De sUmnramp van Ifeèrewaorie 1953
Heldere en veelzijdige
encyclopedie
van de watersnood
Dirksland was een oase
in de waterwoestijn
'Sporen van het woedende water'
EIIMiDBMllEUHa
Ingezonden:
Vijftig jaar geleden, in mei 1953, ontvingen we van F. den Eenamen te Wassenaar
onderstaand gedicht, waarin op treffende wijze wordt teruggeblikt op de lotgevallen
tijdens en na de watersnoodramp.
Het leed
Kinderen
Gemeente Goedereede
herdenkt slachtoffers ramp
GOEREE EN OVERFLAKKEE
Bijgaande kaart van Goeree-Overflakkee ontvingen we deze week van de heer F.H. Langeveld te Alphen aan
den Rijn. Hij heeft deze vijftig Jaar geleden vervaardigd, in dienst zijnde van de provincie Zuid-Holland. De
kaart laat duidelijk zien hoe zeer het eiland op 1 februari 1953 onder de golven verdween, en hoe weinig - de
twee gearceerde gebiedjes - er slechts droog bleef. Met dank aan de heer Langeveld.
PAGINA 9
VRUDAG 31 JANUARI 2003
De. stumvwindhdikrt over [and. en zee.
In doezM de mensen in d'r fmzen. 6évt;
Zie votwk mit de scfiepefiengen mee,
IHe not in doosnóodvecHte voor d'r teven.
He Sturm stiert roezend 't zooeter nae de l(ust
©er ta^e temden, die in groot gevaar verl<ffTe.
©e mensen binnen zich dat mejt Bezmst
Zegaen nae Bèdas l^gêen (kdze diere.
Ze wtte d'r tige veiCig aditerzwaert dielqn,
Vit eeuwen tang daer Hèweptdgestaen.
Die uHsten van geen wan^ ofme^
Mir'tzWeterzMstmartkur.^Hoematdiagaen!'
De sturrem in de springvCoewdspanne saeme:
'Wat /(gn d'r woeste (lachten nog weerstaen?
De waetren l(omme hoager dan ze
vroeger Iqvamme
'Hoe dringt het mitgewMde polders binnen.
'Vermetend, wat hetopz'n wegt ontnwezüt.
iMu %n 'n mense tegenzod vedfqacht beginne^
"Hoe redt 'n 't vege Ciefiaa dezen waetervtoewd?
Hpe voüegen de schrif^jUgte todnêekn,
'Want huus in schure worn meegesteurd.
De dèodsiqeet f<[ien% uut veute mense/(e&n -
't Zou toeter bCie^, wat d'r is gebeurd.
In eèn uur ties vertore honderden d'r (even,
"Poeren in vel Verdrong in de vtoewd.
De Vruchten van een lang, VoOmrdendstreven
'Wierre vernield- mar wie docht onz'ngoewd,
Zoótaiynogmensenzidiindoosgemerbevongde,
loevend op dae^n ofge^Cpmme in 'n boom.
:Hangendanstil<^hout, ofstaende apgrongdm,
IHe ajgeko^^wierre deur de stroom.
'Van aiïe /(Unten Iquam d'r hulp opdaege,
•Vliegtugen brochte redding in den nood
leder dee mee om't ziene bie te draegen
%t redding van die mensen van den dood
Duzenden moste aües achter late
In Wiere ievers oares heengeleid
't Devies was, hierworni/q^ bereH(t mitpraeten;
"Wie helpe was tot de daedbereid
De mensengawe l^êeren, geld, van èentwege.
In ruunmegedupeerden in d'r huus;
9kt land was êen, dat was 'ngróote zegen,
leO^wou wat helpen üchte an 't zwaere Iqvus.
In ondertussen waere zegaen w'erli^ -
'tLandmostzóogauwas 'tl(gniKtwaeterlqviet;
De wanl(k did(en mosse ze versier/^
De gaeters moste dicht - in mal([ifyieng
het niet.
Daer waere burgers in veelmielitaeren;
Daer Hffaeme helpers uut het Buteümd
Mit mattriaoCvand' allerlesttjaeren
In bèrregenzaJi^ voor 't vervoer van zand
Deö<^uninginl<^mnzelfzidiopde hoogte stelle
In tfleur amvezigheidbrocht troost in
't rampgebied
'Prins 'Bernard ^am per vliegtuug oversndle,
9lie(!wambie'Vrouwin'Vcff(m.'tzwaerverdriet.
Ool(JPrinses 'Wudemien, de ouwe 'Vrouwe
'Van 't Land dat ^ur zoo nae on't harte lag.
J(wam in het rampgebiedgetuge van d'r rcmoe
Omalhetleed, dat ze om d'r hene zag.
"Van alle !(anten stroomden giften binnen
llut 't binnen - maar ao/(mt het huteland;
Zoo kgn men daolijlQdt de hulp beginnen
Omdat een ieder gaf mit milde hand.
Most deze ramp weer an de mensheidleere.
Dat aoiïe mensen broers in zusters binne,
In dat het is nae't 'Woorddes Jieeren
Dat menz'n noeste as eige mot beminne?
'Eengroot deel van 't gebied is droogget(gnune
In heel wat gaeten in de die^n binne dicht.
'Duzenden bunders land binne on de zee
ontnomme,
In (;grten tied is heel wat werl(verricht.
'Hiet overal is 't Waeter overwonne,
Daer stroomt de zèe tweemaal per dag nog in,
Mar het herstdwèrrelQs ool{éier begorme.
De leuze is: Jloudmoed! Zet door en overwin!
Ibch mot nog heel wat tiedverloape,
'Eer odes is hersteld in 'tlandweervrucbtbaeris.
'Eer aoles is herbouwd, wat zenoe motte sloape,
In hetgetroffe land al weer welvaerendis.
Margróote 'deernis voele we voor a&
Die in die rampnacht ptotslievg bin gedood.
'Voor defemielies van die bingevalle:
Qodstert(g. ieder hurmer in de nood
Hoe laat je zien dat 1835 slachtoffers
een onvoorstelbare grootheid vor
men? De samenstellers van de cd-rom
en website 'Sporen van het vroedende
water' hebben het gedaan door dat
aantal te vergelijken met het aantal
verkeersslachtoffers in de laatste
jaren. In 2001 eiste het verkeer in ons
land 1085 mensenlevens. Elke verge
lijking gaat echter mank. Reden
waarom de Stichting On'wijs Goeree-
Overflakkee, de initiatiefnemer van
'Sporen van het woedende water', ook
voor een bijzondere visualisatie heeft
gekozen: 1835 gekleurde poppetjes, in
lange njen naast en onder elkaar. Dan
zie je pas goed hoeveel mensen de
watersnoodramp van 1 februari 1953
niet overleefden. "1835 verschillende
mensen, groot en klein, oud en jong",
staat er onder de getekende menigte.
De visualisatie van het aantal slachtoffers is
raak. En dat geldt voor veel meer op de
onlangs verschenen cd-rom plus website.
Het initiatief is een buitengewoon geslaagde
bijdrage aan de herdenking van de water
snoodramp, die vijftig jaar geleden plaats
vond. De Stichting On'wijs Goeree-Over-
flakkee, die is opgezet om de ICT te stimu
leren op de eilandelijke basisscholen, heeft
het rampproject On'wijs Nat '53 genoemd
en de cd annex website is daar een onderdeel
van. Maandag gaf demissionair minister
Van der Hoeven (onderwijs) het startschot in
basisschool De Nobelaer te Oude-Tonge;
niet alleen voor On'wijs Nat '53, overigens,
maar ook voor het project Kijkdijken van het
Kunstgebouw.
Animaties
Wat heeft 'Sporen van het woedende water'
de schooljeugd - bovenbouw basisonderwijs
en onderbouw voortgezet onderwijs - alle
maal te bieden? Heel veel. In feite is de cd-
rom een soort encyclopedie van de water
snood. Helder van opzet, in duidelijke taal
en bovendien heel gebruiksvriendelijk. De
jeugd - maar zonder twijfel zullen ook veel
ouderen de cd-rom of website interessant
vinden - krijgt een beeld van 'het woeden
de water', dat aanO:ekkelijk is gemaakt met
behulp van veelzeggende foto's, uitgekiende
animaties, filmfragmenten, kaarten, gespro
ken interviews, krantenknipsels, officiële
stukken en fraaie tekeningen van Frank de
Brouwer.
'Sporen van het woedende water' biedt een
veelzijdig en breed uitwaaierend verhaal,
waarin alle mogelijke aspecten van de ramp
aan de orde komen. De drie samenstellers -
Alex van Dal, Piet Diepenhorst en Harry
Goosens - hebben gekozen voor een logi
sche indeling in vijf 'hoofdstukken': verle
den, 1953, Deltawerken, heden en toekomst.
Hans Brinker
De watersnoodramp van 1953 wordt nadruk
kelijk in een historisch kader geplaatst. De
stiijd tegen het water komt uitgebreid aan
bod in het hoofdstuk over het verleden.
Daarbij wordt de Haarlemse sluiswachters-
zoon Hans Brinker gepresenteerd als het
symbool bij uitstek voor die strijd. De jon
gen, die voorkomen zou hebben dat Neder
land overstroomde door een vinger in een
lekkende dijk te steken, is bekend over de
hele wereld, met name doordat de Ameri
kaanse schrijfster Mary Mapes Dodge zijn
levensverhaal opschreef in 'Hans Brinker on
the silver skates'De omslag van het boek is
op de cd-rom te zien, alsmede een korte
samenvatting van de inhoud.
De eeuwenlange strijd tegen het water wordt
verder uit de doeken gedaan door te laten
zien - in woord en beeld - hoe stukken land
werden bedijkt en ingepolderd en hoe een
eiland als Goeree-Overflakkee stukje bij
beetje groeide. Van vóór 1100 tot 1968, pol
der voor polder. Tussen de bedrijven door
krijgt de cd-romkijker een blik op 1953 als
het ontbreken van een gemeenschappelijk
beheer van de buitendijken wordt aange
voerd als één van de oorzaken van de ramp.
"Het was eerlijker als de lasten beter ver
deeld werden, maar ieder dacht alleen aan
zichzelf', moraUseren de samenstellers.
Luctor et emergo
Zijn er nog mensen zijn die denken dat 'Luc
tor et emergo', de wapenspreuk van de pro
vincie Zeeland, de strijd tegen het water
symboUseert? Welnu, die worden dan fijn
tjes even gewezen op de juiste betekenis: het
verzet van de Nederlandse leeuw tegen de
Spaanse onderdrukker in de zestiende en
zeventiende eeuw.
Een apart en tot de verbeelding sprekend
deel van de cd-rom gaat over de voorlopers
van de vijftig jaar oude watersnood. Het
overzicht begint bij Noach ("Veel mensen
die getroffen werden door de ramp dachten
aan een tweede zondvloed") en komt via
onder meer de tweede Sint-Ehzabethsvloed
van 1421, de vloeden van 1906 en 1916, en
de inundatie van 1944 uit bij de waterover
last van 1993 en 1995, die door de rivieren
veroorzaakt werd.
Dan de watersnood zelf Het weer, de begro
ting en de toestand van de dijken, alle oorza
ken komen uitgebreid en zonder ingewik-
keldheden aan bod. Getekende zakken geld
laten zien dat Nederland in die naoorlogse
jaren veel meer overhad voor het leger (0,9
miljard) dan voor de dijken (4,5 miljoen). De
Koude Oorlog wordt erbij gehaald als min of
meer verzachtende omstandigheid.
De ramp van 1953 is de ramp die door nie
mand voor mogelijk werd gehouden. De
gebrekkige communicatie speelde een rol
("Mobiele telefoons waren er nog niet") en
wordt aangeroerd. Evenals de evacuatie van
circa honderdduizend mensen, het leed en de
persoonUjke drama's ("Op Tholen werd een
man gered. Voor zijn ogen zag hij zijn
vrouw en twaalf kinderen verdrinken"), de
gigantische materiële schade en het dichten
van de dijken.
Bij het paragraafle 'dieren' staat het wonder-
üjke verhaal van een koe die in Oude-Tonge
een trap op klom, zich op zolder in veilig
heid bracht en in leven bleef door de daar
aanwezige jurken op te eten. Een gevelsteen,
die aan deze gebeurtenissen herinnert, is
afgebeeld; een filmpje over het redden van
een koe maakt het paragraa^e compleet.
Speciale aandacht hebben de samenstellers
van 'Sporen van het woedende water' voor
de kinderen tijdens de ramp. Een foto toont
een schoolplein in Herkingen, dat vol wrak-
hout is en waar kinderen van een vat en een
plank een wip hebben gemaakt. Ook zijn er
foto's van de overhandiging van speelgoed
door het Canadese Rode Kruis (in Stellen-
dam) en van jeugd die les krijgt in een kerk
gebouw omdat de school niet bruikbaar
meer is. Het is niet vreemd dat kinderen
extra aandacht krijgen; de cd-rom is immers
in de eerste plaats bedoeld voor de jeugd, die
nu en dan ook een vraag moet beantwoor
den. "Wat zou jij meenemen (als je moet
vluchten voor het water)?"
We zien prins Bemhard naast zijn helikopter
in Sommelsdijk en koningin Juliana op
bezoek in Stellendam. We zien de hulpverle
ners aan het werk en lezen in een krantenbe
richt dat de paus 30.000 gulden schonk. Ook
Het interview met Gerrit Robijn in uw krant
van 24 januari heeft veel herinneringen bij
nüj los gemaakt. Ten tijde van de ramp
Woonde ik bij mijn ouders in de Paulina van
Weellaan. Mijn broer Tim was dat weekend
thuis met verlof uit militaire dienst, terwijl
ik thuis oude talen studeerde als vooroplei
ding voor de juridische faculteit in Utrecht.
In de nacht van zaterdag op zondag gingen
mijn vader, Tim en ik per auto op pad naar
Middelhamis met het doel om te gaan con
troleren of de vloedplanken het hielden aan
de haven bij de kunstmesüoods van de fir
ma Kooman (mijn vader was procuratie
houder van die firma in Dirksland). We lie
pen vast in het water bij de watertoren aan
het eind van het Korteweegje en keerden
terug naar het dorp. We hadden geen enkel
idee wat er aan de hand was. Ik herken het
verhaal van Gerrit Robijn, dat veel mensen
bijeen kwamen in de Voorstraat en in onze
kerheid verkeerden. Ik hoor nog de siniste
re klanken van de torenklokken, waarvan
het geluid nu eens zacht, dan weer hard
klonk, al naar gelang de snelheid van de
windvlagen.
de oranje watersnoodpostzegel - met een
toeslag van tien cent - is afgebeeld. Een paar
krantenkoppen - 'Hele wereld helpt',
'Schaatswereld helpt ook' en 'Eén uur loon
voor steun' - geven aan dat zuidwestelijk
Nederland niet aan haar lot werd overgela
ten. Net als de foto's van de Noorse en
Zweedse woningen, die na de watersnood in
verschillende plaatsen werden gebouwd, en
't Haegse Huus, dat Stellendam ontving van
de gemeente Den Haag.
Gedenktekens
De Deltawerken volgen na de ramp en een
andere kijk op waterbeheer en veiligheid
volgt weer op de Deltawerken. Alles wat
daarmee te maken heeft wordt duidelijk,
maar zonder te versimpelen, uitgelegd in
tekst en beeld.
Het heden krijgt op 'Sporen van het woe
dende water' vorm door middel van een
overzicht van monumenten, gedenktekens,
gedenkborden en straatnaamborden. De
Doetinchemsestraat verwijst naar de hulp
van de gemeente Doetinchem aan Middel
hamis. Maar waar komt toch die aparte
naam 'Zweosplein' in Herkingen vandaan?
En de Fluzistraat in Dirksland, wat heeft dat
nou te betekenen? Het wordt allemaal uitge
legd.
Een foto van de dijk tussen Stad aan 't
Haringvliet en Den Bommel laat zien dat de
bomenrij op die dijk op twee plekken als het
ware wat inzakt. Deze 'kuilen' liggen pre
cies op de plek waar zich in 1953 de stroom-
gaten bevonden. Omdat er minder goede
grond werd gebruikt om de gaten te dichten,
groeiden de bomen minder hard. En zo krijgt
de cd-romkijker meer sporen van toen voor-
Zondagmorgen gingen mijn broer en ik op
de fiets via de Geldersedijk naar Herkingen.
Aan het eind, waar de weg zich splitst naar
rechts richting Melissant en links naar Her
kingen, was in de dijk richting Nieuwe Ton-
ge een enorm gat. Aan de andere kant ston
den enkele mensen en een jong paard.
Samen met enkele anderen hebben we die
mensen en het paard met een touw door het
hard stromende water getrokken naar het
veilige gedeelte. Eén van hen was een oud
vrouwtje, die een kussensloop met wat
spullen vastgeklemd hield. We konden niet
in Herkingen komen omdat ook die weg
was geblokkeerd door een stroomgat. Toen
we terugfietsten naar Dirksland kwamen
we een vrachtwagen van Gijs van Dongen
tegen met zandzakken. De chauffeur vroeg
ons te gaan helpen met het vullen van zand
zakken op de begraafplaats, wat we ook
deden. Het duurde niet lang voordat onze
ongeoefende handen en ruggen het bega
ven. We werden daarna ingedeeld bij de
dijkbewaking aan 'd'n Ouwen Diek', dag
en nacht, 2 uur dienst, 2 uur rust. Mijn broer
en ik hepen met een zaklantaarn langs de
binnenkant van de dijk te speuren naar het
doorsijpelen van water; 50 meter verder lie
pen er weer twee en zo voort. Regelmatig
kwam er iemand langs in een auto om te
vragen of alles in orde was. Zo werd de dijk
bewaakt en de zwakke plekken verzwaard
met zandzakken. Ik had de indruk dat alle
bewoners van het dorp zich enorm hebben
ingezet. In de loop van de zondag had Kees
Roon, die bij de Marine diende, telegrafisch
contact gezocht met de 'overkant' (telefoon
en electriciteit waren uitgevallen, evenals
de drinkwatervoorziening). We hoorden
toen pas wat er aan de hand was in het ons
omringende gebied en met name in Oude
Tonge. Gerrit Robijn geeft een goed beeld
van de situatie in die verwarrende dagen.
Mijn broer Tim werd ingeschakeld bij de
droppings van zandzakken en rubberboten
door Amerikaanse vliegtuigen. Bij mijn
geschoteld: zoutafzetting op muren en don
kere stukken muur in de rooms-katholieke
kerk te Oude-Tonge, bijvoorbeeld.
Zwart-wit
'Sporen van het woedende water' is, kortom,
een instructieve en aantrekkelijke cd-rom
met een min of meer encyclopedische volle
digheid en veel interessante weetjes. Een
aanwinst voor iedereen, jong en oud, die
meer wil weten over de watersnoodramp en
op zoek is naar een goed 'document'Vijftig
jaar lijkt niet lang, maar wie die zwart-wit
wereld van 1953 tot zich neemt, beseft dat de
tijd van de ramp een heel andere tijd was.
Een tijd waarin alleen de Amerikanen kleu
renfoto' s konden maken.
heriimering was dat vlak bij de boerderij
van Grootenboer aan de Philipshoofdjes-
weg.
Het mag een wonder worden genoemd dat
de Dirkslandse polder (de oudste van Over-
flakkee) als een klein eilandje (een oase in
een waterwoestijn) blijvend kon fungeren
voor vluchtende, geredde mensen, om van
daar te worden verder gebracht.
Met recht wordt bij de 50-jarige herdenking
van de ramp alle aandacht gevestigd op de
getiroffen gebieden waar enorm veel slacht
offers zijn gevallen. Toch ben ik blij met het
artikel van Gerrit Robijn omdat Dirksland
en Mehssant in staat waren om de allereer
ste hulp te bieden met de zeer beperkte
middelen die voorhanden waren.
Het zal de laatste keer zijn dat er grootscha
lig aandacht zal worden gegeven aan die
rampnacht. In de toekomst zullen alle ver
halen en ervaringen, vastgelegd in publica
ties, als historische feiten worden onderge
bracht in de geschiedenisboekjes.
Hans Ottink
Voermanstraat 3
4204 RC Gorinchem
De gemeente Goedereede organiseert
op 3 februari aanstaande een herden
king ter nagedachtenis aan de slacht
offers van de watersnoodramp 1953.
In de gemeente Goedereede verloren tijdens
de rampnacht in totaal 69 personen het
leven. 62 personen in Stellendam, 6 perso
nen in Goedereede en 1 persoon in Ouddorp.
Na de ramp is in Stellendam een monument
opgericht, waarop de namen van de slacht
offers staan. Het gemeentebestuur stelt het
op prijs om nu vijftig jaar na dato de nage
dachtenis aan de vele slachtoffers in ere te
houden.
Het is de bedoeling om hieraan op maandag
avond 3 februari aanstaande officieel aan
dacht te besteden. Vanaf 18.45 uur verza
melen de deelnemers aan deze herdenking
zich bij verenigingsgebouw 't Haegse Huus
in Stellendam, van waar om 18.55 uur ver
trokken worden naar het monument in de
Kerkhoflaan. Bij dit monument wordt op
maandagavond 3 februari een krans gelegd
door de burgemeester en mevrouw Sinke.
Deze kranslegging is namens de gemeente
Goedereede en haar inwoners. Daarnaast is
er gelegenheid voor andere personen en in
stellingen om eveneens een krans of bloe
men te leggen.
Na de kranslegging volgt een stille tocht
naar de Ned. Herv. Kerk aan de Bosschieter-
straat. Daar vindt een bijeenkomst plaats
waarbij gezamenlijke koren de herdenkings
cantate 1953-2003, zoals gecomponeerd
door de heer Arie 3. Keijzer, zullen uitvoe
ren. Tijdens deze bijeenkomst zal het woord
gevoerd worden door burgemeester C. Sinke
en ds. Smelt, Hervormd predikant te Stellen
dam.
GATENKAART
Herinneringskaart
1953 1 februari 2003
X
VCfiKLARfNQ
HOOFOtWTERKCIttNa
ovehioc dukcn
OATEN
OATEN OnoTCR OAN 100 H.
300M.
STftOOUSArCH OEMCTEN OP HA.P.
ZWAAR BESCHADIODE DIJM
WCOOCSLAOCM OUIN
SCHUTSLUIS'
KtERSLUlS
HO.W.TUOCNS DE RAMP
PROV. WATERSTAAT IN ZUIDHOLLAND
D'JKDCHTING GOEREEOVERFLAKKEE
Herinneringskaart
