Overdenking
Zaterdag
avond-
jeugdwerk
NIEUWE
LEESBOEKEN
,5jkvenster
uit de
Heilige Schrift
EIUUrfDSMniEIJWS
Ger. Gem.
Hieuwe
Tonge
Ophalen oud papier
Stellendam
Verkoping Welfare
Rode Kruis
Schaakvereniging
De Zwarte Pion
KIVII-SNOEI
ffFfiENTON BEVMOtt
VOUiTEUIK ONOERiCHCIO
fTERK TEKEN
lOODiE KOLENDEU
Onze bekwaamheid
uit God alleen
OKcomo
Dierbare Gelovigen
Mensen in Moerland
VAN DER BOOM
VROEGINDEWEIJ
PAGINA 5
VRIJDAG 7 NOVEMBER 2003
Blik op kerk
en samenleving Cj
- Reformatie-herdenkingen
- Een opwekking nodig
- Algemene verwarring
Eind oktober zijn er op tal van plaatsen weer
herdenkingen van de Reformatie geweest.
Want 31 oktober - of Maarten Luther nu zijn
stellingen heeft aangeslagen of niet - blijft
toch de datum die geldt als het beginpunt van
de kerkhervorming. Als ik het echter goed
zie, blijft de herdenking beperkt tot, laat ik
gemakshalve zeggen, de rechterkant van de
Gereformeerde Gezindte. De midden-sector
van de Hervormde Kerk en grote delen van
de Gereformeerde Kerken zijn al zó ver weg-
gegroeid van het erfgoed van de Reformatie,
dat het niet meer zinvol is, daarop terug te
kijken.
Ik ben echter bang dat ook in die sektor waar
het nog wèl zinvol wordt geacht, ook de
belangstelling tanende is. Zo'n 40, 50 jaar
geleden was het nog een evenement: op 31
oktober kwamen we met leden van andere
kerken, en vooral met predikanten uit andere
kerken bijeen, en dan was de betreffende
kerk tot de laatste plaats toe bezet. Tegen
woordig moeten er enkele koren bij komen,
die weer hun eigen aanhang meebrengen, en
dan zijn de meeste kerkgebouwen nog maar
voor de helft gevuld.
Daarvoor zijn verschillende redenen aan te
geven. De mensen zeggen; er is al zoveel. En
h?t is niet eenvoudiger geworden 's avonds
de mensen van huis te krijgen. Of zijn de ker
ken zich steeds minder bewust van de rijk
dom die ons in de Reformatie geschonken
is,..?
Ds verminderde belangstelling zal wel te
maken hebben met de algemene matheid die
over de kerken gekomen is. We zijn verlegen
om een opwekking, een krachtige doorwer
king van Gods Geest, Die zuiverend en ver
nieuwend door de kerken zou moeten waai
en. Maar begint een opleving niet d&ir waai
mensen buigen voor het Woord? Is de Refor
matie niet begonnen in een kloostercel, waar
een jonge monnik worstelde met God om
vrede voor zijn hart te vinden?
De heb de laatste tijd nogal eens moeten den
ken aan het woord dat de Heere sprak door
middel van Jesaja: "Op deze zal Ik zien, op
de arme en de verslagene van geest en die
voor Mijn Woord beeft". Zou déir niet iede
re reformatie beginnen, in het eigen leven, in
de gemeente en in de kerken?
Over de kerken gesproken, we zijn uiteraard
als kerken hopeloos verdeeld en verbrokkeld.
Maar zou er nog één kerk in ons land zijn
waarin geen problemen zijn? De Nederland
se Hervormde Kerk en de Gereformeerde
Kerken zitten tegen het SoW-proces aan te
hikken. De één kan om des gewetens wil niet
meedoen aan een schijneenheid, de ander
meent, óók om des gewetens wil, als het
onverhoopt zo ver komt, zijn post niet te
mogen verlaten. Maar nog vóór het zo ver is,
hebben ze elkaar al in de ban gedaan.
In de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt
dreigt een nieuwe scheuring, zogenaamd op
grond van een voortgaande reformatie.
Van de Christelijke Gereformeerde Kerken
wordt al lang gezegd: hoe houden ze de
steeds verder van elkaar verwijderde vleu
gels nog bij elkaar? En in de Gereformeerde
Gemeenten brengt de dikke pil van Dr K. van
der Zwaag de nodige onrust teweeg. Door de
één toegejuicht omdat nu eindelijk eens
zwart op wit is gezet wat in vele harten leef
de, door de ander doodgezwegen.
Zo zouden we nog wel even door kunnen
gaan. We kuimen alleen maar concluderen:
als de kerk een zaakje van mensen was, dan
was ze al lang failliet geweest. Maar geluk
kig is de Kerk Gods zaak, ondanks wat men
sen ervan hebben gemaakt. En die Kerk heeft
de belofte van Christus dat de poorten der hel
haar niet zullen overweldigen. Daarom zal ze
er zijn tot het einde der dagen.
Waarnemer
Deze vraag- en antwoordrubriek staat geheel ten dienste van de lezer die er
kostenloos gebruik van kan maken. Uvc vragen op velerlei gebied kunt u stu
ren aan: Redactie Eilanden-Nieuwst, Postbus 8,3240 AA Middelharnis, met
in de linkerbovenhoek 'Vragenrubriek' vermeld. De vragen worden door
deskundigen beantwoord en zullen binnen enkele weken na de inzending
compleet met antwoord in deze rubriek worden gepubliceerd.
Een zelf geplante kiwi is nu zo'n 2,5 meter
hoog. Moet ze nu gesnoeid worden? En hoe
bescherm ik haar tegen de vorst?
Antwoord: Het is alleen nodig uw kiwi
(Actinidia chinensis) te snoeien indien het
gewas te dicht wordt. Dan kunt u de takken
in een vorstvrije periode in februari inkorten
tot op goed geplaatste lagere zijscheuten. In
de zomer kunnen (te) lange klimmende
scheuten worden weggenomen. De takken
die een muur (gaan) bedekken, moeten wor
den vastgezet. In de winter kunt u deze plant
tegen vorst beschermen door een dikke laag
afgevallen herfstbladeren of oude, verteerde
compost op de grond rondom de stam te leg
gen en vast te zetten met takken om weg
waaien te voorkomen.
k had een oud wijnvat opgeschilderd en als
regenton onder een afvoerpijp gezet. Door
de vorst is het vorig gebarsten. Hoe kan ik
dat hij een volgende ton voorkomen? Met
zout, of antivries? Of is dat schadelijk voor
de kamerplanten die gemengd regen- en lei
dingwater krijgen?
Antwoord: Als water bevriest, zet het uit en
dit ijs wringt de duigen van de ton uiteen. Na
de dooi zal die lekken. Zout en veel anti
vriesmiddelen zijn slecht voor uw planten.
Van een antivriespreparaat dat minder
schadelijk is, wordt het gebruik in een regen-
ton te prijzig doordat u er veel van moet
nemen per liter water. Beter is het, voor het
invallen van de vorst het vat door het spon-
gat te laten leeglopen, of er het uiteinde van
een slang in te hangen, aan de andere kant
daarvan de lucht weg te zuigen en dat eind
bij afvoerput of afwatering te leggen zodat
de inhoud uit de ton stroomt.
Wat is in de weerberichten het verschil tus
sen lichte vorst en matige vorst?
Antwoord: Van lichte vorst spreekt men in
De Bilt als de temperatuur tussen nul en vijf
graden Celsius onder nul blijft en van mati
ge vorst bij temperaturen van 5 tot 10° C.
Van 10 tot 15° wordt het strenge, en bij 15°
of meer: zeer strenge vorst.
Wat betekent die driehoek in div. islamiti
sche vlaggen?
Antwoord: In bepaalde islamitische kringen
wordt de driehoek als sterk telcen
beschouwd, want het is een vlak dat met het
De betere woninginrichting sinds 1920
Zandpad 36, Middelharnis, Tel. (0187) 48 27 84
Op D.V. 8 november hopen we weer bij
elkaar te komen voor het zaterdagavond
jeugdwerk. Mevr. Van Dijk zal dan een dia
presentatie geven over de zending, waarover
zij ook boeiend kan vertellen. De avond
begint om 19.30 uur.
We rekenen op julhe komst. De commissie.
Morgen, zaterdag 8 november, hopen wij
namens de Financiële commissie van het
open Hervormd Jeugdwerk weer oud papier
op te halen. Wij beginnen om 09.00 uur op
de Molenkade, vervolgens de Nieuweweg
en de Schoolstraat. Wilt u het goed gebun
deld en tijdig gereed zetten? Ook karton. Bij
voorbaat dank. De commissie
kleinste aantal hoeken gevormd kan worden.
Deze drie hoekpunten symboUseren Allah,
Zijn schepping, en de mens. De rode drie
hoek van de Arabische opstand, die na de
Eerste Wereldoorlog in de vlaggen van Irak,
(Trans-)Jordanië en Syrië opdook, duidt ook
op revolutie, zoals de rode driehoek van bijv.
Cuba en Mozambique. Rood is immers vaak
het vergoten bloed. Het zwart symboliseert
de aarde, wit de oprechtheid en groen het
islamitische geloof, of elders een vruchtbaar
land. Ook de Palestijnen hebben de driehoek
in hun vlag.
KdTTECEïPinr
Hoe en waarmee spint een poes?
Antwoord: Daar heeft nog geen enkele des
kundige een afdoend antwoord op. Als deze
huisdieren spinnen, kunnen we niet geUjk in
hun keel kijken wat daar gebeurt, en als we
in de keelholte kijken of de borst openma
ken, spint een kat niet. Mogelijk trillen de
stembanden van het dier, maar dan kan nie
mand verklaren waarom bij andere dieren de
stembanden niet op dergelijke wijze in tril
ling kunnen komen. Het is dus niet zo zeker,
dat juist of alleen die stembanden in bewe
ging zijn. Er schuilt blijkbaar meer achter.
Sommige katten spinnen als ze stil zitten,
andere doen het vaker, zelfs tijdens het eten
als kauwspieren, keel en darmen in bewe
ging zijn. U kunt beroemd worden indien u
kunt aantonen hoe een poes en een aantal
van zijn katachtige soortgenoten spint.
Op een Joods kerkhof ontdekte ik jaartallen
van 5387 tot 5749 en sommige graven leken
vrij vers. Hoe rekenen de Joden dan en wan
neer en bij welke gelegenheid begonnen zij
met hun jaartelling? En op welke datum vie
ren zij hun nieuwjaarsdag?
Antwoord: In de eeuwen vóór de verstrooi
ing der Joden (de diaspora) gebruikte men in
Palestina een kalender waarbij het begin van
de maanden geheel gebaseerd was op het
verschijnen van de eerste sikkel van de weer
opkomende (wassende) maan. Zo'n maand
Niet dat wij van onszelf bekwaam
zijn iets te denken als uit onszelf,
maar onze bekwaamheid is uit
God; Die ons ook bekwaam
gemaakt heeft om te zijn dienaars
van het Nieuwe Testament...
(2 Korinthe 3 5 en 6a)
Wie is bekwaam om het Woord van God te
verkondigen op de juiste wijze? Dat kan de
vraag zijn van iemand die zich voorbereidt
op het ambt of die op een andere wijze er toe
geroepen wordt om het Woord van God uit
te dragen. Wie is daartoe dan bekwaam?
Wel, toch niemand vanuit zichzelf. Dan
moeten we toch mee belijden met de cate
chismus: "Onbekwaam tot enig goed en
geneigd tot alle kwaad! Dat geldt ook nog na
ontvangen genade. Daar is de apostel Paulus
achter gebracht door het werk van de Heili
ge Geest. Onbekwaam om zelfs, zo zegt hij
hier, ook maar iets te denken als vanuit zich
zelf. Wat een verootmoediging klinkt er uit
deze woorden. Een kenmerk van genade.
Paulus mocht, ondanks zichzelf, vrucht zien
op zijn arbeid in de gemeente van Korinthe.
En waar andere voorgangers een brief van
voorschrijving (zie vs.l) hadden, als een
soort bewijs van betrouwbaarheid, daar mag
Paulus, die zo'n brief niet had, zeggen tegen
de Korinthiërs: "Gij zijt onze brief geschre
ven in onze harten, bekend en gelezen van
alle mensen. Als die openbaar zijt geworden
dat gij een brief van Christus zijt en door
onze dienst bereid, die geschreven is niet
met inkt, maar door de Geest van de levende
God niet in stenen tafelen, maar in vlezen
tafelen des harten."
Kan dat nu ook van ons en van jullie jongens
en meisjes gezegd worden, dat we door de
prediking van het Woord een leesbare brief
van Christus geworden zijn? Dat we weder
omgeboren zijn door het Woord en de Geest
van de levende God? Dat mocht wel de
vrucht zijn op de prediking van Paulus in de
gemeente van Korinthe en op de arbeid onder
hen. Maar hij moet daarbij direct van zichzelf
afwijzen, om de gedachte weg te nemen als
of hij zelf bekwaam zou zijn om dat te
bewerken. Hij zegt: "Niet dat wij van onszelf
bekwaam zijn iets te denken als uit onszelf."
Er is dus niets te roemen in Paulus zelf of in
welk mens of welke predikant dan ook.
Ondertussen valt het in onze tekstwoorden
op dat de apostel tot drie keer toe het woord
"bekwaam" gebruikt: Niet van onszelf
bekwaam; Onze bekwaam-heid is uit God;
Hij heeft ons bekwaam gemaakt.
Bekwaam betekent: voldoende geschikt. En
als dat dan betrokken wordt op de verkondi
ging van het Woord en het werk in de
gemeente wie zal dan kunnen zeggen daartoe
bekwaam te zijn vanuit zichzelf Dan maar
zwijgen? De kan het toch niet dus... Nee.
Paulus stopt daar dan ook niet. Hij laat het
niet alleen maar bij een kille constatering.
Gelukkig niet. Dat zou arm zijn. Maar, zo
gaat hij verder: "Onze bekwaamheid is uit
God". Zó alleen kan het en zó alleen zijn
Gods dienaren een goed instrument in Zijn
hand, ondanks zichzelf. De Heere wil men
sen, mannetjes uit het stof verrezen, in Zijn
dienst gebruiken zoals Calvijn dikwijls heeft
gezegd. Wat een wonder dan ook als we zo
nog in Zijn dienst gebruikt zouden mogen
worden. Dat is dan ook alleen omdat Hij, Die
roept, getrouw is. Die het ook doen zal. Hij
maakt onbekwame mensen bekwaam. Dat is
een heerlijke genade. Het hangt niet allemaal
van ons af. Dat geeft ook rust in alle arbeid in
Gods Koninkrijk.
De Heere wil ons en ook julUe, jongens en
meisjes, maken tot leesbare brieven van
Chrisms door de verkondiging van het
Woord en het werk van de HeiUge Geest.
Kom dan trouw naar de kerk waar dat Woord
verkondigt wordt en de Geest Zijn werk
plaats heeft.
Zo gaan -en let daar op- het bijvoeglijk
naamwoord bekwaam en het zelfstandig
naamwoord bekwaamheid in onze tekst over
in het werkwoord bekwaam maken. Daarin
belijdt Paulus vervolgens wat hij aan zijn
God heeft en wat Hij gedaan heeft om zo'n
onbekwame bekwaam te maken in Zijn
dienst. Dat werkwoord bekwaam maken
heeft namelijk ook de betekenis van machti
gen of volmacht geven! God Zelf geeft dus
de volmacht aan zijn dienaren om het Woord
te verkondigen. Dat werk staat op Zijn Naam.
Hij staat er Zelf voor in. Het is en blijft Zijn
werk. Een totaal ongeschikte dienaar wordt
geschikt gemaakt door Gods genade in en
door de Heere Jezus Christus!
Zo alleen kan het. Zij dan ook uw bede of de
Heere ons zo zou willen gebruiken in Zijn
dienst, opdat er vele leesbare brieven van
Christus zouden zijn en komen, die gelezen
kunnen worden door de wereld, opdat velen
er jaloers op zouden worden. Dat zit dus niet
alleen maar in wat we zeggen, maar bovenal
in wat we doen en laten. Het wordt immers
gezien. Is het aan ons, aan u en aan jou, te
zien wie we dienen en üefhebben? Zegene
de Heere daartoe Zijn Woord dat Hij nog
onder ons laat verkondigen om dode zonda
ren te maken tot levende en leesbare brieven
van Christus. Weliswaar door onbekwame
dienaren wordt dat Woord gebracht, maar
bekwaam gemaakt door de Heere kunnen en
mogen we er ook alles van verwachten. Dan
is onze beUjdenis met Paulus, of we nu het
Woord mogen verkondigen of dat het aan ons
gezien mag worden als leesbare brieven van
Christus: "Onze bekwaamheid is uit God"!
Door U, o HEER', geeft mijne lamp
haar licht.
Mijn God verdrijft den nacht uit mijn
gezicht.(Ps.l88b berijmd)
Ds. R. Veldman, Usselmuiden-Grafhorst
OUDE TONGE - Welfare Rode Kruis houdt
donderdagmiddag 13 november a.s. in 'Ebbe
en Vloed', Washmgtonstraat 2 te Oude Ton
ge een verkoping van handwerken die door
de bejaarden zijn gemaakt, oliebollen en
andere snuisterijen. Ook kan er worden ges
joeld. De middag duurt van 13.30-16.00
duurde dan ongeveer 292 dagen. Deze tij
drekening werd gebaseerd naar Babylonisch
voorbeeld en de namen van de Babylonische
niöanden vinden we nog in de Hebreeuwse
béhamingen terug. Verder werd het begin
van een nieuwjaar bepaald naar de stand van
het gewas. Geheel nieuw was de instelling
van de rust (de sabbath) op de zevende dag,
die inging bij zonsondergang van de avond
daarvoor en eindigde bij de volgende zons
ondergang. Daardoor ontstonden voor het
eerst de weken, die later door alle andere
volkeren zijn overgenomen. Voor het religi
euze leven is die indeüng in tijdvakken van
zeven dagen van grote betekenis gebleken.
Het begin van de Joodse jaarteUing kunnen
we stellen op een tijdstip kort voor midder
nacht op 6 oktober van het jaar 3760 voor
Christus van de Juliaanse kalender. De jaren
telden toen normaal 12, maar om de paar jaar
in een schrikkeljaar 13 maanden doordat een
tweede keer de maand Adar werd geteld. Het
jaar kon 353 355 en in de schnkkeljaren
383 tot 385 dagen duren. Volgens deze jaar
telling leven de Joden nu in de 58ste eeuw.
Hun jaarwisseling vierden zij in dit jaar 2003
op 27 en 28 september, want toen begon hun
jaar 5764.
Wat betekent het toch, als de Nederlandse
Bank 'het disconto verhoogt'?
Antwoord: Dan verhoogt de Nederlandse
bank de rente aan de banken die geld van
haar lenen en zullen die banken op hun beurt
meer rente gaan berekenen aan hun cliënten,
bijv. voor hypothecaire, zakelijke en per
soonlijke leningen.
Dominee Sam Gardner voelt niet alleen
begeerte, maar ook roeping tot het ambt van
predikant. Zijn begeerte gaat in vervulling,
maar na twaalf jaar moet hij zijn eerste
gemeente vaarwel zeggen. In depressieve
toestand verhuist hij met zijn gezin, terug
naar het dorp waar hij als kind opgroeide,
zijn geboortedorp Harmony. Tussen al het
oude bekende wordt hij al snel weer de oude.
Na korte tijd wordt hij er zelfs predikant.
Met liefde en een zekere zelfspot herontdekt
hij de dorpsgemeenschap met al zijn eigen
aardigheden. De auteur van dit boek 'Dier
bare Gelovigen', Philip Gulley, is zelf predi
kant en zal besUst binnen zijn eigen ambte-
üjk leven hebben rondgekeken om bepaalde
situaties te kunnen beschrijven en een heer
lijk boek over familie, vrienden en geloof te
kunnen schrijven. Met een zekere humor
wordt in dat boek een mooi beeld geschetst
van een dorpsgemeenschap vol ergerlijke,
eigenzinnige, maar ook verrassende mensen.
Kok zorgde voor het verschijnen van het
boek, dat uitgevoerd is in paperback en 264
pagina's telt. ISBN: 904350581 1, NUR
302, prijs: 16, 95
NUR 302, prijs 16,95.
Er Ugt aan de Binnenmaas een heerlijk oord.
Daarvan heeft een ieder toch wel eens
gehoord.
Het is klein en het staat niet op iedere kaart.
Maar dit noemt men het Haagje van de
Hoekse Waard.
Met dit fragment uit 'Een hed voor Mijns-
heerenland' opent de auteur zijn boek Men
sen in Moerland. Wijlen Pleun R. Troost had
wellicht nooit gedacht dat zijn boek na
BOEKEN EN MUZIEK
Voorstraat 41 - 3245 BG Sommelsdijk
Tel. (0187) 48 26 14 - Fax (0187) 4845 20
negentien jaar nog eens een herdruk zou
beleven. Het boek, 174 pagina's, gebonden
en opnieuw op de markt gebracht door Den
Hertog, brengt zijn lezers terug naar de jaren
zeventig, de tijd waarin de trek naar het plat
teland op gang kwam. Veel Rotterdammers
vestigden zich toen in de Hoekse Waard,
waardoor de eerst nog kleine dorpjes soms in
snel tempo groeiden. Uiteraard bracht dat de
nodige moeilijkheden met zich mee. Het
aanpassen aan de dorpsgewoonten viel niet
altijd mee. En sommige nieuwkomers leg
den de lat ook te hoog. Een boek waarin het
karakter van de bevolking in die tijd goed
uitkomt. Joh. KoUard zorgde voor een stem
mige omslagillusti-atie. ISBN 90 331 1725 8,
NUR 344, prijs 8,50.
LEV
BOEKEN
ALLES VOOR SCHOOL EN KANTOOR
WnliUlk «t-M, 3241 <IV MIddaltiiml*
T(l. ID1B7) 4«:04a UZa44 Fai (QKT) 4SB481
FIHutHiMndMtflliia, 31S3AK Ouddnp
T*L (OiaT) eaiITfl - Fw HMBT) M3S1t
Middelharnis - Overzicht voor ronde 10
in de huishoudelijke competitie,
gespeeld op 3 november jl.:
Dupree - Van den Ouden 0-1
Van Prooijen - Moedt1-0
Hennekes - Van der Waal1-0
Struik - Boeter0-1
De Jager -1. Lagendijk0-1
Visser - Peeman0-1
De Haan - Van der Staaij 0-1
M. Lagendijk - Nelemanrem.
C. Smit - Loosjes1-0
Bom - Noordijk 1-0
Vreeker - Lesuis0-1
■52-
Willem was altijd erg op zichzelf. Alleen van zijn
vroegere werk moeten ze nog adressen opzoeken.
"Zullen we vast beginnen met schrijven?" vraagt Tóke
om zeven uur. "Frederik kan thuis nog wel even bezig
zijn."
"Dat is goed. Maar wil jij het alsjeblieft doen? De heb
weinig controle op mijn handen op het moment."
"Ik doe het wel. Noem jij de adressen maar op."
Om kwart voor acht komt Frederik binnen. Ze schrik
ken van het geluid van zijn binnenkomst. De zenuwen
staan gespannen, denkt Toke. Ze ziet Frederik naar de
stoel van Willem kijken. Die is leeg, ziet ze hem den
ken. Hij ziet er moe en verslagen uit. Het Ujkt wel of
zijn forse gestalte gekrompen is.
"We zijn maar vast begonnen, Frederik", zegt ze zacht.
"Dat is goed", antwoordt hij mat.
Dan loopt hij de kamer uit. Na een poosje komt hij bij
hen aan de tafel zitten. Dat samen bezig zijn doet hen
goed. Samen voelen ze immers het verdriet om het
heengaan van Willem.
"De zal eens koffie gaan zetten", zegt Toke na een tijd.
"We hebben daar alle drie wel behoefte aan, denk ik."
"De heb vandaag alleen koffie gedronken. De kon geen
eten door m'n keel krijgen. Alleen om zes uur werd ik
licht in mijn hoofd, toen heb ik een paar boterhammen
op, omdat het moest."
"Wij net zo", antwoordt Thonia. "Het is dat Toke ze
klaargemaakt heeft, anders had ik niets gegeten."
Toke maakt drie mokken klaar. Ze snijdt er een plak
ontbijtkoek bij. Dat hebben Frederik en Thonia echt
nodig. Opeens denkt ze aan het papiertje in haar rok
en aan de brief geadresseerd aan de vrouw in Duits
land. Daar moet ze vanavond nog met Frederik over
praten. Wanneer dat moet gebeuren, weet ze echter
niet. Ze wil het niet doen waar Thonia bij is. Eerst wil
ze Frederiks reactie hierop horen, voordat ze het aan
Thonia vertelt. Om half tien kijkt ze eens naar Tho
nia.
"Volgens mij kun je beter naar bed gaan, Thonia", zegt
ze. "Je bent moe."
Ze hoopt dat Thonia haar wens inwUligt. Thonia ziet er
moe uit en zij wil met Frederik over dat papiertje pra
ten.
"Dat ben ik ook", antwoordt Thonia. "Frederik, wil jij
lezen, dan ga ik daarna naar bed."
Dat deed WiUem altijd. Nu moet ile het doen, denkt
Frederik. Hij probeert zich te beheersen, maar hij kan
af en toe niet verder, als hij de bladzijde uit het dag
boek leest.
Nu kan ik het straks tegen Frederik zeggen, denkt
Toke, als ze Thonia naar oven geholpen heeft.
"Ik kom al gauw, hoor", heeft ze tegen Thonia gezegd.
"De laat het ücht op de overloop branden."
Dat zal ze vannacht ook aanlaten, neemt ze zich voor.
"Frederik, ik moet je wat laten zien", zegt Toke en ze
haalt het papiertje uit haar rokzak.
Bijbel met brief opsturen, staat erop, leest Frederik. Hij
begrijpt niet wat dat te betekenen heeft. Het is het
handschrift van Willem ziet hij opeens.
"Waar heb je dat gevonden?" vraagt hij.
"Het lag naast de Bijbel van WiUem", antwoordt ze.
"Naast zijn Bijbel?" vraagt Frederik hoogst verbaasd.
Hij weet hoe WiUem aan de Bijbel gehecht was. Die
heeft hij van zijn ouders gehad.
"Ja. Er Ugt ook een brief boven. Die is geadresseerd
aan een vrouw in Duitsland."
Ze zwijgt en kijkt hem enkel aan.
"Aan een vrouw in Duitsland?" herhaalt Frederik vra
gend. "De snap er werkelijk niets van."
"De kan de brief nu niet gaan halen", zegt Toke. "Dan
kon je het zien."
"Dat helpt niet. Alleen de inhoud zou ons wijzer kun
nen maken. En die zullen wij niet te weten komen,
want we maken de envelop natuurlijk niet open. Hoe
wel ik zeer benieuwd ben, wat daarin staat, vooral
omdat de Bijbel met die brief meegestuurd moet wor
den. Dat heeft een bijzondere bedoeling. Willem was
er zo aan gehecht. Toke, zou in die briefde reden staan,
waarom hij altijd zo triest was?"
"De weet het niet. De heb er wel de hele tijd aan moeten
denken. Thonia weet niet, dat ik het papiertje gevon
den heb. Ze was zo ontredderd, dat ik het haar niet
durfde te laten zien, toen ik het zag liggen. De heb het
in mijn rokzak gedaan... De vond het wel vervelend,
maar het moest. Ze was toch al zo ontdaan. Morgen
moet jij het maar tegen haar zeggen."
Frederik wil naar boven lopen om de brief te halen,
maar Toke houdt hem tegen.
"Doe het morgen maar. Thonia zal je horen en wülen
weten wat je op Willems kamer doet. Verteh het haar
maar niet tegen de nacht."
Ze heeft weer gelijk, zoals meestal, denkt Frederik. Ze
praten nog even samen. Dan gaat Frederik naar huis.
"De vind er niets aan, dat ik je alleen moet laten. Als je
liever hebt, dat ik blijf.zegt hij.
"Natuurlijk heb ik dat liever, maar dat kan niet, want er
moet iemand op de boerderij zijn. Misschien kun je
voor de volgende nachten iemand krijgen. Anders
slaap ik naast Thonia."
"Laat het licht op de overloop maar aan", zegt hij.
"Dat was ik al van plan."
Ook het licht in de gang blijft branden. Maar van sla
pen komt die nacht niets. Steeds beginnen ze weer over
Willem te praten. Dan over moeder en Diederick. En
Toke noemt het niet, maar de hele nacht speelt de klei
ne jongen door haar gedachten. De wond is weer open
gereten en doet zo'n pijn.
Dit zal ik tot mijn dood meedragen, denkt ze stil.
HOOFDSTUK 28
Het is een stralende dag tussen de sombere herfstdagen
in als WiUem begraven wordt. Toke kijkt verwonderd
uit het keukenraam naar buiten. Het heeft de hele week
gegoten en nu is het mooi, droog weer.
Ze hoeven geen paraplu mee te nemen. De lucht is
strakblauw.
Ze is nog even in de keuken, dan gaat ze naar de kamer.
Thonia zit recht op de rode pluchen stoel te wachten,
totdat ze naar het gebouw zullen gaan. Haar smaUe
handen liggen stil in haar schoot. Een vreemd gezicht
is het die altijd be(irijvige handen zo doeUoos te zien
üggen. Toke kijkt ernaar. Dan neemt ze tegenover
Thonia plaats.
In de gang klinkt gestommel. De mannen van de begra
fenisonderneming zijn gekomen om Willem uit te dra
gen.
Frederik komt hen beiden roepen. Moeizaam staat
Thonia op. Met z'n drieën lopen ze naar de gang. Stil
kijken ze toe hoe de eikenhouten kist de voordeur uit
gedragen wordt. Daarna schuiven de dragers hem in de
lange, zwarte auto. De deur wordt gesloten. Thonia's
gezicht Ujkt van marmer, zo wit ziet ze. Frederik ont
snapt een smk. Het grijpt Toke enorm aan. Een deel
van hen wordt vandaag weggebracht naar de groeve
der vertering. Dat doet pijn.
Ze legt haar hand even op Frederiks mouw. Dan neemt
ze Thonia bij de arm. Willoos laat Thonia zich mee
voeren naar de kamer.
(wordt vervolgd)
