Gerard Razenberg, vergeten eilander, was concertmeester van de straat EIUVnDEII-niELWS Een vraag die vanuit de wereld van draaiorgels en haar muziek nog altijd redelijk makkelijk is te beantwoorden: 'Wie was Gerard Razenberg?', Gerard was immers de man die in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw zo'n beetje alle Nederland se draaiorgels voorzag van nieuw repertoire. Bijna 30 jaar na zijn dood is zijn muzikale erfenis nog springlevend. Reden genoeg voor enkele eilanders om ziin leven en werk bekend heid te geven als cultureel erfgoed, geworteld in de streek Goeree-Overflakkee. Binnen de kring van draaiorgelvrienden zorgt zijn muziek tot buiten de landgrenzen voor verwondering. PAGINA 17 DINSDAG 29 DEGEMBER 2009 Bijzunder geddaillfKrd min ialuur orgel, dat (ierard Hazenberg op 16-jarige leeftijd bouwde. n^Ii^ipiin tri'.'^.zii rail :n (<-f>: pci mrtcr, G. RAZENBEHG VwsoriMliJfc 29 Midflflheirtii^ Hazenberg maakte nooit reclame voor zichzelf. Slechts één keer plaatste hij een aankondiging in 'Hel Pierement] dat de noteerprijs met 20 cent per meter werd verhoogd. Gerard Hazenberg op een foto uit 'De Wereldkroniek'van 9december 1950. Het oorspronkelijke bijschrift luidt: 'Noteur Hazenberg, de componist, aan 't werk met z 'n 'tandenkaart Hij is de man, die met veel fantasie en melodisch geooel vo(/r elk orgel apart de muziek noteert. (icrai'dus Jacobus Razenberg werd op 18 lebriiari 1921 gebo ren te Rotterdam, als jongste zoon van het elf kinderen tel lende ge/in van vader Geerit Razenberg en moeder Geertje Troost. Beide namen verraden dat we hier te maken hebben met oud-eilandbewoners. Om lYdg wat pröciez.er te Zijn, de ovidcrs van Cierard Razenberg waren van oorsprong Som- melsdijkers. Net als vele andere eilanders badden deze mensen hun heil gezocht in hel stede lijke Rotterdam. Hier waren cle arbeidsmogelijkheden beter dan op Goeree-Ovcrllakkee, waar vanwege de malaise - in o.a. de landbouw - en de werk loosheid bedreigende vor men had aangenomen. Nadat vader Geerit een aantal jaren loswerkman is geweest in de Rotterdamse luneii en daarna opklom tol arbeider, werd hij in 1914 politieagent. In 1931 verhuizen deze mensen samen met hun vier jongste kinderen weer terug naar htm geboor tegrond, waai'schijnlijk omdat vader Geerit op Goeiee-Over- tlakkee cle mogelijkheid kreeg agent te worden. Gerard was 10 jaar toen het gezin verhuis de van Rotterdam naar Som- melsdijk. Ik vertel dit verhaaltje bewust omdat ik vanuit dit korie stukje geschiedenis ben gaan begrij pen wat Razenberg nu eigen lijk met draaiorgels had en waarom. Uit diverse verhalen over zijn leven pikte ik op dat hij als klein kind reeds gefas cineerd was door draaiorgels. Voor mezelf heb ik de conclu sie getrokken dat hij in zijn prille jeugd, in zijn Rotterdam se jonge jaren dus, de diverse orgels in de Rotterdamse stra ten moet hebben gezien en ze vooral zal hebben gehoord. Bekend is de geschiedenis van het verhuurbedrijf van Piet Timmermans, die in de periode voor de Twee de Wereldoorlog een groot aantal draaiorgels op de Rotterdamse stra ten had 'lopen'. Na enig speurwerk wie Gerard Razenberg was, ben ik overtuigd van het feit dat daar het vuur, zijn passie voor draaiorgels is ontstaan. Toen hij, eenmaal wocjnachtig op Goeree-Overllakkee, op zestienjarige leeftijd een bijzonder gedetail leerd model bouwde van een draaiorgel was dat het ultieme bewijs dat hij urenlang naar deze instrumenten had staan kijken. Want we zien in dit fraaie model bouworgel (de komen de maanden te zien in het Vitrineproject van Stichting Podium) opvallende gelijkenissen met het recent gerestaureerde orgel 'De Grote Gap' van Mina van Es, destijds één van de toporgels van de eerder genoemde Rotterdam mer Piet Timmermans. Van Gerard is bekend 'dat hij' een natuurlijke aanleg voor muzikaliteit bezat. Zo sterk zelfs dat er sprake was dat hij beschikte over een absoluut gehoor. Er is van hem bekend dat hij zichzelf op jonge leef tijd leerde accordeon te spe len. Naar later bleek verstond hij het notenschrift meer dan uitstekend. Hij leerde dit van meester Blokland, die hem in zijn jonge jaren leerde piano spelen. Overigens was Gerard niet het enige muzikale kind uit het gezin van Geerit Razen berg. Zijn 3 jaar oudere broer Krijn speelde ciruins. Samen begonnen zij, toen Gerard 1(3 jaar was, met het spelen in o.a. strandtent De Zeester aan het Noordzeestrand van Oud- dorp. Dit zouden ze tot het einde van Gerards leven vol houden. Er wordt gefluisterd dat deze broers in hun actieve leven meer dan 700 bruiloften, veelal op Cioeree-Overtlakkee, voorzagen xan een muzikale omlijsting. In 1938 er verscheen een draaiorgel in Middelharnis. De jonge Razenberg moet intens gelukkig zijn geweest. Draaior- gelmuziek op straat, in het Rot terdam van zijn jonge jaren de gewoonste zaak van de wereld. Zeer waarschijnlijk één van cle zaken die hij op het platteland van Goeree-Overflakkee sterk was gaan missen. Het orgel dat in Middelharnis verscheen Gerard Hazenberg aan het werk als noteuren anangeur van draaiorgelmu- ziek. was waarschijnlijk het orgel van Peeman, waar je oudere eilanders nog weleens over hoort. Gerard stond geboeid te kijken hoe de boeken door de mechaniek draaiden en zo hun vrolijke klanken over de stra ten strooiden. Als leergierig en muzikaal mannetje gaf hij zijn ogen goed de kost. Met wat hij zag, leerde deze jonge muzi kant al snel de gaatjes in de boeken te lezen en ontdekte hij de logica van dit muziekschrift. Hier bleef het niet bij, want de jonge Razenberg ging experi menteren met etalagekarton, en maakte zo zijn eerste draai- orgelboek. Het boek was een succes, en zo kwam hij in con tact met Jan Gillet uit Rotter dam, die zijn eerste opdracht gever werd in zijn nieuwe rol van noteur/arrangeur, maker van draaiorgelboeken. De jonge Razenberg verhuisde naar de Noordmolenstraat in Rotterdam. In de grote stad was als accordeonist meer te verdie nen dan op het eiland Goeree- Overflakkee. Het noteren deed hij er bij, toen nog in de vorm van liefhebberij. Helaas brak de oorlog uit en in 1942 werd draaiorgelmuziek verboden. Hij moest noodgedwongen het noteren staken en ook als accordeonist had hij al spoedig geen werk meer In 1944 moest hij naar Duitsland om te wer ken in de fabrieken Van May-' bach Motorbau. Bekend is dat hij ook daar accordeon heeft gespeeld. De Duitsers konden dit wel waarde ren. Mogelijk heeft dit een rol gespeeld in het feit dat hij het er niet zo slecht had. Na de oorlog kwam Gerard weer naar Cioeree-Overflakkee en ging hij in Middelhar nis wonen. Opnieuw speelde hij met broer Krijn als drummer op bruiloften en partijen en in diverse cafés op het eiland. Hij leerde Kitty de Ronde kennen. Op 11 juni 1946 trouw de hij met haar en op 11 iirei 1948 werd hun dochter Carla geboren. Jan Gillet vroeg weer om nieuwe muziek, Razenberg ging ook voor de Rotterdammer Jaap Minning draaior gelboeken maken en kwain via hem terecht bij de eerder genoemde bekende Piet Timmermans, die ook na de oorlog in Rotterdam nog enke le orgels verhuurde. Razen berg moet in deze tijd al vrij veel boeken hebben gemaakt. Want in het blad 'Wereldkro niek' van december 1950 stond een artikel over straatorgels in Rotterdam. Hierbij was ook een foto van Gerard Razen berg afgebeeld, waaruit blijkt dat hij in die tijd goed bekend was in Rot terdam en omgeving als noteur/arrangeur. Met de watersnoodramp van 1953 brak opnieuw een moeilijke tijd aan. Gerard evacueerde tij delijk naar Utrecht. In de krant bood hij zich via een advertentie aan als accordeonist voor bruiloften en partijen, maar hij kreeg ook al snel enkele grote noteeropdrachten. In deze Utrechtse periode kwam hij in contact met de bekende grote orgel- verhuurbedrijven van die tijd. Uit deze tijd stammen zijn contac ten met Henk Gossling en Henk Möhimann. Zij werden voor hem belangrijke opdracht gevers voor het note ren en arrangeren van nieuw repertoire voor de vele draaiorgels die zij middels verhuurcontrac ten op de Nederland.se straten hadden lopen. Vanuit deze tijd stamt ook het intensieve con tact met het bekende Amster damse orgelverhuurbedrijf van Gijs Perlee. In korte tijd zorg den deze contacten, maar voor al de kwaliteit van zijn werk, ervoor dat Gerard Razenberg een giote naam kreeg in de wereld van draaiorgels en haar muziek. Eenmaal weer terug op Flakkeese bodem, wisten ook de productiemaatschap pijen van geluidsdragers hem daar te \inden voor het maken van eigentijdse vernieuwende arrangementen voor draai orgels. In die jaren hadden deze instrumenten een unieke functie in de vorm van straat amusement en waren ze om die reden zeer populair bij het publiek en daarom ook bij de platenmaatschappijen. In 1955 noteerde hij in opdracht van het platenlabel Bovema voor de 78-toerenplaten van draai orgel 'De Jupiter' de boeken met de medleys 'Hollands Glo rie' en de Jordaanpotpourries. Vanaf begin 1956 verschenen platen van 'De Arabier' met muziek van Gerard Razenberg. Met o.a. de arrangementen van T.C. Boogie en 'Red Bank Boogie', draaiorgelmuziek van een totaal nieuwe orde, bijzon dere trendy en heel gedurfde arrangementen. Nooit eerder had een noteur draaiorgel- In de jaren zestig was Razen berg de belangrijkste noteur die de Nederlandse straator gels van muziek voorzag. Zeer populair werden de tophits die hij voor één van zijn lievelings orgels, 'De Arabier', noteerde. Van Razenberg is bekend dat hij soms bijzonder snel moest werken, vanwege de actualiteit van nieuwe hits. Bekend is dat hij op zaterdagavond naar het .Songfestival op televisie keek, en gelijk na afloop het win nende nummer ging noteren. Hij werkte dan aan één stuk door, waarna het arrangement via de Menheersense boot per expresse naar de Groningse exploitant van 'De Arabier' werd verzonden. Deze Hen drik Elderman, kapte het boek \ervolgens snel uit en zo had 'De Arabier' reeds dinsdags de primeur van het winnende lied. Een uniek stukje geschie denis van de draaiorgelwereld, waarin de Middelharnisse (ierard Razenberg en hoofdrol speelde. In de nalatenschap die we als Gerard Razenberg Stichting in bruikleen kregen van zijn kleindochter Cindy, hebben we een groot deel van zijn admini- -sliatie teruggevonden. Middels nadere studie zullen we in kaart gaan brengen welke muziek hij voor zijn vele opdrachtgevers en dus voor de vele, bijna alle. De Neptun us van Cees Hossen, één vim de lievelingsorgels van Gerard Hazen berg muziek geproduceerd in deze ritmische jazzy boogiewoogie stijl. Enkele maanden geleden hoorde de schrijver van dit artikel één van deze nummers in de werkplaats van de fa. Perlee in Amsterdam. Ik kan u zeggen, ik stond perplex bij hel horen van deze heel bijzondere muziek voor draaiorgel, die het vandaag de dag nog steeds erg goed doet en laat horen dat een draaiorgel een instrument is met unieke mogelijkheden. Mits de noteur/arrangeur beschikt over muzikaliteit om concertmeester van de straat te zijn. Gerard Razenberg hoorde tot de kleine kring van deze vaklieden. Gerard was een specialist in moderne amusementmuziek. Als accordeonist speelde hij uiteraard de nieuwste hits en hij kende deze nummers door en door. Waar andere noteurs moeite mee hadden, wist Razenberg feilloos naar het draaiorgel te vertalen. Vooral zijn arrangement van 'Buona Sera' werd zeer beroemd. Vol gens een verslag in 'Het Piere ment' van juli 1958, ontston den in Haarlem bij 'De Jupiter' complete danspartijen wan neer dit boek werd gespeeld. 'Soms liep het hele verkeer vast, terwijl de menigte zich zingend en dansend langs het majestueuze orgel voortbe woog'. Iets waar we vandaag de dag totaal geen beeld meer bij kunnen vormen. Hollandse straatorgels uit die tijd heeft gemaakt. Een eer ste inschatting geeft een beeld dat deze bijzcmdere man vele kilometers orgelboeken pro duceerde. De wetenschap dat ieder boek afzonderlijke door Razenberg werd gearrangeerd, heeft bij mij het respect voor dit genie alleen maar vergroot. Gerard leverde in deze jaren een ongehoord hoge produc tie, waar diep respect voor op zijn plaats is, zeker wanneer we kijken naar de door de huidige draaiorgelwereld geroemde grote muzikale kwaliteit van zijn producten. Begin jaren zeventig stopte Razenberg met het vele noteren en maakte hij alleen nog boeken voor een beperkte vriendenkring. O.a. voor 'Het Stekeltje', het eerste orgel van Cees Rossen. Hier leerde ik zelf als kind te genie ten van zijn prachtige arrange menten. Als ik terugdenk aan o.a. zijn 'Cara Mia' arrange ment, lopen opnieuw de koude rillingen over m'n rug. In 1976 werd zijn kleindochter Cindy geboren. Voor haar com poneerde hij de Cindy serena de en hij noemde één van zijn zelfgebouwde orgels naar haar. Hij moet vast dol geweest zijn op zijn enige kleinkind, want een paar jaar later ging hij in Hellevoetsluis wonen, om dich ter bij zijn dochter en klein dochter te zijn. Helaas werd hij in 1981 ernstig ziek. Half oktober werd hij opgenomen in het ziekenhuis te Rot terdam. Vier zware ope raties mochten niet meer baten en op 31 oktober 1981 is hij in Rotterdam in het ziekenhuis overle den aan de gevolgen van slokdarm- en maagkan ker. Het leven van Gerard Razenberg stond geheel in dienst van muziek en draaiorgels. Wie hem heeft gekend, weet dat hij een enthousiast orgel vriend was, maar ook een man van weinig woorden. 'Het is een stille man, die weinig zegt', schreef Joop van der Bel in 'Het Pierement' van oktober 1958 na een bezoek aan Middelharnis. Razenberg was een typisch voorbeeld van 'stille wateren met diepe gronden'. Hij was liever aan het werk en met zijn muziek bezig, dan dat hij bezoek ont ving. Toch heeft deze van der Bel hem in 1973 tweemaal ont moet. Bij de tweede gelegen heid bezochten ze enkele cafés met orgels, waaronder het café van Hans de Boed in Achthui- zen, waar één van Gerards zelf gebouwde orgels, zijn groot ste en mooiste orgel, stond. Van der Bel schrijft: 'Het was opvallend dat hij, zodra het orgel speelde, helemaal tot leven kwam en wees op allerlei muzikale effecten die te 'horen waren'. Al vroeg droomde Gerard van een draaiorgel waarin de pijpen waren ver vangen door een accor deon, die bespeeld kon worden op een manier waar een menselijke speler meer dan twee handen voor nodig zou hebben. Toen hij na de watersnoodramp was teruggekeerd in Middelharnis, besloot hij zijn ideeën tot wer kelijkheid te brengen en ging hij aan de slag met gereedschap van het rampenfonds. Het eerste product was een harmonium met een mechaniek waarin onderdelen van een oude waswringer waren verwerkt. Het instru ment werd dan ook 'de oude wringer' gedoopt. Gerard draaide de boe ken door het mecha niek, terwijl zijn vrouw Kitty de pedalen moest bewegen voor de luchttoevoer. Bij een volgend experiment sloot hij voor de windvoorzie- ning een stofzuiger aan, maar omdat achter Gerards huis een opslagplaats voor kolen lag, zoog het instrument heel wat kolenstof naar binnen. Gerard moest lang sparen om het materiaal voor zijn bouw sels te kunnen kopen. In een oude krant staat te lezen dat hij zocht naar een oud pianola- mechaniek; 'Ik zal zo blij als een kind zijn als een lezer me daaraan kan helpen. Hier op Elakkee kun je moeilijk iets te pakken krijgen dat niet met de landbouw te maken heeft.' Intussen bouwde hij een een voudig instrument dat 'Orga- nola' heette. Hij kon dit voor een vrij behoorlijke prijs verko pen en met de winst werd rond 1960 het eerste grotere instru ment gebouwd. Dit bestond uit een accordeon met een uitge breide ritmesectie. Het appa raat werd verkocht aan vader en zoon Waerts uit Zaandam, die het op een aanhangwagen plaatsten en er op vrije zater dagen mee op pad gingen. Zij lieten van dit instrument zelfs een singeltje maken met 'Hits van vandaag' en 'Hits van gis teren'. Razenberg bouwde in totaal veertien grote zaalorgels, altijd met grote gamma's met een groot bereik dus. De latere orgels hebben 110 tot 125 toet sen en zijn geheel chromatisch, met op zang en tegenzang vaak 25 tonen of meer. Hij noteerde voor deze orgels altijd zijn favo- -M Het Hazenberg-orgel te Achihuizen, iti de oorspronkelijk slaat als zaalogel van Hans lie Boed riete„ nummers: 'Gouden Hart serenade', 'Groeten uit Breda', of het 'Chiairtilied'. Hoewel de oudste instrumenten vermoe delijk verloren zijn gegaan, bestaan er nog verschillende Razenberg orgels. De bekende firma Perlee uit .«Vnisterdam bezit een instrument dat eind jaren zestig werd gebouwd. Het 125-toets orgel uit Acht- huizen stond jaren onder de naam 'De Wilhelmina' opge steld in de 'Orgelhal' te Assen. De Orgelhal is niet meer en 'De Wilhelmina' staat inmiddels in de stille verkoop. Het zal u niet verwonderen dat de jonge Gerard Razenberg Stichting belangstelling heeft getoond richting de huidige eigenaar. Wat orts betreft hoon dit orgel weer een mooie plaats te krij gen op Goeree-Overflakkee. Nog altijd worden de arrange menten xan Gerard Razenberg op de Nederlandse straatorgels gespeeld. Nog altijd hebben veel liefhebbers van draaiorgels en haar muziek grote waarde ring voor zijn werk. Hij had een soepele, herkenbare stijl van noteren die altijd goed klonk. Vaak met experimentele effecten en loopjes. Zijn muziek speelde in de jaren vijftig en zestig een grote rol bij het feit dat het draaiorgel haar functie als amusementmaker wist te handhaven. Tot zijn mooiste notaties behoren de arrange menten die hij maakte voor 'De Arabier', 'De Waterpoor ter', 'De Jupiter', maar zeker ook voor 'De Neptunus', het schitterende Gavioli-orgel van Cees Rossen uit Middelhar nis, jarenlang door opa Rossen geëxploiteerd in Zierikzee. Ik verwonder me keer op keer over het respect waarmee de naam Gerard Razenberg vandaag de dag wordt uitge sproken binnen de wereld die zijn leven en werk nog steeds kent. Niet voor niets ontstond binnen de bestuurlijke kring van Stichting Podium Goeree- Overflakkee enkele jaren gele den reeds het plan om studie te gaan maken van het leven en werk van deze heel bijzon dere eilander. Met als doel zoveel mogelijk vast te leggen en te bewaren voor het nage slacht. Gezien het specifieke en het zeer uitgebreide karak ter heeft Podium eind vorig jaar deze schone taak doorgeschoven naar een nieuwe stich ting. Op 29 december 2008 werd de Gerard Razenberg Stichting per notariële acte opgericht. De komende jaren zul len de vele regionale- en landelijke contacten worden omgezet in een leesbare en tastbare documentering van het bijzondere cultu rele erfgoed dat Gerard Razenberg ons naliet. Voor velen een onbe kend stukje geschiede nis van de streek Goe ree-Overflakkee. Maar wat graag hadden we de mooie verhalen van dochter Carla aan willen horen. Helaas overleed zij begin 2008. Geluk kig bouwde zij een aan tal jaren geleden een mooie internetsite die een goed beeld geeft van wie haar vader was. Fijn dat we na enig zoekwerk haar dochter Cindy vonden in Rotterdam. Met haar en haar partner hebben we afspraken gemaakt over een respectvol gebruik van het vele materiaal over haar opa, afkomsüg uil de nalatenschap van haar moeder. Het is haar wens dal het leven en werk van haar opa, als cul tureel erfgoed, bescherming zal vinden bij de nieuwe stich ting. Als afsluiting nog een kort verhaaltje. Enkele maanden geleden ontmoette ik mevr. ï'erlee en haar zoon tijdens een concertavond in museum 'Van S|3eelklok tot Pierement' in Utrecht. Haar 'Arabier' speelde daar het Razenberg arrangement: 'De Amster damse grachten'. "Weet je", zei ze me, zichtbaar geroerd, "van al die kilometers Razen- bergmuziek is dit het aller-, allermooiste nummer". "Weel je": zei ik tegen Fine Perlee, "ik ken geen arrangevir die dit Amsterdamse koningsnum mer mooier laat klinken dan onze Gerard". Vurig werd deze mening gedeeld door enkele kenners die samen met ons genoten van de zwierige klan ken van Razenbergs 'Amster damse Grachten' op één van de mooiste, zo niet hel mooiste, draaiorgel dat we in Nederland nog hebben: 'De Arabier' van Perlee. 'De Arabier' met haar enorme verscheidenheid aan boeken van Gerard Razen berg zijn een koningskoppel die wie als parels van de straat moeten koesteren tot in lengte van jaren. Overigens, ditzelfde geldt net zo goed voor hel Gavi oli-orgel 'De Neptunus' van Cees Rossen, met haar even eens enorme nalatenschap aan Razenbergmuziek. Als Gerard Razenberg Stichting zullen we waken dat dit stukje cultuur behouden blijft, hier en elders. Adrie Stolk, Gerard Razenberg Stichting Foto's: Gerard Razenber Stich ting Als accordeonist, tijdens één van zijn vele optredens.

Krantenbank Zeeland

Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 2009 | | pagina 19