORTEN naar
L. MARINISSEN,
WAGENAARSTRAAT 13-13
MIDDELBURG
M'burg UutgsvM» 08
De enige
WITTE POMP
in 't centrum van
Middelburg, met alle
soorten benzine
vindt U bij firma
J. v. MOOLENBROEK
Seg eersstraat 12
Tel. 2192, Middelburg
kwaliteit hyglëni-
handschoe-
VERVOLG- EN LOSSE'LESSEN
f 7.50 FONKELNIEUWE V.W.'s
VOOR GESLAAGDE LEERLINGEN
ANTI-SLIPCURSUS TEGEN SPECI
AAL TARIEF
ST. PIETERSTRAAT 1
MIDDELBURG TEL. 40 29
DE GROOTSTE COMBINATIE
VAN AUTORIISCHOOLHOUDERS
IN'NEDERLAND
Gravenstr. 18, Middelburg
10 korting
uitgezonderd Gero en trouwringen.
HORLOGER - JUWELIER
Paspoortstraat 29, Souburg» Tel 1293
L.Noordstr.6 Tel. 2443
Middelburg
Gevraagd
Leeftijd 15 of 16 Jaar.
Korte Delft 3» MlddeJtwsi
XeJ» 01180-4720