Digna Sinke volgt de ontwikkeling van een eiland door het oog van een camera :^^^^^^t'^^ - door Gert van Engelen -^^-. -r Schaken en dam men in Ouddorp ■IliHHHHHI ^^r'S; Jisi---■ '-^^-i ''■^->'' Hengemeten: Het is genoegzaam bekend: Tiengemeten, het laatst overgebleven eiland in de zuidwest-delta van Nederland, wordt 'teruggegeven aan de natuur'. De elemen ten krijgen er de heerschappij terug. Zevenhonderd hectare vruchtbare land bouwgrond wordt omgezet in bos, moeras, slikken, grasland en wat wandelpa den van eigenaar Natuurmonumenten. Opdat er een eiland ontstaat van 'wil dernis, weelde en weemoed', zo wil het natuurontwikkelingsplan dat tientallen deskundigen hebben ontworpen. Voor de zes boerenfamilies is daarin geen plaats meer. Vijf boeren zijn al verdreven sinds in 1997 het plan werd gepresen teerd. Eén blijft er koppig zitten: Leen Vos. Hij wijst vervangende bedrijven op het vasteland consequent af en plant elk jaar halsstarrig nieuwe aardappelen. Vos laat zijn wereld niet zomaar opslokken door een bestemmingsplan, hij laat zich niet willoos ontwortelen. Daarmee strooit hij zand in de bureaucratische machine, want zolang hij er nog zit, kan er geen nieuwe natuur gemaakt wor den. Hij vertraagt de uitvoering van het minutieus uitgedokterde plan. Hoe ver gaat het Leen Vos, die nu met zijn broer en gezin eenzaam op een verlaten eiland woont? Is er intussen al iets veranderd op Tiengemeten? Vos heeft even geen zin in een interview. 'Probeer het van de winter nog maar eens.' Toch kan er een tus senbalans geschreven worden. Digna Sinke, de filmmaakster die 'het proces' op Tiengemeten tien jaar volgt en deswege alle hoeken en gaten van het eiland kent, was alleszins bereid tot een gesprek. Digna Sinke (1949) woont in Amsterdam, maar reist vrijwel elk weekeinde naar Zon- nemaire. Daar, aan de Prof. Zeemanstraat, staat haar 'datsja', het verpooshuisje dat ze in 1970 kocht, met een tuin vóór en een tuin achter. Ze was weer terug. Want Sinke is geboren in dit dorp, zij het niet getogen. In 1951 verhuisde de familie Sinke naar Anna Jacobapolder. "Daar heb ik de watersnood meegemaakt." In 1954 trok het gezin naar Middelburg. In 1960 verruilde Digna Sinke deze stad voor Utrecht, in 1968 werd het Amsterdam, waar ze afstudeerde aan de filmacademie. De omzwervingen eindigden in 1970 in Zonnemaire, dat kennelijk een onweerstaan bare lokroep had. "Mijn oma woonde er toen nog", vertelt Sinke. "Zij had een heleboel huisjes. Dat komt, mijn opa was timmerman. Hij icocht slechte huisjes op, maakte ze weer bewoonba<y en verhuurde ze dan. Na zijn overlijden zette mijn oma dat door, al liet zij het opknappen aan anderen over. Het huisje aan de Prof. Zeemanstraat, midden in het dorp, kon ze aan de straatstenen niet kwijt. Tweede woningen bestonden in die tijd nog niet. Toen heb ik het gekocht." Tijdens de autoritten van Amsterdam naar Zonnemaire passeerde Sinke Tiengemeten honderden malen. Vanaf de Haringvlietbrug zag ze het steeds liggen. Een oerhollands landschap. Duizend hectare groot, met bin- nendijks 700 ha pure landbouwgrond. Een echt eiland nog. Ooit was het een zandplaat die begroeid raakte met riet en ruigte. Rond 1880 vestigden zich er de eerste boeren, die het land bewerkten en slikken inpolderden. Het werd een cultuurlandschap, helemaal door mensen gemaakt. Tiengemeten was ruim, open, weids en vooral onaangetast. Afgezien van de combines, tractoren en (half vergane) auto's leefden de boeren er nog zoals decennia geleden. Het eiland leek op het land van haar jeugd, en Sinke was dan ook verbaasd toen ze in 1993 in de krant las dat er plannen waren om het boerenland om te vormen tot grootscha lige, wilde natuur. Waarom moest dat? vroeg ze zich af. Wat voor soort natuurge bied moest het dan worden? Welke keuzes worden er dan gemaakt? Zou het waar zijn dat de mens ieder landschap kan maken? Ze besloot als kritische toeschouwer, als chro niqueur, vast te leggen hoe mooi Tiengeme ten was en wat ervan terecht zou komen. Tien jaar lang zou ze zo precies mogelijk in beeld brengen wat zich er voltrekt. Wintertarwe De eerste opnames waren in oktober 1996. Ze filmde de jonge boer Leen Vos, de enige praktiserende boer die aanvankelijk wilde meewerken, terwijl hij het land ploegt en de wintertarwe zaait, in een decor van doodlo pende smalle wegen en buitendijkse wilder nis. Steeds keerde ze met de cameraploeg terug, om ook de overige Tiengemetenaren te portretteren, hun verwevenheid met de omgeving, en hun vertrek. Maar ze regis treerde ook hel planologische 'gebeuren'de stuurgroepen en werkgroepen met hun ver kenningsmissies en creatieve sessies. - Foto Tiengemeten Digna Sinke: Digna Sinke op Tiengemeten, op 3 juli 2000: "Tiengemeten lijkt op het eiland van mijn jeugd, Schouwen-Duiveland.(Foto: Jan Wich) Tiengemeten deel 1, het verslag van de eer ste vijfjaar, verscheen in mei vorig jaar in de bioscoop, een maand later op Nederland 3. De film, 75 minuten lang, werd een ode aan het Nederlandse landschap genoemd, maar ook een documentaire die feilloos de absur diteit blootlegt van het overgereguleerde Nederland. Toruggfven aan de natuur gaat zomaar niet, daar wordt tot in de details over vergaderd. Anderhalfjaar is er sindsdien verstreken. Is er al iets veranderd op Tiengemeten? En hoe is het met Leen Vos, die met broer en gezin, eenzaam op het onmetelijke eiland woont? Hoe is nu de stand van zaken? Akkerdistels Digna Sinke houdt kantoor in een oud schoolgebouw aan de Amsterdamse Van Hallstraat. Hier is Studio Nieuwe Gronden gevestigd, het filmproduktiebureau van haar en haar overleden echtgenoot. Aan de wan den hangen de affiches van haar vorige documentaires, zoals 'Niets voor de eeuwig heid' (1990 - over het verval van het indus triële landschap) en van haar speelfilms 'Boven de bergen' (1992) en 'Belle van Zuylen' (1995). Ze heeft een tenger en klei ne gestalte, maar sprekende, vastberaden ogen. "Er is wel wat veranderd op Tiengemeten", zegt ze, het eiland voor haar geestesoog halend. "Maar niet zo heel veel. Want de laatst overgebleven boer. Leen Vos, woont er nog, met zijn vrouw Mariska en zoon Merijn. Hij runt zijn boerenbedrijf samen met zijn broer Jaap, die naast hem woont. Dat betekent dat het eiland voor het grootste deel nog als agrarisch land in gebruik is. Zolang hij daar nog zit, kunnen ze niet met dat natuurontwikkelingsproject beginnen." Leen Vos heeft met 170 aaneengesloten hec tare het grootste landbouwbedrijf op Tienge meten. Zoveel vervangend land is in Neder land niet zo gauw beschikbaar. Volgens de oorspronkelijke ideeën zou dit jaar met de herinrichting van het eiland worden begon nen, de plannen zijn al lang klaar. Maar omdat het pachtcontract van Vos doorloopt tot 11 januari 2007, kan er zo goed als niets gebeuren. Iets probeert men toch al te doen, zegt Sinke. "De westpunt van het eiland is braak gelegd, op de oostpunt een klein stukje. De laatste oogst is er in 2001 binnengehaald, tarwe, en daarna heeft men er niets meer gedaan. Men laat 't zo liggen. Ook zijn de slootjes er afge- damd, waardoor de afwatering is gestopt en is er grond afgerasterd, met palen en schrik draad. Zodat de Schotse Hooglanders in een groter gebied kunnen grazen. Zij hebben nu alle vrijheid op de westelijke punt." Het braak gelegde landschap is bepaald niet oogstrelend voor iedereen. "Je ziet allerlei onkruid opkomen. In het voorjaar stond het ene deel van de westpunt bijvoorbeeld vol met kamille, een ander deel met akkerdis tels. Dat ze niet door elkaar groeiden, heeft te maken met de hoeveelheid water die er heeft gestaan. De akkerdistels zijn gemaaid; anders gaan boeren in heel Zuid-Holland klagen over het weggewaaide zaad. Er is niets ergers dan akkerdistels. Kamille is niet zo'n otdcruid. Dat is met rust gelaten." Binnendijks groeiden er afgelopen zomer ook planten die daar niet voorkwamen, zoals heemst en guldenroede. Sinke: "Het veran dert permanent. Je weet niet wat je volgend jaar krijgt. En dat blijft zo de komende jaren." Dinteloor Leen Vos houdt onverdroten en dwars vol. Ook dit jaar heeft hij weer gewoon aardap pelen, tarwe, suikerbieten en plantuitjes ver bouwd. Daar is 'ie boer voor, maar wie zich realiseert hoe hij in zijn eentje ambitieuze plannenmakers ernstig weet te frustreren, krijgt onbedoeld bewondering voor Vos. Hij is een oimiiskenbare held. Een nieuw agrarisch bedrijf is intassen voor hem gevonden, weet Sinke. In Dinteloord. "Het gaat om een samenvoeging van drie bedrijven, waarvan hij er twee aangeboden heeft gekregen en er één zelf heeft aange kocht, om zo aan een bedrijf van vergelijk bare omvang te komen. Omdat hij zelfheeft moeten investeren, mag hij zijn pachtcon tract desondanks uitdienen. Hij moet toch inkomsten hebben. Bovendien zegt hij terecht: "Ik heb er niet om gevraagd." Digna Sinke heeft gedetailleerde kennis van Tiengemeten. Moeiteloos weet ze te melden waar de overige boeren zijn beland. "Hage in Goudswaard, Pons in de Wieringermeer. Verlinden, die al uit Biesbosch was verdre ven voor een .waterbekken, in Dinteloord. Van de Berg in Oud-Vossemeer. En Smits in Kamperland, in Zeeland." Sinke heeft ze opgezocht in hun nieuwe habitat, om te zien wat ze nu hebben. "En ik ga nóg eens bij ze op bezoek, om te horen hoe ze terugkijken op hun vertrek. De tijd heelt per slot van rekening een aantal wonden." De eerste maanden na hun verhuizing waren pijnlijk. Hoofdschuddend liepen ze rond. "Het was verschrikkelijk wennen. Ze zijn het nooit eens geweest met de beslissing om Tiengemeten aan de natuur terug te geven, ledere boer vindt het raar, idioot, om goede landbouwgrond te verkwanselen." Zelf is Sinke in dubio. "In Nederland wonen allerlei soorten mensen, niet alleen boeren. En dan is het de kunst om met de weinige grond en de grote hoeveelheid mensen een gulden middenweg te vinden, zodat iedereen min of meer gelukkig kan leven." Bovendien is er in de afgelopen honderden jaren onloo chenbaar veel natuurgebied verloren gegaan, door de wegenbouw, huizenbouw, aanleg van bedrijfsterreinen en de komst van de spoorwegen. Net als in haar film oordeelt ze niet. Ze kiest geen partij. "Ik weet namelijk nog steeds niet wat ik ervan moet denken. Ik ben voor al nieuwsgierig. En natuurlijk een beetje Hollands achterdochtig; dat is mijn aard. Zal het werken? Hoe wild wordt de wildernis? Hoe weelderig de weelde? Laat ze maar bewijzen dat het allemaal de moeite waard is. lic houd het graag nauwlettend in de gaten." Zuiniger Tien jaar lang zou Digna Sinke Tiengemeten volgen. Daar is het budget op afgestemd. Dit komt neer op vijf dagen filmen per jaar. Tij dens de eerste periode redde ze het daarmee. Dat ligt voor het tweede deel anders. Visueel zijn er op dit moment te weinig ontwikkelin gen. "Het gaat langer duren. Daarom pro beer ik het nu zuiniger aan te doen. Anders kom ik later in grote problemen en kan ik de documentaire niet afmaken." ■■1 C". e>-.'^ 5:1- "ll-ta"*- ^■'■Wt „i^fclfc,. 'S>^>v *,-^^:: - --:■ ..,-:J;S^^^-'" f> f ■'S ---. ;v Vos doorkruist de totstandkoming van nieu we natuur, maar daarmee verstoort hij ook uw scenario? "Dat is een beetje zo. Maar dat is inherent aan het genre documentaire. Je moet het doen met de werkelijkheid. En als de werke lijkheid anders is, moet je je aanpassen. De kan niet ingrijpen. Ik kan niet Tiengemeten op de schop nemen. Ik ben in oktober 1996 begonnen, maar ik denk niet dat Tiengeme ten in nieuwe vorm in oktober 2006 klaar is. Het pachtcontract loopt inuners tot 2007. Misschien kan er eerder iets gebeuren op het eiland, maar ik wil toch laten zien hoe zo'n natuurgebied er dan uitziet. En het duurt een paar jaar extra voordatje daar zicht op hebt." Oorspronkelijk bezocht Sinke Tiengemeten zo'n vijf keer per jaar. Ze fietste of wandel de er rond, maakte foto's en observeerde de kleine veranderingen in het landschap. Het aantal tochtjes is geslonken, domweg omdat alles door Vos stagneert. "Wat moet ik er doen? Zoveel verandert er niet, zo hard gaat het niet. Ik kan ook niet mijn hele leven aan Tiengemeten wijden. Ik heb het vreselijk druk. Tiengemeten is voor mij werken, en ik probeer de afweging te maken hoe zinvol 't is voor de film. In prin cipe zou ik in 2006 het tweede deel moeten presenteren. Maar het is afhankelijk gewor den van wanneer Leen Vos weggaat. Er moet wel iets te filmen zijn." Dat was laatst het geval op 19 september. Ze filmde toen de aardappeloogst. De voorlaatste keer dat ze het eiland betrad, was eind juni. Natuurmonumenten hield er een ledendag, "met een leerzaam en vooral leuk natuurgericht programma", zoals de folder beloofde. De ledendag veroorzaakte een vloedgolf van nieuwsgierigen: bijna zes duizend. Sinke kampeerde op het eiland en zag de horden komen. "Merkwaardige genoeg viel het me mee. Iedereen verspreid de zich snel, waardoor er nog veel ruimte overbleef." Beangstigend was alleen de massa bij de veerpont. "Dat liep een beetje uit de hand. Er moesten duizenden mensen worden overge zet, en er kunnen er maar tweehonderd tege lijk op de pont." Zij is het gewend alleen of met de cameraploeg rond te lopen over Tien gemeten. Had zij die ledendag niets iets van: Ga alsjeblieft weg? "Nee. Het is niet mijn eiland. Het is van iedereen. Je weet dat zoiets kan gebeuren tijdens een ledendag. En die mensen hebben genoten. Het was een groot succes." Website Dat Tiengemeten een ijkpunt in haar leven is geworden, blijkt niet alleen uit haar langjari ge toewijding. Er is iets bij gekomen: Digna Sinke is bezig een website te maken over het eiland, die binnenkort opvraagbaar is: www.tiengemeten.com. Daarop zal al die informatie te vinden zijn, die zij tijdens de research tegenkomt, maar die niet in de film past: cijfermateriaal, teksten. "Film heeft beelden nodig, op de website kun je andere informatie kwijt dan in de film." De website krijgt een tweeledige opzet, licht ze toe. "Een chronologische, dus de geschie denis. We beginnen bij het ontstaan van het eiland. Dat is niet precies bekend, maar van af 1750 begint het in zicht te raken. De ande re opzet is de geografische. Je kunt alle pol ders opzoeken en per polder de geschiedenis induiken. Ook plaatsen we foto's van oud- bewoners op de website." Waarom biedt u die service eigenlijk? Sinke woonde, vertelt ze, in 2000 een works hop bij van het Stimuleringsfonds voor Nederlandse culturele omroepprodukties. Opnames bij de nieuwe schuur van Leen Vos in Dinteloord, met Jan Wich (camera) en Tom il'Angremond (geluid). (Foto: Digna Sinke) Dit weggetje is één van de vaste standpunten die Sinke elk seizoen filmt (scène uit de film), 's Winters kreeg ze pech: de popullier links waaide om. Verhoeven ploegt onverstoord door. Zolang hij niet hoeft te verhuizen, plant hij zijn tarwe en aardappels (foto Digna Sinke). Dammen Ondanks dat de schakers in Ouddorp in de meerderheid zijn,waren er ook drie partijen voor de damcompetitie. Een snelle beslis sing viel in de partij tussen J. van Koppen en K. Tanis. Na een eerste schijfwinst voor Tanis kon deze door een schijf te geven er maar liefst zeven(!) slaan en werd de slaan de schijf meteen een dam. Door dit in dam- kringen unieke feit (een zgn. zevenklapper) viel van Koppen van zijn geloof en bijna ook van zijn stoel, en gaf op. Een boeiende partij speelden W. van Schie en P. van Eek. Bei den namen halverwege de partij grote risi co's; de situatie groeide P. van Eek net iets boven het hoof. Door achter een schijf te lopen, kwam hij een schijf achter en was de afronding voor Van Schie een kwestie van techniek. Langer waren C. Mierop en J. Moerkerk bezig, maar nadat zij elkaar lang in evenwicht hadden gehouden, vonden bei de kemphanen het een goed idee om de vre de te tekenen. Uitslagen dammen 14e ronde: J. van Koppen - K. Tanis 0-3 C. Mierop - J. Moerkerk1-1 W. van Schie - P. van Eek 3-0 Schaken Bij de schakers waren er wederom verschei dene interessante en zelfs spectaculaire par tijen. Jan Grinwis ging kopje onder tegen Hans van Meenen. Laatstgenoemde verde digde zich met zijn gelieflcoosde Aljechin verdediging en kwam al spoedig goed te staan; Grinwis verloor enkele pionnen en verloor daarna een stuk en kon gelijk opge ven. Bij Peter Derrez tegen Bonne Faber kwam er Daar stond de vraag centraal of documentai remakers misschien ook een goede vorm konden bedenken voor een website. "Film is een oud medium, de website is nieuw. Maar kun je daar ook iets mee?" Samen met ont werper Fred Inklaar probeerde ze het uit. Ze vroeg er subsidie voor, en die kreeg ze. Van daar de website. Tiengemeten is niet van u, zei u. Maar uw documentaire staat volledig in het teken van Tiengemeten, en u maakt er een website over. Naast boer Vos bent u waarschijnlijk de enige Nederlander die het eiland zó gron dig kent en verkent. Wat is Tiengemeten voor u geworden? 'Heel belangrijk. Ik ken alle hoeken en gaten.' Belangrijk klinkt zo vlakjes. Heeft u geen mooier woord voor uw betrokkenheid? Haar ogen vlammen vervaarlijk. "Luister, ik maak niet zomaar films. Elke film gaat over een onderweip, waarmee ik me sterk ver bonden voel. En die onderwerpen zijn niet afgelopen als de film klaar is. De interesse blijft bestaan. Zoveel belangrijke onderwer pen zijn er niet in mijn leven, en Tiengeme ten hoort erbij. Dat is niet niets, dat is heel wat. Het onderwerp is heel bewust gekozen. En die keuze heeft ook met mijn jeugd te maken. Het landschap van Tiengemeten is het landschap van mijn jeugd. Toen ik gebo ren werd, was Schouwen-Duiveland een eiland. Dat is het niet meer. Tiengemeten is een beetje wat Schouwen-Duiveland vroe ger was." De jonge boer Leen Verhoeven: pachtcontract loopt nog door tot 11 januari 2007 (scène uit documentaire). een Ben-Oni op het bord, waar zwart aan vankelijk ruimtelijk voordeel had. Maar Peter zou Peter niet zijn als hij geen passend antwoord had; de zwarte stukken werden teruggedrongen en wit verkreeg een prettig initiatief, maar net iets te weinig om spijkers met koppen te slaan. Remise derhalve. Dat het met Arie Baas soms kwaad kersen eten is, ondervond Willem-Jan Tanis. Een onre gelmatige SiciUaan mondde uit in een mooi gevecht, waarin het lange tijd onduidelijk was wie nu beter stond. Maar Arie speelde het slim en wist toe te slaan toen Willem-Jan een paard aan de rand zette. Dit mondde uit eindelijk uit in stukverlies en dat is voor Arie een kolfje naar zijn hand; Willem-Jan kon kort daarna opgeven. Krijn van der Wende en Adam van Huizen deden ook hun best om hun blazoen weer op te poetsen. Een Siciliaan waar zwart een pionnetje voorkwam, hetgeen goede per spectieven zou moeten bieden. Helaas voor Adam ging Krijn er eens goed voor zitten en met het nodige kunst- en vliegwerk wist Krijn een halfje te bemachtigen. Van Esveld en Breen maakten er een aantrekkelijk par tijtje koffiehuisschaak van. Wit had initiatief tot in het eindspel, maar Hans raakte enigs zins het spoor bijster en moest uiteindelijk in remise berusten. Verzijden versloeg met enig fortuin Schaef- er. Een middengambietje bracht zwart een langdurig initiatief in de vorm van een ver opgerukte d-pion ,die het witte spel verlam de. Een te geforceerde oplossing van zwart om deze troef niet te verliezen (een ongefun deerd paardoffer) deed de partij kantelen ten faveure van Jan, die maar weinig moeite meer had om de partij uiteindeUjk naar zich toe te trekken. Jaap Santifort en Reinier van der Wende speelden een Konings-Indiër (voor kenners: de 4-pionnenvariant). Zwart had zijn huis werk goed gedaan en wist een pion buit te maken. Wit verdedigde zich lange tijd nauw keurig, maar nadat de laatste torens waren geruild, wist Reinier met een briljant paard offer een niet te stoppen vrijpion te creeëren, waarna Jaap niets anders restte dan zich over te geven. Gert-Jan Zonneveld en Cees van den Nieu- wendijk kennen elkaar van haver tot gort vanuit de Stellendamse tijd; en wederom kwam er een Siciliaanse draak op het bord. Wit offerde (of verblunderde) een pion, maar kreeg daar zeer sterke compensatie voor terug middels een loper op h6 die ver hinderde dat de zwarte koning zich in veilig heid kon stellen. Middels een paardoffer op d6 wist wit de zwarte koning naar voren te lokken en materiaal terug te winnen middels diverse penningen. Een blunder van zwart kostte hem de kwaliteit, waarna wit met vas te hand de winst wist binnen te halen. Tot slot speelden Eddy Derrez en Frans Troost tegen elkaar. Ook hier een Siciliaan (geslo ten) waar wit alras een pion cadeau gaf. Maar Eddy ging er toen eens goed voor zit ten en wist, zij het met enige moeite, de remisehaven te bereiken. Uitslagen schaken 13e ronde: Jan Grinwis - Hans van Meenen0-1 Peter Derrez - Bonne Faberrem Arie Baas - Willem-Jan Tanis1-0 Krijn V. d.Wende - Adam van Huizen rem Hans van Esvelt - Maart Breenrem Jaap Santifort - Reinier van der Wende O - 1 Gert-Jan Zonneveld - Cees van den Nieuwendijk 1-0 Eddy Dertez - Frans Troostrem Voor verdere wetenswaardigheden van Dam- en Schaakvereniging 'Ontspanning' kunt u een bezoek brengen aan website: www.flakkee.net/~schaken/ontspanning.

Krantenbank Zeeland

Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag | 2003 | | pagina 9