1890
1979
EIIAIICEII-niEUWS
PAGINA 12
VRIJDAG 22 DECEMBER 2000
't Is nog 'dik" in de 19e eeuw als vader Krijn
Cornelis Vogelaar het levenslicht ziet. om
precies te zijn 2 april 1890. om 10 uur "s
avonds, als eerste kind en stamhouder van
koopman Adrianus Komehs Vogelaar,
geboren 30 juni 1866 en Jannetje Koomen.
geb. 16 januari 1868.
Na onze Krijn zullen er nog 4 jongens en 4
meisjes geboren worden waarvan de meeste
jongens naar 'de overkant' vertrekken en
waar een zus Maatje, slechts 9 maanden oud
wordt.
De omstandigheden zijn in die dagen door
ons bijna niet voor te stellen, maar de sani
taire omstandigheden zijn dan nog uiterst
primitief. Men deed z'n behoefte op de zgn.
emmer of op een mestvaalt, terwijl er nog
geen stromend water of doorlopende riole
ring bestond.
De woonomstandigheden waren ook niet
optimaal te noemen daar veelal meerdere
gezinnen in één huis woonden waar dan ook
geen WC was en weinig licht naar binnen
kon komen, vooral als men in een alkoof of
tussenkamer woonde. Het kwam zelfs voor
dat dijkhuizen, zowel boven als in de kelder
onder aan de dijk, bewoond werden. Die hui
zen waren dan ook nat, donker en somber.
Sociale voorzieningen kende men nauwe
lijks en als er al iets bestond werd dit nogal
willekeurig toegepast.
De gemeenschap was dus nog duidelijk ver
deeld in een bovenlaag ('de rijken') een
middenklasse en de werkenden. De oudsten
en mankerenden die niet konden werken
waren dan ook de allerarmsten.
De gemiddelde leeftijd van mannen en vrou
wen lag nog erg laag en de kindersterfte was
heel hoog daar vele ziekten nog 'huis hiel
den' onder alle lagen vaii de bevolking,
zoals T.B.C, en typhus.
In deze tijd probeert de jonge Krijn Vogelaar
zich een bestaan op te bouwen.
Gelukkig zijn de Vogelaars nogal aktief om
voor de inkomsten te zorgen. Krijns vader
Adrianus trekt reeds op zijn 20e jaar naar
Vlaardingen en leert daar het schoenmakers
vak daar het koopmanschap niet op brengt
wat vader Adrianus daar van verwachtte.
Zijn latere echtgenote, Jannetje Koomen
was een winkeliers-dochter. Hoewel van dat
winkeliersschap later ook niets meer terug te
vinden is. geeft het wel aan dat van beide zij
den 'het vrije ondernemersschap', zoals men
dat tegenwoordig noemt, al jong aanwezig
is.
Als vader terug is in Middelhamis staat hij
daar te boek als schoenmaker en heeft hij
daar later ook nog een pettenwinkel.
Vader Adrianus wilde de jonge Krijn in de
schoenmakerij hebben en daar Krijns jonge
re broer voor de aanbreng van werk moest
zorgen en daarvoor als een soort 'reiziger'
op de pad was ontstonden in de lege uren zo
de oefeningen 'op het pad der kunsten'.
Kiijn tekende alles wat los en vast zat en
kreeg zo een aardige kijk op zijn latere
onderwerpen.
Zo tekende hij vele koppen en vooral de
doortekende portretten van de zonen van
"het Oude Volk' hadden voor hem bijzonder
veel aantrekkingskracht, wat in de schaarse
lectuur uit die dagen werd uitgebeeld.
Feit is dat de kunstschilder Jozef Israels
(1824-1911) toen zeer populair was en in
vele landen werd bekroond voor zijn figuur
stukken, zowel geschilderd, geëtst als gete
kend. Men kent van hem werken als 'Langs
moeders grafeen visser die met zijn kinde
ren langs een kruis in de duinen gaat. Ook
'niets meer' waar een oude man ontredderd
aan het doodsbed van zijn vrouw zit.
Daar Jozef ook markante koppen etste en
onderwerpen tekende en schilderde zoals 'de
zandkruier', 'vrouw met hondekar', 'de wer
ken der zee', 'de vissersvrouwen' enz. enz.
zal onze Krijn zeker dergelijke onderwerpen
onder ogen gehad hebben en juist de daarbij
afgedrukte recencies zullen hem hebben
aangemoedigd om het potlood of houtskool
te verruilen voor het schilderspenseel.
Doeken of panelen om op te schilderen
waren toen niet altijd voorhanden en ook de
kosten waren nog niet op te brengen, maar
dat hinderde vader Krijn niet om zich uit te
leven op karton, papier als vervangers voor
het schildersdoek en -paneel.
Een datering op het 'Laantje van Middelhar-
nis' van 1917 geeft ons te zien hoe knap de
jonge ïCrijn dat schilderij heeft vervaardigd,
en vooral toen zijn jongere broer diens meis
je 'naar de overkant' achterop ging, moest
Krijn diens taak overnemen en op pad gaan
voor de aanvoer van werk en de verkoop van
petten.
Hij kreeg toen de gelegenheid om in alle
jaargetijden en met alle wisselende weer
somstandigheden in de dan nog weelderige
en stille natuur te zijn.
Jonge mensen van nu kunnen zich niet meer
voorstellen wat dat betekende voor de men
sen die daar gevoelig voor waren. Als men
zoals Krijn op een zomerse grijze middag de
polder doorliep op weg naar een boerderij
waar een paar gerepareerde laarzen moesten
worden terugbezorgd, voelde men de stilte
als een deken over zich heen komen na het
gemurmel en geroezemoes van het dorp. De
kleuren waren gedempt daar de zon deze niet
belichtte en men hoorde het geruis reeds van
verre, wanneer een regenbui jouw richting
op kwam.
wm'"-
'Bij volle maanachter het raam brand de lamp. K. C. Vogelaar sr.
't Is een stille zomeravond, zo'n avond waar de natuur V
'nadenkt' over zichzelf en waar de geluiden zich extra opdringen aan
het gehoor, om zich vooral te laten 'gevoelen'. Juist hen die deze gelui
den zo goed verstaan kunnen zich daaraan laven en genieten van de
prachtige natuur, die toen nog niet te lijden had onder de mens en zijn
verworvenheden.
Naast elkaar, de handen op de rug, lopen twee mansfiguren in het weid
se polderlandschap, de oren gespitst, zwijgend naast elkaar. Ieder voor
zich genietend van de rustgevende geluiden die hen zo bekend in de
oren klinken, wandelen zij voort over de weg buiten het dorp Middel
hamis, die ze beiden zo goed kennen en waar het dorp een bepaalde
bekendheid door geniet. Hobbema, die 'het laantje van Middelhamis'
zo'n paar honderd jaar eerder vereeuwigde, is aan beide wandelaars
zo goed bekend, want zowel de vader als de zoon hebben het geschil
derd, en zéker niet met minder motivatie als de oorspronkelijke kun-
stenaar. Maar laten we bij het begin beginnen.
'De Samaritaanse vrouw', K. C. Vogelaar sr.
Als men anderen passeerde, ook al waren
deze vrij ver van de weg aan het werk, dan
nog riep men elkaar een groet toe en
wisselde wetenswaardigheden uit.
Alle geluiden klonken ook wat
gedempt als de lucht bezwangerd was
van regen. Men hoorde de paling
'smekken' in de sloten, ook het gesna
ter van eenden en het gesnuif van alle
mogelijke dieren was hoorbaar.
Men hoorde geen radio, auto of vlieg
tuiggeluiden, want deze waren er
amper. Men werkte in een goed vol te
houden tempo en leefde in het ritme
van de seizoenen.
Het contact met de natuur en de vele
uren die men al lopend nadacht en de
indrukken welke alzo werden beves
tigd zullen op Krijn de sporen nalaten
als hij later zich verder verdiept in het
schilderen.
Krijn die 'het Laantje' vele malen
heeft nageschilderd heeft daarvoor
vele malen het schilderij op het
gemeentehuis bezocht. Helaas is ook
dat al een kleinere kopie naar het ori
gineel van Meindert Hobbema (1638-
1709).
Door de vele studie die Krijn van het
werk van Hobbema heeft gemaakt, is
hij tot vele wetenswaardigheden geko
men die schrijver dezes nog tijdens
zijn leven uit diens mond mocht opte
kenen.
Hobbema heeft bijv. de vrijheid geno
men 'de meekrapstoof' naar de
beschouwer toe te verplaatsen. In wer
kelijkheid heeft deze dichter naar het
dorp toegestaan. Hobbema was ten tijde van
het tekenen en schilderen van 'het Laantje'
'Het laantje naar Hobbema', K. C. Vogelaar sr.
'Bij het geopende graf, K. C. Vogelaar sr.
wijnhandelaar en bezocht daarvoor regelma
tig de familie Kolff waar hij gebruik mocht
maken van het pakhuis om de opzet tot het
schilderij te maken.
Daar de verbindingen toen nog primitief
waren (we spreken hier over de 17e eeuw),
was een bezoek aan ons eiland er een waar
meerdere dagen mee gemoeid waren en als
zodanig heeft Meindert Hobbema dan ook
de Menheerse omgeving leren kennen. Som-
melsdijk lag toen nog 'minuten ver' van
Middelhamis.
De exacte plaats van 'de Meestoof moet
Krijn ongetwijfeld goed geweten hebben,
daar hij in het bezit was van een ellemaat die
daarvan afkomstig was. Zelfs een meekrap-
schuivertje (om de fijnheid van de rode
kleurstof te beoordelen) is op die plek ge
vonden.
Wanneer Krijn uiteindelijk zo zijn eigen
gezin stichtte heeft hij dat zeker niet over
haast gedaan, want hij was al 31 jaar en
maakte zo de opleving na de Eerste Wereld
oorlog nog mee. Hij repareerde schoenen
e.d., dreef nog wat handel, maar ondanks de
vele inspanningen was dat allemaal amper
lonend en daardoor was er volop tijd zich in
zijn liefhebberij te bekwamen.
In die dagen waren er meerderen die zich al
of niet voor bijverdienste in de schilders-
kunst interesseerden en vooral de huisschil
ders die dan al het nodige werd bijgebracht
hadden 's winters de tijd en de gelegenheid
zich in een dergelijke richting te begeven.
Hun opleiding behelsde nog vele onderdelen
van het kunstenaarsvak zoals stof-uitdruk-
king bij het namaken van hout en marmer, en
niet te vergeten het schilderen van vele gesti
leerde motieven.
Ondanks deze concurrentie schilderde vader
Krijn vele zogenaamde pedantjes van zomer
en winter of van 'het Laantje' en 'de Ouden
dijk', meestal niet veel groter als een prent-
briefkaart, echter duidelijk herkenbaar in
zijn zo eigen manier van schilderen. De prijs
van dergelijke stukjes was meestal zo rond
de 3 gulden het stel.
In de eerste 40 jaren van de 19e eeuw is de
Vaderlandse schilderkunst hoofdzakelijk het
product van een losse toets, ook wel een
impressionistische stijl genoemd.
De beroepskunstenaars die voor de Tweede
Wereldoorlog een bezoek aflegden bij de
familie Vogelaar- konden niet altijd
Krijns schilderen bewonderen daar zij
diens werk te precies vonden. Ze stel
den dat de romantiek zulke fijn
geschilderde werkjes reeds voldoende
had geëtaleerd en niet meer 'in' waren.
Krijn echter trok zich er niets van aan
en zette onverdroten zijn schilderen
voort, veelal ook in grotere en/of grote
schilderijen van 60x80 cm of 40x80
cm. Hij hield zich niet op met nieuw
lichterij en schilderde niet van 'die
plakkaten' zoals bijv. een Mondriaan.
Moeder Lena kon de kritieken van de
heren minder plaatsen en constateerde
dan dat sommige dingen in elkaar
flansden van chocola of andere
gekleurde zoetigheid, want moeder
Lena zag de schilderijtjes van vader
Krijn opfleuren uit het niets. Zij was er
getuige van hoe haai' man tobde met
stukjes uitgeplozen hout als penseel en
restjes verf, voor enkele stuivers bij de
huisschilder gekocht.
(Tubes verf waren toen nog redelijk
prijzig daar zij pas dateren uit de 2e
helft van de 19e eeuw).
Zij deelde vooral het genoegen als
deze voor een leuke prijs bij een lief
hebber terecht kwam. Maar ze was
ook getuige van het falen van manlief
als het niet werd wat deze zo graag
wilde dat het worden zou.
De zolder was het atelier en één dak
raam moest het licht verschaffen om te
kunnen schilderen. Geen verwarming
of andere gemakken maakten het allemaal
wat 'spartaanser'. Ongetwijfeld zal de vol
doening dan ook dieper ervaren worden als
er zo'n prachtig 'Laantje' uit vader Krijns
handen komt.
Schetsboeken zoals de professionele kunste
naar hanteert om vooral vast te leggen wat
van belang kan zijn voor een schilderij, heeft
onze Krijn nooit nodig gehad. Zijn geheugen
was zijn schetsboek, want wat hij eenmaal
gezien had wist hij feilloos op een stukje
hardboard te schilderen.
Zo wist hij dat een schoorsteenstuk wat hij al
jong onder ogen gehad had, later zonder een
geheugen-steuntje op een schilderij weer te
geven.
Het schoorsteenstuk was inmiddels uit Mid
delhamis verdwenen en verkocht aan 'de
overkant' wat vader Krijn danig speet.
Ondanks dat wist hij de voorstelling, in ver
kleinde vorm, weer te geven en enkele schil
derijen naar 'de Samaritaanse vrouw' volle
dig uit het hoofd te schilderen.
Eigenlijk schilderde Krijn alles wat zijn
belevingswereld in die dagen voorstelde, en
vooral de verschillende ondergronden en
dragers voor zijn werken zijn soms in het
oog springend. Zo schilderde hij op tegels,
bordjes, paneeltjes, triplex, hardboard, kar
ton of papier, en vooral de horretjes die vroe
ger voor de ramen stonden werden nogal
eens door Krijn beschilderd. In de nu verd
wenen Wei-straatjes en de Vissersstraat kon
men dergelijk beschilderde horretjes voor de
ramen zien staan. Dergelijke horren werden
voor 1,25 van een voorstelling of land
schap voorzien.
■■^liè;;
'De schaapherder'
Men kan zich nu een dergelijk 'bedrag' nau-
\\elijks Noorstellen maar weet dan wel dat
moeder Lena er in die dagen erg blij mee was.
Krijn's schilderijtjes werden nogal eens 'aan
de overkant' ingelijst die dan soms 2 of 3
maal zo duur w:uen als het schilderstukje
zelf. De lijstenmakers herkenden zijn werk
als "onmiskenbaar Flakkees'.
Liefliebbers w men er te o\'er voor zijn werk
jes en zelfs waren er die dergelijke werkjes
kochten 'op 5 cent per week""
Is het dan verwonderlijk dat de firkkel door
zijn zoon is verder gedragen.'
Krijn Cornelis Vogelaar
ZO vader.
