Wie doet mee?
PREDIKBEURTEN
Over kerkelijke inbreng
in een participatiemaatschappij
Vuilendiek
EIIAtfl3^_ttlEUWS
EIIAHDEII-IIIEUWS
ISGO genomineerd
voor Aarhus Troffee
Manchester en Elberfeld
Verschuiving
Ontwikkelingen in cultuur en samen
leving
Problemen
Andere oriëntatie
Taak kerken?
Zondag 18 juni 2006
GOEREE-OVERFLAKKEE - Nijme
gen, Gelderland, Noordenveld, Goe-
ree-Overflakkee en Deventer hebben
de meest aansprekende projecten om
inwoners te informeren over milieu en
gezondheid. Vier provinciale Milieufe
deraties en Natuur en Milieu hebben
een prijsvraag uitgeschreven voor de
overheid die zijn burgers het beste
informeert over de gezondheidsrisi
co's in hun buurt. Uit de inzenders zijn
vijf overheden genomineerd. Een van
hen zal uiteindelijk de Aarhus Trofee
winnen. Deze wordt uitgereikt op het
symposium 'Aarhus at risk?' op don
derdag 29 juni aanstaande in Utrecht.
PAGINA 2
VRIJDAG 16 JUNI 2006
Onze samenleving bevindt zich momenteel
voor wat betreft de sociale zekerheid in een
overgangsfase. We moeten de overgang maken
van een verzorgingsstaat naar een participatie
maatschappij, aldus de minister-president. Een
heel duidelijke manifestatie daarvan is de Wet
maatschappelijke ondersteuning (WMO) die
vanaf 1 januari a.s. ingevoerd moet worden. In
die wet worden enkele bestaande regelingen
van welzijnswerk die door burgerlijke gemeen
ten worden uitgevoerd, zoals ouderenwerk,
voorzieningen voor gehandicapten e.d. samen
gevoegd met bepaalde voorzieningen die nu
vallen onder Algemene Wet Bijzondere Ziekte
kosten (AWBZ; 'onverzekerbare' kosten t.g.v.
langdurige ziekte of handicap).
Een belangrijke reden voor herijking van het
sociale voorzieningenstelsel en daarmee van de
invoering van de WMO is dat de kosten ervan
(en in het bijzonder van de AWBZ) de afgelo
pen jaren te sterk zijn gestegen om op dezelfde
voet te kunnen voortgaan. De voorzieningen
worden onbetaalbaar als collectieve voorzie
ning. De zorgvraag neemt toe en zal mede als
gevolg van de vergrijzing alleen maar verder
.stijgen. Willen we een redelijk voorzieningen
stelsel overeind houden, wat vooral ook in het
belang is van de economisch zwakkeren, dan
zal dat betaalbaar moeten blijven. Een manier
om de kostenstijging tegen te gaan, is een deel
van die zorg en hulp weer door de samenle
vingsverbanden zelf te laten uitvoeren. En ver
volgens om, waar nodig, zo veel mogelijk hulp
op maat te bieden. Dat zou beter kunnen als die
hulp georganiseerd wordt door de gemeenten
die dichter bij de burger staan dan landelijke
overheid en uitvoeringsinstanties.
Nu wil ik op de WMO niet verder ingaan.
Daarover is de afgelopen maanden al heel veel
gezegd. Alleen nog dit dat ik blij ben dat de
Tweede kamer de rechtzekerheid van de burger
ten aanzien van sociale voorzieningen door een
aantal amendementen heeft verbeterd.
Ik wil nu op de sociaal-ethische kant van de
bovengenoemde verschuiving wijzen. Daar is
op zichzelf vanuit sociaal-ethisch gezichtspunt
principieel ook veel voor te zeggen. Waarom?
Ook hier zouden diverse argumenten naar
voren gebracht kunnen worden. Maar ik wil
hier voor een minder bekende gedachte de aan
dacht vragen
De afgelopen decennia hebben de ontwik
kelingen in de samenleving in het teken gestaan
van nadruk op vrijheid en ontplooiing van het
individu. Een ontwikkeling die gepaard is
gegaan met het proces van individualisering en
individualisme. Het is van belang hiervan de
achtergronden te erkennen en de thans zicht
bare consequenties onder ogen te zien, om
bovengenoemde verschuiving op goede wijze
te beïnvloeden.
De verhouding van mensen tot instituties en
samenlevingsverbanden is vaak dubbel. Insti
tuties als huwelijk, gezin, staat (een overheid-
onderdanen stractuur) en kerk en andere gods
dienstige genootschappen, alsmede verbanden
als bedrijven, verenigingen, beroepspraktijken
etc, vervullen in het menselijke bestaan een
cruciale rol. Ze ordenen en faciliteren het leven
en de ontwikkeling van individuen en gemeen
schappen. Ze maken de overdracht mogelijk
van waarden, normen, kennis en vaardigheden.
Ze behoren tot het weefsel van de cultuur en tot
het gebeente van het menselijke samenleven.
Tegelijkertijd blijken ze in de geschiede
nis vaak ook als knellend en belemmerend
ervaren te worden. Overheden, vooral de niet-
democratische, zijn niet zelden de grootste vij
and van hun eigen voUc. Gezinnen kunnen zo
functioneren dat kinderen beschadigd worden,
en beroepspraktijken kunnen creatieve beoefe
naars soms danig frustreren. Dergelijke erva
ringen komen op wanneer in een veranderende
samenleving bepaalde historisch gegroeide
vormgevingen van instituties als enig moge
lijke vormgeving gezien worden. Wanneer liet
ethos dat die oude vormgeving droeg en inspi
reerde, is weggevallen en plaats gemaakt heeft
voor een andere geestelijke en ethische hou
ding tegenover leven en wereld. Instituties die
niet door een gedeelde inspiratie en bezieling
gedragen worden, zullen door althans een deel
van de bevolking als knellend en frustrerend
ervaren worden. Dit is wat zich vanaf de jaren
60 van de vorige eeuw heeft voorgedaan en tot
ingrijpende veranderingen in onze samenle
ving en waardepatroon heeft geleid. Verande
ringen die ik voor een gi'oot deel als negatief
beoordeel, maar niettemin de realiteit van onze
huidige samenleving vormen waarin de ker
ken hun plaats hebben en hun roeping inoeten
trachten te vervullen.
Het verzet tegen als knellend ervaren sociale
structuren heeft er bij velen toe geleid dat men
de instituties als volstrekt functioneel en instru
menteel is gaan zien. Verbanden zijn er alleen
nog om het individu in zijn heel persoonlijke
ervaring van het leven te gerieven. Het beheer-
singsstreven dat onze cultuur doortrekt, heeft
zich ook gericht op de sociale werkelijkheid
van verbanden, wetten en regelgeving. Maar
juist dat sociale beheersingsstreven roept in
de bevolking weer verzet op omdat men die
bedachte structuren opnieuw als knellend en
niet als inspirerend ervaart. Denk aan de tal
loze onnodig ingewikkelde en bureaucratische
regels De recente ontwikkelingen van onze
samenleving laten zien dat in de nadruk op indi
viduele vrijheid in deze spiraal van regelzucht
en regelverzet sprake is van verkeerd begrepen
eigenbelang van het individu. De angst voor
beknelling door structuren (als huwelijk, gezin,
vereniging, kerk) leidt tot afwijzing van alle ver
banden die verplichtingen meebrengen en daar
mee van verantwoordelijkheden. De betekenis
van het eigen handelen en het eigen werk voor
het geheel wordt niet of nauwelijks beleefd.
Het werk wordt alleen een manier om geld te
verdienen en de betekenis van het leven wordt
ervaren in het besteden van het geld, in de con
sumptie. Dit is funest voor het verantwoorde
lijkheidsbesef. Wanneer de mens de verbanden
waarin hij leeft niet meer ervaart als een aan
spraak die zich tot hem richt, en die hem ook
aanspreekt op zijn zoeken naar zin, dan verliest
zijn handelen het karakter van een moreel gela
den antwoord. Dan verliest hij zijn verantwoor
delijkheid. Kort door de bocht gezegd: de hang
naar individuele vrijheid (autonomie) heeft het
individu geïsoleerd in een zinledig warnet van
zelfgekozen relaties en (tijdelijke) verbanden.
De oriëntatie op individuele ontplooiing en
zelfstandigheid, op assertiviteit en carrière, op
productie en consumptie heeft bepaalde waar
den terecht onder de aandacht gebracht. Maar
onze samenleving dreigt te fragmenteren door
deze "virtues gone mad'(waanzinnig geworden
deugden).
Een andere oriëntatie op de verhouding tus
sen individu en samenleving is noodzakelijk.
Daarbij kunnen we niet volstaan met andere
organisatievormen en regelingen. Nodig is een
andere inspiratie; of om het in hedendaagse taal
te zeggen, een andere spiritualiteit.
Een aanknopingspunt hiervoor vind ik in de
bijbelse notie die kort weergegeven kan worden
in de wet van de graankorrel. Als de graankor
rel niet sterft, kan zij geen vrucht voortbrengen,
(vgl. Joh. 12:24). Anders gezegd: wie zijn leven
verliest zal het vinden. De Heere Jezus bedoelt
dit vooral voor de relatie tot Zichzelf. Alleen
wie zich in geloof kwijtraakt aan Hem, zijn zelf-
handhaving en eigengerechtigheid opgeeft - en
dat is een Geestelijk werk - zal het ware leven
vinden. Maar naar mijn besef heeft deze regel
een bredere betekenis op het menselijke vlak
voor het hele leven. Deze regel duidt op een
houding waarin wordt beseft dat het leven pas
kan opbloeien als we bereid zijn van onmiddel
lijk vermeend eigenbelang af te zien. Een hou
ding van vreugdevol geven, zichzelf en eigen
positie en menselijke opvattingen opgeven ten
behoeve van nieuwe verhoudingen en ideeën.
Dan kan ook worden beseft dat relaties niet bij
komstige en willekeurig gekozen betrekkingen
zijn zolang ze de partijen van nut is, maar dat
het menselijke leven zich realiseert in relaties.
Een voorbeeld van deze wet in de natuur
is de zon die opbrandt om hcht en warmte te
geven. Maar ook in de cultuur, bijvoorbeeld in
de kunst die zoveel rijker is dan wat voor ons
bestaan 'nodig' zou zijn. In veel goede kunst
toont zich een esthetische overvloed die zich al
het ware wegschenkt aan ieder die er voor open
staat. Is het niet opmerkelijk dat in veel cultu
ren oprechte manifestaties van zelfopoffering
ten behoeve van anderen bewondering oproept
en als een ethisch ideaal wordt gezien? En er
zijn in het gewone leven ook veel voorbeelden
van. naast heel veel voorbeelden van kwaad en
onrecht. Denk bijvoorbeeld maar aan de inzet
van mensen in de zorg voor zieke familieleden.
En zo is veel meer te noemen. Bij dit alles zou
den de nodige theologische kanttekeningen te
plaatsen zijn, maar het gaat mij nu om wat we
kunnen waarnemen in het alledaagse leven en
samenleven. We moeten niet alleen kijken naar
wat niet goed gaat, maar ook naar wat er nog
wel is aan goeds en dat proberen te versterken.
Ook dat is ethiek. Als de ordeningen van de
God heilzaam zijn voor de samenleving -en dat
geloof ik- dan geldt dat ook voor de wet van de
graankoiTel zoals hierboven uitgelegd.
De betekenis van deze bespiegelingen voor
onze samenleving en voor zorg en welzijn
in het bijzonder is niet moeilijk te zien, maar
moeilijker te realiseren.
Ombuigingen in de sociale voorzieningen
die uitgaan van een groter beroep op het sociaal
netwerk van mensen die hulp behoeven (zoals in
de WMO), zullen alleen slagen zonder slachtof
fers te maken als ze gedragen worden door een
visie die mensen aanspreekt en motiveert. Een
dergelijke visie is de wet van de graankorrel. En
juist door zich weer meer betrokken en verant
woordelijk te weten voor hun omgeving zullen
mensen ook eerder ontkomen aan de ervaring
van leegheid en zinloosheid. Dus door iets op
te geven, worden niet alleen andere geholpen
maar krijgen mensen ook wat terug. Duidelijk
is wel dat dit niet zal floreren in verbanden waar
de wet van de markt geldt. Daarom moet die in
de zorg ook maar niet teveel invloed krijgen.
Zouden de kerken hier niet op een eigen
wijze een bijdrage kunnen leveren aan de in het
begin genoemde maatschappehjke verschui
ving? Ik zie drie mogeUjke invullingen die
elkaar aanvullen.
Allereerst het uitdragen van de 'wet van de
graankorrel', in geestelijk maar ook in prak
tisch opzicht: die twee horen samen te gaan.
Om op die manier mensen te motiveren en
inspireren zich verantwoordeüjk te stellen
voor hun omgeving. En dan niet zozeer als een
moeizaam moeten, maar vanuit het besef dat
geven ook voldoening meebrengt. Al is het niet
altijd op dat moment en zal juist wanneer men
het alleen doet om die voldoening te ervaren,
deze uitblijven. Ook dat behoort bij de wet van
de graankorrel.
In de tweede plaats het daadwerkelijk mee
doen met invuUen van die verantwoordelijk
heid. Dus nagaan op welke wijze kerken (dia
conie) dan wel kerkleden kunnen bijdragen aan
de uitvoering van de WMO. Men kan daar
over, eventueel als gezamenlijke kerken in een
gemeente,in gesprek treden met de burgerlijke
overheid. Om op die manier diaconale zorg te
verlenen. Zo kan de kerk naast het organiseren
van mantelzorg voor de eigen gemeentele
den ook in breder verband zaken organiseren
of opzetten voor de kwetsbare groepen in de
samenleving. Hierbij valt bijvoorbeeld te den
ken aan vrijwilligerszorg in de terminale fase,
dat op veel plaatsen al geboden wordt. Ker
ken zouden kunnen meehelpen eventueel met
gebruik van kerkelijke gebouwen, om wel-
zijnsactiviteiten met ouderen te ondersteunen.
Daarnaast kan de kerk ook een rol spelen in de
toerusting en ondersteuning van mensen die
vrijwilligerswerk doen of mantelzorg verlenen,
bijvoorbeeld door middel van cursussen, lezin
gen of (schriftelijke) Informatie. Dit zijn maar
enkele voorbeelden
Ten derde een opmerkzaam oog en hart voor
mensen die door de nieuwe regelingen toch tus
sen de wal en het schip dreigen te vallen. Die
niet meer kunnen meedoen en dan ook niet meer
'mogen'In de beoogde participatiemaatschap
pij kan participatie vooral een plicht worden in
de zin dat wie die plicht niet meer kan vervullen
door ziekte of handicap, het recht op participa
tie in de samenleving verliest en daarmee op de
voorzieningen waardoor men nog zou kunnen
meedoen. Dan kunnen de kerken proberen dat
gat op te vullen. Maar ook kan het goed zijn
de plaatselijke overheid daarop aan te spreken.
En als de kerken ook zelf een bijdrage leveren
dan bestaat voor een dergelijk appel ook meer
ruimte en gehoor. In dit alles moet het de ker
ken niet gaan om versterking van eigen positie
maar om vervulling van de opdracht van haar
Koning, tot zegen voor mensen.
H. JOCHEMSEN
OUDDORP - Hersteld Herv. Gem.
Dorpskerk: 9.30 uur ds. J. den Boer, Graf-
chr. streekblad op gereformeerde grondslag
voor de zuid-hollandse en Zeeuwse eilanden
is een uitgave van Uitgeversmaatschappij
Eilanden Nieuws BV
Verschijning: dinsdag- en vrijdagavond
Tel. (0187)471020
Fax (0187) 485736
Postbus 8, 3240 AA Middelharnis
Langeweg 13, Sommelsdijk
ADVERTENTIES EN ADMINISTRATIE:
tel.(0187)471020
e-mail: Algemeen@gebr-dewaal.com
(onder vermelding van 'adv' of 'adni')
tarief per mm 0,30;
contracttarieven op aanvraag
sluitingstermijn zakelijke advertenties:
maandag en donderdag 14.00 uur
sluitingstermijn overlijdensberichten:
dinsdag en vrijdag 8.30 uur
voor foutief geplaatste advertenties als
gevolg van onduidelijke advertentie-
opdrachten of telefonisch opgegeven
advertenties kan de uitgeverij niet
aansprakelijk worden gesteld.
Advertentie-acquisitie:
A. J. van der Velden,
06-50448359
REDACTIE:
hoofdredacteur: J. Villerius,
tel. (0187)471022,
e-mail: J.Villerius@gebr-dewaal.com
Plaatsing van ingezonden berichten kan
zonder opgaaf van redenen
worden geweigerd.
ABONNEMENTEN:
Per kwartaal 10.00
Per halfjaar 19.50
Per jaar €38.00
Abonnementen zijn bij vooruitbetaling
en worden automatisch verlengd.
Opzeggingen schriftelijk
vóór 30 november.
Wijzigingen graag twee weken voor deze
ingaan doorgeven.
REKENINGNUMMERS:
postbank 167930
rabobank Middelharnis 342001108
horst en 18.30 uur ds. H. Lassche. Eben-
Haëzer: 9.30 uur ds. H. Lassche en 18.30
uur ds. J. den Boer, Grafhorst - Herv.
Gem. (PKN) Locatie mfg Dorpstienden:
9.45 uur kand. dr. A. A. Teeuw, Ridder
kerk, voorbereiding Heilig Avondmaal
en 18.00 uur kand. J. C. Breugem, Delft
- Geref. Kerk (PKN) 10.00 uur ds. W.
van der Kooij en 18.30 uur ds. G. J. Mink
- Ger. Gem. 9.30 en 18.30 uur leesdienst
- Doopsgezinde Gem. 9.30 uur viering
Heilig Avondmaal ds. J. Smink en 18.30
uur ds. J. Smink, praise-avond.
GOEDEREEDE - Herv. Gem. (PKN)
10.00 en 18.30 uur ds. G. van Meijeren,
v.m. bediening Heilig Avondmaal en nam.
dankzegging Heilig Avondmaal - Her
steld Herv. Gem. 8.45, 10.45, 17.00 en
18.45 uur ds. J. W. van Estrik, v.m. bedie
ning Heilig Avondmaal en nam. nabe-
trachting/dankzegging Heilig Avondmaal.
STELLEND AM -Herv. Gem. (PKN) 10.00
uur ds. J. C. Klein, Hei en Boeicop, bedie
ning Heilig Avondmaal en 17.00 uur ds.
Th. W. H. van der Heijden, dankzegging
Heilig Avondmaal - Geref. Kerk (PKN)
10.00 uur ds. G. J. Mink en 18.30 uur de
heer C. B. van Beek - Hersteld Herv.
Gem. 11.00 uur ds. A. van Wijk, Herkin
gen, voorbereiding Heilig Avondmaal en
18.00 uur kand. J. Fekkes, Nijkerk
MELISSANT - Hersteld Herv. Gem. 10.00
en 18.00 uur ds. P. Korteweg, v.m. bedie
ning Heilig Avondmaal en nam. nabe-
trachting/dankzegging Heilig Avondmaal
- Geref. Kerk (PKN) 9.30 uur ds. B.
Aalbers - ger. Gem. 10.00 en 18.00 uur
leesdienst - Ger. Gem. in Ned. 10.00 en
18.00 uur leesdienst.
DIRKSLAND - Herv. Gem. (PKN) 10.00
uur ds. P. Nagel, Vlaardingen, voorberei
ding Heilig Avondmaal en 18.00 uur ds. J.
de Jong, Waddinxveen. Vrijdag 23 juni:
14.15 uur ds. G. van Meijeren, bevesti
ging van het huwelijk van Bram Hoekman
en Tineke van Eek; 19.00 uur ds. G. van
Meijeren,b evestiging van het huwelijk
van Floor Nipius en Annika Krijtenberg
- Ger. Gem. 10.00 en 18.00 uur ds. E.
Hakvoort - Ziekenhuis: 14.30 uur ds. C.
Oorschot.
HERKINGEN - Herv. Gem. (PKN) 10.00
en 18.00 uur ds. J. Maas, v.m. bediening
Heilig Avondrnaal en nam. dankzegging
Heilig Avondmaal - Hersteld -Herv.
Gem. 9.00 en 18.00 uur ds. A. van Wijk
Ger. Gem. 10.00 en 18.00 uur ds. T. M.
van Dijk.
SOMMELSDIJK - Herv. Gem. (PKN)
10.00 en 18.00 uur ds. R. W. van Mou-
rik, v.m. bediening Heilig Avondmaal
en nam. dankzegging Heilig Avondmaal
- Lukaskapel HDG 10.30 uur ds. T. W.
van Bennekom, bediening Heilig Avond
maal - Exodus (PKN) 10.00 uur de heer
C. Elshout - Remonstrantse Gem. 10.00
uur ds. G. Berveling - CAMA Gemeente
10.00 uur K. van Holten.
MIDDELHARNIS - Herv. Gem. (PKN)
10.00 uur ds. E. F. Vergunst, Ridderkerk
en 18.00 uur ds. G. C. Kunz, Dordrecht
- Geref. Kerk (PKN) 9.30 uur de heer H.
Scheermeijer en 17.00 uur ds. L. J. Lin-
gen - Ger. Gem. 9.30 en 18.00 uur ds. G.
van Manen, v.m. bediening Heilig Avond
maal en nam. dankzegging Heilig Avond
maal - Chr. Geref. Kerk 9.30 en 18.00
uur ds. J. M. J. Kieviet, v.m. bediening
Heilig Avondmaal en nam. dankzegging
Heilig Avondmaal - Geref. Kerk (Vrij
gemaakt) 9.30 en 14.30 uur ds. A. J. Balk
- Hersteld Herv. Gem. 9.30 uur kand.
drs. J. B. Boesaard, Katwijk en 17.00 uur
ds. C. Gielen.
NIEUWE TONGE - Herv. Gem. (PKN)
9.30 uur kand. W. L. Verwaard, Sliedrecht
en 18.00 uur kand. B. Jongeneel, Alblas-
serdam - Hersteld Herv. Gem. 9.30 uur
ds. H. J. Boer en 16.00 uur ds. H. Lassche,
Ouddorp - Ger. Gem. 10.00 en 18.00 uur
ds. R Blok.
OUDE TONGE - Herv. Gem. (PKN) 10.00
en 18.00 uur ds. L. de Wit, v.m. bediening
Heilig Avondmaal en nam. dankzegging
Heilig Avondmaal - Ger. Gem. 10.00 uur
ds. L. Terlouw en 18.00 uur leesdienst
- Beréa Gem. 18.00 uur de heer Case
Schrage.
STAD aan 't HARINGVLIET - Herv. Gem.
(PKN) 10.00 uur ds. H. J. Catsburg, voor
bereiding Heilig Avondmaal en 18.00 uur
kand. A. Walhout, Gouda - Geref. Kerk
(PKN) 10.00 uur ds. N. J. A. van Exel en
18.00 uur kand. J. Glas - Ger. Gem. 10.00
en 18.00 uur leesdienst.
DEN BOMMEL - Herv. Gem. (PKN) 10.00
en 18.00 uur ds. C. Doomeweerd - Geref.
Kerk (PKN) 9.30 uur (in Ooltgensplaat) ds.
E. J. Ezinga en 18.00 uur ds. I. J. Bijlsma.
OOLTGENSPLAAT - Herv. Gem. (PKN)
9.30 en 18.00 uur dr. T. E. van Spanje,
v.m. bediening Heilig Avondmaal en nam.
dankzegging en nabetrachting Heilig
Avondmaal - Geref. Kerk (PKN) 9.30
uur ds. E. J. Ezinga en 18.00 uur ds. L.
J. Lingen - Ger. Gem. 9.30 en 18.00 uur
leesdienst - Hersteld Herv. Gem. 9.30
uur ds. W Groenenboom, Waardenburg en
15.00 uur kand. G. Blankers, Bruchem.
LANGSTRAAT - Herv. Gem. (PKN) 10.00
uur ds. J. C. Mesu, Nieuw en St. Joosland,
bediening Heilig Avondmaal.
Sinds februari vorig jaar zijn overheden ver
plicht milieu-informatie actief aan burgers
beschikbaar te stellen, vooral over aspecten
die invloed hebben op de gezondheid. Dit
is vastgelegd in het Europese 'Verdrag van
Aarhus'. De Milieufederaties en Natuur en
Milieu zijn op zoek gegaan naar goede voor
beelden om hier invulling aan te geven. Er
kwamen veel goede inzendingen binnen. Uit
de inschrijvers heeft een jury bestaande uit
professionals en vertegenwoordigers van
burgerpanels vijf projecten genomineerd:
Gemeente Nijmegen, project West en Weurt;
Provincie Gelderland, project mijn leefomge
ving; Gemeente Noordenveld, Aarhus web
site; ISGO, digitale omgeving en Gemeente
Deventer, Milieuatlas.
Bij de beoordeling is naast het voldoen aan
de richtlijnen van Aarhus ook gekeken naar
hoe gegevens op de doelgroep burgers zijn
aangepast en welke link er wordt gelegd naar
gezondheidseffecten.
De jury in de eindronde, waar de uiteindelijke
winnaar wordt bepaald, wordt voorgezeten
door Puk Van Meegeren van Milieucentraal,
deskundige op het gebied van milieucommu
nicatie.
Naast de uitreiking van de trofee worden op
het symposium van 29 juni ook de resultaten
gepresenteerd van een breder onderzoek naar
de kwaliteit van de informatieverstrekking
over milieu en gezondheid, dat de genoemde
organisaties hebben uitgevoerd onder ruim
veertig gemeenten. Deze resultaten en de
goede voorbeelden zullen andere overheden
inspireren aan de slag te gaan met communi
catie over milieu en gezondheid.
Ik vraag deze keer uw aandacht voor twee
omvangrijke en fraai uitgegeven boeken. Ze
hebben nog al wat overeenkomsten. Het zijn
allebei min of meer levensbeschrijvingen.
Beide betreft predikanten uit de 19° eeuw.
Beide gaan met name in op hun boodschap
en het effect daarvan. Voor het ene moeten
we naar Engeland, naar de industriestad Man
chester. Het andere brengt ons in Duitsland,
namelijk in Elberfeld, in het industriegebied
van het Wuppertal.
William Gadsby heet hij. In de kringen van de
Strict Baptists in Engeland wordt zijn naam
vooral in verband gebracht met het hym-
nbook dat hij samenstelde en waaruit nog
altijd wordt gezongen. Hij kan in één adem
genoemd worden met andere predikers van
zijn dagen, namelijk Joseph Charles Philpot
en John Kershaw. Wie iets over hun weg en
hun werk wil weten, kan terecht in de uitste
kende biografieën van J.A. Saarberg. Over
Gadsby was er tot dusver zoiets nog niet.
Opmerkelijk: niet alleen in Nederland niet,
maar evenmin in de Engelse taal. Terwijl
Gadsby toch in zijn kring van grote beteke
nis is geweest. Daarin is nu gelukkig voor
zien. Ds. B.A. Ramsbottom schreef een goed
toegankelijk boek over hem dat ook nog eens
rijk geïllustreerd is. De heer S. Houtekamer
te Goes vertaalde het.
Evenals John Kershaw en John Warburton
was Gadsby oorspronkelijk een arme linnen
wever. In het graafschap Lancashire werd
rond 1800 veel huisnijverheid beoefend.
Velen verdienden in die tijd een karig loon
aan het weefgetouw. Maar de Heere had met
de jonge William een ander voornemen. De
ruwe pretmaker werd in het hart gegrepen en
het duurde niet lang of hij werd uitgenodigd
het Woord van God te prediken, voor het
eerst in een oude schuur te Hinckley. Maar
al in het jaar 1800 werd er voor Gadsby een
nieuwe kapel gebouwd in Desford. Vanaf
1805 diende hij de Strict Baptist-gemeente
in de grote stad Manchester.
Gadsby moet een indrukwekkend prediker
geweest zijn. Hij preekte Christus voor ver
loren zondaren. Veel aandacht gaf hij aan de
bevinding van Gods heiligen. Zijn prediking
moet vooral als beschrijvend getypeerd wor
den. Van een algemeen aanbod van Gods
genade wilde hij niet weten. Hierin zien we
vooral een reactie op de oppervlakkige en niet-
onderscheidende prediking van zijn dagen.
Hij moet ook een heel sociaal voelend man
geweest zijn. Gadsby leefde in een tijd dat er
tengevolge van de industriële revolutie een
verpauperd stadsproletariaat was ontstaan.
Gevolg: veel armoede en criminaliteit. Gads
by heeft zich deze onchristelijke toestanden
zeer aangetrokken en hij heeft gedaan wat hij
kon om hierin te voorzien.
Waarin zijn Gadsby en zijn geestverwanten
ons een voorbeeld? Ik sluit me aan bij de ver
taler in zijn Woord vooraf. "Dat is zeker niet
hun opvatting over de doop en ook niet hun
kerkelijk standpunt Wij voelen ons één
met hen vanwege hun zuivere verkondiging
van Gods soevereine welbehagen in het zali
gen van zondaars, waarbij niets van de mens
in aanmerking komt en Christus de enige
grond vati de zaligheid is.Dat vinden we
ook in dit boek terug.
Nu kom ik bij het andere boek. Het telt wel
bijna 600 pagina's. Maar het bespreekt dan
ook niet één persoon maar wel drie: "Het
reformatorisch getuigenis van Gottfried
Daniel Krummacher, Hermann Friedrich
Kohlbrugge en Paul Geyser tijdens de
Erweckung in het Wuppertal van de negen
tiende eeuw.Het betreft het academisch
proefschrift waarop ds. J. Kommers, zen
dingspredikant te Mozambique, vorig jaar
promoveerde tot doctor in de theologie.
Ik heb deze studie geboeid gelezen. Veel las
ik al over en van die ene: dr. H.F. Kohlbrugge.
Ook kende ik de preken van G.D. Krumma
cher wel. Maar nu deze drie samen genomen
zijn en ze in hun tijd en in hun sociale context
geplaatst zijn, werpt dat onmiskenbaar nieuw
licht op hun weg en hun werk.
Alle drie, Krummacher, Kohlbi'ugge en Gey
ser, waren als predikant werkzaam in de ste
den Elberfeld en Barmen, in het Wuppertal.
Het was in de tijd dat er een duidelijke'Erwec
kung', een reveil, een geestelijke opwekking
plaatsvond. Dr. Kommers nu heeft onder
zocht wat het eigene van hun prediking was
en hoe zij stonden in het maatschappelijke
verband van hun tijd. Het Wuppertal was het
gebied waar als eerste in Duitsland de indu
strialisatie krachtig werd doorgevoerd. Dat
bracht heel wat met zich mee, onder meer
vee! sociale ellende. Een van de grote pro
blemen was de kinderarbeid.
Dr. Kommers geeft in zijn boek een merk
waardige en tegelijkertijd boeiende combi
natie van enerzijds een drietal levensbeschrij
vingen, vervolgens een analyse van de plaats
van kerk en samenleving in het Wuppertal van
toen, alsmede een typering van de prediking
van elk van deze dienaren van het Woord, Ook
is opvallend dat hij probeert om de Woordbe
diening van deze drie onder één noemer te
brengen, namelijk erweckungsprediking. Of
dat helemaal is gelukt, is voor mij de vraag.
Daarvoor waren deze drie predikers m hun
bediening toch te verscheiden, lijkt me.
Toch geeft dit boek veel boeiende infor-
maUe. Ik neem tot slot een enkele typering
over. "De prediking zoals die in het Wup
pertal klonk, beoogde het hart van de men
sen 'omhoogte trekken en het vrede te laten
vinden in het verzoeningswerk van Christus.
Krummacher, Kohlbrugge en Geyser zijn
niet bepaald als irenische figuren de ge.schie-
denis van de kerk ingegaan. Herhaaldelijk
waren ze in controversen verwikkeld en zelfs
deinsden ze er niet voor terug om olie op het
vuur te gieten. Het is deze predikers louter
om die bevinding gegaan, die opbloeide uit
de verwondering van de verzoening die in
Christus Jezus geschied is. Zij waren
evangeliedienaren die wisten dat de evange
lieboodschap van hoge komaf is: ze is diep
neergelegd, zodat de kleinste en de armste
erbij kan en ze wordt nochtans hoog gehou
den tot lof van God" [557, 559].
Tot slot wijs ik nog op een derde boek. Het
beschrijft de contacten en cortespondentie
tussen de al genoemde dr. H.F. Kohlbrugge en
Maria de Clercq, dochter van Steven de Cler-
cq en later getrouwd met ds. Th.J. Locher. In
de kringen van het 19'-eeuwse Reveil werden
veel vriendschappen onderhouden door brief
wisseling. Een van die voorbeelden wordt
beschreven in dit mooie boekje. Tegelijkertijd
oefende iemand als Kohlbmgge door mid
del van zijn briefwisseling ook pastoraat op
afstand. Schrijver van dit boek is drs. W.C.
Meeuse, hervormd predikant te Bilthoven.
Het is deeltje 10 van de Kohlbrugge-reeks van
uitgeverij Boekencentrum.
N.a.v.: B.A. Ramsbottom, William Gadsby.
Uitgeverij Den Hertog te Houten.
Vertaald door S. Houtekamer. Geïl
lustreerd Gebonden. ISBN 90-331-
J 928-5. 265 pag. Prijs €22,50.
Dr. J. Kommers, Ontwaakt, gij die
slaapt! Het reformatorisch getuigenis
van Gottfried Daniel Krummacher,
Hermann Friedrich Kohlbrugge en
Paul Geyser tijdens de Ervi'eckung
in het Wuppertal van de negentiende
eeuw. Uitgeverij Groen te Heeren
veen. Gebonden. ISBN 90-5829-616-
4. 592 pag. Prijs 29,95.
Drs. Ik W.C. Meeuse, Kohlbrugge en
Maria de Clercq. Een innige vriend
schap. Uitgeverij Boekencentrum te
Zoetermeer Paperback. ISBN 90-
239-1927-0. 87pag. Prijs €10,90.
J.M.J. Kieviet
D'n Diek is af. Nou ja, wat heet af. Het win
kelcentrum voor Flakkee en wijde omstreken
is voor een astronomisch bedrag gerenoveerd.
De dijk is ongetwijfeld opgeknapt, maar er
blijven, net als de onvermijdelijke kauwgum,
enkele haken en ogen kleven aan het winkel
centrum. Een 'samenwerkingsverband' tussen
alle belanghebbenden staat garant voor een
vuile koopdijk. Zwerf/uil detoneert de winkel-
dijk nog meer dan voorheen. Uit alle hoeken
en gaten komt de rommel je tegemoet. Het
is ronduit vies. Ook het fietsen tussen het
winkelend publiek door blijft onverminderd
doorgaan. Sterker nog, dit verschijnsel neemt
alleen maar toe op de nieuwe dijk. Er staan
borden die aangeven dat het verboden is voor
alle verkeer. Ja, borden! Steppen en skateplan-
ken zijn naar verluid verboden, maar de goede
oude fiets mag mee de dijk op. Fietsend via
een oprel of tillend via een van de trappen!
Probeer ze maar eens tegen te houden of rus
tig te vertellen dat dit de bedoeling niet is.
Is d'n Diek er fraaier op geworden? De uit
hangborden en foeilelijke puien van sommige
winkels staan in schril contrast met de chique
steensoort van het plaveisel dat menigeen
nauwelijks opvalt. Daarvoor is de dijk een
voudig te smal. Op een (smalle??) strook aan
weerszijden staan de reclameborden etc. van
de winkeliers breeduit uitgestald. Hier en daar
is de uitstalling met kraampje en al compleet.
Had d'n Diek niet soberder opgeknapt kunnen
worden? En efficiënter. De nieuwe verlichting
valt niet echt op. Sterker nog, de lampen wer
pen een schaduw in de vorm van een donkere
kegel naar beneden. Met afvalbakken voorzien
van een kleine opening en een molensteen
als picknicktafel annex af/albak scoort de
aanblik van de Dijk een dikke onvoldoende.
Het gouvernementele gejubel over de facelift
van d'n Diek is ongepast. Maat houden is nog
altijd een goede eigenschap, dames en heren
bestuurders.
Daar komt nog bij dat in vergelijking met dit
prestigeproject de kleine kernen er voor de
zoveelste keer bekaaid afkomen. Ik noem hier
voor de verandering het havenplein van Stad.
Al jaren een steenmassa zonder enige groen
voorziening. Een fatsoenlijke zitgelegenheid
moet het unieke plein nog steeds ontberen. De
oude haven moet het al sinds jaar en dag doen
met zegge en schrijve drie originele gemeen-
tebanken. Ze voldoen prima, maar de plek is
sinds het plaatsen van enkele lantaarnpalen
(zonder verlichting!) niet echt handig. Dat
Stadje droagbróód het ook al sinds mensen
heugenis zonder fatsoenlijke straatverlichting
rond de haven moet doen is laakbaar. Tege
lijk hameri: de burgemeester van Middelharnis
regelmatig op voorzieningen voor de kleine
kernen. Dat is een hard gelag. Bepaalde voor
zieningen kunnen moeilijk in stand gehouden
worden ab de bevolking in aantal terugloopt
of als de gemiddelde leeftijd toeneemt. In een
verenigingsgebouw of voetbalkantine mogen
mensen nu eenmaal niet wonen. Er liggen
woningen in het verschiet voor Stad, maar die
constatering neemt niet weg dat het dichtst
bijzijnde winkelcentrum gerust den Vuilendiek
genoemd mag worden.
