Criminaliteit en reclitspraak
in Middelharnis
i\JLl£\ ^\9MliWiVJUA
Historisch hoekje
De Motte en
'Maatje Zaaijers Huijsinghe'
eiMDai-iiiEyws
Van tapijt en gordijn tot lamellen.
Uw vertrouwd adres waar service,
topkwaliteit en lage prijs
hand in hand gaan.
LET'OPlQNZJJSREeMGÜL'AIRE
Nieuwe showroom voor
'Verwers Auto's' BV
Actie voor vrijlating
van christenen in Laos
in de gaten of in de put
Bij het jaarboek 2000
PAGINA 9
VRIJDAG 6 OETOBIR 2000
(6)
Openingstijden:
Wo. 13.00 -17.30 uur, do. 9.30 -12.00 en 13 00 -17.30 uur
vr. 9.30 -12.00 en 13.00 - 20.00 uur, za. 9.30 -16.00 uur.
Tramweg 33 OudeTonge (01871641842
www.vwspecialist.nl.
(21)
Uit het voorgaande hebben we begrepen, dat
langdurige opsluiting zelden voorkwam.
Toch hebben hier verscheidene personen
opgesloten gezeten: enkele inscripties in de
houten wanden herinneren hier nog aan. De
gevangenis is opvallend gaaf bewaard geble
ven en we hoeven dan ook weinig inbeel
dingsvermogen te hebben om ons te ver
plaatsen in de situatie van de vroegere
gevangenen. De gijzelkamer is een ander
verhaal. Hiervan is alleen de schouw nog
aanwezig. In de schouwbalk treffen we tal
loze inscripties, die gegijzelden erin hebben
gekerfd. Het is niet helemaal duidelijk hoe
de achtergevel van het raadhuis er oorspron
kelijk heeft uitgezien. Nu is er een dubbele
deur die toegang verschaft tot de gijzelka
mer. Het weinige licht komt door het half
ronde bovenlicht. Op de originele bestekte
kening van het raadhuis stond hier alleen een
groot kruiskozijn aangegeven. Toch zal er in
de achtergevel naar alle waarschijnlijkheid
een deur moeten hebben gezeten, al is het
alleen maar om de deur van de gevangenis,
uitkomende in de gijzelkamer, af te kunnen
sluiten. Alhoewel er alleen een schouw rest
van het vroegere interieur van de gijzelka
mer, kunnen we toch wel stellen dat de gij
zelkamer een 'rianter' onderkomen was dan
de donkere, muffe gevangenis.
Wie werden er nu in de gijzelkamer
geplaatst? Allereerst moeten we denken aan
de gedaagden voor een extra-ordinair pro
ces. Had degene een zeer ernstig deUct
gepleegd of was men bang dat hij/zij de
benen zou nemen (fugitieO, dan ging de
gedaagde de gevangenis in. Het gebeurde
ook wel dat een gedaagde in een herberg
werd gegijzeld. Eén keer lezen we dat een
gedaagde in het gasthuis werd vastgehou
den. Het betrof hier een zwangere 'dame' (zij
werd enkele jaren later overigens ter dood
veroordeeld). In artikel 51 van de Keur 1658
lezen we verder: "Yemant gegijselt sijnde, 't
zij tot betalinge van eenige schuit, pennin
gen ofte om eenich feyt te presteren." Kon
iemand een boete, zijn belasting of andere
financiële verplichtingen niet voldoen, dan
bestond de mogelijkheid voor de schuldei
sers hem te laten gijzelen. De gegijzelde
moest volgens het 52e artikel daar blijven
"sonder over de goote van sijn gijselhuys te
treden ter tijt ende wijlen tot hij voldaen zal
hebben, daeromme hij gegijselt is." Artikel
53.gaat als volgt verder: "Ende ingevalle den
gegijselde geen debvoir en dede tot voldoe-
ninge, ofte in gijseünge bleef den tijt van
acht dagen, zoo zal den officier vermogen
door sijnen dienaer ter presentie van twee
schepenen, van des gegijseldens gereetste
goederen te halen ende öp 't raethuys te bren
gen, zooveel als schepenen zullen wijsen
ende oordeelen sufficant te zijn tot betalinge,
ende 't zelve met een zonnendaechs ende een
Deur naar de gevangenis
marctdaechs gebodt verkoopen, doch geen
goederen hebbende, ofte dat de gijselinge
geschieden om eenich feyt te voldoen, sal
den gegijselde naer de acht dagen in civile
apprehentie gebracht, ende in de gijselkamer
opgeslooten werden voor alsulcken tijt ende
met alsulcke contreinten als leeimiannen
ofte schepenen wijsen zullen te behooren."
Tussen de losse stukken in het rechterlijk
archief komen we een bijzonder geval tegen
van iemand, die ten onrechte werd gegijzeld
en dit niet pikt; hij wil worden gerehabili
teerd. Er is geen compleet dossier betreffen
de deze kwestie, maar uit het beschikbare
materiaal komen toch een aantal interessan
te gegevens aan het ücht. Op 20 juni 1675
was ComeUs Legierse uit Oude-Tonge in de
herberg van Teunis Jonker op de Kaai te
Middelharnis. De baljuw stuurde de dienaar
van justitie naar ComeUs ten einde hem te
ontbieden op het raadhuis. ComeUs weiger
de echter aan dit verzoek gehoor te geven en
maakte de baljuw voor van aUes en nog wat
uit. De dienaar ging onverrichterzake terag
naar het raadhuis, waar hij de baljuw van het
voorgevallene in kennis stelde. Deze gaf de
dienaar te kennen, dat indien ComeUs niet
goedschiks mee wilde komen, hij hem "fey-
telijck" zou moeten "aentasten ende mede
brengen". Met de nodige tegenzin besloot
ComeUs toch maar mee te gaan. Op het raad
huis werd hij door de baljuw aangesproken
op zijn zojuist geuitte beledigingen. Hier
voor was hij echter niet opgepakt. Er zouden
nog onduidelijkheden zijn over door hem
geïnde belastinggelden uit eerdere jaren.
ComeUs nam ook nu weer geen blad voor z'n
Deur in de gijzelkamer naar de gevangenis
mond, waarom de dienaar hem "heeft aenge-
tast ende alsoo getragt in de gijselkamer te
krijgen", maar ComeUs bood flink weer
stand en pakte de dienaar dusdanig bij de
arm, "dat zijn halff hemdt aen de mouw
scheure, voorts hem deposant aen de hant
quetste dat eenighsints bloede mitsgaders
oock den hoet van 't hooft van de req[uirant]
stote, andre ressistentiën al worstelende
meer gepleegt heeft, dat eyndelijck hij
Com[elis] Leijgierse gebragt zijne den trap
aff naer de gijselkamer, wesende de pasagie
door de put, denselven niet heeft willen
wesen in de gijselkamer, maer in den put."
ComeUs zou tegen de dienaar hebben
gezegd: "Laet de deuren allemael open",
zodat hij "in de gijselkamer, put ofte vooren
te gaen ofte blijven." Hierait kunnen we
onder meer opmaken, dat de gevangenis in
het verleden ook wel de put werd genoemd;
hoezo in de put zitten? Waarom stond dit
allemaal opgetekend? ComeUs bleek ten
onrechte opgepakt en "ongehoort ende
genoegsaem met gewelt in een gevangen-
huys ende dieffput ingestout ende gewor
pen". De andere dag werd hij dan ook op
vrije voeten gezet. ComeUs kaartte dit voor
val aan bij de Hoge Raad "tot reparatie van
de eere". Of hij in z'n gelijk werd gesteld en
een eventuele schadevergoeding wist los te
peuteren, is niet helemaal duideUjk. Dat is
ook niet zo van belang. Dit voorval leert ons
meer over de arrestatie en het opsluiten van
een verdachte.
Op de criminele rol komen we niet degene
tegen die vanwege openstaande rekeningen
werden gegijzeld. Zij werden immers niet
veroordeeld als criminelen. Wie wel voor
enkele dagen of weken werd veroordeeld
wegens het plegen van een strafbaar feit,
kreeg steevast water en brood op het menu.
Dit was na een boete van 25 gulden de Ucht-
ste straf die men kon krijgen. Meestal was
het voor iemand die razie had gezocht of
jongelui die een kleine diefstal
(appels/peren) op hun geweten hadden. In
1797 was er een kijvende huisvrouw die
eigenUjk een boete van 50 gulden had 'ver
diend', maar deze niet kon betalen, althans
niet zonder dat "haar huysgezin door 't
betaalen van die boete zoude koomen te Uj-
den". De baljuw adviseerde om haar 14
dagen op water en brood te zetten. Leen
mannen zagen hier in eerste instantie weinig
in, maar gingen uiteindelijk akkoord. De
baljuw herinnerde leenmannen "aan die
algemeen bekenden regul in regten, dat die-
geene welke onvermogende is om een boete
te voldoen aan den üjve zal gestraft wor
den." Welnu, hetgeen zij had gedaan was nu
ook weer niet zo erg, dat dit een lijfstraf kon
rechtvaardigen. Toch was het nu eenmaal zo
"dat onvermogende en arme persoonen, die
met geene geldboete kunnen worden gepu-
nieerd, egter weegens gepleegde misdaden
en ongereegeldheden nimmer ongestraft
kunnen worden gelaten." Zij werd daarom
acht dagen 'gespijzigd' met water en brood.
Bij andere veroordeelden zien we, dat zij een
tijdje moesten zitten, echter zij konden eer
der worden vrijgelaten indien zij een
bepaald bedrag betaalden. Elke dag gijzeüng
stond eigenlijk voor een bepaalde prijs. De
consumptiekosten, water en brood, vielen
wel mee, maar het raadhuis was geen hotel
en men was de gijzelaars dus Uever kwijt
dan rijk.
Er waren vanzelfsprekend ook mensen, die
liever geen gebruik van deze faciUteiten
wensten te maken. Het 55e artikel voorzag
in maatregelen tegen degenen die niet kwa
men opdagen: "Maer indien hij om yet te
doen gegijselt is, ende niet te gijsel en gaet,
zoo sal hij voor de eerste reyse verbeuren
thien ponden, voor de tweede reyse twintich
ponden, voor de derde reyse 't sestich pon
den, ende voor de vierde reyse zal hij geap-
prehendeert ende gevangen gehouden wer
den, ses stuyvers daechs, totdat hij gedaen
zal hebben 't gene daertoe hij gegijselt is."
Jan Both - Middelharnis
mORDiELSiAlsUODi
M^^^^i^^^^êêM::^^
Een gloednieuwe showroom, een grote
klantvriendelijkheid en een uitgebreid assor
timent VW-personenwagens. Het zijn alle
maal feiten bij 'Verwer's Auto's' aan de
Klinkerlandseweg in Nieuwe Tonge. Het
begon allemaal in 1983 in 'Knorrenburg'
aan de Molenweg in Middelharnis. In 1985
zijn ze verhuist naar Nieuwe Tonge, daar zij
in 1989 de werkplaats totaal hebben ver
nieuwd. Nu was de showroom aan de beurt.
Bij de voorbereidingen van de bouw van de
nieuwe showroom gebeurde er een ongeluk;
Cor viel ongeveer 6 meter naar beneden van
het dak van de oude showroom. Met gevolg
dat hij zijn heup brak en zijn arm op 5 plaat
sen. Cor loopt nu nog met pennen en platen
in zijn been. Waar vorig jaar de traumaheli
kopter landde staat nu de gloednieuwe
showroom.
Er zijn in totaal vier mensen werkzaam in
het bedrijf. Cor en zijn vrouw Gerie, bijge
staan door twee medewerkers. Het bedrijf
staat garant voor schadeherstel en reparatie
aan alle merken, hoewel het bedrijf voor
90% is gespeciaUseerd in Volkswagens.
Verder hebben Cor en Gerie de APK's, roet-
meting en de verkoop van nieuwe en
gebmikte auto's hoog in het vaandel.
Belangrijk voor de klant is dat het bedrijf
BOVAG-gecertificeerd is. Binnenkort is
Verwers Auto's ook op het intemet te vinden
onder de naam WWW.VERWERS-
AUTOS.NL en ook onder de naam
De Vereniging van Christenen tegen Vervol
ging en Marteling (VCVM-Nederland) ver
zamelde in de afgelopen maanden mim 6000
handtekeningen voor de vrijlating van een
Oezbeekse christen die vanwege zijn geloof
gevangen zit.
De VCVM is in september 2000 begonnen
met een handtekeningenactie voor het vrijla
ten van de Laotiaanse christenen Sisa-
mouth, Peto, Boon My en Pa Tood die van
wege het verbreiden van het evangelie gear
resteerd zijn en tot lange gevangenisstraffen
veroordeeld zijn. De eerste drie werden op
18 juU 1999 gearresteerd.
De VCVM acht het gevangen houden van
deze christenen in strijd met artikel 18 van
de Universele Verklaring van de rechten van
de mens waarin staat dat ieder recht heeft op
vrijheid van gedachte en godsdienst en op
het verbreiden ervan. De VCVM heeft een
verzoek om vrijlating van de vier christenen
opgesteld dat gericht is aan de Laotiaanse
autoriteiten. Ieder kan handtekeningen ver
zamelen onder dit verzoek.
De VCVM acht het van belang dat ook brie
ven naar de genoemde autoriteiten gestuurd
worden. Als er veel brieven binnenkomen,
kan dat leiden tot vrijlatingen, zoals de erva
ring leert. Een handtekeningenlijst en een
voorbeeldbrief, met adressen van Laotiaanse
autoriteiten, kunnen aangevraagd worden
bij: VVCM-Nederland, Postbus 296,3770
AG Barneveld. Tel. (0342) 420325.
We wekken u op om zich op te geven als
contactpersoon in uw gemeente om na kerk
diensten handtekeningen op te halen voor
acties van vrijlating van de VCVM. U kunt
zich aanmelden bij bovengenoemd telefoon
nummer.
Ik las van de hand van ds. L.J. Geluk (oud-
predikant van Dirksland) in het blad 'Eccle
sia', het orgaan van de Stichting Vrienden
van dr. H.F. Kohlbmgge, het volgende onder
'Opmerkelijk, jaarboek 2000'. Nog eerder
dan ik had verwacht is het al gebeurd: de
mbricering van de gemeenten van de Neder
landse Hervormde Kerk is op nieuwe leest
geschoeid. De historische orde is verdwe
nen, voor altijd verdwenen. Het Jaarboek
2000 (het laatste, vanaf volgend jaar komt er
voor de SoW-kerken een gemeenschappelijk
jaarboek) bewijst dat. De indeling van de
kerkeUjke gemeente gaat terug tot op 1618.
Toen werd bij de grote internationale Syno
de van Dordrecht, voor wat betreft de rang
orde van de afgevaardigden gekozen voor
een zekere parallellie tussen kerk en staat.
Dat betekende: ook de kerkelijke vertegen
woordigers uit het hertogdom Gelre komen
in rangorde eerst, dan die uit de graafschap
pen Holland en Zeeland en zo vervolgens.
Men vindt deze indeUng temg in het woord
voorafin de Psalmberijming van 1773. In de
kerken en gemeenten die in 1834, 1840 en
1886 vanuit de Hervormde Kerk zijn ont
staan, heeft men in deze oorspronkelijke
indeUng niets gezien. Men stichtte immers
een nieuwe kerkelijke gemeenschap, los van
de historische kerk! Ook het SoW-kerkge-
nootschap zal iets nieuws zijn en op het
onderhavige punt is alvast een nieuw begin
gemaakt. Daarom - wie dit nu al zo beslist
heeft is me onbekend - begint het Jaarboek
2000 niet meer met de Klassikale Vergade
ring van Arnhem (Gelderland), maar met die
van Assen (alfabetisch!), in de gecombineer
de kerkprovincie Groningen/Drenthe. Daar
na volgt Friesland, Overijssel, enz. Is deze
wijziging nu zo belangrijk? Doet die volgor
de er dan iets toe? Dit is natuurlijk niet een
louter technische kwestie. Of de leden van
de synode daarin gekend zijn, weet ik niet.
Het breken met hetgeen bijna 4 eeuwen heeft
gegolden, is vanzelfsprekend niet toevallig.
Het is een klein, maar wel planmatig en
daarom opmerkelijk onderdeel van het geen
wordt voorbereid; een nieuwe kerk, met een
nieuwe naam, een nieuwe grondslag, een
nieuwe kerkorde, een nieuwe indeling,
maar, niet een plant die van haar historische
wortels losgesneden is, verdorren? Waarvan
acte!
M. van der Vallt
Fr. van Borselenstraat 32
3244 XE Nieuwe Tonge
tel.: 652291
We pakken de draad van ons ver
haal over de bewoners van 'Maatje
Zaaijers Huijsinghe' weer op bij
Cornelis van der Valk 2, die leefde
van 1719-1783. Na de dood van zijn
vader werd hij eigenaar van het
huis. Cornelis 2 overleed op 10 sep
tember 1783 en werd in Dirksland
begraven. Zijn naam staat op een
familiegraf op de begraafplaats aan
de Kapoenstraat.
Kerkhoven en begraafplaatsen
Oude kerkhoven en begraafplaatsen krij
gen in Nederland steeds meer belangstel
ling en waardering. Ze krijgen een plaats
op monumentenUjsten van rijk en
gemeenten. Met 'kerkhof' bedoelen we
hier het oorspronkeUjke hof rond de kerk,
met 'begraafplaats' een plaats om mensen
te begraven. In het dagelijks woordge
bruik wordt een begraafplaats nog vaak
kerkhof genoemd. Begraafplaatsen zijn in
het algemeen van jonger datum dan kerk
hoven. Ze werden aangelegd omdat de
hoven rond de kerk vol waren of voor
andere doeleinden werden bestemd. Of
omdat de volksgezondheid er aanleiding
toe gaf. Vaak zijn deze begraafplaatsen
vandaag de dag een oase van groen in een
bebouwd gebied en is men er mede daar
om zuinig op.
Naar buiten de bebouwde kom
Tijdens het Franse regiem werd het begra
ven in de kerk verboden. Een decreet van
1804 verbood het begraven in de kerk,
maar na het vertrek der Fransen werd dit
decreet in 1813 geschorst. Toch zag men
wel in dat er uit een oogpunt van volksge
zondheid bezwaren zijn tegen begraven in
de kerk. In 1825 werd het voorgoed ver
boden. Begraven om de kerken heen bin
nen de bebouwde kom werd nog toege
staan voor gemeenten met minder dan
1000 inwoners. Bij de Begrafeniswet van
1869 werd ook dit algemeen verboden. In
de 19de eeuw werden veel begraafplaat
sen buiten de bebouwde kommen aange
legd.
In Dirksland werd in 1796 een nieuwe
begraafplaats aangelegd. Aan de Kapoen
straat, vlak achter de 'dorpsscheisloot' en
de huizen aan de Ring. Dichtbij de kerk
en voor hedendaagse begrippen in de
dorpskern. In 1800 werd deze "nieuwe
begraafplaats" door de Gereformeerde
Gemeente van Dirksland
overgedragen aan het gemeentebestuur. In
1861, 1915 en 1922 werd door de
gemeente grond aangekocht voor uitbrei
ding van de begraafplaats. Inmiddels is
door de aanleg van een nieuwe begraaf
plaats aan de Staakweg de begraafplaats
aan de Kapoenstraat 'oude begraafplaats'
geworden.
Laatste rustplaats
«SSMiyWD SiEWSE.«5"T UMI
©.Ce, il FEiSR, 177^
QVEHL, as.SEPT. WAS
fj
Familiegraf Van der Valk - Van Weel
Tot de komst van de Fransen was het
algemeen gebruikelijk dat mensen in de
kerk of op het kerkhof rond de kerk begra
ven werden. Wie het zich kon permitteren
werd in de kerk begraven, bij voorkeur in
het koor. De noordoosthoek van het ker-
hof was een laatste rustplaats voor mensen
die een betere plaats niet waardig werd
geacht. De mensen werden begraven met
de voeten naar het oosten, gelovend in een
wederopstanding bij het aanbreken van de
Jongste Dag. Veel begrafenisgebruiken
bleven na de reformatie bestaan, ook al
probeerde men ze van kerkwege af te
schaffen.
In de Dirkslandse kerk zijn mooie grafste
nen bewaard gebleven. Door wijlen de
heer J.L.Braber is van de grafstenen in de
Dirkslandse kerk een overzicht gemaakt,
met een vertaling van de teksten die op de
zerken staan. Bij een bezoek aan de kerk
is zo'n overzicht verkrijgbaar bij de koste-
res, mevrouw Annemieke Klepper-Wolf-
ert.
De meeste kerken op Goeree-Overflakkee
zijn oorspronkelijk gesitueerd op een ker-
E''"iland. De kerkgracht scheidde kerk én
rkhof van de wereld. Vooral na 1900
raakte de
symbolische
betekenis van
de kerkgracht
in vergetel
heid en dacht
men in de
eerste plaats
aan demping
van kerk-
grachten uit
een oogpunt
van hygiëne
en verkeer.
Daarmee
werd soms
ook vergeten
dat het hof
rond de kerk
het oorspron
keUjke kerk
hof van een
dorp is.
Familiegraf
Het oude
gebruik om
de mensen
met de voeten
naar het oos
ten te begra
ven zien we
ook nog op
de begraaf
plaats aan de Kapoenstraat. Op deze
begraafplaats treffen we oude en opmer-
keUjke grafstenen aan. Heel opmerkeUjk
is het familiegraf van de famiUe Van der
Valk-Van Weel. Het was me nooit opge
vallen maar op dat familiegraf staan de de
namen vermeld van Cornelis van der Valk
(overleden 1753), van zijn tweede vrouw
Renetta van Lobbregt (overleden 1775) en
ComeUs van der Valk (overleden 1783).
Jacomina van Kassei, de echtgenote van
Cornelis van der Valk 2, overleed in april
1796 en ook haar naam staat op het fami-
Uegraf vermeld.
Is hun stoffelijk overschot later bijgezet in
een familiegraf dat door Paulina Maria
van der Valk en haar man David van Weel
werd gesticht? Het antwoord op die vraag
ligt waarschijnlijk in het archief van de
Nederlands Hervormde Kerk van Dirks
land. De Diakonie heeft zich verpUcht
voor het onderhoud van het graf te zorgen
en komt die belofte plichtsgetrouw na.
Opvolging geregeld
Het overlijden van Cornelis van der Valk
2 kwam vermoedelijk niet onverwacht.
Zoals ComeUs 1 de opvolging voor Cor-
neUs 2 tijdig had geregeld, zo regelde
ComeUs 2 voor zijn dood de opvolging
voor ComeUs 3. In 1781 treffen we de
jonge ComeUs van der Valk 3 - dan op
zijn beurt Junior - als "gezwoore clerq"
van schout en schepenen van de Dirks
land. Toen ComeUs van der Valk 2 in
1783 overleed, gingen zijn functies als
vanzelf over van vader op zoon.
Voor de dochters van ComeUs van der
Valk 2 en Jacomina van Kassei werden
geschikte huwelijkspartners gevonden
onder de elite van naburige dorpen. Voor
PauUna Maria duurde het tot haar drieën
dertigste voordat ze een geschikt persoon
trof om mee te trouwen. Dat was de vie-
rentwintigjarige David van Weel, een jon
geman die het ver zou brengen. PauUna
Maria van der Valk is de grootmoeder van
PauUna Maria van Weel. PauUna van
Weel heeft door een groot legaat de stich
ting van het streekziekenhuis in Dirksland
mogelijk gemaakt. PauUna Maria van der
Valk is de eerste bewoonster van 'Maatje
Zaaijers Huijsinghe' van wie een portret
bekend is. Gezien de kleding is het portret
omstreeks 1840 geschilderd. PauUna
Maria van der Valk was toen al over de
zeventig. Ze woonde na haar huwelijk met
David van Weel op 'Het Hof aan de Win
terstraat. Eigenaardig is dat op het fami-
üegraf haar naam verkeerd vermeld staat.
Cathy Westdorp
PauUna Maria van der Valk,
dochter van Cornelis van der Valk
en Jacomina van Kassei,
grootmoeder van PauUna van Weel.
