Winters Goeree-Overflakkee
De oorlogswinters
EIUVtlDEtl-niELWS
^■fWfifm''rw.
IJsgang
Zware sneeuwval
De Stadse ijsberg
PAGINA 7
VRIJDAG 11 FEBRUARI 2011
De winter van 1940 is er
ook weer zo één waarbij
enkele kouderecords
sneuvelen. Zo is januari
de koudste januari van
de twintigste eeuw. In De
Bilt worden deze maand
22 vorstdagen geteld en
de hoogste temperatuur
van de maand is slechts 3
graden. Ook in februari is
het bar koud. Anderhalve
maand regeert Koning
Winter over Nederland.
Het is niet alleen de
vorst, maar ook de vele
sneeuwval waardoor de
winter van 1940 het pre-
dicaat zeer streng ver
dient. Een paar maanden
later wordt Nederland
betrokken bij de Tweede
Wereldoorlog. In de oor
logsjaren zou Koning
Winter terugkeren. Zeker
de winter van 1941-1942
is bijzonder streng.
Door: Jan Both - streekarchivaris
Schaatsen, hier en in
Friesland
Begin januari 1940_>worclt
op verschillende plaats'fen
op het eiland gesclraatst.
Rijwielhancieï 1). Hoek
uil Ouddorp adverteert
in Eilanden Nieuws van 6
januari:
prima stalen
schaatsen 11. 1,50
houten bootjes
niel tuig fl. 6,00
stalen kunstschaatsen
van 'Nooilgedacht'
zijn de beste 11. 4,00
nikkelen
kunstschaatsen
'Nooilgedacht' 11. 6,00
ooiwarniers 25 cent
liandkappen 75 cent
De ijsclubs hebben het
druk niel hel organiseren
van vvedslrijden. Zo wordt
/aterdagavond 1 '3 janu
ari de ijsbaan 'de Spui' te
Oude-Tonge door lampen
verlicht. Dit trekt veel
belangstelling. Honderden
schaatslielhebbers bevolken
de ijsbaan. De schaatsliel-
hebiiers kuinien deze win-
lers hun hart ophalen.
Op 'M) januari wordt er een
EHsledentochl gereden.
De 44-jarige Iman Mos
selman uit Sommelsdijk
is één van de deelnemers.
Hel Eilanden Nieuws van
.'5 februari meldt met trots:
"I.A. Mosselman, wonende
aan de Dorpsweg, heelt 11.
dinsdag deelgenomen aan
de EHstedentocht. Hij zag
zijn streven om deze tocht
lot een goed einde ie bren
gen met succes bekroond.
's Morgens 5 uur werd
in Leeuwarden afgere
den, terwijl hij 's avonds
omstreeks 17.45 uur daar
weer arriveerde. De heer
Mosselman heeft met
deze prestatie een staakje
geloond van een ontzet
tend uithoudingsvermogen
en opnieuw bewezen een
uitstekend schaatser te
zijn. Aangenomen mag wel
worden dat hij tot de eerste
25 behoorde clie te Leeu
warden na dé volbrachten
tocht aankwamen. Gezien
hel feit dal Mosselman hier
niet heeft kunnen trainen
en in alle stilte aan de tocht
heeft deelgenomen mag
wel gezegd worden: "Hulde
aan den kranigen rijder'.
Mosselman heeft de .schaat-
senrijders-eer niet alleen
van Sommelsdijk maar van
geheel Goeree en Overllak-
kee hoog gehouden! Nog
maals: Hulde!" De prestalie
van Mosselman is er zeker
één van formaat, want deze
Elfstedentocht kan gere
kend worden lol één van
de zwaarste uil de geschie
denis van dit schaalseve-
nemeni. Hel vriest die dag
streng en er waait een har
de oostenwind. Bovendien
gaat het in de loop van de
middag sneeuwen. Van de
683 wedstrijdrijders halen
er 93 Leeuwarden, van de
2.716 toerrijders kunnen
er niel meer dan 27 een
kruisje ophalen.
Begin januari moet de
Menheerse bool (Middel-
harnis-Rotlerdam) ten
gevolge van de ijsgang
op hel Haringvliet en hel
Spui de route verleggen
door het Voorns Kanaal.
Al snel moet de boot haar
dienst staken. Datzelfde
geldt voor het veer Den
Bonmiel-Numansdorp. De
tweede week van januari
is er veel ijs op de waters
rond hel eiland. Hel
merendeel van de scheep
vaart is gestremd of gaat
met veel moeilijkheden
gepaard. Op het Haring
vliet kan alleen overdag en
dan uitermate moeilijk het
verkeer gaande worden
gehouden. De tramboot
op de veerdienst Mid-
delharnis-Hellevoetsluis
vaart nog enkele malen
per dag, maar de uren van
aankomst en vertrek zijn
heel willekeurig. Hel is
zo ongeveer precies als in
de winter van 1929, soms
open plekken in de rivier,
maar vaak ook grote schol
len drijlijs, waar men niel
dooi weet te komen en af
en toe in blijft vastzitten.
l^e veerboten worden geas
sisteerd door sleepboten
van de RTM, die tevens
dienst doen als ijsbrekers.
Om het eiland niel geheel
in een isolement te laten
vervallen, worden pogin
gen ondernomen om des
noods weer een vliegdienst
op te starten op hel vlieg
veld Kraaijenisse te Dirks-
land. Nu heeft het eiland
wel een eigen ziekenhuis,
zodat het ziekenvervoer
naar 'de overkant' alleen
in zeer uitzonderlijke
gevallen nog nodig zal
zijn. Wal dat betreft is de
situatie anders dan die in
de winter van 1929, waar
bij enkele patiënten per
vliegtuig naar Rotterdam
zijn overgevlogen. Ingeval
hel eiland geheel wordt
afgesloten van de buiten
wereld heeft Defensie - hel
is mobilisatie - ontheffing
verleend om voor de ver
voer van post en in nood
gevallen gebruik te malen
van de Fokker F74A van de
KLM.
y!^,isi;iimnf^^-^,
wtmiilitmiaÉissaKi^éBË^is^in^^
"'"■irw.'raiÉHEw*»^*ciüó«i«K»Sfi«o
affiSs;
De ijsberg van Stad.
Niel alleen de veerboten
hebben met de ijsgang te
maken. Zo ligt het vervoer
van uien praktisch stil.
Donderdag 11 februari
raakt een lege uienboot
komende vanuit de rich
ting Numansdorp in het ijs
vast. Een RTM-sleepboot
biedt hulp om het vaar
tuig binnen te brengen. Te
Hellevoetsluis ligt dan al
enige dagen een geladen
uienboot Ie wachten om
door hel Voorns Kanaal
te varen. Vanwege de mij
nenvelden in het Goereese
Gat is het verboden langs
die kant zee te kiezen.
Zodoende moet worden
gevaren door het Voorns
Kanaal of door de Kil,
maar dal is door het vele
ijs bijna niel Ie doen. De
Flakkeese landbouwers
hebben in het algemeen
hun uien goed verzorgd.
Wanneer overdag wordt
gestaan, ondervinden de
uien geen hinder van de
vorst, zodat de handel kan
doorgaan. Men zit echter
met de vervoersmoeilijkhe-
den. De beste mogelijkheid
voor het vervoer van uien
is de veerdienst Sluishaven-
Dintelsas, die nog wel in de
vaart is. Maandag 15 janu
ari heeft de correspondent
van Eilanden Nieuws een
trip meegemaakt met dit
veer: "Een lange file van
vrachtwagens, geladen met
uien bestemd voor Rot
terdam, alsmede personen
wagens stonden te wachten
om naar de Brabantse wal
te worden overgezet. De
veerboot voer af en aan,
zoveel mogelijk vrachtwa
gens werden er op gestuwd
waarna de boot direct naar
de overzijde vertrok. Ter
wijl aan de andere zijde
van het eiland (Middelhar-
nis-Hellevoetsluis) de veer
boten mei veel moeite heen
en weer varen, gaat hier de
dienst ongestoord voort.
Wij hebben de vaarroute
meegemaakt en kwamen
daarbij lot de conclusie, dat
het traject in de gewone
tijd werd afgelegd, daar er
hoegenaamd geen ijs op
de rivier was. Ook met de
strenge vorst van 1929 was
er op deze route minder
ijs dan op het Haringvliet.
Het scheen dan ook, dat
alle vrachtwagens op Flak-
kee waren gerequireerd
om langs deze zijde de
landbouwproducten te
spuien. De uienbootjes zit
ten nog vast, de RTM vaart
matig, zodat dit momenteel
de enige frequente overzet-
cliensl is, die Flakkee en de
landbouw vooruit helpt."
Reeds 12.00 uur 's nachts
staan hier de auto's in de
rij om 's morgens 8.00 uur
overgezet te worden. Don
derdag 18 januari loopt de
boot door hel ijs schade op
aan hel roer. Er wordt dan
een andere boot, de 'Prin
ses Irene', ingelegd. Na
herstel van het roer gaan
twee boten varen. Het blijft
namelijk druk met het ver
schepen van uien.
Het is een schitterend
gezicht de ijsschotsen in
de winterzon te zien voor
bijdrijven. Aan de strek
dam van de tramhaven in
Middelharnis hebben de
schotsen zich intussen zo
hoog opgestapeld, dat het
havenUcht er geheel onder
bedolven is komen te lig
gen. Soms zitten de RTM-
boten uren vast in het ijs.
Maandag 5 februari is het
eiland door dichte mist en
ijsgang de gehele dag aan
de zijcle van het Haring
vliet geïsoleerd van de
buitenwereld. De tramboot
vaart geen enkele maal.
Alleen aan de zijde van
Sluishaven-Dintelsas is
verkeer mogelijk. Als hel
eiland door het uitvallen
van het veer Middelharnis-
Hellevoelsluis twee dagen
van post en kranten ver
stoken is, verzoekt de 'Ver
eniging Goeree en Over-
tlakkee's Belang' de post
via het veer Sluishaven-
Dintelsas te vervoeren. De
auto die vijftig zakken post
van Hellevoetsluis via Dor
drecht in Dintelsas moei
afleveren, komt door de
slechte wegen en de dichte
mist te laat voor het vertrek
van de dienst van 16.45
uur uit Dintelsas. Op ver
zoek van de directeur van
het postkantoor te Mid
delharnis heeft de veerboot
nog een kwartier gewacht,
maar moei tenslotte ook
het wachten staken en
overvaren. Weer geen post
op Flakkee!
Eind januari krijgt het
eiland te maken met onge
kend zware sneeuwval,
waardoor het verkeer totaal
wordt ontregeld. Door de
felle wind is de sneeuw op
hopen gejaagd en verspert
op vele plaatsen zodanig
de hoofdwegen, dat het
verkeer tussen de dorpen
Over de oorlogswinters op Goeree-Overflakkee is eigenlijk
niet zoveel bekend. Er verschijnen dan nog wel kranten,
maar de berichtgeving daarin is erg summier De winters
1940-1941 en 1941-1942 zijn streng, vooral de laatste.
Er worden drie Elfstedentochten op rij gereden. De daar
opvolgende winters zijn mattg. De 'Hongerwinter' van
1944-1945 staat vooral bekend vanwege de hongersnood
in de steden in het westen van het land, maar niet zozeer
om de erge vrieskou.
Tijdens de oorlogswinters beslaat er veelal gebrek aan
brandstof. Steeds meer producten gaan op de bon. Ook
nu weef verdwijnen bomen stukje bij beetje in de kachel.
In de winter van 1941-1942 vriest het, met een paar
korte onderbrekingen, twee en een halve maand aan een
stuk. Pas halverwege maart komt er een einde aan de
strenge wiriter. Ondanks de oorlog 'wordt er overal volop
geschaatst. Door de Duitse Welmnacht wordt toestemming
gegeven tot schaatsenrijden oj) de gracht van het Fort in
OoUgensplaat. De veerdienst Sluishaven-Dintelsas, die
strenge winters normaal gesproken het langst blijft varen,
moet nu door aanhoudende vorst geheel staken. Er komen
mensen voor met bevroren vingers en oren en waterleidin
gen en centrale verwarmingsbuizen springen, omdat de
mensen het amper warm kunnen stoken.
In februari 1944 wordt een groot deel van het eiland
onder water gezet, de inundatie. In de ivinter van 1944-
1945 heeft er zich nabij Sommelsdijk nog een tragisch
ongeluk voorgedaan. Maandagmorgen 15 januari 1945
zijn vier jongens in het natte gebied op het ijs aan het spe
len. De 13-jarige Hannie de Waal raakt in een wak en
zakt in een diepe kreek. Zijn vriendjes, die nog jonger zijn,
proberen hem te redden, maar tevergeefs. Ook de ijlings
toegeschoten hulp komt te laat.
onderling ernstig wordt
gestremd. Reeds zondag
de 28e is het op vele plaat
sen onmogelijk door de
sneeuwbarricaden heen te
komen, terwijl maandag en
dinsdag de moeilijkheden
nog groter worden. Hoewel
met man en macht wordt
gewerkt de sneeuwversper-
ringen op Ie ruimen, staat
men er vrijwel machteloos
tegenover omdat telkens
nieuwe ophopingen ont
staan. Zo zitten er maandag
in de Plaatweg (Fortuintje)
tal van vrachtaulo's, die
geladen met uien onder
weg zijn naar Ouddorp,
vast in de sneeuw. Enkele
zijn in de sloot terecht
gekomen, omdat er geen
scheiding van weg en sloot
meer is te zien. Ook de
tram heeft'veel vertraging.
Er wordt met twee locomo
tieven achter elkaar gere
den om erdoor te kunnen
komen, terwijl dan nog een
ploeg lijnwerkers wordt
meegenomen om onder
weg de sneeuwhopen op
ie ruimen. De autobussen
van de Eerste Flakkeesche
Autobus Onderneming
(EFAO), die rijden tussen
Middelharnis-Havenhoofd
en Ouddorp, zien ook geen
kans de diensten normaal
te onderhouden en moeten
bij Melissant terugkeren.
Eerst maandagmiddag kan
de dienst van 16.00 uur
doorrijden tot Ouddorp.
In het oostelijk deel van hel
eiland is het niet veel beter
gesteld. Een auto van de
firma van Reijen uit Acht-
huizen doet er vier uur
over om in Den Bommel te
komen, iels wat normaal in
ongeveer 5 minuten wordt
aangereden. Dinsdag is
het nog steeds voor bus en
tram onmogelijk de dien
sten normaal te rijden. De
aanhoudende felle wind
veroorzaakt telkens nieuwe
verkeersobstakels, die het
de weggebruikers zeer las
tig maken.
Maandagmiddag blijft de
tram uit Ooitgensplaat tus
sen Nieuwe-Tonge en Mid
delharnis steken. Het duurt
uren eer medewerkers van
de RTM met behulp van
vier locomotieven uit Mid
delharnis de gestrande
tram kunnen bereiken.
Ouddorp is enkele dagen
geheel geïsoleerd en vrij
dag 6 februari is Den Bom
mel en Ooitgensplaat dat
nog steeds. Langs omwe
gen over dijken zijn deze
plaatsen met moeite te
tsereiken. De binnenwegen
zijn volkomen onberijd
baar. Tal van auto's stran
den, waarvan er vele met
behulp van tractors moe
ten worden vrijgemaakt.
De rulle, droge sneeuw,
doet een vrij geschopt
sneeuwpad, direct weer
vol stuiven. In Den Bom
mel veroorzaakt de sterke
wind sneeuwduinen van
Strekdam HavtiiliLHijd Middclluuui^ under het ijs.
enkele meiers hoog. De
Prox'inciale Waterstaat
stelt daar twintig arbeiders
beschikbaar om de weg
weer berijdbaar te maken.
Vanzelfsprekend onder
vindt de postverbinding
veel vertraging. De boeren
langs de binnenwegen ont
vangen helemaal geen post.
Woensdag wordt begonnen
met hel postverkeer per
arrenslee vanuit het post
kantoor te Middelharnis te
distribueren. Die vrijdag
kunnen de busdiensten
en de tram tot Ouddorp
rijden. Richting Ooitgens
plaat komt men nog niet
verder dan Oude-Tonge.
De veerdienst Middelhar-
nis-Hellevoetsluis wordt
dan weer dagelijks twee
maal onderhouden. Ook
de veerdienst Sluishaven-
Dintelsas vaart regelmatig.
Eén \'an de records van
de winter van 1940 is
het dichtvriezen van het
Haringvliet. Na het inval
len van de dooi rond 20
februari drijven onafzien
bare ijsschotsen met eb
naar zee, om echter zes uur
later bij opkomend water
weer terug te stromen.
Door het met flinke snel
heid heen en weer bewe
gen van het ijs vormt iede
re uitstekende punt, iedere
zand- of slibplaat een
obstakel, waarop het ijs zich
vastzet. Met oorverdovend
gekraak beuken de ijs
schotsen op en over elkaar,
waardoor grote ijsbergen
van vijf tot tien meter hoog
op het Haringvliet rond
drijven. Daar blijft het ech
ter niet bij.
Vóór de haven van Stad
aan 't Haringvliet groeit
op vrijdag 23 februari een
klein ijsbergje binnen korte
tijd uit tot een ijsmassa van
zo'n zesduizend ton, met
afmetingen van twintig
meter hoog, een lengte van
zestig meter en een breedte
van ongeveer veertig
meter. In Eilanden Nieuws
van woensdag 28 februari
wordt het als volgt beschre
ven; "Vrijdagavond deed
zich aan de havenmonding
een ongewoon, doch niet
temin prachtig schouwspel
voor. Om half zes begon
het ijs op het havenhoofd
te kruien en vormde bin
nen een uur een ijsberg.
Van de westdam tot voorbij
de Oostdam werd de haven
geheel gevuld. Met een
geweldig geraas werden
stukken ijs van 40 cm dik
over elkaar geschoven.
Het havenhoofd kreeg
het zwaar te verduren. De
dikke palen braken af als
glas, terwijl het hoofd niet
te bereiken was." Een grote
.schare nieuwsgierigen is
getuige van het natuurge
weld.
De ijsberg verspert de
haven. Hierdoor kunnen
de polders hun water niet
meer lozen, juist op een
moment, dat de afvoer zo
dringend noodzakelijk is.
De sneeuw, die wekenlang
de bodem heeft bedekt, is
namelijk smeltende. Het
land is doorweekt en wan
neer het water niet snel
wordt afgevoerd, dreigt de
pasgezaaide tarwe geheel
Ie verrotten. Het water in
de sloten stijgt intussen
onrustbarend. Op verschil
lende plaatsen lopen zelfs
al kelders onder. Maar ook
bestaat er gevaar voor de
gasleidingen, die onder
de druk van het stijgende
grondwater op springen
staan. Burgemeester Nie-
borg onderkent hel gevaar
en handelt adequaat door
de hulp van het leger in
te roepen om de berg op
te laten blazen. Omdat er
geen dag te verliezen is,
begint de .soldaten van de
Genie op zondag met de
eerste voorbereidingen.
Flet werk neemt enkele
dagen in beslag. In totaal
zijn 37 explosies nodig,
waarbij 1.031 kilo trotyl
de lucht in gaal. De explo
sies mogen niet te zwaar
zijn, omdat dan de haven
werken en de bebouwing
beschadigd kunnen wor
den. Het is indrukwekkend
om ie zien, dat de stukken
ijs door de explosies heinde
en ver worden verspreid.
Een stuk ijs komt door het
dak van een huis ongeveer
500 meter van de dam ver
wijderd.
De operatie trekt veel
bekijks en haalt zelfs de
landelijke pers, waarschijn
lijk - zo aan de vooravond
van de Tweede Wereld
oorlog - om het kunnen
van onze strijdkrachten te
tonen.
(wordt vervolgd
De tram onder harre omstandigheden.
De inmiddels zevende explosie om de ijsberg klein te krijgen.
