Tweeëntwintig jaar Prof. dr.
G. A. Lindeboom Instituut
Fietstocht en barbecue
Kerk
diensten
Lege
Hobbyhok De Schuur
laat zien wat een feestje is
Een terugblik en vooruitblik
EIIAI1DEI1-I1IEUW5
Calvijn en
anderen
Kerkdiensten
Ger. Gem.
EIIAnDEI1.niElJWS
Inzet en uitkomst
Euthanasie en palliatieve
zorg
Spirituele zorg
Praktijkbegrip en
verpleegkundige ethiek
Lindeboomleerstoel
Vooruitblik
Zondag 24 mei 2009
NIEUWE-TONGE - Op
zaterdag 30 mei opent
Anseline Tijl van Hobby-
hok 'De Schuur' in Nieu-
we-Tonge weer haar deu
ren. Kinderen maken de
mooiste dingen en kunnen
soms uren zoet zijn met
verven, plakken, zagen,
slingers maken, potjes
beschilderen of kraal^es
rijgen. Knutselen is niet
alleen leuk maar ook goed
voor de fijne motoriek.
PAGINA 2
VRIJDAG 22 MEI 2009
Ethiek
Ontwikkelingen rond
abortus, euthanasie en
embryo-onderzoek leid
den twintig jaar geleden
tot de oprichting van het
Lindeboom Instituut.
Momenteel worden wetten
op die terreinen geëva
lueerd. Wat bereikte het
christelijk centrum voor
medische ethiek.-' Naar
mijn overtuiging heeft
ons geluid enige invloed
gehad.
Toen ruim twintig jaar
geleden het Prof.dr. G.A. Lin
deboom Instituut werd opge
richt - om precies te zijn op
30 maart 1987 - hadden we
niet te klagen over belang
stelling voor medische ethiek.
De euthanasiediscussie was in
volle gang, daarnaast kwam
de discussie rond erfelijkheids-
onderzoek en gentherapie op.
Ook patiëntenrechten ston
den sterk in de belangstelling,
wetgeving op dat gebied was
in voorbereiding. In de jaren
negentig is heel veel wetge
ving gerealiseerd, waarna de
belangstelling voor medische
ethiek wegzakte. Nu zitten we
in een periode van de evalu
aties van de wetgeving. Dat
geeft weer een opleving van
de interesse, maar breed in de
samenleving spitst de medische
ethiek zich toe op de kwaliteit
en de financiering van de zorg
en is er minder aandacht voor
de ethiek van de biomedische
ontwikkelingen.
Dat heeft ook te maken met
het geven dat de klassieke pro
life kwesties wettelijk geregeld
zijn en dat terugdraaien daar
van op korte termijn politiek
gezien niet haalbaar is. Spre
kend in dit verband is het gege
ven dat in de coalitiebesprekin
gen de Christenunie de poli
tieke realiteit van bestaande
wetgeving heeft moeten accep
teren en daarom heeft ingezet
op verbetering van de praktijk
- mijn inziens terecht. Daar
mee is de blikrichting van dit
kabinet wel een andere, maar
terugdraaien van de wetgeving
is menselijk gesproken onhaal
baar.
De afname van de belang
stelling voor medische ethiek
wordt versterkt door het feit
dat de onderwerpen die nu
aandacht vragen, verder van
de doorsnee burger af staan.
Abortus en euthanasie behoe
ven geen uitleg, maar dat ligt
heel anders bij palliatieve seda-
tie, gentherapie, stamcelon
derzoek. Deze ontwikkelingen
vereisen uitleg voordat men
sen het belang ervan inzien.
Op welke punten heeft het
Prof Lindeboom Instituut
ingezet en wat kan gezegd wor
den over het resultaat ervan?
Ik schets een paar hoofdlijnen,
in het diepe besef dat waar
ons werk een positieve invloed
gehad heeft dat uiteindelijk
aan de zegen van God is te
danken.
Abortus provocatus
Met de discussies over abor
tus hield het Lindeboom Insti
tuut zich lange tijd niet bezig.
omdat andere pro life organi
saties op dat gebied al belang
rijk werk verrichtten, zowel
in de sfeer van hulpverlening
als van lobbyen. Wel hebben
we een paar jaar geleden, met
steun van genoemde organisa
ties, door middel van een lite
ratuurstudie en van interviews
van huisartsen onderzoek ver
richt naar de psychische gevol
gen van abortus. In de politie
ke discussie rond de evaluatie
van de abortuswet werden de
resultaten ingebracht. Ande
re rapporten neigen ertoe
de omvang en ernst van die
gevolgen lager in te schatten.
Onderzoek is minder objec
tief dan vaak wordt gedacht.
De conclusies en zeker de
interpretatie ervan worden
in belangrijke mate bepaald
door het levensbeschouwelijke
uitgangspunt van de onder
zoeker. Voor de evaluatie van
wetgeving met een medisch-
ethisch karakter vraagt men
mensen uit de hoofdstroom
van de medische ethiekbeoefe-
ning. Die staan niet onverschil
lig tegenover abortus, maar ze
hebben er geen principiële pro
blemen mee. Wel wordt steeds
breder de impact van abortus
erkend. Typerend vond ik de
uitspraak van de voorzitter van
het Nederlands Genootschap
van Abortusartsen op een sym
posium in februari 2007 dat
mede door ons was georgani
seerd. Die gaf aan dat hij in
zijn opvattingen een ontwik
keling had doorgemaakt. Eerst
was voor hem alleen de keuze
van de vrouw van belang. Nu
stelt hij dat abortus zo mogelijk
moet worden voorkomen, o.a.
wegens de psychische gevolgen
voor de vrouw. Dat symposium
was trouwens bewijs van ande
re verhoudingen omdat daar
voor het eerst in vele jaren
zowel pro life als pro-abortus
organisaties in de sprekerslijst
vertegenwoordigd waren. Dat
symposium was mede naar
aanleiding van bovengenoemd
rapport van ons en heeft via
het coalitieakkoord van het
huidige Kabinet een ontwik
keling bevorderd waarin de
hulpverlening rond ongewenst
zwangerschap sterker gepro
tocolleerd wordt op een wijze
waarbij, naar we hopen, alter
natieven voor abortus nadruk
kelijker onder de aandacht
worden gebracht.
Embryo- en stamcel
onderzoek
Het Lindeboom Instituut
heeft mijns inziens ook enige
invloed gehad op de Embryo
wet uit 2002. Toen die wet werd
voorbereidzijn er op het minis
terie hoorzittingen geweest,
waar ik als woordvoerder van
de pro life-organisaties het
woord heb gevoerd. Ik denk
dat mede door onze inbreng
het maken van embryo's voor
onderzoek niet direct is toege
staan. Er is een embargo van
vijfjaar op gekomen, omdat de
regering tot de conclusie kwam
dat de discussie erover onder
de bevolking nog niet was afge
rond. Door deelname van de
Christenunie in het kabinet is
dat embargo nu verlengd voor
deze kabinetsperiode.
Op die hoorzitting en in
diverse andere publieke uitin
gen hebben we duidelijk
Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag
Uitgave: uitgeversmij. Eilanden Nieuws b.v.
Verschijning: dinsdag huis-aan-huis
vrijdag abonnementen uitgave
Tel. (0187) 471020. Fax (0187) 485736
Postbus 8, 3240 AA MIddelharnis. Langeweg 13, Sommelsdijk
www.ellandennleuws.nl
ADVERTENTIES EN ADMINSTRATIE
Tel. (0187)471020
E-mail: info@eilandennleuws.nl
Tarief per mm 0,42. Contracttarieven op aanvraag
Sluitingstermijn zakelijke advertenties:
maandag en donderdag 14.00 uur
Slultingstermljn overlijdensberichten: maandag 17.00 uur
en vrijdag 7.30 uur. Voor foutief geplaatste advertenties als gevolg
van onduidelijke advertentieopdrachten kan de uitgeverij niet
aansprakelijk worden gesteld.
Bladmanager: Gert Verweij, tel. (06) 50448359
Advertentie-verkoop: e-mail: gertverweii@eilandennieuws.nl
REDACTIE
hoofdredacteur: J. Villerius, tel. (0187) 471022
e-mail: redactie@eilandennieuws.nl
Plaatsing van ingezonden berichten kan zonder opgaaf
van redenen worden geweigerd.
ABONNEMENTEN:
Jaarabonnement 33,-. Abonnementen (vrijdageditie) zijn bij
vooruitbetaling en worden automatisch verlengd. Opzeggingen
schriftelijk vóór 30 november.
Wijzigingen graag twee weken voor ingaan doorgeven.
REKENINGNUMMERS:
Postbank 167930
Rabobank Goeree-Overflakkee 3420.01.108
Lid NNP
Van toepassing zijn de Regelen voor het Advertentiewezen (ROTA).
Henk Jochemsen
Directeur Prof.dr. G. A. Lindeboom Instituut van 30 maart 1987 tot 31 december 2008
gemaakt dat we moeite heb
ben met embryo-onderzoek,
omdat we een embryo niet
als een klompje cellen zien,
maar als een mens-in-wording.
Bovendien is niet duidelijk of
embryo-onderzoek medisch
wel zinvol was. Wetenschap
pers wilden embryo's maken
voor 'therapeutisch klonen'.
Uit de stamcellen van embryo's
kunnen gespecialiseerde cel
len worden gekweekt, die de
patiënt naar verwachting niet
zal afstoten. Wetenschappers
hopen op termijn mensen die
aan ongeneeslijke ziekten als
Alzheimer, Parkinson en dia
betes lijden te behandelen met
stamcellen van hun gekloonde
embryo's. Onze toenmalige
voorzitter, de patholoog prof
dr. Oosterhuis, en ik hebben
toen al naar voren gebracht
dat men beter kan inzetten
op stamcellen van volwassen
lichaamscellen. Onderzoeker
werden nogal eens boos als ik
dat zei. Dat kun je niet zeggen,
dat moet je eerst proberen,
zeiden ze. Maar wetenschap
pelijke gelden kun je maar één
keer uitgeven, dat moetje wel
verantwoord doen. Inmiddels
horen we vaker het argument
dat er van therapeutisch klo
neren niets terechtkomt. Het
is wetenschappelijk wel inte
ressant, maar medisch gezien
kun je er niet veel mee. Gewo
ne lichaamscellen kan men nu
'transformeren' tot op embryo
nale stamcellen gelijkende cel
len. Ik denk dat de noodzaak
tot het creëren van embryo's
voor stamcellen niet meer aan
wezig is. Onze inbreng heeft
hier meegewerkt aan deze
beperking van een verkeerde
ontwikkeling. Dat geldt ook
voor de- discussie over embryo
selectie van zomer 2008.
Met betrekking tot eutha
nasie hebben we als christe
lijke en pro life organisaties de
verkeerde ontwikkeling niet
kunnen tegenhouden. Opmer
kelijk is wel dat het overgrote
deel van de artsen zegt geen
principiële bezwaren tegen
euthanasie te hebben, maar
bijna de helft past die nooit of
vrijwel nooit toe. Met euthana
sie zijn ze terughoudender dan
met abortus. Dat heeft volgens
mij te maken met het feit dat
ze voor abortus kunnen verwij
zen naar een ander, euthanasie
moeten ze zelf uitvoeren.
In samenwerking met de
NPV en anderen heeft het
Lindeboom Instituut zich
vanaf het begin van de eutha
nasiediscussie sterk gemaakt
voor palliatieve zorg, als een
christelijke verantwoordelijk
heid voor mensen in de laatste
levensfase en tevens als een
alternatief voor euthanasie.
Aanvankelijk overheerste in het
geheel van de samenleving de
scepsis, in de tweede helft van
de jaren negentig veranderde
dat. De overheid stelde in toe
nemende mate gelden beschik
baar voor palliatieve zorg, in
het hele land werden hospices
geopend. Een aantal instellin
gen voor palliatieve zorg heeft
nog niet de gewenste kwaUteit,
maar er is een grote stap in de
goede richting gemaakt.
Opgemerkt moet worden
dat in Nederland de discus
sie in de verkeerde volgorde
is verlopen. Eerst is uitvoerig
gesproken over regeling van
euthanasie en pas toen dat min
of meer klaar was kwam er een
echte discussie op gang over
palliatieve zorg en begon men
te erkennen dat ook in Neder
land die palliatieve zorg nog
aanzienlijk verbeterd kan wor
den. Iets dat het medische en
politieke establishment begin
jaren 90 eenvoudigweg niet
wilde horen.
Het Lindeboom Instituut
heeft als één van de eersten
wetenschappelijk onderzoek
gedaan naar 'spirituele zorg' in
Nederland. Dat is zorg waarin
aandacht is voor geloofsvra
gen, zinervaring en levens
beschouwelijke vragen, zoals
'waarom-vragen' van zieke
mensen. In de kerken is dat de
pastorale zorg, maar in onze
ontkerkelijkte wereld bereikt
dat pastoraat maar een deel
van de mensen. Onze definitie
van spiritualiteit en spirituele
zorg is breder in de palliatieve
zorg overgenomen. In de aan
dacht voor deze zorg is de afge
lopen jaren vooral in de medi
sche palliatieve zorg een door
braak gekomen. Ook daaraan
heeft ons werk een bijdrage
geleverd. Zo ben ik voorzitter
geweest van een werkgroep die
een officiële richtlijn spirituele
zorg voor zorgverleners in de
palliatieve zorg heeft opge
steld.
Professionaliteit
Het onderzoek dat het Insti
tuut begin jaren negentig van
vorige eeuw heeft verricht naar
'professionele autonomie', is
ook betekenisvol geweest. Die
studie werd uitgevoerd door
gezondheidseconoom Johan
Polder en de reformatorisch
wijsgeren Jan Hoogland en
Sytse Strijbos en mijzelf Het
onderzoek ging over het 'eige
ne van het medische beroep'.
Het risico in onze tijd is dat
hulpverleningspraktijken puur
een instrument worden voor
overheidsbeleid. Dat ze pri
mair als economische activiteit
worden gezien, terwijl de kern
de hulpverlening is. Hierdoor
kan de autonomie van artsen,
verpleegkundigen en verzor
genden onder druk komen te
staan. Die autonomie betekent
niet dat ze maar kunnen doen
wat ze willen. Maar zorgprofes
sionals moeten handelingsvrij
heid hebben om te doen wat in
het gezondheidsbelang is van
de patiënt en niet wat in het
financieel belang is van arts,
ziekenhuis of verzekeraar. Ik
kan me niet aan de indruk ont
trekken dat dergelijke overwe
gingen de laatste jaren belang
rijker zijn geworden. Niet dat
ik tegen het streven'naar opti
male doelmatigheid ben, inte
gendeel. En concurrentie op
kwaliteit van zorg kan prima
zijn. Maar aan de definitie van
zorg als economische activiteit
en aan concurrentie op prijs
zitten grote risico's.
Op de resultaten van ons
onderzoek naar professionele
autonomie en naar een norma
tieve opvatting van de medi-'
sche praktijk is voortgebor
duurd door anderen. Zo heeft
ook de Raad voor de Volksge
zondheid stukken uit ons rap
port gebruikt. En het door ons
uitgewerkte praktijkbegrip is
door collega's van de reforma
torische wijsbegeerte opgepakt
en voor andere situaties nader
uitgewerkt. Zo heeft Bart Cus-
veller, die 16 jaar als onderzoe
ker aan het Lindeboom Insti
tuut verbonden is geweest, in
zijn proefschrift dat praktijkbe
grip op eigen wijze uitgewerkt
voor cle verpleegkundige zorg.
Zijn werk op het terrein van de
filosofie en ethiek van de ver
pleegkundige zorg is voor de
(christelijke) beroepsgroep en
ook breder, van aanzienlijke
betekenis. Zeker in een tijd van
bezuiniging en verschraling
van de (verpleegkundige) zorg.
Wat het effect van die bijdrage
is (geweest) blijft nog moeilij
ker vast te stellen dan bij eer
dergenoemde onderwerpen,
omdat het hier om geleidelijke
verschuivingen gaat zonder
een duidelijk beslismoment.
Heel kort vermeld ik nog
het onderwijs dat vanwege de
Lindeboomleerstoel aan de
VU vanaf 1994 is verzorgd -
tot 1 januariI998 door prof.dr.
J. Douma, daarna (naar ver
wachting tot 1 juli 2009) door
ondergetekende. Vele studen
ten volgden in de loop van
jaren de colleges. Het effect
ervan is niet meetbaar, maar
zal er ongetwijfeld zijn in het
leven van de afgestudeerde
studenten geneeskunde.
Tot slot nog twee onder
werpen die mijns inziens de
komende tijd veel aandacht
/uilen vragen.
'Klaar met leven'
Een ethisch vraagstuk in de
komende tijd is de toenemen
de kloof tussen de vraag naar
zorg en de beschikbaarheid
van mensen en middelen, als
gevolg van de vergrijzing. Bij
ongewijzigd beleid wordt dat
een gigantisch probleem. Via
Vitavaïley (opgericht vanuit
de 'Noaber Foundation') zijn
we betrokken bij een onder
zoek naar technologische
mogelijkheden om de kwa
liteit van zorg in de latere
levensfase te handhaven.
Men kan dan denken aan
allerlei elektronica, keukens
waarin je vanuit één zitposi-
tie alles kunt doen, bewaKing
op afstand, telezorg, e.d. Aan
welke ethische voorwaarden
moet die nieuwe technologie
voldoen om de zorg goed én
goedkoper te houden.
Dit onderwerp hangt nauw
samen met de huidige discus
sie rond euthanasie en hulp
bij zelfdoding. Het front van
de euthanasiediscussie is niet
meer 'ondraaglijk lijden', maar
de 'klaar-met-leven problema
tiek'. Wat doe je met mensen
die zeggen: 'Mijn familieleden
en vrienden zijn overleden,
ik word steeds afhankelijker
en eenzamer, mijn leven heeft
geen zin meer, ik heb het wel
gehad'. De moderne tech
nologie biedt in deze situatie
kansen. Door e-mail en chat-
boxen kunnen ouderen weer
communiceren met anderen
en participeren in allerlei ver
banden. Dat kan helpen de
eenzaamheid te doorbreken.
Door telezorg kan zorg beter
realiseerbaar blijven, al blijft
direct contact wezenlijk. Het
Lindeboom Instituut ziet veel
positieve kanten aan de tech
nologische innovatie, maar
deze moet wel gepaard gaan
met sociale vernieuwing en het
behoud van de menselijkheid
en de menselijke maat in de
zorgverlening.
Verbetering
Een tweede speerpunt in de
ethische bezinning is de zoge
naamde 'enhancement-discus-
sie'. Er bestaan steeds meer
mogelijkheden om de mense
lijke capaciteiten te verbeteren,
met name door psychofarmaca.
Heb je een depri gevoel, dan
neem je Prozac. Vind je je kind
te druk, dan geef je het Ritalin.
Een volgende stap is het slikken
van middelen om je geheugen
te verbeteren, stressbestendig
heid te vergroten, ervoor te
zorgen dat je ook infrarood
kunt zien of dat je een beter
gehoor krijgt. Daar zijn veel
vragen bij te stellen. Neem het
verbeten van het geheugen.
Het menselijk leven is moge
lijk bij de gratie van vergeten.
AJs je alles onthoudt, word je
gek.cWe verstoren zomaar een
normaal menselijk leven als we
de menselijke vermogens zoge
naamd verbeteren. Dat wordt
onvoldoende beseft.
Inmiddels hebben we het
over 'technological conver
gence', het samenvloeien
van neurowetenschappen,
biotechnologie en genetica,
nanotechnologie en iet. Bij
de combinatie van nanotech
nologie en iet moetje denken
aan minirobotjes en allerlei
chips die je in het lichaam
kunt implanteren om zaken
te controleren, te repareren
ofte verbeteren. Daaraan kle
ven heel veel ethische dilem
ma's, die de komende jaren
de aandacht zullen vragen.
Ik hoop dat het Lindeboom
Instituut daaraan een zinvol
le en invloedrijke bijdrage zal
mogen blijven geven.
DIRKSLAND - Maandag 1
juni, 2e pinksterdag, is er
weer de jaarlijkse fietspuz-
zeltocht van de Gerefor
meerde Gemeente te Dirks-
land, met aansluitend een
barbecue.
Fietsers kunnen zich inschrij
ven tussen 13.30 en 14.30
uur bij het kerkgebouw aan
de Mozartsingel, De tocht is
ongeveer 22 km. lang, er is
onderweg één stop ingelast,
met leuke activiteiten voor de
kinderen en koffie/fris voor
alle deelnemers. De tocht ein
digt weer bij het kerkgebouw,
waar aansluitend vanaf 16.30
uur genoten kan worden van
een smakelijke barbecue. Men
kan deelnemen aan de fiets
tocht en de barbecue, maar ook
aan één van deze activiteiten.
S.v.p. wel zo spoedig mogelijk
aanmelden, uiterlijk tot 23
mei. Inschrijven kan via het
inschrijfformulier in 'Kerkelijk
Nieuws', telefonisch via de nrs.
602310 of 602143, of via e-mail
l.markwat@markwat-services.
nl of tijsknops@kpnplanet.nl.
Deelname aan de fietspuzzel-
tocht kost 2 p.p. en maxi
maal 6 per gezin. De bar
becue kost 7,50 per portie
vlees. De opbrengst is bestemd
voor de aflossing van het kerk
gebouw.
OUDDORP - Hersteld Herv.
Gem. Dorpsherk: 9.30 uur dr.
W.J. op 't Hof, Urken 18.30
uur ds. H. Juffer, Arnemui-
den. Eben-Haëzer: 9.30 uur
ds. H. Juffer, Arnemuiden
en 18.30 uur dr. W. J. op
't Hof, Urk. Woensdag 27
mei, Dorpskerk: 19.30 uur ds.
L. Groenenberg, Schoonre-
woerd - Herv. Gem. 9.45
uur ds. T W. van Benne-
kom en 18.00 uur kand. B.
van Leeuwen, Scherpenzeel
- Geref. Kerk 9.00 en 10.30
uur ds. C. G. Kant en 18.30
uur de heer K. Baas - Gen
Gem. 9.30 uur leesdienst en
14.30 uur ds. J. Schipper -
Doopsgezinde Gem. 9.30
uur de heer G. J. Kroon en
18.30 uur ds. T.J. Smink.
GOEDEREEDE - Herv. Gem.
10.00 uur ds. M. Maas, Has
selt en 18.30 uur ds. H.
Harkema - Hersteld Herv.
Gem. 9.30 uur ds. W. M.
van der Linden, Stellendam
en 18.00 uur ds. R C. Hoek,
Hoevelaken.
STELLENDAM - Herv. Gem.
10.00 uur ds. W. Meijer,
Yerseke en 17.00 uur ds. D.
Hoolwerf - Hersteld Herv.
Gem. 10.00 uur kand. M.
Diepeveen en 18.00 uur ds.
A. van Wijk, Herkingen -
Geref. Kerk 10.00 uur de
heer K. Baas en 18.30 uur
ds. C. G. Kant.
MELISSANT - Hersteld Herv.
Gem. 10.00 uur ds. A. Vliet-
stra. Katwijk aan Zee en
18.00 uur ds. W M. van der
Linden, Stellendam - Geref.
Kerk 9.30 uur ds. L. J. Lin-
gen - Ger. Gem. 10.00 en
18.00 uur leesdienst - Gen
Gem.inNed. 10.00 en 18.00
uur leesdienst.
DIRKSLAND - Herv. Gem.
lO.OOuurds. Th. W. H. van
der Heijden en 18.00 uur
ds. C. G. Visser, Zwijndrecht
-Gen Gem. 10.00 en 18.00
uur ds. J. Schipper - Zie
kenhuis 14.30 uur de heer
A. Dubbeld.
HERKINGEN - Herv. Gem.
10.00 en 18.00 uur ds. W.
Arkeraats, Hardinxveld -
Hersteld Herv. Gem. 9.30
uur ds. C. Gielen, Poortvliet
en 18.00 uur kand. M. Die
peveen, Stellendam - Ger.
Gem. 10.00 uur (H.A.) en
18.00 uur ds. A.J. Gunst.
SOMMELSDIJK - Herv. Gem.
lO.OOuurds. PC. van Keu
len, Hoogblokland en 18.00
imr ds. R. W van Mourik -
Lukaskapel HDG 10.30 uur
ds. H. G. van der Ziel - Her
steld Herv. Gem. 9.30 uur
ds. L. M. Jongejan, Belijde-
nisdienst en 17.00 uur ds. C.
Gielen, Poortvliet - Exodus
10.00 uur ds. T. Verduijn -
Remonstrantse Gem. 10.00
uur samenkomst - CAMA
Gem. 10.00 uur de heer K.
van Holten.
MIDDELHARNIS - Herv.
Gem. 10.00 uur ds. J. C.
Scheurwater, Oud-Vosse-
meer en 18.00 uur ds. J.
Vroegindeweij, Amersfoort
- Geref. Kerk 9.30 uur da. S.
van Meggelen en 17.00 uur
ds. B. de Ridder - Gen Gem.
9.30 en 18.00uur ds. R Blok
- Chn Geref. Kerk 9.30 en
18.00 uur ds. K. Hoefnagel
- Geref. Kerk (Vrijgemaakt)
9.30 uur leesdienst en 14.30
uur ds. Van Groos.
NIEUWE TONGE - Herv.
Gem. 9.30 en 18.00 uur
ds. J. Maas, v.m. bediening
Heilig Avondmaal en nam.
dankzegging Heilig Avond
maal - Hersteld Herv. Gem.
9.30 uur ds. J. W. van Estrik,
Goedereede, bediening Hei
lig Avondmaal en 18.00 uur
ds. J. L. Schreuders, Aalst,
dankzegging Heilig Avond
maal - Ger. Gem. 10.00 en
18.00 uur leesdienst.
OUDE TONGE - Herv. Gem.
10.00 uur ds. A. Belder en
18.00 uur ds. P J. Teeuw,
Papendrecht - Ger. Gem.
10.00 uur leesdienst en
15.00 uur student G. Bre-
deweg - Evangelie Gem.
Flakkee 10.00 uur de heer
F. Girma.
STAD a/h HARINGVLIET -
Herv. Gem. 10.00 uur kand.
A. L. van Kralingen, Rid
derkerk en 18.00 uur ds.
L. D. Burger, Waddinxveen
- Geref. Kerk 10.00 uur ds.
R C. Koster en 18.00 uur
ds. A. W. Esüé - Gen Gem.
10.00 en 18.00 uur student
G. Bredeweg.
DEN BOMMEL - Herv. Gem.
10.00 uur kand. A. L. de
Kwaadsteniet, Rotterdam
en 18.00 uur ds. J. A. C.
Olie, Zuilichem - Geref.
Kerk 10.00 uur ds. B. J.
Oldenhuis en 18.00 uur ds.
J.H. Becker.
OOLTGENSPLAAT - Herv.
Gem. 9.30 uur ds. J. Wil-
lemsen en 18.00 uur kand.
P. de Groot, Oud-Beijerland
- Hersteld Herv. Gem.
Dat het in 2009 vijfhonderd jaar
geleden is dat in Noyon Johaii-
nes Calvijn werd geboren, is
langzamerhand wel bekend.
In Dordrecht bijvoorbeeld zijn
in bijna elke straat billboards
opgehangen met een verwij
zing naar de tentoonstelling in
de Grote kerk, gewijd aan het
thema Calvijn en wij. Ook in de
twee andere Dordtse musea
zijn exposities aan dezelfde
Calvijn gewijd. Veel tijdschrif
ten, kranten en kerkbladen
wilden er dit jaar niet omheen:
aandacht voor de reformator
van Geneve in dit Calvijnjaar.
Dat is mooi. Ik hoop vooral dat
door middel van al deze acti
viteiten de boodschap van Cal
vijn zal doorklinken. Beter en
in breder kring dan tot heden
het geval is. Hij had iets te zeg
gen, deze man over wie zoveel
karikaturen bestaan.
De uitgevers doen ook hun best.
Door middel van prachtige,
luxe uitgevoerde boekwerken,
met fraaie foto's en facsimiles.
Ook middels kleine, beschei
den werkjes. Eén daarvan is
een klein boekje, uitgegeven in
de serie Graankorrels. In klein
formaat, nog geen honderd
pagina's tellend. Het gulden
boekske, zo heet het. Het had
van mij ook gewoon Het gouden
boelije mogen heten. Maar dat
daar gelaten. Voor een paar
euro's is het uw bezit. Het is
ook werkelijk een juweeltje,
wat de inhoud betreft. Calvijn
geeft daarin iets weer hoe hij
tegen het leven van de chris
ten aankijkt. Hoe komt het in
de praktijk tot uitdrukking dat
je een christen bent? Libellum
aureum de vita Christiana vera,
heet het oorspronkelijk. Een
gouden boekje over het echte chris
telijke leven. Wat de uitgever
nalaat om te vertellen is dat
het gewoon enkele hoofdstuk
ken uit Calvijns hoofdwerk, de
Institutie, bevat. Het betreft de
hoofdstukken 6 tot en met 10
uit deel III van dat werk. Daar
gaat hij breedvoerig in op de
praktijk van het christen-zijn.
De titels van de desbetref
fende hoofdstukken zijn ken
merkend: De noodzaak van een
werkelijk christelijke levenswandel.
De zelfverloochening. Geduld in
tegenspoed en kruis. Het verlangen
naar het toekomende leven. Het
gebruik van de aardse goederen.
Er is veel van Calvijns woorden
aangaande zijn levensbesef te
leren. Vooral in onze tijd van
genot en vermaak. De goede
ren die we in dit leven ontvan
gen, zijn gaven van God. We
kunnen de Heere daarvoor
niet genoeg dankbaar zijn,
aldus Calvijn. We hoeven echt
niet op water en brood alleen
te leven; we mogen genieten
van het leven, zolang we dat
alles maar als gaven van onze
Schepper erkennen. Maar een
christen bezit als niet-bezit-
tende. Hij weet dat hij slechts
onderweg is. Hij is burger van
een ander land. Zijn vaderland
is hierboven. Hij trekt door de
woestijn van het leven heen,
om dat andere land te mogen
ontvangen. Zijn hart trekt er
al heen. Want Zijn Heere en
Koning woont er al. En de goe
deren die we hier en nu ont
vangen? Wel, die zijn aan ons
toevertrouwd als rentmeesters.
Ze zijn er voor onszelf We
dienen ze ook met anderen te
delen. En we dienen ze - zoals
trouwens heel ons leven - aan
de Heere toe te wijden. Dit
zijn zo enkele gedachten van
Calvijn, met mijn eigen woor
den aangeduid. Neem en lees.
(Uitgeverij De Banier, Apeldoorn.
Circa 96pag. Prijs 7,90).
Wie zich dagelijks met de erfe
nis van Calvijn wenst bezig te
houden, kan dat goed doen aan
de hand van het dagboek dat
onlangs verscheen: Een woord
voor elke dag. De inhoud ervan
is ontleend aan de eerste editie
van Calvijns Institutie uit 1536,
aan de commentaren op enkele
Bijbelboeken en aan een aantal
preken. Jammer dat de exacte
vindplaatsen niet zijn weerge
geven. Wel is er een handig
tekstregister achter in het boek
opgenomen. Voor elke dag is
er een afgerond stukje tekst.
Deze kenmerken zich door uit
leg van een Schriftgedeelte met
praküsche toepassing. (Uilgeve-
rij Den Hertog, Houten. 380 pag.
Prijs 19,90).
In dezelfde serie Graankorrels
die ik al noemde, komen meer
kleine geschriftjes van oude
schrijvers uit. Zo van Thomas
Watson (Oprecht als de duiven),
Coenraad Mei (Gedenk aan uw
Schepper), Maarten Luther (De
gouden huwelijksregels). Abra
ham Hellenbroek (De zonde van
de onwil) en Thomas Manton
(Het gebed des Heeren). Boek
jes om weg te geven of om in
je binnenzak of handtas paraat
te hebben voor een stil ogen
blik van meditatie. (Uitgeverij
De Banier, Apeldoorn. Per deeltje
circa 100pag. Prijs 7,90).
Tot slot noem ik nog twee
boeken uit de Angelsaksische
wereld. Van de Londense
opwekkingsprediker Ch.H.
Spurgeon kwam uit Werken in
de wijngaard. Over het werk
in Gods Koninkrijk, op Spur-
geons eigen vertellende wijze
uitgelegd in vijftien hoofdstuk
jes. (Uitgeverij De Banier, Apel
doorn. 105 pag. Prijs 8,90).
En (opnieuw) een dagboek,
ontleend aan de praktische
Bijbelverklaring van de Engel
se prediker Matthew Henry. De
doorgaande lijn in dit boek is
de aandacht voor (en dat is
dan ook de titel) Vrouwen in
de Bijbel. Er is tevens rekening
gehouden met de orde van
het kerkelijk jaar. (Uitgeverij De
Banier, Apeldoorn. 380 pas. Priis
€15,90)
J.M.J. Kieviet
Geen zin in weer een kin
derfeestje? Hobbyhok 'De
Schuur' neemt het met gemak
van u over. U bent een gewel
dige vader of moeder, maar
elk jaar weer zelf een feestje
organiseren voor uw zoon of
dochter? Dat vergt vaak veel
voorbereiding en u kunt er zo
zelf weinig van genieten. Bij
Hobbyhok De Schuur kunt u
het uit handen geven en uw-
kinderen laten genieten van
een compleet verzorgde mid
dag. Hobbyhok De Schuur
organiseert verjaardags- en
kinderfeestjes speciaal voor uw
kind en de vriendjes en vrien
dinnetjes. Ouders mogen mee,
maar dat hoeft niet.
Op zaterdag 30 mei van 10.00-
17.00 iiur laat De Schuur alle
mogelijkheden zien en kan er
een kijkje worden genomen op
de miniboerderij van de fami
lie Tijl. Er worden handwerk-
demonstraties gegeven en voor
de kinderen is er veel te knut
selen. Zijn uw kinderen dol op
dieren? De dikbilstieren zijn
van dichtbij te bewonderen en
te voeren. Bij droog weer kun
nen kinderen ook een stukje
rijden op pony Donka.
U vindt Hobbyhok De Schuur
aan Korteweegje 52 te Nieuwe
Tonge, tel. 0187 652709 of 06
43745129, e-mail atijKShccnet.
nl.
10.00 uur ds. J. Kot, Bors-
sele en 15.45 uur ds. F. C.
Hoek, Hoevelaken - Geref.
Kerk 9.30 uur de heer W.
G. van Geest en 18.00 uur
ds. G. den Hartogh - Gen
Gein. 9.30 en 18.00 uur
leesdienst
LANGSTRAAT - Herv. Gem.
10.00 uur ds. F. J. M. van
Veldhuizen, Dinteloord.
OUDDORP - Dinsdag 26 mei,
19.30uur, ds. E. Bakker.
NIEUWE-TONGE - Dinsdag
26 mei, 19.30 uur, ds. E.
Hakvoort.