De tijd zal 't leeren...
Succesvolle wisselwerking tussen agrariër en Natuurmonumenten in het Volgerland
Vriendelijke grazers fungeren prima als natuurbeheerders
EIUVnDEi1.t1IELW5
Koeien
Ganzen
Blik in de toekomst
PA(;iNA 15
DINSDAG 29 DECEMBER 2009
EaiKÜKjuvvvciciiigiiig 'Ons
Bflaiig' te Melissaiil was een
vereniging die zich ten dtjel
stelde voor de leden be/ig
te zijn om door ge/,amenlij-
ke aankoop van materialen,
die voor de bedrijfsvoering
van de leden nodig waren,
zo voordeli'g mogelijk in te
kopen. En voor de ontvangst,
verwerking en verkoop van
de geoojjste ptodntten. Voor
al in de jaren voor de tweede
wereldoorlog, de zgn. crisis
tijd, toen elk dnbbeltje moest
worden omgekeerd, was hel
belangrijk fiat dit alles zorg
vuldig gebeurde. In die tijd
lag ei langs de haven van
DirkslaiKl een .schip op de
kant. Wij vroegen ons al wat
de bedoeling daarvan was. De
meeste mensen die daar nog
van zouden kunnen weten,
leven niet meer, dus is het
niet eenvoudig om de bijzon
derheden daarvan te weten te
komen.
Waar nu hel nieuwe veebe
drijf van dhr. Lekkerkei k is,
aan Westhavendijk 4.5-1, was
toen een viivei, afgescheiden
van hel polderwaler, de slo
ten liepen er omheen. Dit was
een soort zoetwaterreservoir
(of misschien een wel), waar
in een droge tijd nogal wat
boeren uil tie omgeving water
gingen halen om te sproeien,
of voor drinkwater voor hel
vee. De Slelvaete heette dat.
Tegenover de Stelvaat was
een pad, dat is er nog, dal
naar de haven voerde. Op
die plaats was een verhard
terrein en een weegbrug, en
daar lag ook dal schip op de
kant.
L'it overlevering wisten wij
dal hel eigendom was van
bovengenoemde landboiiw-
vereniging en dienst deed
voor opslag van tarwe. Bij
naspeuring, in hoofdzaak uil
de nolulen van de vereni
ging, maar ook nog wel uit
ges|)iekken met oude nien-
,scn, hebben wij toch nog wal
bijzonderheden kunnen vin
den.
In de jaren dertig drong dt
jai
rlar
Nederlandse regering erf)j3-
aan om meer tarwe te telen
en (jm minder afliankelijk te
zijn van iin|)ort tiit Amerika.
Dal gebeurde ook, maar om
de maalindustrie het hele jaar
te kunnen voorzien, moest
die tarwe wel worden opge
slagen. Dat probleem deed
zich ook in Melissant voor.
Bij bewaring lot de volgende
oogst was er een premie van f'
1,80 per 100 kg. Bij aflevering
van een kwart per kv\artaal
zou dat dus over de gehele te
bewaren partij neerkomen op
f 0,90 per lOÖ kg.
Het bestuur ging zich daarop
bezinnen. Er kon een (oud)
schip gehuurd worden van
een zaak in Rotterdam. De
huurprijs zou f'0,49 per 100
kg. zijn. Dat zou dan elk jaar
terug komen, zolang daarvan
gebruik zou worden gemaakt.
Er kon ook een schip worden
gekocht voor dezelfde prijs als
per jaar aan huur moest wor
den betaald. Daar werd toen
toe besloten. Een handelaar
in Rotterdam, Van Houwelin-
gen, verkocht een oud sleep-
.schip dat in Antwerpen en
omgeving had dienstgedaan,
'520 ton, met de naam Sol-
vrij 14, voor I' 1500. Dit schip
werd in de haven van Dirks-
land afgeleverd in hel najaar
van 19.'51 (afmetingen; onge
veer 40 meter langen 5 meter
breed). Het was een schip
van het type 'houten waal
een schip cial wel kon zeilen,
maar meest werd gelrokken,
vanaf een jaagpad, zoals dat
op de Belgisdie kanalen tot
die lijd veel voorkwam.
Het ging alles nogal snel in
zijn werk, zodat de voorbe
reiding niet optimaal was.
Want waar moest dat schip
1111 liggen? De reglementen
gaven aan dal een schip niet
onbemand in de haven mocht
liggen. En altijd een wacht-
nian aan boorcl, dal kon toch
niet? Dan maar op de kant
gehaald, maar waar? Oi) Sas
waren de kaden beschikbaar
voor allerlei landbouwpro
ducten en benodigdheden.
hip op
nel eis?
maar met voor een schi
de kant. Dan bij Mijn
Hier zijn wel besprekingen
(jver geweest, maar er waren
vage plannen om een veiling
te bouwen, dus daar was de
grond veel te duur.
Maar bij de Stehaele had de
voorzitter een stuk land, dal
hij wel beschikbaar wilde stel
len. En daar was ook de (nog
nauwelijks in gebruik zijnde)
bieteiilaadplaals \an de Cen
trale Suikermaalschappij.
Hel terrein van de (ISM kon
zelfs worden aangekocht met
de aanwezige weegbrug, voor
f 1600. Er werd een helling
gemaakt en met lieren werd
het schip op de kant getrok
ken. Waarschijnlijk omdat er
nogal wat vraagtekens waren
over de haalbaarheid van
deze onderneming besloot
hel bestuur het schip een
naam te geven en dal op een
houten plank erop de schil
deren: De tijd zal t leeren'.
Dit alles vond plaats in sep
tember 1931. Eerst vond een
deel van de bestuursleden,
die de zaak kwamen bezich
tigen, dat de balken waarop
hel .schip gelegd was, niet vol
doende waren. Daarom wer
den voor f 60 oude sluisdeu
ren gekocht, die op Sas over
bodig waren, om het beter te
onderstoppen. Ook werden
de luiken nog extra afgedekt
met gegalvanisseerde golfpla
ten, geleverd door de Melis-
santse smid Van Immerzeel
(kosten f340).
Nu lag hel scliip dus op
grond van voorzitter PD. Sie-
ling. Dal was geen bevredi
gende situatie. Sieling bood
de grond aan de vereniging
te koojj aan. Na wat moeilijke
onderhandelingen werden zij
hel eens voor f2800. Met een
vertegenwo(jrdiger van de
fa. Boeke en Huidenkoper,
handel in landbouwmachi
nes, werd onderhandeld over
een machine voor het inbren
gen en uithalen van de tar
we. Overeenstemming werd
bereikt over een zuig- en
persinstallatie met stof-
afscheiding, geplaatst
op wielen, plaatsbaar in
het schip, voor de prijs
van f 1785. De capaci-
tiet was 3000 kg. per
uur, de spoorbreedte
1.50 m. Aangedreven
door een motor van 10
pk. De waaier moest
1450 tfjeren maken.
Tot aankoop werd
besloten. Voorzitter
Sieling bedong daarbij
dat, als anderen van
Elakkee bij ons kwa
men kijken, en dan ook
zo'n installatie kochten,
wij daar dan van de
leverancier een vergoe
ding voor wilden ont
vangen. Wij hadden er
toch aandacht en geld
ingestoken om dit uit
te vinden. De agent
ging hiermee accoord:
5% provisie per geval'.
Met de EMGO, de leve
rancier van electriciteit,
werd een contract afge
sloten over de prijs van
de stroomlevering: Een vasl-
recht van f 20 per maand en
■een kwh prijs van 4 et wordt
overeengekomen.
Direct daarna werd met
inbrengen begonnen. De
stofafsclieiding kon nog niet
direct geleverd worden,
maar dat was niet zo'n groot
bezwaar, want de tarwe kwam
toch uit de loods en was al
geschoond. Langs de wan
den werd eerst nog papier
aangebracht. De boeren, die
de tarwe leverden kregen
een voorschot van 9 a 10 et,
afhankelijk van de kwaliteit,
tegen een renteberekeing van
5% per jaar. Als de tarwe in
het schip geleverd was, deed
de eigenaar afstand van zijn
product en de eindafrekening
werd gemaakt na aflevering.
Het is niet geheel duidelijk
hoe dat inbrengen gebeurde.
Een man van 85 jaar vertelde,
Hoe hel er vroeger was: 1 De Stelvniil. 2 liel n/imleriiig.skaniiiih'iin dr polder Nieuw Knuiijer 3 hel werghiüsje eu -I hel sehi/i 'üe lijd iid 'I leeren'.
dal alles in zakken werd aan
gevoerd, op de schouder via
een trap naar boven gedra
gen en boven gestort. Maar
iemand die bij het slopen van
hel .schip geholpen heeft, wist
dat in de kop \an het schip
deuren waren aangebracht.
Maar het kan natuurlijk ook
dat die deuren er pas later in
gemaakt zijn om het werk te
vergemakkelijken. Wij heb
ben dat niet kunnen uitvin
den.
Of bij het afleveren een schip
langszij kwam om over te
laden, is ook geen duide
lijkheid over. Er waren wat
moeilijke onderhandelingen
met de Gemeene Uilwatering
van Dirksland (GUD), de
eigenaar van de haven, over
eventueel octrooi, te heffen
bij het verladen. Wel weten
wij, dat de GUD in die lijd
besloten heeft de laadplaats
Stelvaat te laten vervallen
omdat daar toch geen bieten
meer werden aaiiirevoerd.
Er werd met verschillende
plaatselijke schippers onder-
handeki over de prijs van
verder vervoer van de tarwe.
Zij konden inschrijven.
Hoe lang het schip voor dit
doel in gebruik is geweest
weten wij niet precies, maar
duidelijk is wel dat in novem
ber 1941 besloten werd om
er een eind aan te maken. De
straatkeien werden \erkocht
voor f 1500, en het terrein
Stelvaete werd verkocht voor
f2525.
Het bestuur stelde voor om
het schip te laten slopen en
het afbraakmateriaal aan de
leden te koop aan te bieden
tegen een door het bestuur
vast te stellen prijs. Daarvoor
werden o|3 cfe vergadering
beslellijsten uitgedeeld. Toen
op een x'olgende vergadering
de beslellijsten werclen inge
leverd bleek er zoveel belang
stelling te zijn voor het mate
riaal dal er wel 10 schepen
zouden moeten zijn om aan
de vraag te kunnen voldoen.
Dit kon dus niet doorgaan en
daarom werd besloten het
schip in zijn geheel aan een
sloper te verkopen. De hoog
ste bieder was C:.A. van der
Spaan. Hij mochl met slo
pen beginnen als f 1730 was
betaald. En dat gebeurde op
2 januari 1942.
In het jaarverslag \an de
landbouw vereniging over
1942 lezen wij: Verkoop van
graanschip 'De tijd zal 't leer
en' en terrein Stellevaat voor
f 4252, getekend door j.H.
Koppelaar.
In maart 1942 schreef voor
zitter Sieling aan de leden
over de moeilijkheden mei
leveringen \'an kunstmest.
N'cevoer, brandstoffen en
andere materialen vanwege
de oorlogsomstandigheden.
Er was echter geen tekort aan
opslagruimte, helaas.
C)ok wordt iir helzelfcle
schrijven meegedeeld dat de
Stellexaat met 'De lijd zal 't
leeren' verkocht is. En dat de
opbrengstprijs \an hel ter
rein, het schip, de straalkcien
niet is tegengevallen. De Stel
levaat is steeds een winstge
vend object geweest en nu. Dij
hel afsclieid, is gebeleken dat
de naam 'De lijd zal 'l leeren'
juist is geweest.
Iwee oude mannen beweren
stellig, dat zij een foto heb
ben gezien van het schip op
de kant, maar zij welen niet
meer xvaar. Veel speurwerk
heeft tot nu toe niet gewens
te resultaat opgeleverd. Is
er misschien iemand van de
lezers die weel waar die foto
te vinden is? Dan willen wij
dat graag weten.
Melissaiü,
F. van Ddiiimi' en
J.P. van Rossiiiii (tel. 601631)
OUDDORP - We hoeven er geen doekjes om te winden:
het is algemeen bekend dat boeren en natuurbescher
mers lang niet altijd eender denken over de aanleg en
het beheer van Natuurgebieden. Voorbeelden van deze
verschillen zijn er in de afgelopen jaren moeiteloos aan
te wijzen op het eiland. Bij beheer van het Volgerland
echter hebben Natuurmonumenten en veehouder Piet
Breen uit Ouddorp elkaar gevonden en dit tot volle
tevredenheid van beide partijen. Op de Smousenhoek,
de boerderij van Piet Breen spraken we met de veehou
der en Ted Sluijter van Natuurmonumenten.
Door Adri van der Laan
Hel Volgerland, een 90 ha
groot iialuurgebied ten westen
van de (Jroeiieweg en ten zui
den \an de Vrijheidsweg bij de
Ouddorpse Vuurtoren, werd 8
jaar geleden omgevormd van
landbouwgrond naar natuur
gebied. Begin dit jaar werd
hel gebietl officieel door de
La ndi n drie 11 tingscom missie
overgedragen aan Natuurnio-
numeiilen, nadat bel was inge
richt als natiiuroiitwikkelings-
gebied. In liet gebied werd een
aantal voorzieningen getrof
fen. Na hel dempen van sloten,
het graven van waterpartijen
en wandelpaden en hel ver
wijderen van een deel van de
bovengrond en door aangepast
vsaleibeheer werd de verdere
ontwikkeling grotendeels over
gelaten aan de natuur. Maar
hel gebied 'zomaar' overgeven
aan de natuur zou een resul
taat opleveren dat niemand
zou willen. "Er zou verruigiiig
optreden waarbij alles zou
oxerwoekerd worden door riet
eii ander struikgewas. Er zou
geen plaats meer zijn voor bij
zondere planten en ook de wei
devogels zouden maar weinig
ruimte in dit weidevogelgebicd
meer hebben", legl led Sluijter
uit.
De Natuurorganisatie gebruikt
in een natuurgebied natuur
lijk geen bestrijdingsmiddelen
en het machinaal bijhouden
van de begroeiing is kostbaar.
Daarom heefl men er\oor
gekozen om het Volgerland te
laten begrazen door koeien. De
beglazing is een prima middel
om het natuurdoel te berei
ken. En dal kwam veehouder
Piet Breen uil Ouddorp goed
uit. Enerzijds is deze onder
nemer al een aantal jaren op
zoek naar uitbreidingsruimte
voor zijn bedrijf en anderzijds
spreekt hel beheer van natuur
gebieden hem wel aan. Maar
hij wijst er wel op dat hij aller
eerst veehouder is, "want ik
heb geen groen pakje aan".
Natuurmonumenten is met
Breen overeengekomen dat
hij ze\'Cntig koeien vanaf hel
eind van het broedscizoen tot
I december in hel Volgerland
laat grazen. Het zijn koeien van
het ras Eleckvieh en zijn oor
spronkelijk afkomstig uil Oos
tenrijk. De dieren lenen zich
uitstekend voor bet begrazen
van natuurgebied. "Het zijn
rustige dieren die gewend zijn
aan arme gronden en ze zijn
heel vriendelijk". De bezoekers
\'an het gebied lopen dan ook
vrijwel geen gevaar om een
pijnlijke manier met de dieren
geconfronteerd te worden.
Bij Natuurmonumenten
komen positieve reacties van
de bezoekers \an hel Volger
land binnen, aldus
Ted Sluijter Hij legt uit dat de
mensen hel een mooi gezicht
vinden dat de koeien in alle vrij
heid in het Volgerland kunnen
grazen, en dit is heel belang
rijk "want de koeien brengen
toch weer een stukje leven in
het gebied, waar zich wel veel
Piel Breen {links} en Ted Sluijlervan NaUiurmonumenlen hij de Fleckviehruiideren die 's zomers in het Volgerland gra-
-,.,, Folo: Adri van der Laan
afspeelt maar wat niet altijd
door de oppervlakkige voor
bijganger te zien is". De bedoe
ling van Natuurmonumenten
is dat er in de toekomst ook
nieuwe plantensoorten zullen
gaan groeien en volgens Ted
Sluijter moeten, als gevolg van
zorgvuldige begrazing, straks
orchideeën en andere bijzon
dere planten alle ruimte in het
gebied krijgen. Hij noemt het
project dan ook een succesvoile
wisselwerking lussen Natuur
monumenten en de agrariër
Ook Piet Breen krijgt posilic-
ve reacties binnen van zowel
omwonenden als bezoekers
van hel gebied. "Soms word ik
wel eens gebeld door omwo
nenden als er een koe gekalfd
heefl. Dit gebeurt 'gewoon' in
hel wild. Sommigen denken
dan dat de moeder het kallje
kwaad wil doen als ze het aflikt.
Ze bellen mij dan op en laten
welen dat het toch maar een
beetje vreemd is dal de koeien
zomaar in alle vrijheid door het
gebied lopen. Ze hebben niet in
de gaten dat het aflikken \an
hel kalfje heel belangrijk is om
de bloedsomloop van het kalfje
op gang te brengen", legt de
Ouddorpse veehouder uil. Aan
de andere kant wordt hij ook
wel eens terecht gewaarschinid
als er iets niet goed gaat in het
gebied met zijn vee. Overigens
maken zijn beesten het goed in
het Volgerland en ook Piet zelf
heeft er plezier van als hij de
kalfjes samen met hun moeder
in alle vrijheid door het gebied
ziet trekken.
Zowel Ted Sluijter als Piet
Breen zijn zeer tevreden over
het resultaat van het eerste
graasséizoen in het Volger
land. Het is gebleken dat" de
koeien niet bijgevoederd hoe
ven te worden omdat er in het
Volgerland voedsel genoeg is-
"De koeien zijn als ze niet bij-
ge\oerd hoeven te worden ook
veel rustiger. Ze komen dan
niet gelijk naar me toe als ze
mij bij het hek zien, maar ze
blij\'en gewoon rustig door gra
zen", aldus Piet Breen.
Voorlopig heeft Natuurmonu
menten ervoor gekozen om
zeventig koeien te laten grazen
in het gebied. Hoewel dit geen
groot aantal is - minder dan één
koe per ha - in vergelijk met de
90 ha bleek dit het afgelopen
seizoen toch voldoende te zijn
geweest en ligt het gebied er
goed bij. Piet Breen hoopt dat
het begrazen tol 1 december er
ook toe zal leiden dat er geen
ganzen zullen gaan broeden,
omdat de boeren in de omge
ving er zeker last van zullen
hebben als deze dieren gaan
fourageren. Maar 'Eed Sluijter
verwacht niet dat er veel gan
zen in het Volgerland zullen,
gaan verblijven, omdat zij niet
graag broeden in een gebied
waar geen riet en hoog gras
is. Overigens zijn beiden het
erover eens dal de vergoeding
die boeren krijgen in verband
met ganzenschade lang niet
toereikend is.
In het geval van het Volger
land laat Breen met alle plezier
zijn \'iervoetige terreinbeheer
ders aan liet werk. Ook weet
hij zeker dat er een markt zal
zijn als het vlees van de koeien
die in het Volgerland grazen
als echt Ouddorps Volgerlands
vlees kan worden verkocht. De
consumenten zullen dan zeker
in het bezit komen van een
stukje écht verantwoord vlees
van eigen Ouddorpse bodem.
"Dat is vlees dat nog echt bakt
als je het in de pan doet", ver
zekert Breen. Voorlopig is er
echter nog geen sprake van
uitbreiding van de veestapel
in het Volgerland, dus zal die
uitbreiding gezocht worden in
andere gebieden, maar Ted
Sluijter verzekert dat Natuur
monumenten de ontwikkeling
nauwlettend in de galen houdt;
misschien zou dan al wel eer
der in het seizoen een deel
van de koeien in het prachtige
natuurgebied kunnen worden
toegelaten.
Schaatsen in Volgerland
Natuurmonumenten laat
welen dat, wanneer het
deze winter aanhoudend
gaat vriezen, de organisa
tie graag schaatsers uitno
digt om op hel Volgerland
te komen schaatsen. "We
zullen dan met plezier de
hekken openzetten en wat
bankjes plaatsen bij het
ijs", aldus Ted Sluijter.
Plannen rondom De Smousenhoek - Boerderij midden in woonwijk is niet ideaal
De familie f5reen is niet alleen ondernemend als het gaat over de samenwerking met Natuur
monumenten, maar Breen heeft nog meer vergevorderde plannen. Al geruime lijd is hij bezig
om toestemming te krijgen om zijn bedrijf te verplaatsen naar een locatie in de polder Wester-
loo bij Goedereede. Hij heeft plannen gemaakt voor zijn huidige 'stee' De Smousenhoek aan de
Hazersweg. Piet legt uit dat hij deze plannen heeft gemaakt omdat aan de oxerkant \an de weg,
binnen afzienbare tijd, de 'Gronden Breen' (deze voormalige eigenaren zijn overigens geen
familie van Piet) zullen worden ontwikkeld. "Het gevolg zal zijn dat mijn bedrijf midden in de
bebouwing komt te liggen, met alle gevolgen van dien". Piet Breen vreest problemen want een
veehouderij direct naast een woonwijk is geen ideale situatie. Ook gelet op de steeds grotere
wordende landbouwmachines die het erf verlaten en oprijden, in combinatie met naar school
fietsende kinderen, creëert een verkeersonveilige situatie die niemand wil. Het is zaak dat de
boerderij verplaatst wordt voordat de nieu\ve huizen bew(jfjnd gaan worden. Hij is er verder
zeker van dat hij beperkt za! worden in zijn bedrijfsuitvoering op de huidige locatie
Voor de locatie op de hoek van het Smalle Einde en de Hazersweg zijn er andere plannen. Oni
te zorgen dat deze locatie een goede invulling krijgt als de boerderij is verplaatst heeft Breen,
in overleg met RBOI, een visie opgesteld om aansluitend aan de nieuwbouw op de gronden
Breen woningbouw te laten plaats vinden en de monumentale boerderij af te breken en met
dezelfde contouren terug te bouwen, maar dan als uitbreiding in de Bed&Breakfast sfeer. In elk
geval zorgen dat op deze locatie een kwalitatief mooie en doeltreffend stukje Ouddorp wordt
gebomvd
'Lange adem
Piet Breen heeft de afgelopen jaren ervaren dat het zelf ontwikkelen van plannen en het aan
vragen \an \ergunningen een zaak \'an lange adem is en veel kosten xergt. Breen gaat er dan
ook vanuit dat de Gemeente zich positief zal opstellen en tejestemming zal verlenen om zijn
bedrijf te verplaatsen en de nieuwe invulling van De Smousenhoek te kunnen realiseren. "Op
de liuidige locatie de nieuwe stro/potstal realiseren is geen optie", aldus Piel.
De uitplaatsing naar Westerloo is ook in het belang van het bedrijf van Breen, want om het
rendabel te houden is extra ruimte en groei zeker nodig. Het oxergrote deel van de koeien die
's zomers in het Volgerland grazen, kunnen 's winters geen onderclak krijgen op De Smousen
hoek. "Op dit moment huren we stalruimte in Melissant; ik zou ze liever zelf onder één dak
hebben. De nieuwe stal die onderdak gaat bieden aan ons \ee zal gebouwd worden met de
nieuwe dierenwelzijneisen".
Toch \erwacht Breen dat hij komend jaar in de Westerloo polder de eerste fase van de nieuwe
boerderij kan gaan opstarten. Zo snel mogelijk het vee onder een dak aldus Breen. En dan is
het nog wachten op toestemming \an de gemeente voor de plannen rondom de boerderij aan
de Hazersweg.
Wat het nieuwe jaar ook zal brengen, er is in ieder geval genoeg werk voor de ondernemende
familie Breen, zowel op agrarische als recreatief gebied...