(1)
De Tweede Wereldoorlog ligt al weer een paar generaties achter ons. Op
10 mei is hel 65 jaar geleden dat de oorlog in Nederland begon en giste
ren. 5 mei, was het 60 jaar geleden dat ons land werd bevrijd. Van de
otters die daarvoor zijn gebracht en van de strijd die daarvoor is gevoerd,
is bij de opgroeiende generatie weinig bekend. Nu is het onmogelijic om in
een kort bestek alles te vertellen wat er heeft plaatsgevonden. Daarover
zijn heel veel boeken verschenen en het aantal breidt zich nog steeds uit.
We moeten ons dus beperken en kunnen alleen oppervlakkig op de
belangrijkste gebeurtenissen ingaan. Omdat we de dingen die in ons land
zijn gebeurd niet los kunnen zien van wat er in de wereld plaatsvond, tre
den we herhaaldelijk buiten onze grens. Toen op 10 mei 1940 voor Neder
land de oorlog begon, was er al heel wat aan voorafgegaan. Over de
opkomst van Hitlers Rijk en over wat de Joden daarbij is overkomen,
hebben we enkele maanden geleden een artikelenserie geplaatst. De Duit
sers hadden het Rijnland 1936 Oostenrijk 1938;. Tsjecho-Slowakije
(1939i al bezet. En op september 1939 kwam Polen aan de beurt. Daar
op verklaarden Engeland en Frankrijk aan Duitsland de oorlog. Dat
belette Hitler niet zijn expansiedrift voort te zetten. In april 1939 viel hij
Denemarken en Noorwegen aan en op 10 mei kwamen Nederland. België,
Luxemburg en van daaruit ook Frankrijk aan bod...
Het wonder van Duinkerken
België en Frankrijk
De strijd in Nederland
De eerste maatregelen
De 'Battle of Britain'
Bondgenoot Italië
Ue duikhootoorlog
Sederland in 1941
PAGINA 4
VRUDAG M£I 2005
De oorlogsjaren
/v,,;. t> ./ï/^ji...
itwam er eer, iweede ultimaturc met bet
dreigement dat nu Utrecht aac de beun was.
Daarop besioot generaal \\inkelman. onr;
verder bioedvergieiec ie voorkomen. lot
capitulatieDeze werd op 15 mei in een
schooigebouii te Rijsoord getekend. In vijf
dagen had Hitier de siag om Neoeriand
gewonnen, .^een Zeeianc vie] buitec de
capitulatie. De Franse en Engelse troepen
die daar waren, moesten de gelegenheid
hebben zich terug te ireicken. He: gevolg
was dat het fraaie tian vac Ivliddelburg het
zelfde lot trof ais dat van Ronerdam.
Met vee! machtsvenoon iroüen de binnen-
niiiende Duitse colonnes door de centra
van de grote steden, waar de Duitse solda
ten ais wereldwonderen werden aange
gaapt. Er waren onder de toeschouwers
N'olksduitsers' en NSB-ers. die de vijande
lijke troepen enthousiast begroetten.
In totaal waren in de «ijf oorlogsdagen
tweeëntwintighonderd Nederlandse solda
ten gesneuveld en bij het bombardemem
van RoTterdarc \i aren ruim achthonderd
niecser, omgekonjer.
Door óe snelle Duilse opmars dreigde het
Britse expeditieleger. dat ie hulp was
gesneld, aan de kust an België en Frank
rijk te worden ingesloten. .AJs door een
wonder wisten de in de \a] gelopen troepen
aan de Duilse tang te ontsnappen. Dat v»as
te danken aac een onverklaarbare omme
zwaai in de Duitse strategie. Generaal %'od
Rundstedt had de Duitse tanks, die Dum-
kerken tot op 20 kilometer genaderd was.
bevel gegeven ie stopp>en. Wel was de stad
veranderd in een vlammenzee ais geiolg
van het feit dat bommenwerpers onafgebro
ken hun bommen over de stad uitstrooiden.
Er bleven aUeer. maar puinhopen over. Een
gigantische operatie bracht 340.000 man
Briise en Franse troepen met bijna duizend
schepen, variërend van passagiersschepen
tot veerponten en sloepen tussen 26 mei en
4 juni vanuit Duinkerken .oaar Engeland,
ondanks voondurende aanvallen van stu
ka's.
Een enorme hoeveelheid oorlogsmateriaal
moest worden achtergelaten. Toen de Duit
sers de verwoesting zagen, dachten ze dat
ze van de Engelsen in deze oorlog niet veel
.•neer te duchten hadden.
In Londen konden de gebeurtenissen niet
worden verzv.egen. Aan de 600 parlements
leden deelde Winston Oaurchill, de pas
aangetreden eerste minister, mee wai er was
gebeurd. Hij zei dat Engeland zich moest
vfx^rbea-eiden op een strijd van bloed, zweet
en tranen.
bti^it hc.'i tegevtj de bliksemsnelle
opmars van de Duitse ir<x^pen geen ver-
weer. Op 2iS mei capituleerde konmg Leo-
p(Ad, de opperbevelhebber van het Belgi
sche leger. Hjj handelde da^xrrnee tegen de
zin van de Belgische regering en van de
geallieerden in 'en dat zou hem na de oor
log zijn tr(x>n kosten/
De machtige, onneernbaar geachte Franse
Maginotlinie 'een bolwerk yan beton, ijzer
De Xederlandse regering had in verband
met greniScbermuiseiiDgen baar grenstroe-
j>ec al in apnj 1V39 onder de wapens geroe
pen en V anwege dreigingen de algehele
mobilisatie al op 29 augustus 1939 afge
kondigd. I>e laatste w eken v oor de oorlog
gebruikten de DuiLsers groot miiitair ver
toon. Ze deden dat om Engeland en Frank
rijk af te schrikken. De Duiise inv al in
Polen op 1 september 1939 had de Tv» eede
Wereldoorlog ingeluid. In precies één
maand ging Polen, dat ook nog in de rug
door Rusland werd aangevallen, ten onder
en werd het land onder beide larKierj ver
deeld.
Op 10 rnei keerde Hr-.tr Zicx naar het wes
ten. Ondanks de herhaalde belofte onze
neutraliteit te eerbiedigen, viel Duitsland
zonder oorlogsverklaring om 4 uur 's mor
gens Nederliind en België binnen. Onder
dekking van jachtvliegtuigen <stukas; sto
ven de Duitse tanks voorwaarts, gevolgd
door lichte gevechtsw agens en geriKXQri-
seerde infanterie. De opgeblazen Maas- en
iJsselbruggen konden de Duitsers niet
tegenhouden. Met een geweldige over
macht aan manschappen en materieel werd
onze vrijheid aangetast. Het o<>steiijk deel
van ons land viel praktisch zonder slag of
stoot in Duilse handen. Een dag later al
bereikten de Duitse tr'x^pen de Grebbeberg
bij Rhenen. Daar werd fel gevochten. Er
vonden staaltjes van heldennKjed plaats.
Van de enkele Ivjnderden militairen die
daar ge.sneuveld zijn, liggen er nog velen
op de Grebbeberg begraven.
Aan de avond van de 13e mei <'2e Pinkster
dag; was y<xjr een deel van onze troepen de
.strijd v<xjrbij. Vierduizend Duitse parachu
tisten waren in het westen van ons land
afgeworpen om de opmars van de sKxXtroe-
pen voor te bereiden. Het vliegveld Waal
haven werd bezet. Met transp<jrtvliegluigen
werd daar op 10 mei 12.'//; man afgezet.
Ook rond de Maasbruggen waren Duilse
valschermtroepen afgeworpen. Zij mf.«sten
ervof;r zorgen dat /x de bruggen onbescha
digd in handen kregen om zo de vanuit het
zuiden oprukkende valschermtrf^epen in
staat te stellen ongehinderd in het hart van
Holland d<jor te dringen. De Nederiandse
mariniers v/isten in een heroïsche strijd de
opmars van de Duitsers aanzienlijk te ver
tragen. Dat paste niet in de plannen van
Hitler en Gönng, de minister van iucht-
macht. Zij gaven bevel het verzet in de stad
te breken.
De koningin en haar ministers waren onder
tussen naar Engeland uitgeweken. Generaal
Winkelman, de opperbevelhebber van de
land- en zeemacht, had na het vertrek van
de regenng alle bevoegdheden in handen
gekregen.
Op 14 mei dienden de Duitsers een niet
ondertekend - ultimatum in waarin onvoor
waardelijke capitulatie werd geëist. Terwijl
de onderhandelingen over de overgave van
de stad nog aan de gang waren, verschenen
de stuka's al om hun vernietigend werk te
doen. Zonder waarschuwing begon het
bombardement op Rotterdam, waarbij het
centrum van de stad werd weggevaagd en
waarbij i<l4 mensen werden gedood, dui
zenden werden gewond en Wl.OW burgers
dakloos werden. De Duitse bommenwer
pers waren ai opgestegen voordat de ter
mijn, in hel ultimatum genoemd, was ver
streken. Terwijl Rollerdam nog brandde,
en siaal. mei boven de grond bunkers, lani;-
verspemngen en onder de grond een hele
siad mei siraien i was bmnen dertig uur ver
overd. Tachtig Duiise soldaien iiaddec mei
meer tijd nodig om de j .200 Fransen, die
zich m dit bolwerk bevonden, lot overgave
te dwmgen. De Duitsers viaren door een
omtrekkende tewegmg via België aan de
achteriüini van de linie gekomen en hadder.
vandaar de aanval ingezet. En daar hadden
de Fransen niet mee gerekend. De Franse
sinjdkrachien v.aren qua mateneel noch
moreei op hun laak berekend en het oppe--
bevei stapelde strategisch en tactisch gêzie.
de ene fout op de andere
Franknjk gaf de strijd na nog geen ander
halve maand - op 22 juni - op. Parijs was
zonder siag of stoot in handen van de Dui-
sers gevaUen. De overgave vond plaats in
hei bos van Compiègne. m dezelfde spoor
wegwagOD waar de Duitsers 22 jaar eerde.-
- na de Eerste Wereldoorlog - hun capitu
latie hadden getekend. Hitier had in mim
één maand bereikt wat aan keizer Wilheirr
11 IE de Eersie Wereldoorlog m vier jaar
niet was gelula.
Overigens werd niet heel Frankrijk door ét
Duitsers veroverd. De Franse regering wee.
uii van Panjs naar \'ich>Een nieuw kabi-
net werd gevormd {ét regering
Péiain^Lavalj. dat in elk opzicht naar de pij
pen van de Duitsers danste. Mak voordat
Franknik ten onder ging. had Italië hen ook
nog even de oorlog verldaard. Een doD;-
sioot in de rug van een vallende natie
Een naar Engeland gevluchte Franse gene-
laai - generaal De Gaulle - stelde ziet aar-
het booid van de naar Engeland uiigeweker
troepen, de Vrije Fransen
^'eerlic^i dagen na oe capitulatie werd de
pro-Duitse Oostenrijkse rmmsier v-an Bin
nenlandse Zai;en Arthur Seys-Inquan door
Hitler als rijkscommisians van het bezette
Nederlandse gebied benoemd. Een wrange
bijkomstigheid was dat hij in de Ridderzaal
te Den Haag werd geïnstalleerd, op de
plaats waar onze komngin gewend w^as
ieder jaar de troonrede uit te spreken.
.Al in juli werd een verbod afgekondigd oid
naar buitenlandie radiozenders te luisteren.
Ook de pers werd gemuilkorfd. Eo op Ife
juii yve;rden de eerste ^ijzeiaars gejinter-
neerd. De Griine Pohzei. de lerreurpoütic,'
werd een gehate verschijning in de Nede.r-
iandse straten. Begin oktober verschenet
op de cafés de bordjes: 'Joden met
gewenst!' Op aanplakborden pnjkle overal
"Koenraad v an de .Axbeidsdienst'een jon
geman met een schop op zijn schouder. Met
de afbeeldmg w erd aangegeven da: iedere
diensiphchtige Nederlander nu 'm de
arbeidsdienst moest. Eind oktober werd van
12 uur 's nachts tot 4 uur 's morgens de
spertijd ingevoerd. Een maand later werden
alle Joden uit overheidsdienst ontelagen.
Omdat studemen protesteerden tegen het
ontslag van hun Joodse professoren w erden
de imiversileilen van Leiden en Delft geslo
ten. Nog in 1940 werden het Nederlandse
parlement en de pohtieke partijen, behalv e
de NSB fNationaal Socialistische Bewe-
gingj. opgeheven. Persoonsbewijzen wer
den ingevoerd. Het w aren zo maar enkele
ingrijpende maatregelen die al in 1940 wer
den getroffen. Geleidelijk aan kw amen ofjk
alle levensmiddelen op de bon.
Eer grote arrfib: sche operatie van Duits-
land naar Engeland w erd d(x»r Hitler afge
blazen. Duitsland miste landingsschepen. I*
de plaats daarv an zou Engeland door
geweldige luchtbombardemenlen op de
knieën worden gebracht. In <^7jt Slag om
Engeland', die van september 1940 tot mei
1941 op z'n hevigst woedde, kwamen de
vliegtuigen van <k Royal Air Force -
ondanks dat ze zov/el 'm aantal als in tech
nisch opzicht in de minderheid v/aren - met
hun Spitfires en Hurricanes als winnaar uit
de bus, <><)k al werden Londen en andere
steden nog Z(; zv/aar getroffen, ook ai ging
het ten koste van 4<d<xlen en evenveel
gev/onden, (Mjk al m(.>esien de kinderen naar
veiliger plaatsen v/orden geëvacueerd en de
volv/assenen de nachten in de ondergrondse
d'wrtirengen. Het v/as de Duitsers niet
gelukt het Bntse Rijk in het hart te treffen
en onder de bevolking paniek te zaaien,
ondanks dat nacht in nacht uit met donde
rend la v/aai expkxlerende b<jmmen op de
Cit\" van Londen werden gew-orpen. Ovenu
trof je een enorme verwoesting aan. Maar
de bombardementen, die bedoeld w aren om
de Londenaren tot capitulatie ie bew egen.
hadden een tegengesteld effect. Londen
stond in brand, maar de Lufrw-affe had de
beslissende slag verloren! De verliezen aar
stuka's stegen met de dag en zo liep het
offensief op een mislukking uit. De Britse
piloten hadden met een ongekende moed de
strijd gevoerd. ChurchiU zei daarvan:
""Nooit zijn zó velen zóveel v erschuldigd
aan zó weinigen!'' De geplande invasie in
Engeland, de operatie Zeeleeuw. moest
voor onbepaalde tijd w orden uitgesteld.
N'ermeldenswaardig is nog dat de St. Paul's
Cathedra] - één van Londëns mooiste
bouww erken - temidden van w eggevaagde
w ijken eromheen, gespaard bleef.
Prinses Juüana en de prinsessen Beatrix (4
jaarj en Irene (2 jaar; hadden tijdens de
bombardementen een v eiüg heenkomen in
Canada 'Ottawa; gezocht.
Ic sepiem'oer 1940 sloot Hiüer in Berlijn
met Italië en Japan een driemogendheden-
verdrag. de zo genaamde as Berüjn-Rome-
Tokio.
Mussolini, de fascistenleider die in Italië de
macht gegrepen had, wilde van de Middel
landse Zee een Italiaanse binnenzee maken.
Hij V eroverde Ethiopië, Libië en Albanië.
Een invasie van Griekenland, die hem mili
taire en economische voordelen had moeten
brengen, eindigde in een volslagen misluk
king.
Aanvankelijk drongen de Italiaanse troepen
in Noord-Afrika tot in Egypte dwjr, maar
op een gegeven moment wisten Engeland
en zijn bondgenoten de Italianen ver terug
te slaan. De Italianen verloren 150.000 man
aan kj'ijgsgevangenen en een gedesillusio
neerd leger bleef achter. Daarmee v/aren de
dromen van Mussolini's imf>erium venlo-
gen. Op alle fronten bliezen de Italianen de
'diUKht. Zelfs de vloot ging eraan.
Omdat de slag om Engeland dreigde te mis
lukken, ging Hitler zijn geluk op een ander
front beproeven. .N'adat eerder Roemenië
v/as veroverd, kv/am in maart 1941 Bulga
rije aan de beurt, in april gevolgd d<xjr
Joegoslavië en Griekenland. In mei v/erd
het eiland Kreta veroverd, dat door Engelse
troepen bezet was. Deze laatste operatie
werd uitsluitend door luchtlandingstrfjepen
uitgevoerd. De Duitsers beschikten nu over
een luchtbasis van v/aaruit NVxjrd-Afrika
'Egypte; kon worden bereikt en de Britse
.Middellandse Zeevloot kon worden
besuxikt.
.N'a de opeenvolgende nederlagen van Mus
solini en het debacle van de Italianen in
Griekenland zag Hitler zich gedwongen in
het Middellandse Zeegebied te intervenië
ren om zijn in nfxid verkerende bondgenfxjt
van de ondergang te redden. Begin februari
1941 stuurde hij het Duitse Afrika Korps
dat onder leiding stond van de bekv/ame
generaal Rommel naar .N'oord-Afrika.
Groot-liritlannië moest v/orden vernietigd.
Die gedachte liet Hitler niet los. Omdat het
door middel van bombardementen niet
L^ngei^e jachTi'iieEHusen.
gelukt was. moesten de Duiise dmkboien en
slagschepen het maar doen. Geen bevoorra
dingsschip mocht Engeland meer 't>eTeiken.
En zo ontstond de strijd om de Aüantische
Oceaan. .Als de Duitsers erm zouden slagen
de Britse scheepvaan uil te schakelen, kon
Engeland niet langer bevoorraad worden en
zou het land v erlamd zijn. Maar zouden de
Engelsen, die vanouds de zeeën bebeersien.
zich laien verdringen?
Admiraal Dönitz wist met zijn duikboien de
Britten onnoemehjke v eriiezen toe te bren
gen en Engeland aan de rand van de
afgrond te brengen. \'an november 1940 tol
december 1941 werden van de naai Enge
land varende schepen bonderden koop
vaardijschepen lot zinken ge'Orachl. En toch
moest de vaart doorgaan. ""Zonder schepen
kuimen we niet leven en zonder schepen
kunnen we niet winnen", zei Churchül in
een rede.
Om een illustratie te geven van het aantal
verliezen: in de maanden januari en februari
1941 gingen zestig schepen met een inhoud
van 323.565 bruto registerton verloren; in
maart en april liep het aantal op tot 82 sche
pen en 492.395 ton en in mei en juni waren
het 119 schepen met een inhoud van
635.635 ton. Pas toen de schepen in kon
vooi gingen varen, begeleid door vhegtui-
gen en oorlogsschepen, namen de verliezen
af en nam het aantal in de grond geboorde
Duilse oaderzeeb:>ien toe. Ook werien sr
zeeslagen tusset Engelse en Dmse slag-
schepen geleveri ■waarbi- de crKvrsie en
meesi moderne zeeka.sieiei: -wardsi; seior-
pwdeerd. Ook de verliezen van schepsE die
via de üszee Rusland van oodoEsmaisriaal
moesten \aorzieii. aren o-verdraairliik
zwaar. Maar dank zi; de moed \-an kt»cip-
vaardij en manae 'weven de belancrijfcae
kcmvooiwegen in gehmik.
Ook hier bleek DtSisiand de cmrloi: ie heN
ben verloren.
Op 22 re'oroan 1^1 vonden m .Amsterdam
de eerste grote razzia's op Jcvden nlaars. Dat
leidde lot de febraaristakiiig. die öp 25 sn
26 februari uitbrak. Op 1? maan werden de
eerste achttien Nederlandse verzetssiriiderj
gefusilleerd. In april -a-erd de melk srarani-
soeneerd- Een week later gmgen aardapipe-
len op de bon. In jtili werden'alie piMineke
partijen ontbonden. In iiigusnas verscheen
"Het Parool", bei eersis illegale "^Ud. Ei
zouden er nog roeerdere v oï^rer,
vH
