'God zet mensen in voor
uitvoering van Zijn lieilswil'
Zestig jaar geleden heerste
hongerwinter in Nederland
MEDISCHE DIENSTEN
60 jaar herdenking^ Hongerwinter
EIIAraOEn-lflEUWS
Schaakvereniging
De Zwarte Pion
Dick van Dijk op voorlichtingsavond Luisterend Dienen:
van vrijdag 18 februari 2005
t/m zondag 20 februari 2005
4» 4*
im C« A
'Met een lege maag, angst en ontreddering, naar bed toe of opstaan tijdens
de strengste kou die ik als kind in de kampen meemaakte!
PAGINA 7
VRUDAG 18 FEBRUARI 2005
STELLENDAM - "De melaatse in de
geschiedenis die in Mattheiis 8 wordt
beschreven, doet een appèl op de wil
van Jezus. Bij het vragen om genezing
is er bij hem sprake van een soort aar
zeling. Hij wist dat het niet alken
Uchamelijk, maar ook geestelijk bij
hem fout zat." Dat zei Dick van Dijk,
consulent van het Protestants Dien
stencentrum tijdens de voorlichtings
avond van Luisterend Dienen, die
vorige week donderdag in Stellendam
werd gehouden, in verenigingsge
bouw 'De Rank'.
Door Roeland van Mourik
Op de voorlichtingsavond stond de aids-pro-
blematiek in de wereld centraal. Er werd
voorlichting gegeven over aids-preventie-
programma's in zowel India als Afrika. Van
uit India kwamen Esther Kathiroli en Mar
garet Kaleiselvi van Tamilnad Christian
Council iets vertellen over hun werk in
India. Dick van Dijk vertelde namens Lui
sterend Dienen iets over het werk in Afrika,
in het bijzonder over het opvanghuis voor
aids-kinderen 'Open Arms' in Malawi.
Vanuit Mattheiis 8 trok Van Dijk de lijnen
door naar de aids-problematiek in de wereld.
"De melaatse vraagt Jezus om hem te reini
gen. Als ik dan lees dat Jezus de melaatse
aanraakt, raak ik altijd weer ontroerd. Want
dan gaat Jesaja 53 in vervulling: Hij heeft
onze krankheden op Zich genomen. Jezus is
erop uit om mensen te genezen. Dat is de
heilswil van God. En daar wil God ook ons
als mensen voor inzetten."
Straf
Zo werken Esther Kathiroli en Margaret
Kaleiselvi in India om mensen te bereiken
met het Evangelie van genezing. De twee
begroetten de 25 aanwezigen in de zaal van
De Rank op traditioneel Indiase wijze en
WEEKEND-DIENSTEN ARTSEN
Van vrijdagmiddag vijf uur tot maandag
morgen aclit uur heeft voor heel Goeree-
Overflakkee dienst de Centrale huisartsen
post Goeree-Overflakkee, Langeweg 70,
MIddelharnis, tel. (0187) 480447.
TANDARTSEN
Spreekuur uitsluitend voor spoedgevallen op
zaterdag en zondag van 11.00 tot 11.30 uur. Op
19 en 20 februari tandarts Du Toy van Hees te
Middelharnis, tel. 483621Voor spoedgevallen
buiten het spreekuur telefonisch contact opnemen.
VERLOSKUNDIGE PRAKTIJK 'NATALIA'
Paviljoen Ziekenhuis, Stationsweg 22
di., WO., do, spreekuur volgens afspraak
9.00-12.00 uur tel. spreekuur.
Tel. (0187) 60 07 92
APOTHEKEN
APOTHEEK DIRKSLAND Voorstraat 25, DIrksland
Telefoon 6015 80
Geopend op werkdagen: 8.30-12.30 uur
en van 13.30-17.30 uur.
Op zaterdag van 10.00-12.00 uur.
APOTHEEK 'OUDDORP' Boompjes 3-5, tel. 68 37 89
Geopend op werkdagen: 8.30-17.30 uur.
Op zaterdag van 12.00-13.00 uur.
Apotheek Menheerse
Voorstraat 16, Middelharnis, 48 36 86
Geopend op werkdagen:
8.30-12.30 en 13.00-17.30 uur
Apotheek St. Joris* St. Joris Doelstraat 34-36,
Sommelsdijk, Tel. 48 72 77.
Geopend op werkdagen:
8.30-12.30 en 13.00-18.00 uur.
Op zaterdag van 10.30-11.30 uur.
Buiten openingstijden van de apotliel<en l<unt u bel
len voor dringende spoedrecepten met tiet centrale
dienstnummer apottiel(en Goeree-
Overflakkee: 689957.
U wordt dan doorverbonden met de dienstdoende
apottieek. De dienstdoende apotheek Is op zon- en
feestdagen extra geopend van 11.30-12.00 uur
en 17.00-17.30 urn.
DIERENARTSEN
De weekenddienst wordt opgegeven via de
antwoordapparaten bij: P. R. J. M. Schilder, Oude
Tonge, 64 24 41; L. Tjebbes, Middelharnis, 48 29 66;
Dierenkliniek Goeree-Overflakkee, 48 28 97.
ZORG EN WELZIJN GROEP
Voor verpleging, verzorging en huishoudelijke hulp,
ouder- en kindzorg, voedingsvoorlichting en dieet-advi-
sering, maatschappelijk werk. Gezondheid Sen/ice en
uitleen van verpleeg- en hulpmiddelen:
bereikbaar via Zorgiijn ZHE, tel. (0181) 62 62 26
(alleen bij spoedgevallen 24 uur per dag).
Thuiszorgwinkel, P. J. Bliekstraat 4a, Spijkenisse:
ma.-vr. 9.00-17.00 uur en za. 10.00-12.00 uur.
begonnen daarna hun verhaal. Esther gaf aan
dat het grote probleem bij de voorkoming
van aids het feit is dat er in de Indiase kerken
nog veel over seksualiteit gezwegen wordt.
"Er wordt gedaan alsof het een onheilig
onderwerp is. Daarom wordt er bij de men
sen thuis ook weinig over gepraat." Verder
wordt volgens de Indiase in veel kerken de
ziekte aids als een straf van God gezien.
Door het bereiken van predikanten en ouder
lingen wil Esther het taboe op het onderwerp
seksualiteit doorbreken. "We laten zien dat
vanuit het scheppingsverhaal seksualiteit als
iets heiligs gezien mag worden. Daarom
mag er ook vrijmoedig over gepraat worden.
Als ouderlingen en predikanten daarmee
beginnen, zal er ook bij de mensen thuis
vrijmoediger over seksualiteit worden
gepraat." Daarnaast geeft Esther ook op
andere manieren voorlichting over aids. Er
worden bijvoorbeeld foldertjes uitgedeeld
waarin uitgelegd wordt wat de ziekte aids
inhoudt. Daar blijken ook misverstanden
over te bestaan. "Mensen denken dat, als je
met iemand die aids heeft de tafel deelt, je
ook besmet kunt raken."
Dia's
Het verhaal van Esther, die predikante is in
een gemeente in India die valt onder de
Tamilnad Christian Council, werd onder
steund door een aantal dia's. Op één van die
dia's was te zien hoe de Indiase predikante
kleding uitdeelt aan een vrouw in een aids-
kliniek. De vrouw heeft echter maar één
week van de uitgedeelde kleding gebruik
kunnen maken, omdat ze overleed. Ook was
op een dia een aantal schoolkinderen te zien
dat met spandoeken op straat liep. Op die
manier worden deze kinderen ingezet om
voorlichting over aids te geven.
Margaret, die ook predikante is in India, ver
telde dat ze een aantal hospices voor aids-
patiënten heeft opgezet. Zo'n 60 patiënten
krijgen daar zorg aangeboden. Volgens Mar
garet is de grootste uitdaging om de familie-
tel. (0181) 67 97 00
Lotgenotencontact, voor vrouwen die borstkanker of
gynaecologische kanker hebben (gehad) en voor vrou
wen die een miskraam of vroeggeboorte hebben gehad:
Bel de Zorgiijn ZHE via (0181) 62 62 26;
u wordt dan zo snel mogelijk teruggebeld
door een lotgenote.
ALARMERING Brandweer, Politie, Ambulance 1-1-2
THUISZORG EN MAATSCHAPPELIJK WERK
'De Dillenburg', Jul. v. Stolberglaan 19, Middelharnis
Tel. Thuiszorg 488 080
Tel. Maatschappelijk werk 488 070
telefonische hulpdienst, lel. (0181) 62 59 52.
KRAAMZORG DE WAARDEN
regio Hoeksche Waard
Rp yr)p iifirirp
De Vriesstraat 2,3261 PC Öud-Beijerland
Postadres: Postbus 1202,3260 AE Oud-Beijeriand.
Tel. (0186) 61 20 55 Fax (0186) 62 09 68
Email: kzhw@planet.nl
Website: www.kraamzorg.org
Is dag en nacht bereikbaar onder telefoonnummer
(0186) 612055. Kraamzorg De Waarden geeft diverse
vormen van zorg, variërend van enkele uren tot
8 dagen. Informatiebijeenkomsten over kraamzorg en
bevalling worden regelmatig gegeven in Oud-Beijerland.
Inlichtingen en Informatie vert<rljgbaar op werkdagen
via bovenstaand tel.nummer.
KRAAMZORG DE EILANDEN
Vliet 8, Hellevoetsluis. Tel. (0181) 391440
Fax (0181) 325898 Bevallingslijn (0181) 31000
(24 uur per dag bereikbaar)
www.kraameiland.nl info@kraameiland.nl
Al meer dan 50 jaar één van de grootste aanbieders in
de regio. Kraamzorg de Eilanden, de eerste ISO
9002/HKZ gecertificeerde kwaliteitskraamzorg-organi
satie van Nederland, staat bekend om garantie van zorg
en hoge kwaliteit.
Stichting Bejaardenwerk 'MIDDELHARNIS'
Tel. 48 33 66
STICHTING WELZIJNSWERK 'OOSTFLAKKEE'.
Tel. 64 13 44
SLACHTOFFERHULP NEDERLAND
Bureau Goeree-Overflakkee
Juliana van Stolberglaan 19, 3241 GL Middelharnis.
Tel. (0900) 0101 (lokaal tarief); fax. (010) 4369409.
e-mail: regio.rotterdam@slachtofferhulp.nl
Spreekuur: dinsdag 12.00-13,00 uur
op het Politiebureau, Olympiaweg.
NED. M.S. VERENIGING afd. G-Overflakkee
K. M. Schippers-Berghuis, 49 90 00.
ALZHEIMER VERENIGING ZUIDH. EILANDEN
Heeft u vragen? Bel dan van maandag t/m vrijdag van
8.30 tot 17.00 uur Locaal Ouderenwerk
Middelharnis, telefoon 48 33 66.
Landelijke Telefonische Hulpdienst:
(dag en nacht bereikbaar) (030) 65 67 511
TEL. HULPDIENST VOOR DIABETEN
(033)4725083
VERTROUWENSTELEFOON NED. PATIËNTEN VER.
683149/482411.
VER. REUMAPATIËNTEN Goeree-Overf akkee e.o
J. van Loon, Oranjelaan 36,3247 AM Dirt<sland,
tel.(0187)651661.
NED. LEVERPATIËNTEN VER.
Regio-kontaktpersoon:
H. G.Snauw-v.d.Krol,6318 21
leden van de patiënten te bereiken. "Zij
leven vaak met de vraag 'Waarom laat God
deze ziekte toe?'. Wij mogen dan laten zien
dat het zeker geen straf van God is."
In India raken vrouwen vaker besmet met
het aids-virus. "Vrouwen worden door man
nen gezien als gebruiksvoorwerp. Mannen
hebben vaak meerdere seksuele relaties.
Ook werken er veel vrouwen in de prostitu
tie." Daarom is er voor vrouwen een speciaal
aids-preventieproject opgezet. Al dit werk
doet de Indiase voorgangster in de overtui
ging dat Gods genade steker is dan de ziekte
aids.
Isolatie
Na de verhalen van Esther en Margaret was
er voor de aanwezigen de mogelijkheid om
vragen aan het tweetal te stellen. Eén van de
aanwezigen vroeg of het isoleren van aids-
patiënten een goede optie is voor het voor
komen van de ziekte. Maar de twee Indiase
voorgangsters vertelden dat dit niet de goede
aanpak is. "Mensen proberen die isolatie te
ontglippen en zoeken stiekem contact." Ver
der leidt isolatie tot onoverzichtelijkheid.
"In elke straat zou wel iemand geïsoleerd
moeten worden." Daarom moet gezocht
worden naar een oplossing van opvang in
hospices, waar zorg en aandacht aan aids-
patiënten gegeven kan worden.
In de vragenronde kwam ook een vraag naar
voren over het opvangtehuis 'Open Arms' in
Malawi. In dit opvanghuis worden weeskin
deren van met het aids-virus besmette vrou
wen in de eerste vijf jaar van hun leven
opgevangen. Daarna worden ze weer in hun
oorspronkelijke familie geplaatst. Een aan
wezige merkte op dat het een idee zou zijn
om, voordat dit gebeurt, één van de familie
leden al bij het kind in het opvanghuis
betrokken wordt. "Door als familielid het
laatste half jaar in het opvanghuis mee te
lopen, valt zo'n kind niet direct in een groot
gat als het weer in de familie wordt
geplaatst."
Van Dijk, die de gehele avond de leiding
had, besloot de voorlichtingsavond met het
vertellen op welke manier het zendingswerk
volgehouden kan worden. "We mogen een
tijdje oplopen met mensen die we kunnen
bereiken met het Evangelie. Daarna mogen
we ze overgeven in de genade van God. We
mogen blijven bidden om Zijn genade voor
deze mensen, want Zijn genade is groter dan
wij denken."
NEDERLANDSE PATIËNTEN VERENIGING
Consultatiepunt voor medisch-ethische vragen
rondom het levenseinde: le\. (0318) 54 78 78
WERKGROEP V.B.O.K. OP GOEREE-OVERFUKKEE
Ongewenst zwanger? Bel voor hulp aan
moeder èn kind (0900) 20210 88
(24 uur; Eur. 0,05 per min.)
Landelijk dienstencentrum VBOK
te Amersfoort, tel. (033) 460 50 70
HULP EN INFORMATIE BIJ BORSTVOEDING
Borstvoedingsorganisatie LLL, tel. 68 44 33
Voor klachten omtrent de behandeling in de Gezondheids
zorg en Maatschappelijke dienstverlening:
INFORMATIE- EN KLACHTENBUREAU
GEZONDHEIDSZORG (IKG)
Tel. (0181) 626445 's ochtends (beh. woensdag)
van 9.30 tot 12.00 uur.
MOEDERS VOOR MOEDERS
Aanmelden vanaf 'overtijd' tot 11e week
zwangerschap (deelname t/m 16e week),
0800-0228070 (gratis).
REGIONAAL INDICATIE ORGAAN
is van maandag tot en met vrijdag bereikbaar voor aan
vragen voor thuiszorg en verzorging- en verpleeghuis:
tijdens spreekuur van 13.00-14.00 uur.
Of tijdens kantoomren via de zorgiijn:
tel.(0181)626226.
INFORMELE ZORG ZUID-HOLLAND ZUID
(voorheen Vrijwillige Thuishulpcentrale)
Centraal adres: Kulpershaven 112, Postbus 780,
3300 AT Dordrecht.
T (0900) 2020672 0,10 p/m). Fax (078) 6483776
www.informelezorazhz.nl.sewiceDunt@meezhz.nl
Vrijwilligers bieden hulp aan ttiuiswonende mensen met een
beperi<ing, chronische aandoening of levensbedreigende ziekte,
dementie, psychiatrische achtergrond, mensen in hun laatste
levensfase, en hun naasten.
VRIJWILLIGE TERMINALE THUISZORG
(onderdeel van Informele Zorg Zuid-Holland Zuid)
Centraal adres: Kulpershaven 112, Postbus 780,
3300 AT Dordrecht.
T (0900) 2020672 0,10 p/m), fax (078) 6483776.
www.informelezorazhz.nl.serviceDunt@meezhz.nl
Vfijwilligers t)ieden praktische hulp en ondersteuning aan men
sen In hun laatste levensfase, en hun naasten.
ROPARUN-HOSPICE CALANDO
Tel. nr. 0187-609147 Faxnr. 0187-609148
VRIJWILLIGE THUISZORG CENTRALE CALANDO
Tel. nr. 0187-609147
REGIONAAL STEUNPUNT MANTELZORG
Rijnmond-Zuid
(gefaciliteerd door Informele Zorg Zuid-Holland Zuid)
Centraal adres: Bliekstraat 4a, 3201 PL Spijkenisse.
T (0181) 679682 (ma t/m vr 9.00-16.00 uur)
www.steunDunt-mantelzora.nl
Biedt ondersteuning aan mensen die zorgen voor iemand uit de
naaste omgeving die hulpbehoevend is door een beperldng,
aandoening of ouderdoms-verschijnselen.
MEE ZUID-HOLLAND ZUID
Kulpershaven 112, Postbus 780,3300 AT Dordrecht
Tel. 0900-2020672 0,10 p/m), Fax 078-6483776
www.mee-zuidhollandzuid.nl.serviceDunt@meezhz.nl
MEE is er voor iedereen met een beperking.
MEE adviseert, ondersteunt en wijst de weg.
HET STEUNPUNT
voor slachtoffers van seksueel geweld, 24 uur per dag
gratis telefonisch bereikbaar voor een
vertrouwelijk gesprek en informatie: 0800-2358774.
<r i&
Rodi is een rasloos hondje van acht jaar, erg lief en aanhankelijk.
Deze lieverd past in elk gezinnetje thuis, kroelen en aandacht
vindt ze geweldig. Wie heeft voor haar een warm plekje in huis
over?
Gandy is een 8-jarige Duitse Herder, een teef. Ze kan niet bij hon
den, katten en kleine kinderen, wel bij grote kinderen. Gandy
zoekt een rustig plekje voor nog een aantal fijne jaren.
Deze week aandacht voor de volgende katten:
Gizmo, een lieve cyper-witte gecastreerde kater van 8,5 jaar zoekt
een huisje zonder kinderen, katten of honden. Deze grote vent
vindt aaien wel leuk, maar niet te lang; het liefst gaat hij zijn eigen
gang en komt wel als hij daar zelf zin in heeft.
Olaf is een cyperse ex-kater van 11 jaar, die op zijn tijd wel Uef
STICHTING
DIERENBELANG
kan zijn. Deze knaap heeft weinig vertrouwen in vreemden men
sen. Olaf zoekt een plekje zonder kinderen, katten en honden.
Dusty is een rood-witte ex-kater van negen jaar die, net als Olaf,
wel lief kan zijn, maar niet op het moment
dat ti dat wilt. Het is een kat die een rusti
ge baas zoekt die geduld heeft. Als hij je
eeimaaal üef vindt, heb je er een fijne kat
aan.
U vindt deze dieren in 'De Dierenstee',
Groene Kruisweg 14a te Numansdorp,
telefoon: 0186-655150, openingstijden:
maandag tot en met zaterdag van 11.00 tot HOEKSCHE
16.00 uur. WAARD
(Voor Lous van Dobbenburgh-Frenkel, ter gelegenheid van haar 70ste verjaardag op 2 mei 2005.)
Door dr. Pieter Vis
Het westen van Nederland van Zeeuws-Vlaanderen
tot Den Helder verlieerde in de greep van de streng
ste kou en hongerwinter van de 20e eeuw. Zo zijn de
laatste maanden voor de bevrijding het gruwelijkst
geweest. Hoe kon dit allemaal gebeuren? Ruim 3,5
miljoen mensen raakten aan de rand van de
afgrond! Door deze hongerramp, die van ongeken
de omvang is geweest, werd Nederland in de laatste
oorlogswinter, thans 60 jaar geleden, heel zwaar
beproefd. Naar schatting 22.000 landgenoten stier
ven de hongerdood tussen september 1944 en mei
1945. Nog steeds kunnen nabestaanden er over ver
tellen alsof ze het recentelijk hebben beleefd!
Als sneeuw daalt het Manna op Moeder Aarde neer
Zij wacht en voelt dit hemels wonder des te meer;
Zwaar vermoeid, bedekt zij al haar donkere schoot;
Ontvangen wil zij dit zachte kleed van witte brood!
Verstild door 't rein hemelskleed dat zij ontvangt
Niet wetend waar vandaan, maar meer verlangt
Naar het reine, het goede dat van haar deed keren,
Het hongerleed van haar kroost dat ieder deed onteren.
En waar 't zuiver wordt door smetloos wit, haar ziel zo rein.
Daar kan geen knagend leed haar joods bestaan bedreigen.
Want biddend zaaien en dankend oogsten, die verkrijgen
't Hemels brood dat hen verlost van honger en 'Shoa-pijn!
(Petros Psaris)
Een wijkzuster komt langs om kleding te brengen bij een gezin dat lijdt onder de
hongerwinter en de ijzige kou. (roio-Colleciie NIOD.)
Een gruwelijk tafereel uit die ontzettende
winter van ]944-'45. In het hartje van één
van de Rotterdamse stadswijken Zuid-
Bloemhof was een oude man van honger
bezweken. Met grote moeite tikten de nabe
staanden een doodskist op de kop. Voor de
woning van de overledene reed een rouw-
koets voor, getrokken door een scharminke-
lig paard. Terwijl de mannen van de begra
fenisonderneming binnen aan het werk
waren, zakte het paard plotseling dood in
elkaar. Dat buitenkansje liet niemand zich
ontglippen. In één oogwenk stonden de
buren -jongens en vrouwen - met bijlen en
messen het dode paard te slachten. Het tuig
werd niet vergeten. Dat was zeer geschikt
om onder de schoenen of klompen te spijke
ren. De arme begrafenismannen vonden
alleen nog een afgekloven restant van het
paard. In menig huisgezin zal die dag voor
het eerst in jaren heerlijke paardenbief gege
ten zijn.
De hongerwinter - de ellendigste uit de
Nederlandse geschiedenis - duurde acht
maanden, van september 1944 tot mei 1945.
De bevrijding bracht niet alleen het einde
van vijfjaar Duitse Nazi-terreur, maar was
voor velen ook een persoonlijke verlossing
van honger, chaos en verderf. Naar schatting
22.000 stedelingen uit West-Nederland
kwamen om van de honger. Eén op de 15
mensen in het getroffen gebied kreeg last
van hongerziekte. De Canadese bevrijders
troffen in de straten van Amsterdam, Rotter
dam en Den Haag uitgemergelde, in lompen
geklede kinderen aan; sommigen met door
hongeroedeem opgezwollen buikjes, zoals
we die nu kennen van tv-beelden uit Afrika.
Honger klopte op de deur van 3,5 miljoen
Nederlanders, vanaf september 1944. Het
transport van voedsel en kolen kwam tot stil
stand, indirect gevolg van de Operatie Mar
ket Garden, de geallieerde poging om bij
Arnhem een doorbraak te forceren.
YPSILON: Vereniging van familieleden van mensen
met schizofrenie of een psychose.
Inl.: N. Bernouw, tel. (0181) 661978. Landelijke help
desk: (010) 4045166 (op werkdagen) of Internet:
www.ypsilon.org. E-mail: ypsilon@ypsilon.org.
Jeugdhulpverlening Jeugdzorg ZHE
Hulpverlening aan kinderen/jongeren en/of ouders.
Tel. (0181) 625022 (tijdens kantoomren)
voor een afspraak op het eiland.
ASTMAFONDS AFD. GOEREE-OVERFLAKKEE
Contactpersoon:
mevr. C. S. van Wijk-Both. tel. (0187) 684905
DIABETES INFORMATIE POST
Hans Pijl, Azaleastraat 39, 3251 CA Stellendam
Telefonisch spreekuur dagelijks van 20.00 tot 21.00 uur
via telefoonnummer (0187) 491830.
Via e-mail: iohaDiil@Drettel.nl.
MIDDELHARNIS - Overzicht voor ronde
21 in de huishoudelijke competitie,
gespeeld op 14 februari jl.
Boeter - Van der Waal0-1
A. Tieleman - Bom1/2-1/2
Dupree - Van der Staaij1/2-1/2
De Jager - De Haan1/2-1/2
Neleman - A. Visser 0-1
Struik - Mulder 1-0
Loosjes - M. Lagendijk0-1
Van der Velde - Lesuis 0-1
Vis-Noordijk1-0
Meiaard - H. Smit1-0
W. Tieleman - Bosch 1/2-1/2
Op maandag werden ook de kwartfinales
voor de beker gespeeld, met de volgende
resultaten:
Peeman - Mourik0-1
Hennekes - Verolme rem.
(Heimekes gaat door)
I. Lagendijk - Van den Ouden regl.) .0-1
Moedt - Van Prooijen 1-0
Halve fmales worden gespeeld op 4 april a.s.
Om de Duitse troepen te hinderen, riep de
Nederlandse regering in Londen een spoor-
v/cgstaking uil. Ook na de verloren Slag om
Arnhem bleef het stakingsbevel van kracht
en wel om terugkerende stakers niet aan
represailles bloot te stellen. De Duitsers pro
beerden de staking te breken met een bikkel
harde straf. Ze legden de scheepvaart tussen
het agrarische noorden en de Randstad stil.
Zes weken was deze maatregel van kracht
met catastrofale gevolgen.
'Op de bon'
De voedselvoorziening in de steden was op
dat moment al in een wankel evenwicht.
Steeds meer artikelen gingen "op de bon',
maar echte honger kwam in Nederland in de
eerste vier oorlogsjaren niet voor. Spoor
wegstaking en een scheepvaartstop stortten
het land echter in een diepe crisis. De rant
soenen in het westen zakten door de bodem.
Talloze stedelingen stonden op en gingen
naar bed met een lege maag.
Rampspoed komt zelden alleen. Nog vóór
Arnhem raakte het transport van kolen uit de
Limburgse mijnen ontregeld. Nederland was
voor brandstof op Duitsland aangewezen.
Dat land stond zelf op instorten, laat staan
dat het oog had voor het bezette buurlandje.
In de natte herfst werd de levering van gas en
elektra aan particulieren gestaakt. De Neder
landers moesten stoken op hout. In hun wan
hoop hakten de stadsbewoners alles om. Niet
alleen struiken, bomen, bankjes, hekken
maar zelfs de houten blokjes tussen de tram
rails werden weggehaald. In Amsterdam
sloopte men de vloeren uit de leegstaande
woningen van gedeporteerde joden. Zo
gebeurde het dat stadsbewoners op een bre
de laan met aan beide kanten bomen
geschokt 's morgens moesten constateren
dat er nog een stompje over was van een
prachtige populier. Menigmaal kon je mid
den in de nacht een doffe klap horen van een
omgezaagde boom, die het monotone geluid
van overvliegende bommenwerpers over
stemde. Eens een mooie laan werd een kale
weg. Maar in menig huisgezin zaten uitge
hongerde kinderen, verkleumd in de kille
kamer, zich te wannen bij smeulende houts
koolresten van de bijna gedoofde potka-
chels.
Koudegolf
Kort voor Kerst begon een koudegolf die
aanhield tot eind januari en die de koudste
hongerwinter werd die West-Nederland in
zijn greep had. De scheepvaart - die net
weer een beetje op gang was gekomen -
ondervond grote hinder van het ijs. Februari
was juist weer zacht, maar ook erg nat, waar
door het kil en klam bleef in de onverwarm
de huizen. Naast honger en kou waren er
onzekerheid en terreur. In het najaar maak
ten de Duitsers jacht op mannen tussen de 37
en 50 jaar, die ze wilden inzetten bij de aan
leg van stellingen of als dwangarbeider in
Duitsland. Met de nadering van de geallieer
den vernielden ze de havens van Rotterdam
en Amsterdam. Overal roofden de bezetters
machines, voorraden, voedsel en vrachtau
to's.
De onzekerheid en rechteloosheid maakten
het voor de hongerende Nederlanders lastig
om in de nood te voorzien. Weerbare man
nen zaten ondergedoken. Vrouwen en kinde
ren trokken er alleen op uit naar het platte
land, waar nog voedsel te krijgen was.
Meestal te voet. Bijna niemand wilde riske
ren dat zijn fiets in beslag werd genomen.
Tijdens deze hongertochten, die begin
december begonnen, zag men stedelingen
eerst de directe omgeving afstropen om
huisraad te ruilen tegen voedsel. Naarmate
de nood hoger werd, raakten ze op drift.
Massaal trokken zé naar de noordelijke en
oostelijke provincies en naar de Zuid-Hol
landse eilanden tot zelfs in Zeeland toe.
Men bleef dan slapend bij famiUe en kennis
sen in hooibergen of boerenschuren, zelfs in
kerken en scholen. De achterblijvers moes
ten zich behelpen met schamele rantsoenen.
De tulpenbol en de suikerbiet maakten een
culinaire opmars. Huisvrouwen kregen
recepten aangereikt om ze verteerbaar te
maken.
Zoals bij elke nood werd de pijn ongelijk
verdeeld. De slachtoffers vielen onder de
allerarmsten en mensen zonder kennissen op
het platteland. Gemeentelijke instanties pro
beerden de ergste nood te lenigen door cen
trale keukens in te richten. In het bijzonder
de kerken bemoeiden zich met het onder
brengen van hongerende kinderen bij boeren
in de provincie. Ook vanuit het buitenland
kwam hulp. Maar helaas voor vele duizen
den landgenoten te laat! Het Zweedse Rode
Kruis stuurde schepen met meel. Via Delf
zijl werd het naar steden en dorpen gebracht
en daar gebakken. Nu nog lot)pt bij sommi
ge zestigplussers na dato het water opnieuw
door de mond als ze terugdenken aan het
knapperige Zweedse wittebrood.
Deze lekkernij kon niet verhinderen dat in de
maanden voor de bevrijding alle normen en
waarden vervielen. In de normale vooroor
logse tijd goudeerlijke burgers, voelden zich
tijdens deze zwaarste tijden niet bezwaard
om te gaan stelen of te plunderen, om zo
zichzelf en hun gezin in leven te houden. De
zwarte handel bloeide als nooit tevoren.
Sommige boeren verkochten voedsel tegen
zeer hoge woekerprijzen. Maar in deze bane
tijd kwam ook het beste in de mens boven.
Uitgehongerde stedelingen kregen vaak
genoeg hulp en voedsel van wildvreemde
plattelanders.
BEANGST
(René De Clercq, 1877-1932)
Oorlog teistert. Alleroorden
loert de dood op buit.
Krachtigen schrikken, heiligen moorden,
de wereld roeit haar eigen uit.
Arbeid, armoed', honger, ziekte en zorgen
verdwijnen voor den énen angst.
De dagen duren, de nachten langst;
Wat brengt de morgen
De honger en dp chaos verdwenen pas in de
dagen na de Duitse capitulatie. Eind april
1945 werd duidelijk dat de instorting van het
Derde Rijk een kwestie van nog dagen was.
Al vóór de capitulatie stemden de bezetters
toe in voedseldroppings uit de lucht (vanaf
29 april) en hulptransporten vanuit het
inmiddels bevrijde Gelderland (2 mei).
West-Nederland haalde opgelucht adem.
De winter van 1944-'45 bleef nog jarenlang
het gespreksonderwerp aan de Nederlandse
eettafels. Als ik - en ik ben een na-oorlogs
kind van 1949 - tegen mijn moeder zei:
'Mam, ik heb honger! - zei ze; 'Nee Pieter,
jij hebt trek, je weet niet wat echte honger
is.'
De hongergeneratie hield de smaak van tul
penbollen en de geur van Zweeds wittebrood
vast voor het leven. Zo vertelde thans mijn
bijna 85-jarige moeder Helena (geboren in
1920 te Rotterdam) 'Eén eigenschap heb ik
overgehouden aan die barte tijd, ik kan zelfs
een klein restje eten nog niet weggooien. Dit
heb ik mijn zoon altijd bijgebracht!' Schrij
ver dezes beaamt dit volmondig en heeft ook
moeite om kliekjes zelfs in de groenbak te
deponeren!' Maar na verloop van tijd werd
de hongerwinter als symbool voor de oorlog
verdrongen voor de holocaust, de grootste
volkerenmoord aller tijden, waarvan ruim
100.000 Nederlandse Joden het slachtoffer
zijn geworden.
De volgende keer hoop ik op dit laatste
onderwerp terug te komen en hier meer aan
dacht aan te besteden. Vooral de Jodenver
volging, haar deportatie en de laatste gang
naar concentratiekampen en gaskamers. Hoe
is dit mogelijk geweest? Gods volk werd
door een zich noemend Christelijk Duitsland
afgeslacht! Laten we de komende tijd met
medeleven en schaamte ons hierop bezin
nen!
