EIUVUDEri-niEUWS
TIENGEMETEN - Onze regio is rijk aan
natuur. Her en der over het eiland zijn
verschillende gebieden die waar de natuur
de ruimte krijgt. Wie langs de randen van
Goeree-Overflakkee loopt, bevindt zich
vrijwel uitsluitend in of langs beschermde
natuurgebieden en wie over de zeedijk tussen
Stad aan 't Haringvliet en Den Bommel loopt,
ziet aan de overkant eveneens een groot
natuurgebied: het natuureiland Tiengemeten.
Het eiland dat veel natuurlijke elementen
van 'ons' eiland in zich herbergt. Een eiland
dat een bezoek meer dan waard is, omdat het
meer is dan een natuurmonument...
Broedvogels
Geschiedenis
Over 100 jaar?
PA(;iNA8
VRIJDAC; 29 OKTOBER 2010
Tekst en foto's Adri van der Laan
De laatste jaren is het eiland
Tiengemeten in de zomer
maanden met een rondje
met een pontje ook vanaf
(ioeree-Overflakkee te berei
ken. Op andere tijden is het
eiland, naast met eigen vaar
tuig, alleen te bereiken via
de pont vanaf Nieuwendijk
in de Hoeksche Waard. Deze
verbinding over het Vuile
(iat is al sinds mensenheuge
nis de enige schakel tussen
het eiland en het vaste land.
Ook toen het eiland nog
voornamelijk werd gebruikt
door agrariërs die er hun
boerderijen en akkers had
den.
Sinds het begin van deze 21e
eeuw heeft het Vuile Gat,
het water tussen het eiland
en de Hoeksche Waard, een
gevarieerde verkeersstroom
haar oevers aan zien doen.
Was er eerst het scheepvaart
verkeer dat de boeren van
producten voorzag en weer
andere producten naar de
vaste wal bracht. Vervolgens
vertrokken alle boeren over
het water naar vervangende
bedrijven elders in Neder
land om plaats te maken
voor een gevarieerd getij
delandschap vol planten en
dieren, en met ruime recrea
tiemogelijkheden.
Tiendgorzen
Wie nu met de pont van
Natuurmonumenten het
water oversteekt, ervaart al
iets van de natte natuur die
het eiland herbergt. Wach
tend op de pont - die elk uui
de tien minuten durende
oversteek maakt - kan men al
een voorproefje krijgen van
wat men te wachten staat op
Tiengemeten. In het natuur
gebied Tiendgorzen langs
de oever van het Vuile Gat is
een stukje natte natuur aan
gelegd waar doorheen een
kort wandelpad is aangelegd.
Eenmaal aangekomen
op het eiland worden we
verwelkomd door Henk
Maijer, beheerder van het
eiland. Maijer bevestigt dat
de Tiendgorzen een soort
'Tiengemeten' in het klein is.
En dit blijkt later ook als we
een korte wandeling naar de
Vliedberg maken, een heuvel
midden op het eiland. Vanaf
de Vliedberg heeft men een
goed overzicht heeft op het
verder vlakke en open land
schap. Oostwaarts, met de
Haringvlietbrug als decor,
liggen uitgestrekte water
partijen met grote groepen
watervogels, omzoomd
door riet. In het noorden,
rondom de haven, liggen
het bezoekerscentrum van
Natuurmonumenten, het
Rien Poortvlietmuseum en
het Landbouwmuseum.
Een stukje verder naar het
noordoosten liggen een zorg-
boerderij, de Herberg en de
camping. Richt men vanaf
de Vliedberg de blik richting
Een deel. van de oude landbouwschuren is bewaard gebleven
en functioneel gehouden. Hier het informatiecentrum van
Natuurmonumenten en rechts een stukje van de schuur waarin het
Rien Poortvlietmuseiim is gevestigd.
"Si
Ted Sluijter van Natuurmonumenten gaf naar aanleiding van
vogeltellingen op Tiengemeten het volgende overzicht over de
functie die het eiland vervult als het gaat om 'onderdak' bieden
aan verschillende soorten broedvogels:
"Op Tiengemeten werden, vlak na het inrichten als
natuurgebied, tijdens een onderzoek in 2008 maar liefst 82
soorten broedvogels waargenomen. In totaal ging het om bijna
3.500 broedpaar.
Van deze 82 soorten staan er zelfs 24 op de Rode lijst van
kwetsbare en/of bedreigd.
Er broeden algemene soorten als wilde eend, meerkoet en
grauwe gans. Maar er zijn ook wer lot de verbeelding
sprekende zoals ijsvogel, steltkluut en kwartelkoning; soorten
waarbij elke vogelkijker en natuurliefhebber zijn vingers aflikt!
Opvallend is het voorkomen in groot aantal als broedvogel:
kievit en veldkeuwerik. Alledaagse soorten zo lijkt hel, vmar
wel soorten waar het dramatisch mee is gesteld in ons land.
Veldleeuwerik is bijvoorbeeld de laatste 25 jaar met 95%
afgenomen! Op Tiengemeten broeden bijna 100 paar! Je
waant je als natuurliefliebber een eeuw terug in de tijd....
En Jiet wordt spannend de komende 10 jaar. Tiengemeten
ontwikkelt zich steeds meer tot vogel hotspot; nu al scharrelen
er lepelaars rond en zilverreigers. Deze winter hangen er maar
liefst drie zeearenden rond. Al deze soorten kunnen er zomaar
tot broeden komen. En dan hebben we het nog niet eens over
kansen voor woudaap, roerdomp, purperreiger en allerlei
zoetwaterstems. In het oude akkerland van Weemoed is het
bedje gespreid voor heel bedreigde en bijna uitgestorven soorten
als grauwe gors en geelgors".
Met de huifkar kan men - op afspraak - een gezellig tochtje over een
deel van het eiland maken.
Goeree-Overflakkee dan ziet
men een ruige Wildernis
met bosjes en Schotse Hoog
landers. - de Blanke Slikken
- aan de oevers tegenover
Den Bommel. Wat meer naar
het westen zijn de ruines van
een voormalige boerderij en
is er een nederzetting rhet
een aantal luxe Buitenleven
vakantiewoningen, gevestigd
in enkele historische hoeves.
Geen hek er omheen
Voor de rest is er alleen
maar rust, ruimte en... pluk
jes recreanten die heerlijk
komen uitwaaien. "In het
begin werd soms beweerd
dat als Natuurmonumenten
Tiengemeten eenmaal in
beheer zouden hebben, er
een hek om heen zou komen
te staan en er niemand meer
op zou mogen". Wie nu van
de pont afstapt, krijgt in de
buurt van de aanlegsteiger
zeker niet het gevoel op een
ontoegankelijk natuurre
servaat te zijn aangekomen.
Direct vanaf de pont kan
men voor een klein bedrag
een fiets huren waarmee
men het eiland kan verken
nen. Daarnaast is er een
uitgebreid netwerk van wan
delpaden (rondwandelingen
van 3 km, 4,5 km, 6,5 km
en 10 km). "Eigenlijk magje
overal op het eiland komen,
ook buiten de gemarkeerde
routes en paden", legt Henk
Maijer uit. Dit is ook de
kracht van het eiland.
Hoewel Natuurmonumenten
geen landelijke campagnes
voert om mensen warm te
krijgen voor een bezoek aan
Tiengemeten, is men toch
blij dat velen de weg naar
de pont weten te vinden.
Volgens de Natuurmonu-
mentenbeheerder stijgt het
bezoekersaantal jaarlijks.
"We streven naar een rustige
groei tot zo'n 60 a 80.000
bezoekers per jaar in 2025".
Na de opening van het Rien
Poortvlietmuseum in 2009
bezoeken jaarlijks circa
35.000 bezoekers het eiland.
Het museum dat zich voor
heen in het Oude Raadhuis
van Middelharnis bevond
zorgt nu voor een voor een
forse toeloop van bezoekers
naar het eiland. Men ver
wacht dat ook de vestiging
van het Landbouwmuseum,
geopend mei van dit jaar, het
bezoekersaantal verder zal
stimuleren.
Beheerder Henk Maijer wil
op Tiengemeten op allerlei
manieren verbindingen te
leggen tussen de natuur en
'de samenleving'. Hierbij
passen ook de andere acti
viteiten die op het eiland
ontplooid worden, zoals de
zorgboerderij en het uitge
breide pakket aan jeugdacti-
viteiten.
Henk Maijer is bijna zijn hele
leven al betrokken geweest
bij de natuurontwikke
ling op Tiengemeten. Toen
het overgrote deel van het
eiland nog door agrariërs
werd bewoond en bewerkt,
was Maijer al beheerder van
de natuurgebieden die op
het eiland aanwezig waren.
Samen met de boeren heeft
ook hij ook een aantal jaar
het land bewerkt, in afwach
ting van de omvorming tot
natuurgebied. Natuurmonu
menten had al geruime tijd
landbouwgronden in haar
bezit. "Op deze gronden
hebben wij ook akkerbouw
gepleegd. Dit werd door de
boeren zeer op prijs gesteld".
De natuurbeheerder bena
drukt dat hij de bezwaren
van de toenmalige boeren
wel kon begrijpen, toen
bekend werd dat zij hun
landerijen moesten verlaten
omdat de overheid ervoor
had gekozen om Tiengeme
ten in te richten als natuur
eiland. Het nieuws kwam
evenwel niet als een donder
slag bij heldere hemel. Maij
er: "]e moet niet vergeten dat
er een kwart eeuw is gepraat
over'de toekomst van Tien
gemeten. Achtereenvolgens
waren er plannen voor
havenbedrijvigheid, woning
bouw, een kerncentrale en
baggerstort op het eiland. De
kans dat Tiengemeten land-
bouweiland zou blijven werd
steeds kleiner. Tiengemeten
was goede landbouwgrond,
maar doordat men bij de
aan- en afvoer van produc
ten a/hankelijk was van het
vervoer per pont, gaf dit
toch ook veel problemen,
zowel op het gebied als de
logistiek als de hoge kosten.
Ik ben blij dat Tiengemeten
natuureiland is geworden."
Verbinden
Het natuureiland Tienge
meten maakt deel uit van
de Ecologische Hoofdstruc
tuur (EHS), een netwerk
van bestaande en nieuwe
natuurgebieden in Neder
land. Tiengemeten is volgens
beheerder Henk Maijer het
tastbare bewijs dat verbin
den van natuur en aanleg
van nieuwe natuur werkt;
"Zeldzame planten en dieren
krijgen weer overlevings
kansen".Door het jaar heen
telt het eiland op een gemid
delde dag veel meer dan
20.000 vogels. Ze zijn goed
te zien vanaf vijf speciale
vogelobservatiepunten. Meer
informatie hierover in het
infocentrum van Natuurmo
numenten op het eiland.
De nieuwe natuurgebieden
zijn bovendien mooie en
gevarieerde landschappen
waar mensen van genieten.
Ze zijn van belang voor de
economie: voldoende groen
zorgt voor een aantrekke
lijk vestigingsklimaat voor
bedrijven en een aantrek
kelijke woonomgeving. De
recreatiesector profitfgji|,van
de aanwezigheid van'SÏ^'an-
kelijke natuurgebieden. De
Ecologische Hoofdstructuur
in en rond het Haringvliet is
een heel eind klaar; de mees
te gronden binnen de EHS
zijn reeds aangekocht voor
natuur. Met enkele agrari
sche bedrijven is de provin
cie nog in onderhandeUng
over verplaatsing. Die bedrij
ven moéten gewoon een
goede' prijs krijgen voor de
grond. We zijn er bijna, en
nu dreigt het nieuwe kabinet
een streep te zetten door het
afmaken van de EHS hier
in de regio. We vertrouwen
er op dat de Provincie Zuid-
Holland het nieuwe kabinet
duidelijk maakt dat die laat
ste investeringen toch echt
de moeite lonen. Kijk naar
Tiengemeten wat het op kan
leveren." 'É$y~y
Natuureiland Tiengemeten
biedt werkgelegenheid aan
circa dertig mensen. Beheer
der Henk Maijer noemt in
dit verband de zorgboerderij
van Bavo-Europoort waar
meer dan vijftien betaalde
krachten werken. Samen
begeleiden zij de cliënten
van de zorgboerderij, men
sen met psychiatrische klach
ten. De zorgboerderij, waar
26 cliënten dag en nacht
verblijven en anderen voor
dagbehandeling naar toe
komen, heeft ook een functie
in het beheer van het eiland.
De fietsverhuur en wat
onderhoudswerkzaamheden
wordt door de bewoners van
de zorgboerderij verricht.
Ook de Herberg een restau
rant met een natuurcam-
ping in de nabijheid, zorgen
eveneens voor werkgelegen
heid. Bij het beheer van
het natuureiland zijn naast
personeelsleden en vrijwil
ligers van Natuurmonumen
ten diverse toeleveranciers
betrokken.
Henk heeft de verhuizing
van de boeren meegemaakt,
maar later heeft hij ook een
Het waterrijke deel van Tiengemeten. Op de achtergrond de Haringvlietbrug.
Het eiland Tiengemeten is waarschijnlijk in fiet begin van
17e eeuw door het droogvallen van een zandplaat i.n.het
Haringvliet. Waarschijnlijk luas deze zandplaat 10 gemel
(een Imlve hectare groot). Tegenwoordig is de oppervlakte van
Tiengem.eten ongeveer 1000 hectare. Het was vanouds een
landbouiogebied waarop vanuit een zevental boerderijen het
land bewerkt werd.
In het begin van de'jaren negentig van de vorige eeuw
werden plannen ontwikkeld om van het eiland een
natuurontwikkelingsgebied te maken dat een belangrijke
schakel zou moeten worden in de ecologische hoofdstructuur,
waardoor natuurgebieden in Nederland met elkaar verbonden
worden.
Vijfjaar geleden begon met de omvorming van het eiland tot
natuurgebied.
andere verhuizing meege
maakt en dat was de verhui
zing van de vogels van elders
naar de verschillende gebie
den op het eiland.
Tijdens verschillende vogel
tellingen die regelmatig
worden gehouden blijkt dat
de vogelpopulatie op het
eiland steeds meer toeneemt
en naast de bijzondere vogels
komt men bij weer andere
tellingen ook de wezel, her
melijn en - onlangs gesigna
leerd - een bever tegen.
Toekomst
Als we vragen hoe Maijer de
toekomst ziet voor het eiland
Tiengemeten noemt hij wat
praktische zaken die bin
nen korte tijd gerealiseerd
zullen worden. Achter het
Landbouwmuseum zal er
een groot natuurspeelter-
rein worden ontwikkeld,
waar kinderen naar harten-
lust hun spel in de natuur
kunnen spelen. Ook zal het
infocentrum verder worden
opgeknapt en uitgebreid
worden met een winkeltje
en zal de mogelijkheid om
iets te eten ofte drinken in
het infocentrum worden uit
gebreid. In samenwerking
met Nationaal Landschap
Hoeksche Waard en andere
partners werkt Natuurmo
numenten aan de vaste wal
bij Nieuwendijk aan een
gastvrije entree. "We blij
ven verder bouwen aan een
goed product", zo verzekert
Maijer.
Over het antwoord op de
vraag hoe de natuur op het
eiland er over 100 jaar uit zal
zien moet de beheerder even
nadenken. "In de wildernis
laten we de natuur helemaal
haar gang gaan. Het ontstaat
vanzelf een gevarieerd half
open rivierlandschap. De
waterpartijen met riet cen
traal op het eiland willen we
open houden voor de water
vogels, hier zullen we hier
en daar ingrijpen". Hij wijst
naar de oever van het gebied
waar men twee jaar geleden
water de polder heeft bin
nengelaten. In de rietkragen
bevindt zich wilgenopslag.
"Als we hier niets aan doen
zullen er op den duur bos
sen verschijnen". Verder zal
het eiland langzamerhand
weer uit gaan zien zoals het
landschap er hier in de delta
honderden jaren geleden
uitzag". Grote grazers, zoals
de Schot.se Hooglanders zul
len als levende maaiers ook
hun bijdrage blijven leveren
aan het natuurbehoud op dit
bijzondere eiland, dat zeker
geen statisch natuurmonu
ment is, maar daarentegen
volop in beweging is.
En om deze beweging mee
te maken is ieder van harte
welkom...
Op Tiengemeten
zijn er verschillende
mogelijkheden een dag -
of meerdere dagen door
te brengen. Wie meer
informatie over het eiland
wil over wat er te doen
is of wat de vaartijden
van de pont zijn wil kan
terecht op de website www.
natuurmonumenten.nl/
tiengemeten en zoeken op
'natuurgebieden'.
De wilgenopslag tussen het net wordt door de beheerders nauwlettend
gadegeslagen. Want het is niet de bedoeling dat er in de toekomst
bosvorming op Tiengemeten gaat plaatsvinden.
Henk Maijer (rechts) beheerder van Tiengemeten en Bob Hartog geven g
over het unieke
Het zicht op wolken en water veranderen vrijwel constant op Tiengemeten.
