EIIAtlDEfl-raEUWS
(2)
De Tweede Wereldoorlog begon op 1 september 1939, nadat Duitsland
Polen was binnengevallen. Op 10 mei 1940 werd ook Nederland bij die
oorlog betrokken. Vijf dagen later was de strijd, na felle gevechten bij
de Grebbeberg en het bombardement van Rotterdam, voor ons land
voorbij en begon de terreur. Door de bliksemsnelle opmars van de Duit
sers raakten de Britse en Franse troepen, die ons land te hulp gesneld
waren, in de knel. Als door een wonder wisten vele duizenden soldaten
via Duinkerken naar Engeland te ontkomen. Omdat Hitler voor een
oversteek naar Engeland niet klaar was, probeerde hij dat land door
middel van zware bombardementen op de knieën te krijgen. Dat mis
lukte. Daarom richtte hij zich op het oosten.
Pearl Harbour
Nederland in 1942
w®
Het keerpunt
Nederland in 1943
De geallieerden in Europa
vH
PAGINA 10
VRUDAG 20 MEI 2005
De oorlogsjaren
Leningrad, dat door de Duitsers omsingeld
was. Daai' zaten drie miljoen mensen dertig
maanden lang in een belegerde stad opge
sloten. De Duitse bommenwerpers kwamen
keer op keer en lieten een spoor van vernie
lingen achter. "Leningrad moet van de
aardbodem worden weggevaagd", had
Hitler gezegd. Veel mensen stierven van
honger, kou en vanwege de bombardemen
ten. Maar ondanks dat bleef de moraal van
de inwoners onwankelbaar. De strenge win
ter had het front tot stilstand gebracht. De
Duitsers zagen ervan af de stormloop op het
omsingelde Leningrad te beginnen.
En ook in het zuiden werd de kracht van het
Duitse leger gebroken. Een voorjaarsoffen
sief had de Duitse legers tot in de Kauka-
sus gebracht. De hakenkruisvlag wapperde
op de Elbroes, de hoogste top, op 5633
meter hoogte. Het Duitse leger rukte op
naar de Kaspische en Zwarte Zee. Hitler
zag zich al als de gebieder van deze wereld.
Een paar overwinningen hadden hem de
vreselijke ontberingen van de winter al
doen vergeten. Maar toen kwam een eind
aan een reeks successen in het zuiden. Hij
zag geen kans de oliebronnen in zijn bezit
te krijgen. En bij Stalingrad ging het hele
maal mis. De Duitsers hadden deze indus
triestad van alle kanten afgegrendeld.
Ineens trokken ze de stad binnen. Twee
maanden lang werd er om elke straat en elk
huis gevochten. Na felle gevechten bereik
ten ze de Wolga. De Russen waren onder
tussen tot het tegenoffensief overgegaan en
hadden kans gezien de stad te omsingelen.
Generaal Von Paulus, die het gevaar onder
kend had, had in november aan de Führer
gevraagd zich te mogen terugtrekken. Hitler
had dat niet toegestaan. Hij wilde de stad
tot elke prijs behouden. Na de afschuwelij
ke wintermaanden die toen volgden, bleef
er van het geïsoleerde leger van 330.000
man, ten gevolge van dood en honger nog
91.000 man over. Zij werden als krijgsge
vangenen naar interneringskampen in Sibe
rië afgevoerd.
Uiteindelijk leidde de val van de stad op 31
januari 1943 tot de capitulatie. De kracht
van het Duitse leger was gebroken. Vanaf
dat moment was de Russische opmars niet
Hitler, de Human van de twintigste eeuw.
Rusland
Na Roemenië en Bulgarije werden Joego
slavië en Griekenland het slachtoffer van
Hitlers expansiezucht. De Führer, die door
zijn successen op de Balkan elke zin voor
de werkelijkheid begon te verliezen, stortte
zich met drie miljoen soldaten op 22 juni
1941 zonder oorlogsverklaring op het
onmetelijke Sovjetgebied. Hij ging ervan
uit dat hij zou slagen waar Napoleon
gefaald had. 'De operatie Barbarossa' ver
liep aanvankelijk zeer succesvol. Maar
liefst 600.000 Russen werden in één slag
krijgsgevangen gemaakt. Het Russische
leger dat zich overhaast terugtrok, paste de
tactiek van de verschroeide aarde toe. Alles
wat ze achterlieten, staken ze in brand.
Hitler wilde Rusland, dat onvoldoende
tanks en vliegtuigen had, zo snel mogelijk
tot capitulatie dwingen
om te voorkomen dat hij de strijd op twee
fronten zou moeten voeren. Het leger split
ste zich in drie groepen. Eén leger ging in
de richting van Leningrad, een ander stoof
op Moskou af en het derde begaf zich op
weg naar het Zuiden, naar de Kaukasus.
Hitler, die dacht dat de oorlog al gewonnen
was, had echter een paar dingen over het
hoofd gezien: de onmetelijke afstanden en
de kou. Ineens trad daar dat element op dat
de opmars zou gaan verstoren: de Russi
sche winter. Dat maakte de operatie tot een
afschuwelijke veldtocht. Eerst waren het de
herfstregens die de wegen in modderpoelen
veranderden. Kanonnen en tanks kwamen
vast te zitten in de papperige brei. Terwijl
ze aan de ene kant bestookt werden door de
Russen, bleek aanvoer vanuit het achterland
door de onbegaanbare wegen niet meer
mogelijk. De soldaten leden honger, benzi
ne ontbrak, de munitie raakte op. De divi
sies, die tot op 50 kilometer van Moskou
verwijderd waren en die gewend waren aan
een Blitzkrieg, zaten vastgeroest zoals
Napoleon in 1812. Ook al wankelde de
Russische 'beer', de uitgeputte, half ver
hongerde Duitse soldaten misten de fut om
hem de genadestoot toe te brengen. En toen
viel de winter in. Modder en slijk maakten
plaats voor sneeuw en ijs. De temperaturen
liepen terug tot -30° C, zo nu en dan zelfs
tot -40° C. En de soldaten, gekleed in
zomertenue, misten bontjassen, gevoerde
laarzen en wanten. De smeerolie was niet
meer te gebruiken, hchaamsdelen bevroren.
De kou, de uitputting en de Russische
tegenstand had de Duitsers een halt toege
roepen. Het doel - Moskou - lag vlak voor
hen, maar het was onbereikbaar geworden.
De grootste tragedie speelde zich af in
Generaal Rommel.
Karel Doorman.
meer te stuiten. Stalingrad bracht het keer
punt in de Tweede Wereldoorlog.
De Amerikanen hadden - ondanks het feit
dat ze neutraal wilden blijven - van hun
sympathie voor de strijd die Engeland voer
de, duidelijk blijk gegeven. Zonder zich in
de strijd te mengen, voorzagen ze de Engel
sen en later ook de Russen van ooriogsma-
teriaal.
Maar plotseling - zonder oorlogsverklaring
- was daar op 7 september 1941 die aanval
met 183 vliegtuigen op Peari Harbour
(Hawaii). Daar lag de Amerikaanse vloot.
In één uur werden diverse vliegdekschepen,
slagschepen, torpedobootjagers en andere
vlooteenheden óf tot zinken gebracht, óf
zwaar beschadigd.
Ook de olieopslagplaatsen stonden na de
aanval in lichter laaie. Japan had de hege
monie op zee van de Amerikanen overge
nomen. Zoals de Führer 'de Duitse orde' in
bijna heel Europa had gevestigd, zo wilde
het land van 'de rijzende zon' heel Zuid
oost-Azië aan zich onderwerpen.
Twee miljoen Japanners bonden de strijd
aan. In een uiterst snelle opmars veroverde
Japan in het Verre Oosten het ene land en
eiland na het andere, waaronder ook Neder-
lands-Indië. In een paar maanden hadden de
Japanners het gebied in handen, waar ze al
tien jaar met begerige blikken naar hadden
Generaal Von Paulus.
uitgezien. Bij de slag in de Java Zee zag
Nederland onder meer zijn belangrijkste
schepen. De Ruyter, de Java en de Kortena-
er ten ondergaan. Negenhonderd man
Nederlands vlootpersoneel verloor daarbij
het leven. Onder hen bevond zich de opper
bevelhebber van de geallieerde vloot.
Schout bij Nacht Karel Doorman, die met
het 'Ik val aan, volg mij' het bevel tot de
aanval had gegeven. Op 8 maart 1941 capi
tuleerde Nederlands-lndië.
In heel de Zuidwestelijke Pacific was de
Japanse marine nu heer en meester. Duizen
den krijgsgevangenen werden naar Japanse
kampen afgevoerd. Het optreden van de
bewakers was onmenselijk. Dat ondervon
den op Java ook de Nederlandse vrouwen
en kinderen die in interneringskampen wer
den opgesloten. De mannen werden naar
Birma afgevoerd, waar ze de beruchte
spoorlijn moesten aanleggen... en stierven.
Rommel in Afrika
Hitler ging zich mengen in de strijd die Ita
lië in Noord-Afrika voerde. Dat was nodig
omdat aan de Italianen de ene nederlaag na
de andere was toegebracht. De Führer wilde
voorkomen dat het rijk van Mussolini ineen
zou storten. Ook wilde hij de invloed van
de Engelsen in het Midden-Oosten tegen
gaan.
Duitse legereenheden, kanonnen en tanks
gingen in Libië aan land. Duitse vliegtuigen
waren op Sicilië gestationeerd. Erwin Rom
mel, één van de meest briljante strategen uit
de Tweede Wereldoorlog, voerde het bevel.
Hij ging onmiddellijk tot de aanval over.
Het Britse leger werd onder de voet gelo
pen. Het verloor meer dan de helft van zijn
tanks en heel veel kanonnen. Enkele Engel
se nederlagen hadden het Duitse Afrika
Korps van generaal Rommel tot dichtbij
Alexandrië (Egypte) gebracht.
Nadat de Engelse generaal Montgomery op
het toneel verschenen was en het bevel over
het Britse leger op zich genomen had, ging
hij tot de aanval over. In een beslissende
slag bij El Alamein, die tien dagen duurde,
bracht hij Rommel na hevige gevechten een
grote nederlaag toe. Deze verloor 500 tanks
en 1200 kanonnen, terwijl 40.000 mannen
werden gevangen genomen. Een week vóór
de capitulatie van het Duitse leger in Stalin
grad viel ook Tripoli in Noord-Afrika nog
in Britse handen. De weg naar Tunis lag
toen open.
Ook vanaf de andere kant werd het leger
van Rommel aangevallen, nadat een
Engels-Amerikaanse armada van 500 oor
logsschepen en 350 troepentransportsche-
pen onder leiding van Eisenhower op 8
november 1942 in Algerije was geland. Als
antwoord op die landing gaf Hitler bevel
het zuidelijk deel van Frankrijk - dat onbe
zet gebleven was - te bezetten. Daar, in
Toulon lag de Franse vloot. Wat moest
daarmee gebeuren? Moest ze zich aan de
Duitsers overgeven of zou ze zich bij de
Amerikanen aansluiten? De commandant
koos een uitweg. Hij liet de tachtig schepen
in de marinehaven tot zinken brengen,
waaronder het slagschip Strassbourg.
De opmars vanuit twee kanten - Montgo
mery vanuit het oosten en Eisenhower van
uit het westen - verliep snel. Daardoor
kwam Rommel klem te zitten tussen twee
vuren. Dat betekende het einde van het
roemruchte Afrika Korps van Rommel. Een
kwart miljoen Duitsers en ItaUanen gaf zich
over. En daarmee kwam er op 13 mei 1943
een eind aan een al te stoute droom.
Toen in 1942 de kans van Duitsland op de
eindoverwinning steeds bedenkelijker
begon te worden, kwamen er als propagan
dastunt over de straten heen spandoeken te
hangen met een groot V-teken erop en het
opschrift: V Victorie. Duitsland wint op
alle fronten.
Tegelijkertijd nam de teneur toe. Er ont
stond steeds meer gebrek aan voedsel en
kleding. Ook tabak en versnaperingen gin
gen op de bon. In april 1942 werden de nog
in ons land overgebleven Joden verplicht
op de revers van hun jas of mantel duidelijk
Davidsster.
zichtbaar de zespuntige Davidster te gaan
dragen, een ster die ze zelf moesten betalen.
In mei werden de Nederlandse beroepsoffi
cieren in krijgsgevangenschap afgevoerd.
In juni werd een begin gemaakt met de ver
plichte arbeidsinzet van Nederlanders in
Duitsland.
De voedselrantsoenen werden keer op keer
kleiner. Men keerde kostuums, om daarmee
textielpunten te sparen. In de grote steden
gingen de Duitsers fietsen vorderen. In
Hitler stuurde zijn soldaten de dood in. (Een Russische karikatuur)
Hitler en Mussolini.
Pearl Harbour
Amsterdam vond een grote razzia op Joden
plaats. In december werd de leider van de
NSB, Anton Mussert, door Hitler tot leider
van het Nederlandse volk aangesteld - een
functie die in feite niets inliield omdat Seys
Inquart het in Nederland voor het zeggen
had.
In 1942 stond Duitsland op het toppunt van
zijn macht. De nazi's hadden Europa van
de Middellandse zee tot aan de Noordkaap
en van de Atlantische Oceaan tot aan de
Oekraïne in hun greep. De geallieerden -
inclusief Radio Oranje vanuit Londen -
konden op geen andere wijze steun bieden
dan door het uiten van woorden van troost
en van hoop op betere tijden.
Die hoop kwam er toen de Britten in Bou
logne en Dieppe met troepen aan land gin
gen. Maar al spoedig trokken ze zich weer
terug. Het ging er bij deze invasies om, om
op de Franse kustplaatsen wat ervaring op
te doen. Door de Duitsers werden deze
proefinvasies met veel ophef als mislukte
landingen aangemerkt.
Aan het eind van 1942 kwam echter het
grote keerpunt van de oorlog doordat:
1) de Duitsers die bij hun snelle opmars in
Rusland de oliebronnen van de Kauka
sus hadden bereikt (maar niet in handen
hadden gekregen) bij Stalingrad vastlie
pen;
2) generaal Rommel in El Alamein versla
gen werd. In Noord-Afrika boekten de
Engelsen en Amerikanen daarna het ene
succes na het andere;
3) generaal Douglas MacArthur in het
Verte Oosten een tegenoffensief begon
nen was. Daarbij heroverde hij, welis
waar onder ongelooflijk moeilijke
omstandigheden en met enorme verlie
zen aan manschappen, het ene eiland na
het andere.
De terugtocht van de Duitsers was begon
nen. Deze ommekeer in de oorlog werd ook
in Nederland ervaren. De Duitse terteur,
met daar tegenover het Nederlandse verzet,
namen in alle hevigheid toe. De bouw van
de 'Atlantikwall'- een muur van verdedi
gingswerken - in het kustgebied toonde aan
dat Duitsland steeds meer met een invasie
rekening ging houden.
In de duinen verschenen betonnen bunkers,
die zo zeer versterkt waren dat ze 15 jaiu- na
de oorlog nog overal te vinden w;u-en
omdat ze anders bij het opruimen te veel
schade aan de omgeving zouden hebben
veroorzaakt.
Het overwicht van de geallieerden in de
lucht was ook in ons land merkbaar gewor
den door het toenemende aantal beschietin
gen en bombardementen, onder andere op
treinen en wegtransporten, op de Schelde in
Vlissingen en de Hoogovens in Velzen.
Steeds vaker werd een beroep gedaan o(i
Nederlandse vrijwilligers voor dienst aan
het Oostfront om de opengevallen gaten op
te vullen. Voor de aanmelding waren in
Amsterdam op meerdere plaatsen bureaus
geopend.
In januari werd het concentratiekamp
Vught in gebruik genomen. Op 5 februari
1943 werd de commandant van het Vrijwil-
hgerslegioen generaal Seyffard door het
verzet gedood. In maart werd de Landwacht
ingesteld, een vertaderscorps, dat tot taak
had in alle dorpen en steden de ondergrond
se beweging te bestrijden. Het bevolkings
register van Amsterdam werd door een ver
zetsgroep opgeblazen. Daardoor verloren
de Duitsers elk inzicht in wie Jood was en
wie voor arbeidsinzet in aanmerking kwam.
De laatste Joden die zich nog in ons land
bevonden, moesten zich melden. Het stand-
recht werd ingesteld. Daarbij kon zonder
vorm van proces bij elk gepleegd verzet de
doodstraf worden opgelegd. Dat gebeurde
als men deelnam aan samenscholingen, als
men weigerde te werken, als men schiet-,
slag- of stootwapens bij zich droeg, als men
pamfletten vervaardigde of verspreidde, als
men zich hoe dan ook tegen de openbare
macht verzette. Er kwam een meldings
plicht voor studenten. In Amsterdam von
den weken aan een stuk felle razzia's op
Joden plaats. Het aantal illegale kranten
nam toe, hoe moeilijk het vanwege de
regelmatige uitval van stroom ook was om
ze op tijd klaar te krijgen. In de zomer van
1943 begonnen de Duitsers in Rusland een
laatste offensief, dat al na tien dagen vast
liep en de inleiding vormde tot de terug
tocht die tot mei 1945 met diverse vertra
gingen zou duren.
Nadat de strijd in Afrika ten einde was, sta
ken de Engelsen en Amerikanen in juh
1943 eerst naar Sicilië en later naar het vas
teland van Italië over. In juni 1944 trokken
de geallieerden Rome binnen. Door het
bergachtig gebied in Midden-Italië werd
een snelle opmars verhinderd. Pas in april
1945 zouden de geallieerden de Povlakte
hebben bereikt.
Al gauw werd Mussolini, die de kant van
Hitler had gekozen, afgezet en werd in Ita
lië een democratische regering gekozen.
Deze sloot zich bij de geallieerden aan.
Op 8 september 1943 capituleerde Italië.
Enkele dagen daarna voerden de Duitsers
nog een slunt uit. Met vidschermtroepen
wisten ze Mussolini, die men op een berg
top in de .'\bruzen ge\;mgen gezet had, te
bc\Tijden. Maar het was met zijn glorie
gedaan. Op 28 april 1945 werd hij - toen
hij naar Zwiiscrlaiid x'luchtte - gegrepen,
doodgescluiten en aan een benzinepomp
\oor iedereen ie kijk opgehimgen.
{W'otdl wrvol\;d)
