Gerard Razenberg, vergeten eilander,
was concertmeester van de straat
EIUVnDEII-niELWS
Een vraag die vanuit de wereld van draaiorgels en haar muziek
nog altijd redelijk makkelijk is te beantwoorden: 'Wie was
Gerard Razenberg?', Gerard was immers de man die in de
jaren 50 en 60 van de vorige eeuw zo'n beetje alle Nederland
se draaiorgels voorzag van nieuw repertoire. Bijna 30 jaar na
zijn dood is zijn muzikale erfenis nog springlevend. Reden
genoeg voor enkele eilanders om ziin leven en werk bekend
heid te geven als cultureel erfgoed, geworteld in de streek
Goeree-Overflakkee. Binnen de kring van draaiorgelvrienden
zorgt zijn muziek tot buiten de landgrenzen voor verwondering.
PAGINA 17
DINSDAG 29 DEGEMBER 2009
Bijzunder geddaillfKrd min ialuur
orgel, dat (ierard Hazenberg op
16-jarige leeftijd bouwde.
n^Ii^ipiin tri'.'^.zii rail :n (<-f>: pci mrtcr,
G. RAZENBEHG
VwsoriMliJfc 29 Midflflheirtii^
Hazenberg maakte nooit reclame voor
zichzelf. Slechts één keer plaatste hij
een aankondiging in 'Hel Pierement]
dat de noteerprijs met 20 cent per
meter werd verhoogd.
Gerard Hazenberg op een foto uit 'De
Wereldkroniek'van 9december 1950.
Het oorspronkelijke bijschrift luidt:
'Noteur Hazenberg, de componist,
aan 't werk met z 'n 'tandenkaart
Hij is de man, die met veel fantasie
en melodisch geooel vo(/r elk orgel
apart de muziek noteert.
(icrai'dus Jacobus Razenberg
werd op 18 lebriiari 1921 gebo
ren te Rotterdam, als jongste
zoon van het elf kinderen tel
lende ge/in van vader Geerit
Razenberg en moeder Geertje
Troost. Beide namen verraden
dat we hier te maken hebben
met oud-eilandbewoners. Om
lYdg wat pröciez.er te Zijn, de
ovidcrs van Cierard Razenberg
waren van oorsprong Som-
melsdijkers. Net als vele andere
eilanders badden deze mensen
hun heil gezocht in hel stede
lijke Rotterdam. Hier waren
cle arbeidsmogelijkheden beter
dan op Goeree-Ovcrllakkee,
waar vanwege de malaise - in
o.a. de landbouw - en de werk
loosheid bedreigende vor
men had aangenomen. Nadat
vader Geerit een aantal jaren
loswerkman is geweest in de
Rotterdamse luneii en daarna
opklom tol arbeider, werd hij
in 1914 politieagent. In 1931
verhuizen deze mensen samen
met hun vier jongste kinderen
weer terug naar htm geboor
tegrond, waai'schijnlijk omdat
vader Geerit op Goeiee-Over-
tlakkee cle mogelijkheid kreeg
agent te worden. Gerard was
10 jaar toen het gezin verhuis
de van Rotterdam naar Som-
melsdijk.
Ik vertel dit verhaaltje bewust
omdat ik vanuit dit korie stukje
geschiedenis ben gaan begrij
pen wat Razenberg nu eigen
lijk met draaiorgels had en
waarom. Uit diverse verhalen
over zijn leven pikte ik op dat
hij als klein kind reeds gefas
cineerd was door draaiorgels.
Voor mezelf heb ik de conclu
sie getrokken dat hij in zijn
prille jeugd, in zijn Rotterdam
se jonge jaren dus, de diverse
orgels in de Rotterdamse stra
ten moet hebben gezien
en ze vooral zal hebben
gehoord. Bekend is de
geschiedenis van het
verhuurbedrijf van Piet
Timmermans, die in de
periode voor de Twee
de Wereldoorlog een
groot aantal draaiorgels
op de Rotterdamse stra
ten had 'lopen'. Na enig
speurwerk wie Gerard
Razenberg was, ben ik
overtuigd van het feit
dat daar het vuur, zijn
passie voor draaiorgels
is ontstaan. Toen hij,
eenmaal wocjnachtig op
Goeree-Overllakkee,
op zestienjarige leeftijd
een bijzonder gedetail
leerd model bouwde
van een draaiorgel was
dat het ultieme bewijs
dat hij urenlang naar
deze instrumenten had
staan kijken. Want we
zien in dit fraaie model
bouworgel (de komen
de maanden te zien in
het Vitrineproject van
Stichting Podium) opvallende
gelijkenissen met het recent
gerestaureerde orgel 'De Grote
Gap' van Mina van Es, destijds
één van de toporgels van de
eerder genoemde Rotterdam
mer Piet Timmermans.
Van Gerard is bekend 'dat hij'
een natuurlijke aanleg voor
muzikaliteit bezat. Zo sterk
zelfs dat er sprake was dat hij
beschikte over een absoluut
gehoor. Er is van hem bekend
dat hij zichzelf op jonge leef
tijd leerde accordeon te spe
len. Naar later bleek verstond
hij het notenschrift meer dan
uitstekend. Hij leerde dit van
meester Blokland, die hem in
zijn jonge jaren leerde piano
spelen. Overigens was Gerard
niet het enige muzikale kind
uit het gezin van Geerit Razen
berg. Zijn 3 jaar oudere broer
Krijn speelde ciruins. Samen
begonnen zij, toen Gerard
1(3 jaar was, met het spelen in
o.a. strandtent De Zeester aan
het Noordzeestrand van Oud-
dorp. Dit zouden ze tot het
einde van Gerards leven vol
houden. Er wordt gefluisterd
dat deze broers in hun actieve
leven meer dan 700 bruiloften,
veelal op Cioeree-Overtlakkee,
voorzagen xan een muzikale
omlijsting.
In 1938 er verscheen een
draaiorgel in Middelharnis. De
jonge Razenberg moet intens
gelukkig zijn geweest. Draaior-
gelmuziek op straat, in het Rot
terdam van zijn jonge jaren de
gewoonste zaak van de wereld.
Zeer waarschijnlijk één van cle
zaken die hij op het platteland
van Goeree-Overflakkee sterk
was gaan missen. Het orgel
dat in Middelharnis verscheen
Gerard Hazenberg aan het werk als noteuren anangeur van draaiorgelmu-
ziek.
was waarschijnlijk het orgel
van Peeman, waar je oudere
eilanders nog weleens over
hoort. Gerard stond geboeid te
kijken hoe de boeken door de
mechaniek draaiden en zo hun
vrolijke klanken over de stra
ten strooiden. Als leergierig en
muzikaal mannetje gaf hij zijn
ogen goed de kost. Met wat hij
zag, leerde deze jonge muzi
kant al snel de gaatjes in de
boeken te lezen en ontdekte hij
de logica van dit muziekschrift.
Hier bleef het niet bij, want de
jonge Razenberg ging experi
menteren met etalagekarton,
en maakte zo zijn eerste draai-
orgelboek. Het boek was een
succes, en zo kwam hij in con
tact met Jan Gillet uit Rotter
dam, die zijn eerste opdracht
gever werd in zijn nieuwe rol
van noteur/arrangeur, maker
van draaiorgelboeken.
De jonge Razenberg verhuisde
naar de Noordmolenstraat in
Rotterdam. In de grote stad was
als accordeonist meer te verdie
nen dan op het eiland Goeree-
Overflakkee. Het noteren deed
hij er bij, toen nog in de vorm
van liefhebberij. Helaas brak
de oorlog uit en in 1942 werd
draaiorgelmuziek verboden.
Hij moest noodgedwongen
het noteren staken en ook als
accordeonist had hij al spoedig
geen werk meer In 1944 moest
hij naar Duitsland om te wer
ken in de fabrieken Van May-'
bach Motorbau. Bekend is dat
hij ook daar accordeon heeft
gespeeld. De Duitsers
konden dit wel waarde
ren. Mogelijk heeft dit
een rol gespeeld in het
feit dat hij het er niet zo
slecht had.
Na de oorlog kwam
Gerard weer naar
Cioeree-Overflakkee en
ging hij in Middelhar
nis wonen. Opnieuw
speelde hij met broer
Krijn als drummer op
bruiloften en partijen
en in diverse cafés op
het eiland. Hij leerde
Kitty de Ronde kennen.
Op 11 juni 1946 trouw
de hij met haar en op
11 iirei 1948 werd hun
dochter Carla geboren.
Jan Gillet vroeg weer
om nieuwe muziek,
Razenberg ging ook
voor de Rotterdammer
Jaap Minning draaior
gelboeken maken en
kwain via hem terecht bij de
eerder genoemde bekende Piet
Timmermans, die ook na de
oorlog in Rotterdam nog enke
le orgels verhuurde. Razen
berg moet in deze tijd al vrij
veel boeken hebben gemaakt.
Want in het blad 'Wereldkro
niek' van december 1950 stond
een artikel over straatorgels in
Rotterdam. Hierbij was ook
een foto van Gerard Razen
berg afgebeeld, waaruit
blijkt dat hij in die tijd
goed bekend was in Rot
terdam en omgeving als
noteur/arrangeur.
Met de watersnoodramp
van 1953 brak opnieuw
een moeilijke tijd aan.
Gerard evacueerde tij
delijk naar Utrecht. In
de krant bood hij zich
via een advertentie aan
als accordeonist voor
bruiloften en partijen,
maar hij kreeg ook
al snel enkele grote
noteeropdrachten. In
deze Utrechtse periode
kwam hij in contact met
de bekende grote orgel-
verhuurbedrijven van
die tijd. Uit deze tijd
stammen zijn contac
ten met Henk Gossling
en Henk Möhimann.
Zij werden voor hem
belangrijke opdracht
gevers voor het note
ren en arrangeren van
nieuw repertoire voor
de vele draaiorgels die
zij middels verhuurcontrac
ten op de Nederland.se straten
hadden lopen. Vanuit deze tijd
stamt ook het intensieve con
tact met het bekende Amster
damse orgelverhuurbedrijf van
Gijs Perlee. In korte tijd zorg
den deze contacten, maar voor
al de kwaliteit van zijn werk,
ervoor dat Gerard Razenberg
een giote naam kreeg in de
wereld van draaiorgels en haar
muziek. Eenmaal weer terug
op Flakkeese bodem, wisten
ook de productiemaatschap
pijen van geluidsdragers hem
daar te \inden voor het maken
van eigentijdse vernieuwende
arrangementen voor draai
orgels. In die jaren hadden
deze instrumenten een unieke
functie in de vorm van straat
amusement en waren ze om
die reden zeer populair bij het
publiek en daarom ook bij de
platenmaatschappijen. In 1955
noteerde hij in opdracht van
het platenlabel Bovema voor
de 78-toerenplaten van draai
orgel 'De Jupiter' de boeken
met de medleys 'Hollands Glo
rie' en de Jordaanpotpourries.
Vanaf begin 1956 verschenen
platen van 'De Arabier' met
muziek van Gerard Razenberg.
Met o.a. de arrangementen
van T.C. Boogie en 'Red Bank
Boogie', draaiorgelmuziek van
een totaal nieuwe orde, bijzon
dere trendy en heel gedurfde
arrangementen. Nooit eerder
had een noteur draaiorgel-
In de jaren zestig was Razen
berg de belangrijkste noteur
die de Nederlandse straator
gels van muziek voorzag. Zeer
populair werden de tophits die
hij voor één van zijn lievelings
orgels, 'De Arabier', noteerde.
Van Razenberg is bekend dat
hij soms bijzonder snel moest
werken, vanwege de actualiteit
van nieuwe hits. Bekend is dat
hij op zaterdagavond naar het
.Songfestival op televisie keek,
en gelijk na afloop het win
nende nummer ging noteren.
Hij werkte dan aan één stuk
door, waarna het arrangement
via de Menheersense boot per
expresse naar de Groningse
exploitant van 'De Arabier'
werd verzonden. Deze Hen
drik Elderman, kapte het boek
\ervolgens snel uit en zo had
'De Arabier' reeds dinsdags
de primeur van het winnende
lied. Een uniek stukje geschie
denis van de draaiorgelwereld,
waarin de Middelharnisse
(ierard Razenberg en hoofdrol
speelde.
In de nalatenschap die we als
Gerard Razenberg Stichting
in bruikleen kregen van zijn
kleindochter Cindy, hebben we
een groot deel van zijn admini-
-sliatie teruggevonden. Middels
nadere studie zullen we in kaart
gaan brengen welke muziek hij
voor zijn vele opdrachtgevers
en dus voor de vele, bijna alle.
De Neptun us van Cees Hossen, één vim de lievelingsorgels van Gerard Hazen
berg
muziek geproduceerd in deze
ritmische jazzy boogiewoogie
stijl. Enkele maanden geleden
hoorde de schrijver van dit
artikel één van deze nummers
in de werkplaats van de fa.
Perlee in Amsterdam. Ik kan u
zeggen, ik stond perplex bij hel
horen van deze heel bijzondere
muziek voor draaiorgel, die het
vandaag de dag nog steeds erg
goed doet en laat horen dat
een draaiorgel een instrument
is met unieke mogelijkheden.
Mits de noteur/arrangeur
beschikt over muzikaliteit om
concertmeester van de straat te
zijn. Gerard Razenberg hoorde
tot de kleine kring van deze
vaklieden.
Gerard was een specialist in
moderne amusementmuziek.
Als accordeonist speelde hij
uiteraard de nieuwste hits en
hij kende deze nummers door
en door. Waar andere noteurs
moeite mee hadden, wist
Razenberg feilloos naar het
draaiorgel te vertalen. Vooral
zijn arrangement van 'Buona
Sera' werd zeer beroemd. Vol
gens een verslag in 'Het Piere
ment' van juli 1958, ontston
den in Haarlem bij 'De Jupiter'
complete danspartijen wan
neer dit boek werd gespeeld.
'Soms liep het hele verkeer
vast, terwijl de menigte zich
zingend en dansend langs het
majestueuze orgel voortbe
woog'. Iets waar we vandaag de
dag totaal geen beeld meer bij
kunnen vormen.
Hollandse straatorgels uit die
tijd heeft gemaakt. Een eer
ste inschatting geeft een beeld
dat deze bijzcmdere man vele
kilometers orgelboeken pro
duceerde. De wetenschap dat
ieder boek afzonderlijke door
Razenberg werd gearrangeerd,
heeft bij mij het respect voor
dit genie alleen maar vergroot.
Gerard leverde in deze jaren
een ongehoord hoge produc
tie, waar diep respect voor op
zijn plaats is, zeker wanneer we
kijken naar de door de huidige
draaiorgelwereld geroemde
grote muzikale kwaliteit van
zijn producten. Begin jaren
zeventig stopte Razenberg met
het vele noteren en maakte hij
alleen nog boeken voor een
beperkte vriendenkring. O.a.
voor 'Het Stekeltje', het eerste
orgel van Cees Rossen. Hier
leerde ik zelf als kind te genie
ten van zijn prachtige arrange
menten. Als ik terugdenk aan
o.a. zijn 'Cara Mia' arrange
ment, lopen opnieuw de koude
rillingen over m'n rug.
In 1976 werd zijn kleindochter
Cindy geboren. Voor haar com
poneerde hij de Cindy serena
de en hij noemde één van zijn
zelfgebouwde orgels naar haar.
Hij moet vast dol geweest zijn
op zijn enige kleinkind, want
een paar jaar later ging hij in
Hellevoetsluis wonen, om dich
ter bij zijn dochter en klein
dochter te zijn. Helaas werd
hij in 1981 ernstig ziek. Half
oktober werd hij opgenomen
in het ziekenhuis te Rot
terdam. Vier zware ope
raties mochten niet meer
baten en op 31 oktober
1981 is hij in Rotterdam
in het ziekenhuis overle
den aan de gevolgen van
slokdarm- en maagkan
ker.
Het leven van Gerard
Razenberg stond geheel
in dienst van muziek en
draaiorgels. Wie hem
heeft gekend, weet dat
hij een enthousiast orgel
vriend was, maar ook een
man van weinig woorden.
'Het is een stille man, die
weinig zegt', schreef Joop
van der Bel in 'Het Pierement'
van oktober 1958 na een bezoek
aan Middelharnis. Razenberg
was een typisch voorbeeld
van 'stille wateren met diepe
gronden'. Hij was liever aan
het werk en met zijn muziek
bezig, dan dat hij bezoek ont
ving. Toch heeft deze van der
Bel hem in 1973 tweemaal ont
moet. Bij de tweede gelegen
heid bezochten ze enkele cafés
met orgels, waaronder het café
van Hans de Boed in Achthui-
zen, waar één van Gerards zelf
gebouwde orgels, zijn groot
ste en mooiste orgel, stond.
Van der Bel schrijft: 'Het was
opvallend dat hij, zodra het
orgel speelde, helemaal tot
leven kwam en wees op allerlei
muzikale effecten die te 'horen
waren'.
Al vroeg droomde Gerard van
een draaiorgel waarin
de pijpen waren ver
vangen door een accor
deon, die bespeeld kon
worden op een manier
waar een menselijke
speler meer dan twee
handen voor nodig
zou hebben. Toen hij
na de watersnoodramp
was teruggekeerd in
Middelharnis, besloot
hij zijn ideeën tot wer
kelijkheid te brengen
en ging hij aan de slag
met gereedschap van
het rampenfonds. Het
eerste product was
een harmonium met
een mechaniek waarin
onderdelen van een
oude waswringer waren
verwerkt. Het instru
ment werd dan ook 'de
oude wringer' gedoopt.
Gerard draaide de boe
ken door het mecha
niek, terwijl zijn vrouw
Kitty de pedalen moest
bewegen voor de luchttoevoer.
Bij een volgend experiment
sloot hij voor de windvoorzie-
ning een stofzuiger aan, maar
omdat achter Gerards huis een
opslagplaats voor kolen lag,
zoog het instrument heel wat
kolenstof naar binnen.
Gerard moest lang sparen om
het materiaal voor zijn bouw
sels te kunnen kopen. In een
oude krant staat te lezen dat
hij zocht naar een oud pianola-
mechaniek; 'Ik zal zo blij als
een kind zijn als een lezer me
daaraan kan helpen. Hier op
Elakkee kun je moeilijk iets te
pakken krijgen dat niet met
de landbouw te maken heeft.'
Intussen bouwde hij een een
voudig instrument dat 'Orga-
nola' heette. Hij kon dit voor
een vrij behoorlijke prijs verko
pen en met de winst werd rond
1960 het eerste grotere instru
ment gebouwd. Dit bestond uit
een accordeon met een uitge
breide ritmesectie. Het appa
raat werd verkocht aan vader
en zoon Waerts uit Zaandam,
die het op een aanhangwagen
plaatsten en er op vrije zater
dagen mee op pad gingen. Zij
lieten van dit instrument zelfs
een singeltje maken met 'Hits
van vandaag' en 'Hits van gis
teren'. Razenberg bouwde in
totaal veertien grote zaalorgels,
altijd met grote gamma's met
een groot bereik dus. De latere
orgels hebben 110 tot 125 toet
sen en zijn geheel chromatisch,
met op zang en tegenzang vaak
25 tonen of meer. Hij noteerde
voor deze orgels altijd zijn favo-
-M
Het Hazenberg-orgel te Achihuizen, iti de oorspronkelijk slaat als zaalogel van
Hans lie Boed
riete„ nummers: 'Gouden Hart
serenade', 'Groeten uit Breda',
of het 'Chiairtilied'. Hoewel de
oudste instrumenten vermoe
delijk verloren zijn gegaan,
bestaan er nog verschillende
Razenberg orgels. De bekende
firma Perlee uit .«Vnisterdam
bezit een instrument dat eind
jaren zestig werd gebouwd.
Het 125-toets orgel uit Acht-
huizen stond jaren onder de
naam 'De Wilhelmina' opge
steld in de 'Orgelhal' te Assen.
De Orgelhal is niet meer en 'De
Wilhelmina' staat inmiddels
in de stille verkoop. Het zal u
niet verwonderen dat de jonge
Gerard Razenberg Stichting
belangstelling heeft getoond
richting de huidige eigenaar.
Wat orts betreft hoon dit orgel
weer een mooie plaats te krij
gen op Goeree-Overflakkee.
Nog altijd worden de arrange
menten xan Gerard Razenberg
op de Nederlandse straatorgels
gespeeld. Nog altijd hebben
veel liefhebbers van draaiorgels
en haar muziek grote waarde
ring voor zijn werk. Hij had
een soepele, herkenbare stijl
van noteren die altijd goed
klonk. Vaak met experimentele
effecten en loopjes. Zijn muziek
speelde in de jaren vijftig en
zestig een grote rol bij het feit
dat het draaiorgel haar functie
als amusementmaker wist te
handhaven. Tot zijn mooiste
notaties behoren de arrange
menten die hij maakte voor
'De Arabier', 'De Waterpoor
ter', 'De Jupiter', maar zeker
ook voor 'De Neptunus', het
schitterende Gavioli-orgel van
Cees Rossen uit Middelhar
nis, jarenlang door opa Rossen
geëxploiteerd in Zierikzee.
Ik verwonder me keer op keer
over het respect waarmee
de naam Gerard Razenberg
vandaag de dag wordt uitge
sproken binnen de wereld die
zijn leven en werk nog steeds
kent. Niet voor niets ontstond
binnen de bestuurlijke kring
van Stichting Podium Goeree-
Overflakkee enkele jaren gele
den reeds het plan om studie
te gaan maken van het leven
en werk van deze heel bijzon
dere eilander. Met als doel
zoveel mogelijk vast te leggen
en te bewaren voor het nage
slacht. Gezien het specifieke
en het zeer uitgebreide karak
ter heeft Podium eind
vorig jaar deze schone
taak doorgeschoven
naar een nieuwe stich
ting. Op 29 december
2008 werd de Gerard
Razenberg Stichting per
notariële acte opgericht.
De komende jaren zul
len de vele regionale-
en landelijke contacten
worden omgezet in een
leesbare en tastbare
documentering van
het bijzondere cultu
rele erfgoed dat Gerard
Razenberg ons naliet.
Voor velen een onbe
kend stukje geschiede
nis van de streek Goe
ree-Overflakkee. Maar
wat graag hadden we
de mooie verhalen van
dochter Carla aan willen
horen. Helaas overleed
zij begin 2008. Geluk
kig bouwde zij een aan
tal jaren geleden een mooie
internetsite die een goed beeld
geeft van wie haar vader was.
Fijn dat we na enig zoekwerk
haar dochter Cindy vonden in
Rotterdam. Met haar en haar
partner hebben we afspraken
gemaakt over een respectvol
gebruik van het vele materiaal
over haar opa, afkomsüg uil de
nalatenschap van haar moeder.
Het is haar wens dal het leven
en werk van haar opa, als cul
tureel erfgoed, bescherming
zal vinden bij de nieuwe stich
ting.
Als afsluiting nog een kort
verhaaltje. Enkele maanden
geleden ontmoette ik mevr.
ï'erlee en haar zoon tijdens
een concertavond in museum
'Van S|3eelklok tot Pierement'
in Utrecht. Haar 'Arabier'
speelde daar het Razenberg
arrangement: 'De Amster
damse grachten'. "Weet je",
zei ze me, zichtbaar geroerd,
"van al die kilometers Razen-
bergmuziek is dit het aller-,
allermooiste nummer". "Weel
je": zei ik tegen Fine Perlee,
"ik ken geen arrangevir die dit
Amsterdamse koningsnum
mer mooier laat klinken dan
onze Gerard". Vurig werd deze
mening gedeeld door enkele
kenners die samen met ons
genoten van de zwierige klan
ken van Razenbergs 'Amster
damse Grachten' op één van
de mooiste, zo niet hel mooiste,
draaiorgel dat we in Nederland
nog hebben: 'De Arabier' van
Perlee. 'De Arabier' met haar
enorme verscheidenheid aan
boeken van Gerard Razen
berg zijn een koningskoppel
die wie als parels van de straat
moeten koesteren tot in lengte
van jaren. Overigens, ditzelfde
geldt net zo goed voor hel Gavi
oli-orgel 'De Neptunus' van
Cees Rossen, met haar even
eens enorme nalatenschap aan
Razenbergmuziek. Als Gerard
Razenberg Stichting zullen we
waken dat dit stukje cultuur
behouden blijft, hier en elders.
Adrie Stolk,
Gerard Razenberg Stichting
Foto's: Gerard Razenber Stich
ting
Als accordeonist, tijdens één van zijn
vele optredens.