Herontdekt opschrift aan plafond van schuilplaats
roept weer herinneringen op aan angstige tijden
Gespreksgroep
Gedigt op den Brant te MiMdhamas
op(ten4eJunil778
Van Seters kwam heelhuids terug
Naast ontberingen ook positieve ervaringen!
EiiAra^n-niEuwa
ABA bouwt nieuw
imago- en promotieprogramma
'Soli Deo Gloria'
0-t€
Christenen en Christenen
WWZ blikt terug op
concertjaar 2003
Wie is in staat o Hezr Uw deugden op te teïïen
If^saCer hier alCeen maar tzvee. ter nökr stellen
twee heerCij^ deugden die d'Oppermajesteyt
In 't faradijs wefeer al heeft ten toongesprcyt.
:Kegtz>aardig is de Heer in aCzijn wegen
aCiigmt hij ons dan oo/(jnet strafgerigten tegen.
'Dan ^mt Hij ool<:weCeens in soo een 6angen tijt
en oeffent dan de deugt van barmhertigheyt.
'Wie is het niet 6e/(ent hoe /(har dit isge6(e/(en
toen Middeihamas door 't vier was aangeste^n.
Het aCverteerent vier het Woedent eCement
versCont at waar het maar of Bij quaam of ontrent
het dreygden op die tijt om MiddeChamas
het grootste deel daar van te (eggen in den as.
l^schriJïjds i^eden^dan tijt van mijn ontwaJ(gn
il(roep o Heer gij weet wat dat ons zalgenaJ(m.
Wij hoorden op de straat een jammer[ijl(£eschrey
eÜijiep in desen nood o Heere staat ons bij.
Want so het 11 behaagt dat desen brant doorgaat
so moet ilijiu voortaan vemagten op de straat.
"Een nare stem brant brant vervulden onse ooren.
Wij moesten tot ons (eet met schri^de brant(<;bl(Jiooiren.
SVCen hoorden overal eenjammerCijl^geliüig
het was al vier en vonl^n al wat het oog maar sag.
'En onder ditge/(erm soo l<reeg den feilen brant
genoegsaam binnen l(Qrt geheel de overhant.
O tjseftjf(gesigt tot schri^anydereen
de lugt die scheen voor ons als met het vier gemeen.
"Van Verre hoorden wij de sterile Binden /(ra^n
en met eengedruys het storten van de dolden.
Wij hadden tot ons (eet twee spuyten veel in naam
maar beyden waren sy op die tijt onêequaam.
"Daar was men buyten raat wij moesten (ate branden
en (oopen rut sijn huys en roeren daar sijn handen
en brengen geit engoet en ander huyssieraat
aan dij/(en ende wegen en overal op straat
of in die wijnig huysen daar het doen op dat pas
toe scheen als of het daar nog allervijCigst was.
Het scheen als of het vier tot straffe was bereyt
de Heer die deet met ons na sijn rechtveerdigheyt.
9Aaar midden in den toorn gedagt hij ons ten goede
door barmhertigheyt soo werule hij sijn roede.
Wantyust wanneer de noot wel op het hoogste was
soo sag de Heer in gunst op üvüddelharnas.
"DanHidanf^a eeuwig danlQJoor die Behou^nis
aan Hem diet al Bestiert en d'Opper oorsaa/(Js.
Hij die de winden selfsgeBiet na sijnen wiKe
die hielt Hij op die tijt Voor ons bedaart en stiüe.
'De Bueren van rontom die heeft Hij ooli^ewogen
die quamen ons te hulp met tranen in de oogen.
[Met suyten seer bequaam en odes ongeschonden
die Waren buyten noot Beproef en egt Bevonden.
De spuyt vanSonunelsdijl(en die van Dir^dmd,
van 9lieuwetong en Stad die susten desen Brant
de v(am heeft seve schueren geheel en aC verslonden,
Vier huysen nog daarbij seer deer[ijl(geschonden.
DanJ(dan/(onsgoede bueren,gij hebt aan ons verrigt
en weldaat boven maate, eengrootte (eifdepdgt.
DarU^seg il(U nog eens gij quaamt ter regter uer
gij (iep tot onser hulp door water en door vuer.
"Die weldaat sullen wijgedenl<;m al ons (eVen
en 11 dan ooiQiaast god de eere daarvan geven.
Wij wenschen dat de Heer aan 11 nog salBetoonen
dat Hij die (iefdepdgt met segen sol Belbonen
de Heer Bewaar voortaan U altemaaCvoor Brant
Hij doe 11 vijdg sijn Hij detail met sijn hant.
"En Middelharnas dan verder ool(Befwede
en die gelede schaad met segen weer vergoede.
Hij geeft ons boven dat, een hert om op te (etten
om ons vertrouwen noyt op SwereMsgoet te setten.
Want schattengelt engoet dat is hier in der tijt
seer (os en onbestendig en enU^dJdelheyt.
De vlam de felle vlam die maa/(t seer onverwagt
de rij^e mensch wel eens beroyt in eenen nagt,
Qelul<^ is de mensch diet aardsche niet en agt
maar die hier namaals eens een Beter schat verwagt.
"Een schat die van de mot niet word van ééngeJ(grven
'Een schat die door de roest oolQiiet en word bedorven
'Een schat daar noyt geen dief tot stelen bij ^n ^men
Een schat die door geen brant /(gn worden weggenomen
'Een schat die niet en is voor een Bepaalden tijt
Maar die bestaulig is in aüe "Eewwigheyt.
Publicatie van Streekmuseum Goeree-Overflakkee C. Kardux
Angst
Via Amsterdam
PAGINA 19
DINSDAG 30 DECEMBER 2003
Het bestuur van de Auto Bedrijven Associatie (ABA), een afdeling van BOVAG, heeft
deze week besloten een nieuw imago- en promotieprogramma voor de aangesloten mer-
konafhankelijke autobedrijven te gaan bouwen. Het programma heeft als doel dat ABA-
leden zich op vrijwillige basis kunnen gaan positioneren als een herkenbare groep fül-
Iservicebedrijven.
Dit project moet de komende anderhalfjaar worden uitgewerkt. Daarna zal het selfsup
porting moeten worden met de leden die er dan aan zullen deelnemen. Cees de Boer, nu
nog secretaris van de afdeling, is bereid gevonden dit project te gaan leiden. De ABA is
doende een nieuwe afdelingssecretaris te selecteren en te benoemen.
Het bestuur nam het besluit bepaald niet alleen op eigen mening. Een zeer representatie
ve peiling onder de leden maakte duidelijk dat meer dan 80 van de leden aan zo'n pro
gramma wil meedoen.
De Boer zal dit project tot aan zijn pensionering medio 2005 leiden. Hij verwacht dat de
leden van de ABA in de tweede helft van 2004 voor het eerst nader met het project zul
len gaan kennismaken.
In de zomer van dit jaar werd er aan
de Voorstraat in Stellendam een flinke
verbouwing uitgevoerd in een voor
malige winlcel. Eén van de vroegere
bewoners van het pand, de heer Jaap
van Seters uit Stellendam, ging eens
buurten bij de verbouwing van zijn
oorspronkelijk ouderlijk huis. Tijdens
die verbouwing was er een bijzonder
heid aan het licht gekomen en dit
noemt Van Seters een wonder. Het
bleek dat er achter het plafond nog
een opschrift was te vinden dat Van
Seters 59 jaar geleden dit opschrift
onder angstige omstandigheden had
geschreven.
Op 20 december van het jaar 1944 werd er in
Stellendam 'razzia' gehouden. In een zoge
naamd 'Stellüigs-bevel' van de Duitse
bezetters beviel de Inselkommandant,
Oberstleutnant Ven Alvensleben, dat alle
mannen in de leeftijd van zeven tot veertig
jaar zich moesten melden bij een dichtbij de
woonplaats gelegen 'Lager'. De mannen
moesten "komen tot arbeidsinzet in een
andere plaats" zo luidde de motivering in
slecht Nederlands. Die andere plaats gold
dan in veel gevallen Duitsland. Naast Stel
lendam, gold dit Stellings-bevel ook voor de
inwoners van MiddeUiamis en Dirksland.
De achttienjarige Jaap van Seters kreeg het
bevel onder ogen en toen brak er voor de
Stellendamse kruideniersfamiUe een 'bange
tijd' aan, zo herinneren Van Seters en zijn
zus mevrouw De Goede zich. De ouders van
Van Seters worstelden met de vraag of ze het
bevel van de Inselkommandant wel moesten
opvolgen. In eerste instantie werd besloten
dat de zoon des huizes maar moest onder
duiken. In de drogisterijwinkel aan de Voor
straat was wel een ruimte die gebruikt kon
worden als schuilplaats voor de Duitsers.
Via een naastgelegen badkamer had een
buurman, die timmerman was een doorgang
gemaakt naar een ruimte boven een kast die
zich in de winkel bevond. Dit bleek een goe
de schuilplaats te zijn voor één persoon.
Opschrift
En zo gebeurde het dat Van Seters de nacht
van 20 op 21 december in de schuilplaats
boven de kast van de winkel doorbracht.
Van Seters zag wel het bijzondere van deze
simatie in en wilde dit op een of andere wij
ze vastleggen. Daarom schreef hij met een
potlood de volgende tekst tegen de planken
van de zoldering:
21-12-44
Gisteren hier grote razzia
Hedennacht hier geslapen 20-12-44
Ondergedoken!
J. van Seters, oud 18 jaar.
Bijna was Van Seters dit opschrift vergeten.
En door dat het schrift in al die jaren achter
het plafond verborgen was werd er niet
zoveel aandacht meer aan geschonken. "We
hebben in die tussentijd toch de winkel wel
verbouwd en ook het plafond heeft daardoor
open gelegen, maar de tekst hebben we niet
meer gezien", verklaart de oud-drogist.
Van Seters, die inmiddels elders in Stellen
dam woont, want zijn winkel is al een
behoorlijk aantal jaren geleden verkocht,
maakt toch nog wel eens een ommetje over
de Voorstraat. Toen hij in augustus van dit
jaar zag dat de nieuwe eigenaren van de win
kel aan een rigoureuze verbouwing bezig
waren, besloot hij om eens binnen een kijkje
te nemen. Van de huidige eigenaren kreeg
hij hiervoor alle medewerking. Hij vertelde
dat er 'ergens' achter het plafond nog een
opschrift van hem moest staan. En groot was
zijn verwondering toen na enige zoekwerk
bleek dat het geschrift nog heel duidelijk te
lezen is.
Het potloodschrift dat negenenvijftig jaar geleden door Van Seters werd aangebracht op het plafond
van een winkel aan de Voorstraat in Stellendam.
Al pratend over het herontdekte opschrift
gingen de gedachten van de familie Van
Seters weer terug naar die bange december-
dagen van 1944, toen hij angstige momenten
doormaakte in zijn benauwde schuilplaats,
waar hij twee nachten doorbracht. "Ik hoor
de dat er op straat naar mensen gezocht werd
en ook waren de Duitsers waarschijnlijk bin
nen geweest om naar mij te zoeken".
Levendig herinnert hij nog de angst en de
onzekerheid, die het gezin doormaakte. De
angst van zijn ouders heeft diepe indruk
gemaakt op de jonge Van Seters. Van angst
bij hem zelf kan hij zich niet meer zoveel
herinneren, "maar ja, ik was nog jong!" De
fajjoilje leefde in tweestrijd zp \Yi'^^^'^ X^
gevaren die er kleefden aan het deelnemen
aan die 'Arbeitsinzet'; de mannen zouden in
Duitsland te werk gesteld worden en dit land
was in de nadagen van de oorlog verre van
veilig te noemen.
Aan de andere kant was het Stellendamse
middenstandersgezin zich ook bewust van
de gevaren die 'onderduiken' met zich mee
bracht; ze zouden door anderen - bewust of
onbewust - verraden kunnen worden, want
in een kleine gemeenschap zoals Stellendam
kende iedereen elkaar. Ook zouden de Duit
sers gebruik kunnen maken van gijzelaars,
die om het leven werden gebracht als niet
alle mannen kwamen opdagen. Het was
eveneens bekend dat de Insellkommandant
op Schouwen-Duiveland al eerder mensen
had laten doden, omdat niet iedereen gehoor
gaf aan de oproep om zich te melden. "Voor
het gezin brak toen een tijd aan van veel
gebed en overleg met elkaar. Maar uiteinde
lijk werd toch besloten dat ik maar moest
gaan. Wel is mijn vader eerst gaan informe
ren wat de consequenties waren, voor het
feit dat ik me niet direct had gemeld. Maar
dit bleek mee te vallen, als ik me maar direct
zou melden aan de Nieuweweg, waar het
verzamelpunt was", aldus Van Seters. Met
De oecumenische Gespreksgroep Christe
nen en Christenen komt woensdag 7 januari
2004 weer bijeen. Het thema zal dan zijn:
Aspecten van angst. Mevrouw H. de Ronde
hoopt hierover een inleiding te houden.
Angst is niet in de eerste plaats een ziekte,
een teken dat er iets mis is met onze psychi
sche gezondheid, maar angst is een alge
meen menselijke emotie die een belangrijke
functie heeft voor het inschatten van de
wereld om ons en in ons. Zonder angst zou
het pas echt gevaarlijk worden. Wat is angst
precies en welke verschillende soorten van
angst zijn er? In de lezing zal allereerst wor
den ingegaan op de vraag wat angst is en
hoe het in de verschillende tijden werd
beleefd. In het verre verleden was angst
vooral een lichamelijke sensatie. Een
belangrijk verschil met toen is dat men
tegenwoordig meer is gaan nadenken over
het fenomeen angst en dit ook is gaan pro
blematiseren. Zo komen we bij de verschil
lende angsten uit waarvan sommige tegen
woordig ziekten worden genoemd. Over de
verschillende soorten angst zal het tweede
deel van de lezing gaan. Ten slotte zal wor
den gezocht naar enkele 'antwoorden' op de
emotie angst. Op welke manier probeert
men, bijvoorbeeld in de hulpverlening,
maar ook in het geloof, te antwoorden op
angst.
De bijeenkomst wordt gehouden in het
koetshuis van de Remonstrantse kerk. Van
Gorcumstraat 22 te Sommelsdijk. Aanvang
19.30 uur. Daama kunt u aansluitend vrij-
büjvend het oecumenisch avondgebed bij
wonen, dat om 21.30 uur in de Remonst
rantse kerk word gehouden. Heeft u zin om
te komen? U bent van harte welkom. De
koffie staat klaar.
Met een uitverkocht Kerstconcert in de
Herv. Dorpskerk te Oud-Beijerland
werd op 13 december jl. het concertjaar
van de Stichting 'Wereld Wijde Zen
ding' afgesloten. "We kijken terug op
een rijk gezegend concertjaar, waarin
zes concerten werden gehouden voor
diverse zendingsdoeleinden. Ruim
5.500 bezoekers hebben in het afgelopen
jaar kunnen en mogen genieten van één
of meerdere concerten. Het verheugt ons
dat steeds meer mensen elk concert weer
aanwezig zijn", zo laat de organisatie
weten.
Absolute topper in 2003 was het Pink
sterconcert in de visafslag te Stellen
dam, dat werd bezocht door 1300 men
sen. De live cd-opname van dit concert
was prachtig; er zijn er al ruim 350 van
verkocht. Deze cd is nog steeds voor
15 te koop via de Stichting WWZ-Con-
certen, tel 0187-603510. Verder werden
er in 2003 tijdens diverse cd-acties vele
cd's verkocht, waarvan de lietto
opbrengst eveneens bestemd was voor
diverse zendingsdoeleinden.
"Als we terugzien op dit jaar kunnen wij
alleen maar zeggen: 'Soli Deo Gloria'.
We willen alle bezoekers, sponsors, vrij
willigers, koren en musici hartelijk dan
ken voor hun giften en inzet en hopen
ook in 2004 weer op hen te mogen reke
nen."
Voor meer info over de Stichting WWZ-
Concerten en voor de agenda van 2004
kunt u kijken op website
www.wwz-concerten.nl.
een houten koffer die door de timmerman
was vervaardigd vertrok de achttienjarige
Jaap. Hij zou de woning aan de Stellendam
se Voorstraat pas weer een half jaar later in
gezondheid mogen betreden.
De groep Stellendammers ging richting het
Havenhoofd van Middelhamis, waar ook de
groepen uit de andere dorpen van Flakkee
zich bij hen voegden. Vanuit Middelhamis
ging het per schip richting Rotterdam en ver
volgens via Amsterdam het IJsselmeer op
richting Kampen. Vooral dit laatste gedeelte
was een gevaarlijke reis, want het was niet
denkbeeldig dat de schepen op het open
vaarwater beschoten zouden worden door
vliegtuigen van de geallieerden.
Vanuit Kampen ging de reis naar Duitsland.
Van Seters herinnert zich nog dat dit gebeur
de in een trein waar de ramen 'open' waren,
zodat de koude vrieswind vrij spel had bin
nen de trein.
In het boekje 'Van huis en haard verdreven'
wat kort na de oorlog werd uitgegeven door
de Flakkeesche Drukkerij in Middelhamis
en geschreven door één van de gedeporteer
den de heer R. Albregts, wordt uitgebreid
verslag gedaan van de ontberingen die tij
dens de reis naar en verblijf in Duitsland
moesten worden doorstaan.
Zo kwam de Flakkeese groep op oudejaars
avond aan op de plaats van bestemming in
Nordhausen, dit ligt in het oosten van Duits
land, vroeger behoorde dit tot Oost-Duits
land. In de omgeving van Nordhausen wer
den ze aan het werk gezet en vonden ze een
onderkomen. De standplaats van Van Seters
werd Bennungen, in dit dorp bracht hij een
groot deel van zijn 'Duitse tijd' door.
De gedeporteerden konden in Duitsland vrij
wel meteen aan de slag, want er was door de
oorlog een grote behoefte aan werkmensen
ontstaan omdat de Duitse mannen vrijwel
allemaal waren ingezet in de oorlog. Het eer
ste karwei, wat Van Seters en de zijnen
moesten doen dat was een put maken voor
gasleidingen in de heuvels bij Bennungen.
Hij herinnert zich nog dat dit onder winterse
omstandigheden geschiedde: "het vroor dat
het kraakte en er lag een dik pak sneeuw!"
Vernederingen
Maar het merendeel van de werkzaamheden
die de Stellendammers moesten doen
bestond uit het aanleggen en vernieuwen van
de nabijgelegen spoorweg. De omstandighe
den waar onder gewerkt moest worden
waren verre van ideaal en dit gold niet alleen
de barre winterse kou. "We moesten wennen
aan de vernederingen, grote monden en aan
het iedere keer weer uitgevloekt worden,
ook werden we zebra's genoemd, hiermee
werd gedoeld op de concentratiekampge
vangenen die gestreepte pakken droegen",
aldus Van Seters. En dan waren daar ook
nog de angstige momenten van het naderen
van de oorlogsfronten, want zowel de Rus
sen als de Amerikanen waren in het vroege
voorjaar van 1945 volop aan de winnende
hand. Ook hadden de arbeiders te maken met
onzekerheid want de berichten uit het vader
land kwamen maar mondjesmaat binnen.
Toch hebben Van Seters en de zijnen nooit
echt honger geleden, want ze hadden in
Duitsland contact met 'menslievende' Duit
sers, waardoor ze heel goed zijn opgevan
gen. Van Seters ziet hier duidelijk Gods
hand in.
Nadat de gedeporteerden van Goeree-Over
flakkee door de Amerikanen bevrijd waren,
ging het half mei 1945 weer richting Hol
land. Zo kwamen ze per trein bij Maastricht
het vaderland weer binnen. Na een paar
dagen wachten in een kazerne werd door de
gedeporteerden geld bij elkaar gelegd om de
teragtocht met een binnenvaartschip te
bekostigen. En zo kwamen ze even na mid
dernacht in de ochtend van zondag 3 juni
weer op het Havenhoofd van Middelhamis
aan. De Stellendammers werden opgehaald
door een vrachtwagen van Dirk de Jager en
zókwamenzemidden in de nacht in Stel
lendam aan. De familie Van Seters was zeer
verrast, en Jaap kon de volgende ochtend
weer de kerkdienst bijwonen in het oude ver
trouwde Stellendam.
Geen wrok
De familie Van Seters koestert geen wrok
tegen de Duitsers en zeker niet tegen hen
waar ze zo goed zijn opgevangen. Tweemaal
zijn ze al terug geweest naar de omgeving
waar Jaap in die bange maanden heeft ver
toefd. Eenmaal was het nog DDR en later
hebben ze, samen met de heer A.A. Kreeft
uit Sommelsdijk, die ook met Van Seters in
Duitsland was tewerkgesteld, de bekende
plaatsen nog eens opgezocht en gesproken
met de oude bekenden.
Zo zien we dat er achter enkele regels op een
oude plank nog een indmkwekkend verhaal
kan schuilen.
Rechts de heer Van Seters en oud-inwoner van Stellendam A.A. Kreeft bij de ingang van het dorpje
Bennungen in Duitsland, tijdens een reis van zes jaar geleden.
De heer en mevrouw Van Seters (links) en de zus van de heer Van Seters, mevrouw De Goede gebo
gen over herirmeringen aan het verblijf in Duitsland.
