EIIAI1D01-raEUW5
Rijkswaterstaat wil met oude hevel stilstaand water in Grevelingenmeer gezonder maken en algenbloei vanuit Noordzee tegenhouden
MIDDELBURG/OUDE-TONGE
- Rijkswaterstaat overweegt seri
eus om de Flakkeese spuisluis in
de Grevelingendam, bijgenaamd
de hevel, weer in gebruik te stel
len. Vers Oosterscheldewater kan
dan het stilstaande Grevelingen
meer instromen, waardoor het
water wordt opgepept en meer
dynamiek krijgt. De hevel, die
is aangelegd in 1983 en slechts
enkele jaren is gebruikt, moet
hiertoe bouwkundig worden
aangepast. Met de operatie is
zo'n drie tot vijf miljoen euro
gemoeid. Rijkswaterstaat denkt
het doorlaatmiddel in 2008 in
werking te kunnen stellen.
Zorgen
Doorspoelen
Onderzoek
Verblijftijd
Katse Heule
PAGINA 9
VRIJDAG 28 OKTOBER 2005
Spuisluis in Grevelingendam gaat in 2008 weer open
Door Gert van Engelen
Het Grevelingenmeer gezonder maken
is hoofdopzet van de voornemens van
Rijkswaterstaat. Maar er zijn enkele bij
komende voordelen. De algenbloei die
sinds 1999 voorkomt bij de Nederlandse
kust, kan enigszins beteugeld worden.
Nu nog komen algen tijdens het voor
jaar in het Grevelingenmeer terecht via
de spuisluis in de Brouwersdam. Deze
staat nu vrijwel het hele jaar door open
- met het oog op de waterkwaliteit en
de uitwisseling van vissen. Als de Flak
keese spuisluis weer functioneert, zou
de Brouwerssluis op gezette tijden
gesloten kunnen worden en de algen
tegengehouden. Ook ontstaat met het
inzetten van de hevel wellicht de moge
lijkheid om de rottende, en krachtig
stinkende zeesla bij de Grevelingendam
af te voeren.
Na de watersnoodramp in 1953 werden
vrijwel alle open Zuid-Hollandse en
Zeeuwse Deltawateren met dammen
getetnd en in stukjes verdeeld, gecom-
partimenteerd. Wilde waterlopen ver
anderden in stilstaande zoete of zoute
meren. De laatste jaren wordt steeds
indringender en hardop geklaagd over
de ecologische schade die de Deltawer
ken hebben aangericht: op meerdere
locaties gist, bubbelt en rommelt het.
Het pleidooi klinkt om deze voormalige
zeearmen weer met elkaar in verbin
ding te brengen, ook nu de klimaatver
anderingen voor hogere Rijnafvoeren
en een stijgende zeespiegel zorgen.
De spuicapaciteit zou vergroot moeten
worden.
Ook het Grevelingenmeer, het groot
ste zoutwatermeer van Europa, is een
zorgenkind, zegt in Middelburg ir. D.J.
(Erik) Schuilenburg, beleidsmedewer
ker waterbeheer bij de dienst Zeeland
van Rijkswaterstaat. "Het meer zelf is in
redelijke staat", zegt hij. "Kwalitatief zijn
er eigenlijk geen grote problemen: de
normen worden gehaald. Maar er zijn
desondanks ontwikkelingen die zorgen
baren. Zorgen die niet direct alarme
rend zijn, maar op termijn problema
tisch kunnen worden."
Puntsgewijs zet Schuilenburg de
tamelijk verborgen gebreken van het
Grevelingenmeer uiteen. Het water
ervan heet helder en schoon te zijn,
en duikers roemen het, maar dat is
niet volledig terecht. Onderzoek heeft
volgens Schuilenburg uitgewezen dat
het "doorzicht" langzaam maar onaf
wendbaar afneemt. "Tussen 1990 en
2000 is het doorzicht gehalveerd - van
vijf naar twee en een halve meter. En
inmiddels is de helderheid nog verder
verminderd. Duikers gaan daar last van
krijgen. De oorzaak van dit troebele
water is onbekend. Het fenomeen doet
zich ook voor in de Oosterschelde en in
delen van de Noordzee. Er is nog geen
sluitende verklaring voor."
In de bodemfauna voltrekt zich ook een
verontrustende verschuiving. Citerend
uit het onderzoeksrapport 'Grevelin
genmeer, van kwetsbaar naar weerbaar?'
zegt Schuilenburg dat zo'n zes typische
Grevelingenweekdieren die het water
filteren, zoals kokkels, mossels en oes
ters, plaats maken voor tamelijk ordi
naire "sediment-etende wormen". "Dit
kan erop duiden dat er minder licht op
de bodem valt, waardoor de bodem ver
slechtert voor weekdieren die bodemal
gen eten."
Zorgwekkend is ook dat uit de Gre-
velingen al het zeegras is verdwenen.
Het kwam er in ontzagwekkende hoe
veelheden voor: het besloeg 4400 ha.
Vermoedelijk is het zoutgehalte van
het Grevelingenmeer voor het zeegras
te hoog geweest om zich te kunnen
handhaven. Maar mét het verdwijnen
van het zeegras, is ook "de hele leefge
meenschap opgeheven die rond zeegras
ontstaat", benadrukt hij. Zeegras is voor
allerlei dieren een voedselbron, een
schuilplaats en kraamkamer, en "daar is
nu niets meer van over."
Nog een ecologisch probleem dat
speelt, is dat van de stratificatie. Schui
lenburg legt uit dat zodra de verschil
lende lagen in het water, die ontstaan
door verschillen in temperatuur of zout
gehalte, niet meer met elkaar mengen,
er sprake is van stratificatie. "Zuurstof
dringt moeilijk door van de bovenste
naar de onderste laag en veroorzaakt
in de bodem zuurstofarmoede of zelfs
zuurstofloosheid." Bodemdieren ster
ven daardoor, wat weer gevolgen heeft
voor de vogels die deze weekdieren
eten. Bijvoorbeeld bij Scharendijke en
Den Osse bevinden zich zulke zuurstof
loze putten.
Het Grevelingenmeer geeft uiteenlo
pende kopzorgen. Om met doorstro
men de matige waterkwaliteit op te krik
ken, zou de in onbruik geraakte hevel
in ere hersteld moeten worden - als
een soort "doorspoelmiddel". Daarmee,
maant Schuilenburg, lost Rijkswater
staat evenwel niet alle geschetste pro
blemen op. "Om daar oplossingen voor
te vinden, is meer onderzoek nodig."
Maar de zuurstofloosheid in de diepere
delen van de Grevelingen zou met het
openstellen van de Flakkeese spuisluis
grotendeels verholpen kunnen worden,
plus nog zo wat nare verschijnselen.
Eerst enkele historische feiten. De zes
kilometer lange Grevelingendam tus
sen Oude-Tonge en Bruinisse is gereed
gekomen in 1965. Veel later, begin
jaren tachtig, werd middenin de Greve
lingendam de Flakkeese spuisluis aari-
gebracht, in de vorm van een hevel met
zes betonnen kokers. Elders, bij Brui
nisse, is nog een sluis te vinden, de Gre-
velingensluis. Dit is echter een schut
sluis voor de scheepvaart, die in 1962
is opengesteld, en in dit verhaal verder
geen rol speelt: de Grevelingensluis is
volstrekt ongeschikt om te spuien.
De hevel kwam er, vertelt Schuilenburg,
toen de Oosterscheldekering in aan
bouw was. "De hoeveelheid zout water
die met vloed de Oosterschelde kon
instromen, werd door de aanleg van de
stormvloedkering beperkt. De pijlers in
de monding versmalden de ingang van
het water. Men verwachtte dat in het
oostelijke deel, dus achterin de Oos
terschelde, het water niet genoeg werd
ververst, en dus zoeter zou worden. Om
te zorgen dat daar extra zout water kon
worden aangevoerd, werd de hevel aan
gebracht. Via deze spuisluis werd water
vanuit de Grevelingen naar de Ooster-
Deze vrij zeldzame (lucht)foto toont de Flakkeese spuisluis op 23 november 1983, toen de hevel nog zichtbaar werkte: juist op het moment dat het vliegtuig overvloog werd water vanuit de Grevelingen
overgeheveld naar de Oosterschelde. (Foto: Ministerie van Verkeer en Waterstaat/Bart van Eyck)
schelde en de Krammer overgeheveld,
tijdens en vlak na de aanleg van de Oos
terscheldekering."
De Flakkeese spuisluis werkte zoals het
slangetje waarmee een aquarium kan
worden "leeggezogen", of zoals benzine
uit een tank kan worden gehaald: met
lucht wordt water overigens zo'n
honderd kubieke meter per seconde
door de kokers naar het laagste punt
getrokken. De hevel in de Grevelingen
dam heeft slechts "kort" gewerkt, hoog
uit enkele jaren. Nadat de Oester- en de
Philipsdam waren voltooid, was het niet
meer nodig om vers zout water naar de
kom van de Oosterschelde te laten stro
men. De hevel werd niet meer gebruikt,
zijn rol zat erop.
Vergeten werd het doorlaatmiddel niet.
Al in 1999, vertelt Schuilenburg, werd
De huidige, afgesloten spuisluis in de Grevelingendam, gefotografeerd aan de zuidzijde, ligt er werkloos bij. Als het ministerie ermee instemt,
wordt deze in 2008 weer Iieropend. (Foto: Gert van Engelen)
geopperd om de hevel in te zetten voor
het waterbeheer van het Grevelingen
meer. Het kwam er niet van. Wel werd
de afspraak gemaakt om een onderzoek
te doen naar de gebruiksmogelijkheden
ervan. Vorig jaar is dat gebeurd. Het
Rijksinstituut voor Kust en Zee (RIKZ),
een onderzoeksinstituut van Rijkswater
staat, voerde een zogenoemde voorver
kenning uit. Daaruit kwam naar voren
dat de hevel "een goed middel zou zijn
om de doorstroming in de Grevelingen
sterk te kunnen verbeteren". En zo lijkt
de Flakkeese spuisluis een tweede leven
te krijgen.
Groot voordeel van deze doorlaatsluis is
dat hij er al is, zegt Schuilenburg. "Spui-
sluizen zijn nogal kostbaar om aan te
leggen, maar dit kunstwerk ligt er al. De
kosten zijn maar een schijntje van een
nieuwe spuisluis, en met kleine aanpas
singen is de hevel zo te gebruiken." De
voornaamste bouwkundige ingreep die
nodig is, is dat de hevel in twee richtin
gen water moet kunnen doorlaten. "Hij
is er op ontworpen om water eenzijdig
van de Grevelingen naar de Krammer
en de Oosterschelde te laten stromen,
straks moet dat andersom ook kunnen."
Hetzelfde geldt voor de bodemver
dediging. Dat is een "stortbed", een
bodembescherming die voorkomt dat
de bodem wordt losgewoeld als water er
met een noodgang overheen stroomt.
Die bodemverdediging is er nu alleen
bij de doorlaatopening aan de Kram-
merzijde, maar moet straks ook aan de
Grevelingenzijde worden aangebracht.
Met deze werkzaamheden is, schat
Schuilenburg, drie tot vijf miljoen euro
gemoeid. Daarin zijn ook begrepen de
kosten van onderzoek naar de ecolo
gische gevolgen van de hele operatie.
"De verwachting is overigens dat de
negatieve gevolgen gering zijn." Begin
volgend jaar kan dit onderzoek worden
uitgevoerd. In het najaar van 2006 zal
het ministerie van Verkeer en Water
staat aangeven of het geld uittrekt voor
het project, want dat is nog niet gereser
veerd.
In 2008 zal de hevel weer in gebruik
genomen kunnen worden, toevaUiger-
wijs ook het jaar waarin de Haringvliet-
sluizen op een kier gaan - óók zo'n
ingreep die is ingegeven door de wens
het ecologisch onheil van de Deltawer
ken enigszins te herstellen.
Het weer gebruiksklaar maken van
de Flakkeese spuisluis zal het Greve
lingenmeer in meerdere opzichten
baten, denkt Schuilenburg. Het water
kan beter worden doorgespoeld, de
zuurstofloosheid kan daarmee worden
teruggedrongen. Maar er is meer. De
verblijftijd van het water, de gemiddelde
duur dat het water in de Grevelingen
blijft, neemt af. Die verblijftijd is nu
ongeveer zeventig dagen, in combina
tie met de Brouwerssluis kan die "sterk
worden beperkt", tot wel dertig dagen.
"Daardoor komt er meer dynamiek in
het meer. Er is al enige doorstroming
door de Brouwerssluis en het peil staat
vast: dat blijft gehandhaafd op continu
twintig centimeter onder NAP. Maar
er komt straks een iets hogere door
stroomsnelheid.
Misschien neemt ook de stank van de
rottende zeesla af. Het is een oude
kwestie: wie over de Grevelingendam
rijdt, moet zijn neus dichtknijpen. Afge
storven zeesla heeft zich opgehoopt bij
de dam, daar bijeengedreven door de
wind, en tot dusverre wist niemand er
een probate oplossing voor. Nu zegt
Schuilburg hoopvol: "De hevel zou een
positief effect kunnen hebben. Als er
meer doorstroming is, doordat water de
Grevelingen in en uit kan, kunnen de
rottende planten zich niet meer opho
pen, maar worden afgevoerd."
Ten slotte kan, zoals al is aangegeven,
de overdadige algenbloei {Phaeocystis
bloei) met de inzet van de hevel gedeel
telijk worden bestreden. Schuilburg:
"De Brouwerssluis zorgt nu voor een
dilemma. Je wilt water tot de Greve
lingen toelaten om het te kunnen ver
versen, maar daarmee komen in het
voorjaar tegelijk de algen uit de Noord
zee naar binnen. Dat willen we hever
niet. Afstervende algen zakken naar de
bodem, verbruiken daar de zuurstof en
veroorzaken zo zuurstofloosheid. Maar
de spuisluis continu dichtliouden kan
ook weer niet. Met de hevel krijgen we
echter een extra mogelijkheid om de
algenbloei tijdelijk tegen te houden,
want dan zorgt die voor vers zout water."
De Deltaraad, vorig jaar ingesteld, is
voorstander van het heropenen van de
Flakkeese spuisluis. De Deltaraad komt
halfjaarlijks bijeen en moet zich buigen
over een integrale wijze waarop de zieke
Deltawateren gezond kunnen worden.
De hevel weer in gebruik stellen heeft
deze raad betiteld als "een doelftreffend
middel om snel het zich vervuilende
Grevelingenmeer te helpen", zegt
Schuilenburg.
De hevel past ook anderszins uitstekend
in beleidsplannen, bijvoorbeeld de
Vierde Nota Waterhuishouding. Schui
lenburg: "Ook daarin staat het streven
om de voormalige Deltawateren weer
aan elkaar te koppelen. De hevel is daar
een ideaal middel voor."
Maar niet alleen daarvoor. Het visio
naire rapport 'Delta in Zicht', opgesteld
door een stuurgroep van de provincies
Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Bra-
bant, handelt over de (meest ideale)
toekomstige functie van de Grevelingen
binnen de Deltawateren.
De hevel krijgt daarin als doorlaatmid
del een letterlijke rol: het doorlaten van
overtollig rivierwater uit Rijn en Maas
na extreme regenval naar de Noordzee.
Op die manier wordt de Grevelingen
een afvoer in de zuidelijke Delta, een
overgangsgebied tussen rivier en zee.
De hevel in de Grevelingendam is niet
het eerste 'doorspoelmiddel' dat wordt
gebruikt om de schaduwkanten van de
Deltawerken te corrigeren. Vorig jaar
is in de Zandkreekdam de zogeheten
Katse Heule aangebracht, twee "ververs-
kokers" die de waterkwaliteit van het
brakke Veerse Meer in korte tijd aan
zienlijk hebben verbeterd.
De voorzitter van de Deltaraad, de
Zeeuwse PvdA-gedeputeerde M. Kra
mer, liet onlangs via de PZC weten dat
de kokers - met de afmetingen van een
fietstunnel, kosten ruim twintig miljoen
euro - "buitengewoon succesvol" zijn.
Het water in het Veerse Meer is nu,
volgens het landelijk vakblad De Water,
zouter, zuurstofrijker, minder troebel en
stinkt ook nog eens behoorlijk minder.
