Stille Nacht, heilige Nacht: wellicht het
meest verspreide kerstlied ter wereld
31 december 2004
Oud Nieuw Party!
In Recreatiecentrum De Staver
Vox Humana overhandigt eerste
CD aan de stichting HDG
M STiite NAdn; UeiuGe NACIrr...
Aanvang 00.00 uur
Einde 04.30 uur
Ha#i3y ^sic
^e
EllAtlDBI-tllEyWS
Door dr. Pieter Vis, musicus
Ook deze dagen klinkt weer het lied uit miljoenen kelen. 'Stille Nacht,
Heilige Nacht'. Het is thans het meest gezongen kerstlied ter wereld. In de
huiskamer, in de kerk, op straat, als muzikaal behang in winkels, restau
rants en hotelliften - zelfs wie de tekst niet kent, neuriet de melodie onwil
lekeurig mee. Dit kerstlied is vertaald in liefst 230 talen en dialecten. En
vaak bestaan er in één taal ook nog diverse variaties - soms een enkele zin,
soms de complete tekst van alle coupletten - zodat het werkelijke aantal
versies vele honderden moet bedragen.
Nieuw orgel
Stille Nacht, ouder dan gedacht.
nUr.t..
Bronnen:
llfttdeltiarnis
*§ommelsdijk
iMieuwe Tonge
Tussen 00.00 tilïr
VUURWERK NIET TOEGESTAAN,
WORDT IN BESLAG GENOMEN EN
VERNIETIGD!
GRATIS VERVOER NAAR DE STAVER:
Stad a/h Haringvliet 00.15 uur
vertrel< hoek Vrouwtjesweg/
Nieuwstraat
Nieuwe Tonge 00.30 vertrel<
bij de molen aan de Molenweg
Vervoer terug is elk gewenst moment
beschikbaar.
Middelharnis/Sommelsdijk alleen
vervoer terug.
RATIS 2 consumptiebonnen
J^^elharnis
Rabobank Middelhanis verloot deze nacht
onder de aanwezige jongeren 100,-!
Bovendien maak je kans op 4 bowlingarran-
gementen voor 6 personen.
Meedoen?
1) Breng vóór donderdag 30 december a.s.
een bezoekje aan Rabobank
Middelharnis, Langeweg 54 en vul je
naam en adresgegevens in op de daar
beschikbare loten (één lot per persoon).
2) Zorg datje aanwezig bent op de
spetterende Oud en Nieuw Party!
De winnaar moet aanwezig zijn zodat de
prijs direct overhandigd kan worden
door de Rabobank.
PAGINA 9
WOENSDAG 22 DECEMBER 2004
fc- SlL6NCeNlCh.T,hOiy NIGhT...
,jf,^ n"->? •fs'-*' "'iv;
-•- .-'.-- ;.^i
■-■ï-'l
Ütóe
^■■^}-^^2 ^ü■hf^
Dit lied werd geboren in een decor dat zo een
kerstkaart kan opsieren: een Oostenrijks
dorpje, bedolven onder de sneeuw. Ook de
ontstaansgeschiedenis van Stille Nacht heeft
wel iets weg van een knus kerstverhaal.
Twee lieden van nederige komaf maakten
een lied dat de grootste kersthit aller tijden
zou worden. De een, Joseph Mohr, was de
onechte zoon van een ongetrouwde breister
en een gedeserteerde soldaat; de ander was
Franz Gruber, afkomstig uit een armoedige
linnenweversfamilie.
In de winter van het jaar 1816 verkeerde het
kerkorgel in Oberndorf, vlak boven Salz
burg, in een allerbelabberdste staat. Kape
laan Joseph Mohr wilde de mis op kerst
avond, het jaarlijkse hoogtepunt in het
parochiale leven, toch feestelijk muzikaal
opluisteren. Hij stelde zijn vriend, de onder
wijzer Franz Gruber met wie hij vaak musi
ceerde voor, om samen een kerstlied te
maken dat hij op zijn gitaar kon begeleiden.
Op 24 december gaf Mohr een tekst in zes
coupletten aan Gruber, die enthousiast
meteen een melodie componeerde. Diezelf
de avond, tijdens de mis om middernacht,
brachten de twee het lied ten gehore, terwijl
het koor de laatste regels van het refrein her
haalde. Stille Nacht werd meteen een groot
succes. De wijs was simpel en lag aange
naam in het gehoor, de tekst noodde tot mee
zingen.
Toen in 1824 een nieuw orgel in de kerk
werd geïnstalleerd, kreeg de orgelbouwer
Mauracher het lied te horen. Hij nam het
mee terug naar zijn woonplaats in Tirol.
Daar werd het opgepikt door een Tirools
familiekoor, dat ook optrad in Duitsland.
Andere koren zetten het eveneens op hun
repertoire en zongen het tijdens buitenland
se tournees, tot in Rusland en Amerika.
Bovendien was het lied populair bij priesters
die als missionaris werden uitgezonden. Ze
vertaalden het en verspreidden het tot in alle
hoeken en gaten van verafgelegen streken.
Zo kon - in die tijd zonder radio en grammo
foonplaten - Stille Nacht toch in korte tijd
wereldwijd bekend worden. De makers
raakten al snel in de vergetelheid: het kerst
lied stond te boek als een 'anoniem Tiroler
volkswijsje'. Maar toen in 1854 het hof in
Berlijn - Stille Nacht was een favoriet van de
keizer - het lied toeschreef aan Haydn,
kwam dat Gruber ter ore. Hij schreef een
puntig verhaal met bewijzen dat hij en Mohr
de geestelijke vaders van het inmiddels
beroemde kerstlied waren. Lang niet ieder
een geloofde hem. Pas jaren na zijn dood
werd officieel vastgelegd dat zijn verhaal
klopte.
Er is opmerkelijk veel bewaard gebleven uit
de tijd dat Stille Nacht is ontstaan. Zelfs de
gitaar van Joseph Mohr, waarop voor de
allereerste keer de klanken van Stille Nacht
werden vertolkt in dé St. Nicolaikerk Van
Oberndorf. Het instrument geraakte na
Mohrs dood in het bezit van Gruber. Het is
nu ondergebracht in het Stille-Nacht-Muse-
um in Grubers vroegere woning naast de
kerk in Hallein even ten zuiden van Salz
burg, waar Gruber later organist werd. Voor
het huis prijkt thans zijn graf Franz Xaver
Gruber heeft behalve zijn meest aangehaalde
lied Stille Nacht wel degelijk ook andere
composities op zijn naam staan. Onder meer
een Hornmesse (voor solisten en koor en
orgel), een Hochzeitmesse (voor solisten,
koor, kamerorkest en orgel) en nog een heel
mooi Kerstlied 'Heiligste Nacht'.
Dit enigszins volksachtig kerstlied dateert
van 1816. Dat blijkt uit een handschrift dat
aan een museum in Salzburg in het najaar
van 1995 werd aangeboden.Tot op heden
was men er van uitgegaan dat dit lied in het
jaar 1818 moest worden gedateerd. Basis
daarvoor vormde een document uit de nala
tenschap van de onderwijzer Gruber, die
zich mogelijk twee jaar heeft vergist. Het
aan het Museum Caroline Ausgusteum door
de anonieme bezitter in bruikleen gegeven
handschrift wordt toegeschreven aan Mohr.
Wetenschappers hebben namelijk de authen
ticiteit vastgesteld. Het vergeelde hand
schrift - compleet met vochtplekken - wordt
sinds december 1995 tentoongesteld in het
Museum Caroline Augusteum in Salzburg.
Hier is ook een van de latere versies van Stil
le Nacht te bezichtigen, eigenhandig opge
schreven door Franz Gruber. Toen deze de
muziek voor Stille Nacht componeerde, was
hij onderwijzer in Amsdorf, een vlek vlakbij
Oberndorf. Het is de oudste school van Oos
tenrijk die nog als zodanig in gebruik is. Op
de benedenverdieping is het klaslokaal, met
het bovenstuk van Grubers lessenaar als
pronkstuk; daarboven de onderwijzerswo
ning, authentiek ingericht met meubelen en
snuisterijen van Gruber. Naast de school
bevindt zich de kerk waar Gruber vaak het
orgel bespeelde. De voor zo'n klein gehucht
opmerkelijk grote kerk met prachtige barok-
/CutiArtMt/'\/tCted/
-._.^
WOX
ax-x^ r^t.s'ixj^-
V
'es-.
OSamto WeöüeiteOef
ium H'e#!««tt!site<< 'SMs NaetW H^éff» NftcMi"
ke inrichting - door de boeren zelf bekostigd
- is de Marien-Wallfahrtskirche in Oosten
rijk.
Alleen de St. Nicolaikerk, waar de eerste uit
voering van 's werelds beroemdste kerstlied
plaatsvond, bestaat niet meer. Eind vorige
eeuw werd Oberndorf zo veelvuldig geteis
terd door overstromingen van de rivier de
Salzach, dat werd besloten vrijwel het hele
dorpscentrum af te breken en een paar hon
derd meter verderop te herbouwen. Op de
plek waar eens de kerk stond, is later een
kapelletje verrezen, dat - uiteraard - Stille-
Nachtkapel is gedoopt. In het museum
ernaast krijgen bezoekers de geschiedenis
gepresenteerd van Stille Nacht, onvermijde
lijk omspoeld door de klanken van het lied
dat vanuit dit dorpje zijn zegetocht over de
wereld begon.
Tot slot:
Er bestaat een serieuze Stille-Nachtvereni-
ging, maar dan wel in Oostenrijk. Deze club
heeft een eigen website: www.stillenacht.at.
Op de site kun je lezen dat het beroemdste
kerstlied ter wereld ontstaan is in 1816 en
dat twee jaar later schoolmeester Gruber de
melodie er bij schreef. De uitvoeringsge
schiedenis, reeds overbekend, werd ver
zorgd door een koor en twee mannenstem
men met gitaar begelei-ding. Er is nog een
mooie webpagina over het lied Stille Nacht
en wel www.stil lenacht.info. Via deze site
kun je met een webcam de Stille-Nachtkapel
bekijken. Rond 24 december kun je via deze
webcam tevens meemaken hoe vele liefheb
bers van dit bijna 200 jaar oude Kerstlied elk
jaar opnieuw bij dit Gedenkkapel komen.
CD's gewijd aan het lied Stille Nacht.
Er verscheen nog een CD met composities
van Franz Xaver Gruber (1787-1863); naast
zijn beroemdste Kerstlied ter wereld in de
oorspronkelijke versie en diverse andere
composities van deze Oostenrijkse dorps-
musicus,
Franz Xaver Gruber (1787-1863)
Heiligste Nacht Deutsche Hornmesse D-
dur Hochzeitsmesse D-dur Stille Nacht!
Heilige Nacht.' (Originalfassung, begleitet
aufder Gitare der Uraujführing van (1818).
Schwann CD 313014 Gl LC 1083, 1978
KOCH.
Solisten en het Salzburger Rundfunk-und
Mozarteum-Chor o.l.v. Ernst Hinreiner.
Literatuur:
Thomas Hochradner: Franz Xaver Gruber
(1787-1863), Thematisch-systematisches
Verzeichnis der musikalischen Werke. Ver-
öffentlichungen zur Salzburger Musikge-
schichte Band 1. Comes Verlag. Bad Rei-
chenhall, 1989.
De Duitse Bielefelder CD-catalogus ver
meldt o.a. een Deutsche Messe in D (Horn
messe) en een Hochzeitsmesse in D.
Het kerstlied uit de bergen (The Story of
Silent Night) van Paul Gallico werd vertaald
door Jaap Buys, van een omslag en tekening
voorzien door Robert Nix en op de persen
van NV Drukkerij H. Tulp te Zwolle gedrukt
voor de leden van de Wereld-Bibliotheek-
Vereniging als najaarspremie 1968.
Stille Nacht, Heilige Nacht. /Geschichte und
Ausbreitung eines Liedes.
Herausgegeben van Alois Schmaus und Lenz
Kriss-Rettenbeck
Geleir^'ort: Abt Augustin Mayer Osb - Vor-
wort: Abt Corbi-Nian Hofmeister Osb.
Unter Mitarbeit von Josef Gassner und P.
Erminold Fiissel Osb. Graphische Gestal-
tung: Claus Hansmann. Copyright by Uni-
versitaTverslag Wagner Ges. m.b.H., Inns-
bruck-München, 1968, zweite Auflage Ver-
lagsnummer 1022 - Printed in Austria.
v/«r»TÉi ii' M ËM iM I m
^if-;ir.'^\
E N T E fif I D D E
SOMMELSDIJK - In verpleeghuis 'De Samaritaan' werd
vorige week maandagavond het eerste exemplaar overhan
digd van de CD 'Gods Regenboog' van het Christelijk
Gemengd Streekkoor 'Vox Humana'. Dirigent Peter Bur
ger overhandigde de CD aan mevrouw De Gans van de
stichting HDG. Dat gebeurde in de Lukaskapel van het ver
pleeghuis, waar Vox Humana regelmatig oefent.
Het koor heeft de CD in september jl. opgenomen in Mijnsheeren-
land, samen met het Hervormd Kerkkoor uit Hazerswoude en het
mannenensemble 'Resonans'. Laatstgenoemde is een samengesteld
gezelschap van elf mannen, die op de nieuwe cd vijf liederen a capel
la zingen, hetgeen een fraai klankbeeld geeft. Alle drie de koren staan
o.l.v. Peter Burger. Ook werkten twee instrumentalisten aan de opna
me mee: Arie van der VUst aan het orgel en Jan Lenseling op de
piano.
De CD biedt een grote diversiteit aan muziek, een breed en duidelijk
herkenbaar repertoire, dat bij velen goed in het gehoor zal liggen.
De titel 'Gods Regenboog' zegt iets over de inhoud van de hederen
op de CD. Deze spreken namelijk van Gods liefde, trouw en belofte
aan de mensen van Zijn schepping. Het doel om deze CD op te nemen
was om mensen te bemoedigen, en om mensen die buiten- of rand
kerkelijk zijn in aanraking te brengen met deze aansprekende liede
ren. Ook op zangavonden probeert het koor een grote diversiteit aan
publiek te trekken, om zo het evangelie van Jezus Christus - door
middel van het gezongen lied - aan mensen bekend te maken. Daar
naast bedoelt de CD ook een stukje promotie voor het koor, om zo
een gezonde groei ervan te bevorderen.
Het koor Vox Humana telt momenteel zo'n 55 leden en wil graag
doorgroeien naar 80 leden, dit om de kwaliteit van het koor te behou
den én te verbeteren en om zowel jongeren als ouderen bij de geeste
lijke muziek te betrekken. Bent u of jij geïnteresseerd, kom dan gerust
eens een avond luisteren of meezingen. Daarna zult u geen avond
meer willen missen. Iedereen vanaf 15 jaar is van harte welkom! Vox
Humana oefent elke eerste en derde maandagavond van de maand
van 20.00 tot 22.00 uur in de Samaritaan en de tweede en vierde
maandagavond van de maand in 'Vita Nova' aan de Van Aerssen-
straat te Sommelsdijk. De eerste repetitieavond in het nieuwe jaar is
op maandag 10 januari 2005 in verpleeghuis 'De Samaritaan'. Het is
de bedoeling om in het voorjaar 2005 een presentatieconcert te geven
waarbij de meeste op de CD opgenomen liederen zullen worden uit
gevoerd, in samenwerking met het mannenensemble. Hierover zult u
te zijner tijd worden geïnformeerd.
De zojuist gepresenteerde CD is verkrijgbaar bij de boekhandels Van
der Boom te Sommelsdijk en Akershoek te Ouddorp.
