EIIAtlDai-niEUWJi
PAGINA 16
VRUDAG 17 OKTOBER 2003
Nog nooit in de geschiedenis is er zo'n omvangrijke militaire
operatie uitgevoerd op het vaste land dan op die bevi'uste 6e
juni 1944, nu bijna 60 jaar geleden. We willen daarom in het
kort beschrijven hoe het een en ander is gegaan aan de Franse
kust bij Arromanches en hoe daar 132 sleepboten, waaronder
12 Nederlandse, meewerkten aan de totstandkoming van de
kunstmatige havens voor de bevrijding van Europa.
De slag om de Atlantische Oceaan is in
werkelijkheid al begonnen in 1939,
toen op 3 september de mobilisatie
werd afgekondigd, dat was meteen de
oorlog op zee. De eerste Hollandse
schepen werden toen al tot zinken
gebracht. We denken dan aan de 'Bin
nendijk' van de Holland-Amerika-Lijn
(HAL), die op 7 oktober op een Duitse
mijn liep. Op 18 november onderging
de 'Simon Bolivar' van de KNSM het
zelfde lot. Ook de 'Spaamdam' van de
HAL liep drie dagen daarna op een
mijn en in de zelfde maand werd de
tanker 'Sliedrecht' van Van Ommeren
door een Duitse U-boot tot zinken
gebracht. In 1940 nam de strijd in alle
hevigheid toe toen de Franse havens in
Duitse handen vielen. Tot in mei 1943
schrijven de Duitse onderzeeboten de
wet voor in de oceaan; tussen mei en
augustus worden er 97 schepen tot zin
ken gebracht.
Aan hun kant mobiliseerden de geal
lieerden alles wat maar wil drijven. Op
D-Day krijgt elk van de 187 oorlogs
schepen een precieze taak. Naast deze
overheersing op zee wordt het mogelijk
gemaakt om Duitsland te bombarderen.
Maar ook Frankrijk, waar alle onderde
len van de Atlanticwal, de radarstations,
de bruggen en de spoorwegen onder
vuur worden genomen. In totaal wordt
in de twee maanden vóór de landing
bijna 80.000 ton bommen afgeworpen.
Aan de vooravond van 6 juni zijn 1,7
miljoen Amerikanen aangekomen; in
totaal waren er zo'n 3 miljoen soldaten,
verdeeld over 39 divisies. Om de Duit
sers om de tuin te leiden, zetten de
geallieerden operatie 'Bodyguard' op,
die hen moest doen geloven dat de lan
ding pas na de maand juli plaats zou
vinden. Ondanks enkele incidentjes
bleef het geheim van D-Day tot het ein
de toe bewaard. Op D-Day zou Eisen
hower het bevel voeren over een nog
nooit eerder in de geschiedenis vertoon
de strijdmacht: een oorlogsvloot van
200 eenheden en daarbij een gevechts
formatie van 500 verschillende sche
pen, zoals fregatten, korvetten, patrouil
levaartuigen, sleepboten, enz. Daarbij
een luchtvloot van 2100 jachtvhegtui-
gen en 6000 bommenwerpers.
Op 1 juni verslechtert het weer; er staat
een harde wind en de zee wordt ruw.
Terwijl een deel van de vloot reeds in
de ochtend van 3 juni zee gekozen
heeft, wordt voor de volgende dagen
een verslechtering van de weersomstan
digheden voorspeld. Elk uitstel zal ern
stige gevolgen hebben en ook het ver
rassingseffect zal dan geheel te niet
worden gedaan. Generaal Eisenhower
stelt de operatie uit tot maandagochtend
5 juni. Het weer zal worden afgewacht.
Op maandagochtend kondigt het hoofd
van de meteorologische dienst een
onverwachte verslechtering van het
weer aan voor de nacht van 5 op 6 juni.
Generaal Eisenhower neem nu de
definitieve beslissing: "Overlord zal
plaats vinden op 6 juni". Operatie
"Neptune", onder leiding van admiraal
Ramsay, heeft tot doel eiToor te zorgen
dat de enorme hoeveelheid manschap
pen en materieel, die reeds meer dan
twee jaar op de kaden en peiTons in
Engeland verbleven, over Het Kanaal
wordt gebracht. Duizend oorlogsbo
dems en transportschepen en een grote
hoeveelheid landingsboten vervoeren
de eerste aanvalsgolf met 145.000 man
schappen. Uit de havens van Zuid
Engeland, met name Portsmouth,
komen 4500 schepen in het begin van
de nacht volgens plan tezamen in het
midden van Het Kanaal, in de zoge
naamde 'Z-zone'. Ook hier worden
codenamen gebruikt. Deze 'Z-zone'
werd 'Piccadilly Circus' genoemd van
wege de vele schepen die daai" op dat
moment vertoefden. De 'Z-zone' werd
zodanig gekozen dat de tegenstander zo
lang mogelijk in het ongewisse blijft
omtrent de juiste plaats van de aanval:
Is het Normandië of het Nauw van
Calais?
De kunstmatige havens
In afwachting van de bevrijding en de
ingebruikneming van de havens in het
invasiegebied - met als belangrijkste
plaatsen Cherbourg, Le Havre en Rou
en - wordt reeds op de dag na D-Day
begonnen met het creëren van anker
plaatsen en de opbouw van kunstmatige
havens. De kunstmatige havens die men
in Normandië aanlegde, werden 'Mul
berries' genoemd. Deze werden
gevormd door een aantal 'Phoenix -
caisons'. De Goosberries, de naam voor
de golfbrekers die voornamelijk zijn
opgebouwd uit afgedankte schepen, de
zgn. 'Blockships', die werden afgezon
ken voor de invasiestranden Utah,
Omaha, Gold, Juno en Sword, ten einde
daarmee veilige ankerplaatsen te vor
men, tezamen met de ook voor dat doel
afgezonken 'Phoenix-caissons', die
drijvende kaden vormden voor de kust
van Saint-Laurent en Arromanches. De
caissons, die gebouwd werden in Enge
land en door sleepboten over Het
Kanaal werden gesleept, werden door
het openen van hun schuifdeuren in
nainder dan een half uur tot zinken
gebracht. Er zouden 146 caissons nodig
zijn voor de invasie, maar uiteindelijk
werden et er 212. De afmeting van zo'n
betonnen bak was 70x17x18 meter
(Ixbxh). Bij de voorbereidingen voor D-
Day hield men er rekening mee dat de
Phoenix-caissons tijdens stormweer
wellicht onvoldoende beschutting zou
den bieden aan kleinere vaartuigen.
Onder de codenaam 'Corncobs' arri
veerden de eerste afgedankte zeesche
pen rond het middaguur van de 7e juni
op de plaats van bestemming. Deze
schepen, de Goosberries, gevuld met
beton en met gaten in de waterdichte
schotten, zonken na het exploderen van
de springladingen binnen een half uur
in het ondiepe water. Zover ik kan
nagaan zijn hier van de 15 afgedankte
schepen drie Hollandse schepen afge
zonken, te weten: de 'Hr Ms. Sumatra'
en de vrachtschepen 'Parklaan' en
'Parkhaven'. Tijdens de zware storm
van 17 juni, raalcte een aantal 'Mulber
ries' zwaar beschadigd, terwijl die bij
Saint-Laurent gestationeerd werden, los
raakten en door de storm onherstelbaar
werden beschadigd. Dit was een tegen
valler die niet meer kon worden her
steld. Op 19 juni sloeg het slechte weer
genadeloos toe. Toen de zomerstorm op
haar hoogtepunfwas, sloegen de ver
schillende onderdelen van de Mulber-
rie-havens los en dreven ze stampend
en slingerend in het rond. De beman
ning van de sleepboten deden hun uiter
ste best om de schade te beperken.
De rol van de sleepvaart
Bij de voorbereidingen van D-Day stel
de het geallieerde opperbevel al snel
vast dat sleepboten een doorslaggeven
de rol zouden spelen bij het tot stand
brengen van de kunstmatige havens. Er
was echter een groot tekort aan deze
vaartuigen, waarom alles in het werk
werd gesteld om zoveel mogeüjk zee
sleepboten ter plaatse te krijgen. Na het
uitbreken van de Tweede Wereldoorlog
op 3 september 1939 werden in totaal
negentien sleepboten van L. Smit&Co,
Bureau WijsmuUer, P. Smit Jr. en Doek-
sen door de Koninklijke Marine gevor
derd. De sleepboten werden op time-
charterbasis verhuurd aan het Ministery
of Shipping en als zodanig gebruikt
door de Britten voor de geallieerde oor
logsvoering. Van de twaalf vercharterde
sleepboten werden de meeste ingezet
bij de 'Sea Rescue Section' van de
Admirality voor Redding en Bergings
diensten in de Ierse Zee en de Atlantic.
Nog voor het einde van 1940 moesten
de Hollanders drie grote verhezen
incasseren. Op 14 mei 1940 liep de
stoomsleepboot 'Noordzee', geheel in
de grijze kleur geverfd (warpaint) in het
Oostgat op een mijn, waarbij twintig
van de éénentwintig opvarenden het
leven verloren. Op 3 oktober 1940 liep
de 'Lauwerzee' op een mijn; van de
veertien opvarenden kon slechts één
matroos worden gered. Op 12 novem
ber strandde de 'Witte Zee' bij Port
Eynon aan de Britse westkust, nabij
Swansea. Daarbij kwamen geen beman
ningsleden om, maar de sleepboot was
geheel verloren.
Gedurende de volgende oorlogsjaren
maakten de wat sterkere sleepboten
zoals de 'Schelde', 'Hudson', 'Roode
Zee' en 'Zwarte Zee' ver van huis hun
faam waar en brachten vele schepen
behouden binnen. De 'Zwarte Zee' en
de 'Hudson' waren ook in de grijze oor
logskleuren geschilderd. Begin 1944
werden deze sleepboten betrokken bij
de voorbereidingen voor de landingen
op de kust van Normandië. Begin april
1944 lag de sleepboot 'Roode Zee' in
Tibury, nabij de monding van de
Theems op orders te wachten en die
kregen ze op 21 april. De 'Roode Zee'
moest met andere sleepboten enkele
Phoenix Caisons en landingsvaartuigen
ophalen in Dungeness en naar Port
smouth slepen. Deze transporten moes
ten in de nacht plaats vinden om geen
hinder te ondervinden van het Duitse
kanaalgeschut op Franse bodem. Het
grootste gevaar vormden echter de
Duitse 'Schnellboote', die dicht onder
de Engelse zuidkust opereerden, op
zoek naar 'vijandelijke' doelen. Eén
van deze 'Schnellboote', de 'S 100',
zag kans om in de nacht van 24 april de
'Roode Zee' te torpederen en trof deze
in de oüebunker; na een zware explosie
en een grote steekvlam vloog het schip
de lucht in en zonk direct. Geen van de
vijftien bemanningsleden, de loods en
ook zes leden van de Royal Navy over
leefden deze aanval. De sleepboot
'Goliath' onder bevel van kapitein
Heijkoop, spoedde zich naar de plaats
van de ramp. Daar aangekomen werd
alleen een grote olievlek waargenomen
en wat wrakhout. Naast de 'Goliath' en
de 'Roode Zee' waren ook de sleepbo
ten 'Artic', 'Dexterous', 'Schelde',
'Zwarte Zee' en de 'Hudson' in actie
tijdens de voorbereidende werkzaamhe
den voor D-Day.
Op vrijdag 2 juni werd er een telegram
verzonden aan de sleepboten om in de
'hoogste staat van paraatheid' te zijn en
zich gereed te maken om uit te varen.
De indeling van de Nederlandse sleep
boten was als volgt. Vier Nederlandse
sleepboten werden aangewezen om
dienst te doen als 'rescue tug'. Dat
waren de 'Zwarte Zee', 'Thames'
'Schelde' en 'Amsterdam'. Deze sche
pen waren herkenbaar aan de letter 'R'
in de schoorsteen. De 'Goliath' kreeg
als taak toegewezen het verslepen van
de Mulberry Bombardon sections, ter
wijl de 'Ebro', 'Seine', 'Donau' en de
'Hudson' barges moesten verslepen
naar het 'landingsgebied'De 'Dexte
rous' (met Nederlandse bemanning) en
de 'Antic' deelde men in bij het versle
pen van de Phoenix-caisons. De
'Schelde' kreeg een geheel andere taak,
want die werd ingezet bij het aanleggen
van een onderwater brandstofsysteem,
het zogenaamde 'Pluto' project (Pipe
Line Under The Ocean). De gehele
sleepbootoperatie stond onder leiding
van Edmond J. Moran, die over alle
sleepboten en barges het bevel voerde.
Hij was firmant van het bekende Ame
rikaanse sleepvaartbedrijf 'Moran
Towing Corporation'. Hij had 'slechts'
130 sleepboten ter beschikking, waar
van er 90 waren gereserveerd voor de
Mulberry-havens. Later werden er nog
70 sleepboten aan toegevoegd om de
mulberry-havens te verslepen en aan te
leggen. Het welslagen van deze grote
operatie zou voor een groot deel afhan
gen van de sleepboten.
Slotwoord
Over de invasie van Normandië kunnen
we nog veel meer op papier zetten,
maai- ik moet mij beperken tot wat fei
ten en gegevens over deze bizarre
periode. D-Day, (Decision Day, de
beslissende dag) is een periode uit de
geschiedenis die nooit mag worden ver
geten. Zo heeft ook de zeesleepvaart en
de koopvaardij in de Tweede Wereld
oorlog naar mijn mening veel meer aan
dacht verdiend dan het tot nu toe heeft
gehad. De bemanningsleden van de
sleepdienst kwamen na de oorlog thuis,
na 66 maanden weg te zijn geweest, en
konden kort daarop wéér naai' zee voor
een aantal maanden. Wat de bemannin
gen aan boord hebben meegemaakt aan
spanning en angst voor bombardemen
ten en torpedo's en het varen in mijnen
velden, daar kunnen wij alleen maar
naar gissen. Een tasbaar bewijs uit die
tijd hebben we nog over mogen hou
den, en dat is de sleepboot 'Hudson',
die als enige sleepboot van de Holland
se zeesleepvaart van vóór de Tweede
Wereldoorlog over is gebleven en die
bij deze invasie betrokken is geweest.
Dit gaf ons als bestuur van de stichting
'Help de Hudson' de inspiratie om dit
stukje maritiem cultureel erfgoed te
behouden. De voortstuwing is niet meer
in de 'Hudson' aanwezig, maar in de
voormalige machinekamer is nu een
expositie gebouwd die de herinneringen
aan de koopvaardij en zeesleepvaart in
de Tweede Wereldoorlog doet herleven.
Dit jaar mochten wij, na veertien jaar
restaureren, de 'Hudson' als museum in
gebruik nemen en is als enige verplaats
bare museum door het gehele Rijn
mondgebied te bezichtigen op diverse
locaties, onder andere Rotterdam,
Maassluis, Vlaardingen, Dordrecht en
Stellendam. Ook het leven aan boord
uit die tijd kunt u er bewonderen.
Diverse scholen maken gebmik van de
lesbrief die aan boord te verkrijgen is
en waaiTnee ook het schip te bezichti
gen is. Tevens is er de mogelijkheid om
aan boord kleine vergaderingen te
beleggen of recepties te houden. Voor
nadere informatie kunt u zich met
ondergetekende in verbinding stellen.
Geraadpleegde literatuur:
'Phoenix-caissons', Cor Heijkoop
'De stranden van de landing', Yves
Lecouturier
'Hudson, drie maal is scheepsrecht'.
Maarten Bezuijen
Schiedam, M. Bezuijen
J
De invasie van Normandië
De Roode Zee die door de Duitsers werd getorpedeerd.
De Zwarte Zee in oorlogskleuren.
De Zwarte Zee met sleep.
'fmt
Boven: de Hr. Ms. Sumatra die later als blockschip werd gebruikt.
Onder: Kunstmatige haven met blockschepen.
De Hudson nu als museumschip in de haven van Vlaardingen
