Ziek door uw eigen apparaten.
Geslaagde Berlijnreis
mannenkoor Ons Koor
Beroepings-
Gemeente
Goedereede
Leest
Schotejil-
zwemmers
boeken prima
resultaten
Peuterochtend
in bibliotheken
Schaakver.
De Zwarte Pion
Instrumentaal
concert in
Nieuwe Kerk
Zierikzee
WERK
EIIAtlOEn-IIIEUWS
Zeven muzikanten op
zeven verschillende
instrumenten
PAGINA 4
VRIJDAG 9 NOVEMBER 2007
Elektrische Overgevoeligheid is een relatief nieuw ont
dekt verschijnsel. Sommige mensen, 'elektrisch gevoeli-
gen', worden beroerd of ziek door blootstelling aan elek
tromagnetische velden, die vaak op gang wordt gebracht
door te werken met beeldschermen en door omgang met
moderne communicatiemiddelen. Natuurlijke elektri
sche en elektromagnetische velden zijn alom aanwezig in
onze biosfeer en zowel mens als dier heeft hiermee leren
leven. Maar anders zit dat met de kunstmatige velden van
de vele elektrische en elektronische apparaten waar we
ons mee omringen. Sommige personen worden beroerd
of ziek van die kunstmatige velden. Dit houdt indirect in
dat we deze velden metterdaad kunnen waarnemen en dat
we op enigerlei wijze beschikken over middelen (anten
nen, zintuigen?) om die te detecteren. Dergelijke perso
nen zijn 'elektrosensitiefMaar het feit dat zulks leidt tot
onaangename gevoelens of ziekte betekent ook dat deze
personen 'elektrogevoelig' mogen worden genoemd, lij
dend aan het verschijnsel 'elektrostress' of elektrische
overgevoeligheid. Er is geen precies antwoord te geven
op de vraag hoeveel mensen aan Elektrische Overgevoe
ligheid lijden daar hier geen onderzoek naar is gedaan en
ook geen algemene belangstelling voor bestaat. Een aan
tal geïnteresseerden behorend tot de Duitse studiegroep
'Katalyse' en schrijvers van het fraaie boekje 'Electrosmog'
(M. Karus e.a., 1995) komt tot een ruwe schatting van 1 op
de 1000 personen; voor de groep personen die omgaan
met PC beeldschermen zou het percentage veel hoger lig
gen, mogelijk 1 a 2%. Het verschijnsel Elektrische Over
gevoeligheid is zeker niet algemeen geaccepteerd. Artsen
en ARBO-diensten kunnen er al helemaal niet mee uit de
voeten. U vindt hier een beschrijving van (het ontstaan
van) de problemen en van verdachte apparaten, alsmede
aanwijzingen om met elektromagnetische velden te leren
leven, en suggesties voor verder wetenschappelijk onder
zoek.
De aarde wordt dag en nacht
bestookt door ioniserende stra
ling van o.a. de zon. Gelukkig
beschermt het magnetische
veld rond de aarde ons tegen
deze straling, want zonder dit
magnetische veld zou het leven
op aarde voor ons onmoge
lijk zijn. Door inwerking van
de straling van de zon op het
magnetisch veld van de aarde
komt er niet-ioniserende elek
tromagnetische straling vrij in
het zgn. extra-low-frequency
(ELF, 0-100 Hz) bereik en het
very-low-frequency (VLF, 100-
1000 Hz) bereik. Voorbeelden
van niet-ioniserende straling
zijn laser, infrarood en elek
tromagnetische straling, zoals
die bij radio en draadloze com
municatiemiddelen gebruikt
wordt. Het menselijk lichaam
is enigszins aangepast om met
niet-ioniserende elektromagne
tische straling om te gaan. Dat
het lichaam hier nog niet per
fect toe in staat is, blijkt tijdens
magnetische stormen van de
zon: het aantal opnames in psy
chiatrische inrichtingen neemt
dan significant toe. Op de een
of andere manier hebben deze
elektromagnetische velden dus
toch nog invloed op mensen.
Hoe en waarom? De weten
schappers zijn het daar nog niet
over eens.
Van natuurlijke naar
kunstmatige velden
Tot de laatste decennia van de
19e eeuw waren alle mensen en
dieren redelijk goed beschermd
tegen alle elektromagnetische
straling, want deze had slechts
één belangrijke oorsprong, de
zon. Vanaf 1882 is de mens
"echter begonnen met het
maken van kunstmatige elek
tromagnetische velden. Tegen
deze velden kan het aardmag-
netisch veld ons niet bescher
men, omdat we deze velden zelf
opwekken, achter het schild.
In 1882 werd door Thomas
Edison de eerste gelijkstroom
(DC) energiecentrale opgezet en
Manhattan had de (bedenkelij
ke) eer de eerste stad te zijn die
elektrisch verlicht werd. Nage
noeg gelijktijdig vond Nikola
Tesla het wisselstroomsysteem
(AC) uit, dat beter geschikt
bleek voor het transporteren
van energie c.q. elektriciteit op
grotere afstanden. Een paar
jaar later demonstreerde Hein-
rich Hertz dat, wanneer een
elektrische vonk oversprong
tussen twee punten, er een paar
meter verderop nog een vonk
oversprong tussen twee soort
gelijke punten, dus zonder dat
de twee sets van punten met
elkaar verbonden waren. Dit
was zeer opmerkelijk en ging
in de richting van magie, maar
was ruim een eeuw eerder ook
al aangetoond door Galvani.
Sindsdien ging het hard: Hertz
toonde aan dat de energie die
door de vonk geproduceerd
werd, opgebouwd was uit tril
lingen of golven en deze waren
deel van het veel grotere elek
tromagnetische spectrum. Zelfs
licht bevindt zich in het hoge
deel van dit spectrum. In 1901
werd de eerste draadloze radio
verbinding tot stand gebracht
over de Atiantische oceaan en
in 1918 kon men reeds een
bericht oversturen van Enge
land naar Australië. Enkele
eigenschappen van elektromag
netische straling waren in kaart
gebracht, maar nog steeds had
men geen idee met wat voor
energie we hier te maken heb
ben.
Tot op de dag van vandaag tast
men in het duister wat magne
tische en elektromagnetische
velden nu precies zijn, net zoals
men nog geen goede verklaring
heeft voor de zwaartekracht. De
ontwikkelingen gingen verder
en in de jaren 20 en 30 van de
vorige eeuw begonnen grotere
radiozenders het licht te zien.
Ook het leger zag de moge
lijkheden hiervan, maar de
ontwikkelingen gingen stapsge
wijs. Pas na de tweede wereld
oorlog begon de aarde steeds
meer en steeds sneller gehuld
te worden in een grote elektro
magnetische deken van elektro
smog. Het leger was de eerste
partij die met zeer zware elek
tromagnetische straling begon
te experimenteren. Tijdens de
tweede wereld oorlog werd de
radar ontwikkeld en sindsdien
zijn veel slachtoffers gevallen
onder de voornamelijk Ameri
kaanse soldaten die de radars
bedienden.
De eerste gezondheids
effecten worden duidelijk
In 1928 begonnen de werkne
mers van een energiecentrale in
Schenectady, New York, ziekte
verschijnselen te vertonen.
Een arts werd er bijgehaald
en de werknemers bleken ver
hogingen van lichaamstem
peratuur te hebben van ruim
één graad Celcius. Wat bleek?
Men was aan het experimen
teren met een radiozender op
27 MHz, op dat moment de
hoogst mogelijke frequentie.
Tijdens de tweede wereldoor
log bleek dit probleem ook op
te treden bij de soldaten die de
radar moesten bedienen. Het
leger werd gedwongen om hier
onderzoek naar te doen. Men
concludeerde dat bij zeer hoge
stralingswaarden het lichaam
opgewarmd werd (net zoals in
een huidige magnetron), maar
dat dit opwarmingsefifect het
enige schadelijke effect was.
Dit wordt in de literatuur het
thermische effect van hoog
frequente elektromagnetische
straling genoemd. Niet veel
later bleek echter dat zelfs bij
stralingsintensiteiten die geen
opwarmingsefifect veroorzaak
ten, toch gezondheidseffecten
optraden. Bij dierstudies bleek
dat de dieren staar kregen wan
neer ze blootgesteld werden aan
zwakke hoogfrequente straling
die geen opwarmingseffecten
opleverde. De staar trad echter
niet direct op, maar verscheen
pas 42 dagen na de enkelvou
dige blootstelling. Des te lager
de stralingsintensiteit, des te
langer het duurde voor de
effecten zich openbaarden. En
hier begint het probleem waar
we vandaag nog steeds mee
worstelen: er treedt hier een
niet-thermisch effect op, maar
de wetenschappers zijn niet in
staat dit te verklaren.
Volgens het huidige natuurkun
dige en biologische model, kan
schade alleen optreden wan
neer er een mechanisme voor is
waarbij materie het effect ver
oorzaakt. Op die manier kan
bijvoorbeeld het schadelijke
effect van radioactieve stoffen
(gedeeltelijk) verklaard wor
den. Bij ioniserende straling
(zoals o.a. bij radioactieve stof
fen optreedt) is er sprake van
kleine deeltjes (alfa, bèta) of
van golven (gamma, Röntgen)
die aantoonbare effecten geven
bij de moleculen waarmee de
straling in aanraking komt. Dat
dit schade oplevert, ligt voor de
hand. Bij elektromagnetische
straling is er echter geen aan
wijsbaar molecuul of atoom dat
mogelijk schade aan kan rich
ten: er is alleen een vaag begrip
van energie of elektromagne
tisme. Ook lijkt er geen enkel
effect te zijn op de moleculen
die in aanraking komen met
de elektromagnetische golven.
Vaak is er, naast de eventuele
opwarming, geen enkel direct
materieel effect aantoonbaar,
maar openbaart de schade zich
pas na verloop van tijd. Denk
aan de genoemde oogschade,
maar ook aan subjectieve klach
ten (zoals zich onwel voelen).
Men is er in geslaagd een aantal
eigenschappen van deze stra
ling in kaart te brengen, maar
men weet nog in zijn geheel niet
hoe deze straling en deze elek
tromagnetische velden werken
en hoe deze invloed op de mens
kunnen hebben.
Elektromagnetische
straling in de 21e eeuw
Nu maken we een sprong naar
onze tijd. De radiozenders zijn
vele malen krachtiger gewor
den, er vliegen duizenden
satellieten om onze planeet die
gigantisch krachtige straling op
de aarde afschieten. Sinds begin
jaren 90 van de vorige eeuw kan
ineens niemand zich een leven
zonder mobiele telefoon voor
stellen. We hebben van onze
planeet een gigantisch elek
tromagnetisch veld gemaakt.
Het spectrum tussen de twee
uitersten van de natuurlijk aan
wezige straling en het licht is
nagenoeg volledig gevuld met
kunstmatige elektromagneti
sche straling. Het is onmogelijk
geworden om nog een plek op
deze aardklomp te vinden waar
er geen kunstmatige straling is.
Sinds begin jaren negentig is er
echter ook nog iets anders aan
de hand. De digitalisering is
op gang gekomen. Waar vroe
ger analoge codering gebruikt
werd om signalen te verzenden
(geluid werd in een analoge
golfVorm elektrisch verzon
den), wordt nu nagenoeg alles
digitaal gecodeerd en verzon
den. Denk aan de GSM, DECT,
UMTS, C2000, Digitenne en de
draadloze computernetwerken.
Door de digitale codering kan
veel meer informatie verzon
den worden door het toepassen
van compressie en het in stukjes
hakken van de data. Tevens is de
kans opirujs en overdrachtsfou-
ten geminimaliseerd. Als u met
uw GSM belt, krijgt u slechts
om de zoveel milliseconden een
pakketje data binnen. Dit pak
ketje wordt door de processor
van uw mobiele telefoon uitge
pakt en uiteindelijk omgezet
naar een geluidsgolf die u via
de ingebouwde speaker hoort.
Het probleem is dat op de een
of andere manier het lichaam
zeer slecht tegen een zodanig
gepulst signaal opgewassen is.
Uit diverse onderzoeken blijkt
dat het lichaam ruim tienmaal
slechter tegen een gepulst sig
naal kan dan tegen een analoog
continu signaal. Het lichaam
ervaart het gepulste signaal als
de kogelregen van een mitrail
leur.
In het laatste decennium wor
den er in Nederland steeds
meer zendmasten geplaatst. In
Nederland staan al zo'n 10.000
GSM masten en er komen zo'n
50.000 UMTS zendmasten bij.
Om de hoge datasnelheden van
UMTS te garanderen, moet er
in de steden om de 300 meter
een UMTS zender staan en op
het platteland om de 700 meter
Enerzijds woont de gemiddelde
Nederlander dus steeds dichter
bij een zendmast. Anderzijds
zenden deze zendmasten 24
uur per dag een zeer krach
tig gepulst signaal uit, wat
nooit eerder in de menselijke
geschiedenis is voorgekomen.
Daarnaast zijn de zendmasten
zo ontworpen dat ze het elek
tromagnetisch veld zo vormen
dat het slechts in één bepaalde
richting gezonden wordt. Dat
werkt op een manier vergelijk
baar met hoe het licht gebun
deld wordt middels spiegelende
oppervlakken in een zaklamp.
Een 20 Watt UMTS zender is
daardoor effectief zo sterk als
een normale zender (zoals TV-
of radiozenders) van meer dan
een kiloWatt. Er komen steeds
meer berichten in de media van
mensen die gezondheidsklach
ten wijten aan de zendmast om
de hoek.
In Duitsland zijn meer dan
I.OOO artsen en professoren en
inmiddels ook zo'n 100 kinder
artsen die een directe relatie zien
tussen blootstelling aan straling
en vele ziektes. Moderne ziek
tes zoals fibromyalgie, chroni
sche vermoeidheid raken in de
'mode'. Hoewel het KWF Kan
kerfonds meent dat we de strijd
tegen kanker aan het winnen
zijn, blijkt uit de statistieken dat
men steeds vaker kanker krijgt
en op steeds jongere leeftijd.
Een Duitse studie uit 2004 lijkt
dit te bevestigen: na 10 jaar
observatie onder bijna I.OOO
inwoners van het plaatsje Naila
blijkt dat de mensen die bin
nen 400 meter afstand van een
zendmast wonen een drievou
dig risico op kanker hebben.
Daarnaast is er inmiddels een
gigantische bewijslast \'Oor de
schadelijke effecten van hoog
frequente straling, zelfs bij zeer
lage zendvermogens, overeen
komend met een miljoenste van
de huidige blootstellinglimiet.
Gezondheidsraad
Er is geenszins bewezen dat
elektromagnetische straling vei
lig is, terwijl er handenvol aan
wijzingen zijn dat het schadelijk
is voor de gezondheid. Toch
weigert de (iezondheidsraad,
die de overheid adviseert op
het gebied van gezondheid, de
schadelijkheid te onderkennen
en stelt ze dat er geen aanwij
zingen zijn voor schadelijkheid
van de straling. Echter, om deze
mening te ontkrachten hoeft
men slechts enkele zoektermen
in te voeren in de PubMed onli
ne onderzoeksbibliotheek en de
studies die schadelijke effecten
van elektromagnetische stra
ling aantonen, vliegen je om
de oren. Men hoeft slechts een
paar van deze wetenschappelij
ke studies te bekijken ofte luis
teren naar een of meer van de
duizend Duitse artsen. Of men
luistert naar de vele burgers die
inmiddels met gezondheids
problemen kampen als gevolg
van deze straling. De conclusie
is duidelijk: de bewijslast dat
hoogfrequente elektromagne
tische straling schadelijk is, is
vele malen talrijker en krach
tiger dan die van asbest, Softe-
non of sigaretten. De Gezond
heidsraad daarentegen werkt
volgens een andere logica en
houdt vast aan de meer dan
10 jaar oude constatering dat
straling volkomen onschadelijk
is, mits je maar onder de ther
mische blootstellinglimiet blijft.
En die limiet ligt voor UMTS
op 20.000.000 uW/m2. Ter
indicatie: de natiuirlijke achter
grondstraling is ten alle tijden
lager dan 0,000001 uW/m2. Al
bij 0,1 uW/m2 zijn echter bio
logische effecten meetbaar en
bij 100 uW/m2 zijn de biologi
sche effecten dermate extreem
te noemen dat er geen twijfel
meer is over de schadelijkheid.
De hersenbloedbarrière wordt
doorbroken, de celwerking
raakt ontregeld, de hersengof-
ven blijven gedurende uren na
blootstelling ontregeld, DNA
breuken treden op, bepaalde
vormen van kanker nemen
toe in groeisnelheid, een ver
hoogde mortaliteit bij kippen
embryo's, dode hersencellen
worden geconstateerd en ga zo
maar door
Niettemin stelt de CJezond-
heidsraad dat er niets aan de
hand is. Het is volgens haar
onmogelijk dat er iets negatiefs
met die mensen gebeurt die
klachten krijgen tijdens of na de
blootstelling aan straling omdat
er geen mechanisme is dat de
schade kan verklaren. Degenen
die er desondanks klachten
bij krijgen, lijken het allemaal'
te moeten verzinnen, bijvoor
beeld alleen al wegens het zien
van een zendmast. Dat echter
ook proefdieren in vele onder
zoeken het onderspit delven
- 75% van de kippenembryo's
overleeft de bestraling niet eens
- brengt de wetenschappers
niet aan het twijfelen.
Patiënten staan
machteloos
In de tussentijd zit een toene
mend aantal patiënten met de
gebakken peren. Veel mensen
zitten ziek thuis of hebben last
van hartkloppingen, chroni
sche vermoeidheid, futloosheid
of nog erger, kanker, en wéten
niet eens dat hun draadloze
DECT huistelefoon - die net zo
zwaar zendt als een GSM zend
mast op 20 meter afstand - of
de zendmast om de hoek hier
van de mogelijke oorzaak is.
Dan is er nog de groep die de
draadloze DECH' huistelefoon
(het basisstation is het pro
bleem) al weggedaan heeft en
die wéét dat de zendmast om
de hoek de oorzaak is van hun
gezondheidsproblemen. Deze
groep mensen raakt verstrikt in
de regels die de ovei-heid opge
steld heeft ter 'bescherming'
van de telecomindustrie. Bur
gers hebben geen of nauwelijks
inspraak wat betreft; de plaat-
sing van zendmasten, en als ze
al inspraak hebben - zoals bij
de instemmingprocedure wan
neer een mast op een flat wordt
geplaatst - blijkt dat er veel
regels zijn waardoor de burger
monddood wordt gemaakt (zie
website www.stopumts.nl/con-
venant). Intussen verschuilen
de telecom providers (verenigd
in Monet) zich gezamenlijk ach
ter de Ciezondheidsraad en die
verschuilt zich weer achter het
feit dat ze slechts naar weten
schappelijke studies zouden
kunnen (mogen) kijken om tot
een advies te komen.
Niemand durft blijkbaar de dis
cussie aan te gaan. Maar voor
elk objectief en logisch denkend
niens wordt duidelijk dat hier
meer aan de hand is.
Onderzoek nodig, maar
op andere wijze
Wel zijn inmiddels meerdere
onderzoeken uitgevoerd om
het bestaan van Elektronische
()\ergevoeligheid vast te stel
len, maar de wetenschappe
lijke betrouwbaarheid is in vele
gevallen discutabel. Daar zijn
drie redenen voor aan te voe
ren:
- de wenselijke proefopzet met
dubbelblinde experimen
ten voldoet niet steeds aan
wetenschappelijke criteria;
- onderzoekers gaan uit van
verkeerde veronderstel
lingen ten aanzien van de
werkelijke gevoeligheid van
elektronisch gevoeligen;
- de opzet van experimenten
is soms om aan te tonen dat
er géén Elektronische Over
gevoeligheid bestaat en de
vraagstelling is dienovereen
komstig dan ook 'gekleurd';
Zoals in de klassieke genees-
kiuide gebruikelijk, werden
zgn. epidemiologische stu
dies gedaan naar de meet
bare effecten op een grote
groep willekeurig gekozen
proefpersonen, maar deze
proeven zijn van geen waar
de zolang men niet weet wat
men werkelijk meten moet.
Als bovendien inderdaad
slechts I promille van de
mensen Elektronisch Over
gevoelig is, verdwijnt hun
eventueel specifieke reactie
volledig in de 'ruis' van reac
ties van niet-Elektronisch
Overgevoeligen.
Het zou van groot belang zijn
als de onderzoeken zich zou
den gaan richten op en vanuit
de personen die last hebben
van Elektronische Overgevoe
ligheid om te zien wat niet hen
specifiek aan de hand is.
Maatregels
Wie met Elektronische Over
gevoeligheid te kampen heeft,
doet er goed aan zo gauw
mogelijk actie te ondernemen,
want Elektronische Overgevoe
ligheid gaat nooit vanzelf over
en kan bij voortgezette bloot
stelling aan elektromagnetische
velden heel snel leiden tot ern
stige klachten. Daarom doen
elektronisch overgevoeligen er
goed aan om bij voorbaat hun
vertrekken te voorzien van
natuurlijke vloerbedekking en
stoffering en zelf kleren te dra
gen van materialen als katoen
en wol; deze worden niet sta
tisch opgeladen. Daarnaast die
nen de leefruimten te worden
geventileerd met buitenlucht
om een te droge en stoffige
atmosfeer te voorkorhen. En
apparaten die men niet ver
trouwt, zouden kunnen wor
den vervangen of opgeruimd.
Nadere maatregels om de kwa
lijke velden te overleven, is het
(laten) meten met daarvoor
geschikte apparatuur van de
heersende velden thuis of op
kantoor, of het opsporen van
kwalijke apparaten door vanuit
een 'nulsituatie' te beginnen.
Uitgebreidere informatie is
onder andere te vinden op de
websites www.stopumts.nl, www.
electroallergie.org of www.fon-
teine.com/elektrostress.html.
Etwald Goes
De auteur is oprichter van
wwwstopumts.nl.
OUDDORP - In het kader
van de actie 'Nederland Leest'
organiseert de Ouderensoos
van de SWO in samenwerking
met de Ouddorpse Bibliotheek
op woensdag 14 november een
middagvullend programma
'Goedereede Leest' in m.fg.
'Dorpstienden' te Ouddorp.
Tijdens de actieweken van
'Nederland Leest' is via de
Openbare Bibliotheken het
boek 'De Gelukkige Klas' van
Theo Thijssen verspreid. Dit
dagboek vertelt het verhaal van
een schoolmeester rond 1920.
Naar aanleiding van dit boek is
Rob de Jong uitgenodigd. Hij
neemt u mee naar die school
tijd en zal op verschillende
manieren het schoolleven van
toen weer tot leven brengen.
Deze middag, met waarschijn
lijk veel herkenbare schoolver-
halen, begint om 14.00 uur.
De entree bedraagt 3,50 per
persoon. Meer informatie over
de actie Nederland Leest en
het programma zijn te vinden
op website www.bibliotheek-
zuidhollandsedelta. nl of aan
de balie in de bibliotheek.
Vorige week heeft een 5-tal
zwemmers van zwemclub De
Schotejil aansprekende tij
den gezwommen op resp. een
Lange ^Mstand Wedstrijd te
Ridderkerk en een landelijke
Jeugdwedstrijd te Amsterdam.
Sebastiaan Rosendaal (1991)
en Mark Costeris (1992) waren
uiterst succesvol op beide wed
strijden. Mark Costeris zwom
een clubrecord en de win
nende tijd op de 800m vrij te
Ridderkerk in 9.01.49. Sebasti
aan Rosendaal zwom op deze
BOOm een tijd van 9.01.95. Op
de Jeugdwedstrijd Amsterdam
zwom Sebastiaan Rosendaal
over drie zwemprogramma's
naar het beste gemiddelde. Zijn
prestaties op de lOOm vlinder
slag (58.86), lOOm .schoolslag
(1.09.74) en de lüOni vrij (52.44)
leverde hem een P' plaats op bij
de Jeugdcategorie. Mark Cos-
teris zwom op de lOOm rugslag
(1.03.27), de lOOm vlinderslag
1.01.26) en de 1 OOm vrij (53.56)
naar de 2' plaats bij de Junioren.
Aidere deelnemers waren Mela-
nie van Ciemert 1993) en Esmee
Koedoot (1992) met exact gelij
ke tijden en ook cltibrecords op
de iOüm vrij in 1.02.56. Mela-
nie van Gemert zwom naar een
clubrecord op de lOOm school
slag in 1.19.50(3*'plaats). Danica
Koedoot (1993) wist een pr. te
zwemmen op de lOOm rugslag
in 1.14.18.
Bibliotheek Zuid-Holland
se Delta organiseert in de
komende weken peuteroch
tenden in de Bibliotheken in
Ouddorp en Middelharnis.
De peuterochtenden zijn
bedoeld voor peuters vanaf
2,5 jaar en hun (groot)ouders
of verzorgers.
Deze peuterochtenden worden
georganiseerd in het kader
van Boekenpret; een leesbe
vorderingsprogramma, dat
gedragen wordt door de bibli
otheken, in samenwerking met
kinderdagverblijven, peuter
speelzalen en de eerste groe
pen van het basisonderwijs.
'Ihema van deze ochtend is
het prentenboek 'En nu lekker
slapen, Sam', geschreven door
.Amy Hest en Anita Jeram. De
ochtenden (in Ouddorp op
woensdag 21 november en in
Middelharnis op woensdag 28
november) beginnen om 9.30
uur met het voorlezen van
het prentenboek. Daarna is er
volop gelegenheid om door
middel van verschillende acti
viteiten de bibliotheek en de
wereld achter het prentenboek
te ontdekken. Rond 11.00 uur
wordt de ochtend afgesloten,
(iratis toegangskaarten zijn
vanaf heden verkrijgbaai' aan
de balie in de desbetreffende
bibliotheken of via website
www.bibliotheekzuidholland-
sedelta.nl. Alle peuters worden
gevraagd hun favoriete knuf
feldier mee willen nemen deze
morgen.
MIDDELHARNIS - Over
zicht voor ronde 9 in de
huishoudelijke competitie,
gespeeld op 5 november jl.
Struik (2) - De Haan (2)V-i-V2
De Jager (2) - Mulder (2)1-0
Lagendijk (3) - Boeter (2)0-1
Neleman (2) - Loosjes (2).. 0-1
Meiaard (2) - Smit (3)/0-1
Markwat (3) - Wolters (3) V-i-V-i
Lesuis (3) - Noordijk (3).. V-i-V-i
Becker (3) - Vis (2)1-0
Op 29 oktober speelde DZP2
uit voor de RSB tegen Eras
mus, maar moest met een 6-2
nederlaag naar huis. DZPl
speelde afgelopen maandag
eveneens voor de RSB tegen
Shah Mata. Ook liier, ,een
nederlaag, nu met 3'/2 - AV-i.
Op 3 november werd het
Rapidkampioenschap van
Goeree-Overflakkee gespeeld
met de volgende eindstand:
1. Mark van Putten6,5 pnt.
2. Sjaak Hennekes6 pnt.
3. Jan Moedt5 pnt.
4. Lennard den Boer5 pnt.
5. Olaf Cliteur4,5 pnt.
Ook de jeugd speelde een kam
pioenschap, met de volgende
eindstand:
1. Kenny Oliviera11 pnt.
2. Nick Groeneweg10 pnt.
3. Wang Yang9 pnt.
Op zaterdag 17 november a.s.
wordt in de Nieuwe Kerk te
Zierikzee een gevarieerd muzi
kaal programma ten gehore
gebracht door het echtpaar
Knöps-Baas en het gezin Stou
ten. Maria Knöps bespeelt de
harp en Lennert Knöps het
Donnts-concertorgel. Jacob-
Jan Stouten bespeelt de trom
pet, Arianne de viool, Aleida
de dwarsfluit, Christiaan de
piano en Marien Stouten het
Kam Van der Meulenorgel
van deze kerk. Het programma
bevat een geestelijk en popu
lair/klassiek repertoire, met
veelal bewerkingen van psal
men en geestelijke liederen die
speciaal voor dit concert zijn
gearrangeerd. Ook komen er
lichtklassieke werken aan bod.
Verder zal iedere muzikant
zijn/haar instrument solistisch
laten horen. Bovendien spelen
PROTESTANTSE KERK IN
NEDERLAND
Beroepen te (Iroot-Ainmers
(herv.), ds. A. Bloemendal te
Oud Beijerland, die bedankte
voor Putten (herv. 5); te IJs-
selstein (hervormd. Kronen
burg), ds M.J. Tekelenburg te
Sprang; te Vaassen (hervormd
wijk 2j, ds. C.M. van der Leek-
Vosmeer Ie Blijham (herv.; pt).
Amgenomen: naar Doorn,
kandidaat PM. Sonnenberg te
Utrecht; naar Harkema, kan
didaat M.(;. Molenaar-Dekker
te Oldeboorn; naar Urk (her
vormd De Bron), ds. P van der
Kraan te Bleskensgraaf; naar
Wijngaarden, kandidaat P van
de Voorde Ie Kaatsheuvel, die
bedankte voor Polsbroek en
Vlist (herv.).
Beroepbaar: kandidaat J:]. de
Lange, Reideriand 118, 3524
BB Utrecht. Tel. 030-2895118.
HERSTELD HERV. KERK
Aangenomen naar Schoonre-
woerd, ds. L. Ciroenenberg te
Oud-Beijerland.
GEREE KERKEN (VRI/G.)
Beroepen te FMe-Zuid, ds. J.J.
Meijer te F^n.schede-Zuid; te
Veenendaal-West, ds. A.A. Kra
mer te ZwoUe-Berkum.
Aangenomen naar Drachten-
Zuid/West, ds. P Poortinga te
F^indhoven-Best; naar Noord-
bergum, ds. M.E. Buitenhuis
te Baflo.
Beroepbaar: kandidaat J.A.
Francke, louwslagerij 7, 8011
AL Zwolle. Tel. 038-4235844.
NED. GEREE KERKEN
Beroepen te Ede, ds. M. Jans-
sens te Utrecht.
CHR. GEREE KERKEN
Beroepen te Scheveningen, ds.
K. Hoefnagel te Katwijk aan
Zee; te Urk (Eben-Haëzer), ds.
A.C. Uitslag te Kerkwerve.
GEREE GEMEENTEN
Beroepen te Ouddorp, ds. B.
van der Heiden te Alblasser-
dam.
Bedankt voor Beekbergen, ds.
P Melis te Veen; voor Brakel,
ds. B.J. van Boven te De Valk-
Wekerom; voor Leiderdorp,
ds. W. Harinck te Woerden;
voor Ridderkerk-Slikkerveer,
ds. C.G. Vreugdenhil te Vlis-
singen.
Lennert, Christiaan en Marien
ook zeshandig op de piano.
Daarnaast kunt u de verrich
tingen van de organist volgen
op een groot scherm. Het con
cert begint om 20.00 uur. De
entree bedraagt 3 voor vol
wassenen, kinderen onder de
12 jaar betalen 1. Voor meer
informatie zie de websites
www.lennertmaria.nl en www.
marienstouten.nl.
SOMMELSDIJK - Van 25
t/m 29 oktober bracht man
nenkoor 'Ons Koor' een
bezoek aan Berlijn, waar
ze - naast deelname aan het
koorfestival - ook verschil
lende bezienswaardighe
den bezochten. Hieronder
een reisverslag.
Donderdagochtend 25 okto
ber werd om 7.00 uur ver
trokken met een dubbeldeks-
bus van de fa. Mijnders, met
chauffeur Sjaak Mulder. Aan
boord waren 72 personen,
waaronder 37 zangers, diri
gent. Willen Chr. Meyboom,
organist/pianist Andries Stam
uit Schiedam en partners van
de koorleden.
Bij Hengelo werd een koffie-
stop gehouden en vervolgens
werd koers gezet naar Hildes-
heim, vlakbij Hannover Dit
schitterende plaatsje bevat een
aantal fraaie kerken waarvan
er.twee op de Werelderfgoed-
lijst staan van de Unesco. Na
een voortreffelijke lunch bij
de nieuwe Van der Valk ves
tiging in Hildesheim, werd in
de Andreaskirche het eerste
optreden verzorgd. In deze
akoestisch fraaie kerk werd
een voorproefje genomen op
de nog resterende optredens.
Om 8 uur 's avonds arriveerde
het koor in hartje Berlijn in
een fraai 4-sterren hotel.
Koorfestival
Vrijdag stond in het teken van
het koorfestival. In de fraaie
Philharmonic, de thuisbasis van
het Berlijns Symphonieorkest,
kon het koor zijn energie kwijt
tijdens een 30 minuten durend
optreden in één van de mooi
ste concertzalen van Duitsland.
Gadegeslagen door een viertal
beoordelaars bracht het koor
een mix van koorwerken ten
gehore. Hoewel de beoorde
ling wordt thuisgestuurd kwa
men vanuit de organisatie de
complimenten voor het fraaie
gevarieerde programma met
ook werken van hedendaagse
componisten, waaronder Henk
Badings.
's Avonds was het een culturele
avond. Er werd een bezoek
gebracht aan de Neue Oper,
een fraai opera- en concert
gebouw. Hier genoot het koor
van een symphonieorkest met
wel 110 muzikanten en uit
gevoerde werken van Dvorak
en Ravel, afgewisseld met een
fraai pianosolo. Velen waren
diep onder de indruk van het
orkest.
Zaterdag werd Berlijn in al zijn
facetten bekeken. Onder lei
ding van een zeer goede gids
werd eerst koers gezet naar de
Rijksdag, waar vanaf het dak
genoten werd van een prach
tig uitzicht over de stad. Daar
na werden zowel per bus als
te voet alle hoogtepunten van
Berlijn bezichtigd, en dat zijn
er vele. De omtrek van Berlijn
is 32 x 45 kilometer 's Avonds
werd met alle deelnemende
koren aan het festival genoten
van een Buffet.
Zondagmorgen werd koers
gezet naar de wijk Prenzlau-
erberg, waar Ons Koor in de
Heilige Familiekirche zijn
medewerking zou verlenen
tijdens de eredienst. In een
prachtige kerk die tot de laat
ste plaats was bezet, zongen ze
de Messe in F van Josef Gabriel
Rheinberger. Ook werden nog
andere koorwerken ten gehore
gebracht, wat zeer in de smaak
viel bij de aanwezige gemeen
teleden, getuige het spontane
applaus. Tot slot werd het Hal
lelujah van Handel als toegift
gezongen.
's Middags werd koers gezet
naar Potsdam. Hier werd o.l.v.
de vakbekwame gids Anne-
mieke een wandeling gemaakt
door de tuinen van Sans Souci.
Ook de Hollandse wijk die in
vroegere tijden werd gebouwd,
oogde heel fraai.
Maandagmorgen na een heer
lijk ontbijtbuffet moesten de
koffers weer in de bus om
richting Nederland te vertrek
ken. Twee personen moesten
echter worden achterlaten.
Koorlid Jozef Koppenaal uit
Stellendam moest de tweede
dag al een noodzakelijke ope
ratie ondergaan en kon het zie
kenhuis nog niet verlaten. Hij
is afgelopen vrijdag met zijn
vrouw per vliegtuig thuisge-
"keerd. Dankzij een goede reis
verzekering bij Hans Meijer
Advies te Sommelsdijk werd
dit allemaal keurig geregeld.
Na nog een heerlijk afscheids-
diner in Babberich keerde het
koor weer om 22.30 uur terug
in Sommelsdijk.
Ook naar Berlijn?
Beter-uit reizen, waar de voor
zitter van Ons Koor, Jaap Mack-
loet, ook reisleider, is heeft een
mooie reis op het programma
staan van 21 tot 24 mei 2008.
Men kan zich dan opgeven om
deel te nemen aair een samen
gesteld koor of als niet-zingen-
de deelnemer. He.t programma
is op te vragen bij Beter-uit, zie
website www.beter-tiit.nl.
