Duinwater uit de muur
J, BIENEFELT,
Faillissement.
mm m mm-mimmmm m mmm
iBiaii iiaBiiiifl.
^(Bitterkoekjes ea ^mandelsprits
G. VAN ZWOL;
Teken nu in
Ai staat de zee ook hoi en
AdvertenilëÊi.
Publicatie van 'De Motte' over Industrieel Erfgoed
Abonneert U op
Eilanden-Nieuws
Wordt gevraagd
Gareelitói, Voorstraat,
BREUKBANDEN,
Biz. 2
EILANDEN-NIEUWS
VRLTDAG 19 SEPTEMBER 1997
Zoals u in het artikel 'Van rode
luisjes en ketelwater' al heeft kun
nen lezen, was de drinkwatervoor
ziening op het eiland lange tijd pri
mitief en veelal van slechte kwali
teit. Deze gebrekkige voorzienin
gen kwamen de volksgezondheid
niet bepaald ten goede. Dè oplos
sing zou een drinkwaterleiding
zijn, maar aleer die er kwam
stroomde er heel wat water naar
de zee. Je zou er een boek over
kunnen schrijven, en dat is ook
gebeurd: 'De Samaritaan' van
Rudolf van Reest. Toch wil ik hier
onder in het kort de komst van de
drinkwaterleiding op Goeree-
Overflakkee schetsen.
Watervrees
In 1854 werd in Nederland de eerste
drinkwaterleiding in gebruik genomen.
Daarmee was ons land - in vergelijking
met de omringende landen - niet bepaald
haantje de voorste. De eerste waterlei-
dingplannen voor Goeree-Overflakkee
dateren uit het laatste decennium van de
vorige eeuw en het begin van de twintig
ste eeuw. Van particuliere zijde was er
interesse voor de aanleg en exploitatie
van een dergelijk project, maar de plan
nen liepen op niets uit. Op het eiland
stond een groot deel van de bevolking
nogal afwijzend tegenover de waterlei
ding. De één had bedenkingen van prin
cipiële aard, de ander van financiële
aard. De belangrijkste bezwaren waren
wel: de verplichte aansluiting en dat er
voor het leidingwater betaald moest wor
den; het regenwater was toch gratis Bij
een bepaalde groep mensen speelden ook
godsdienstige redenen een rol. Zij zagen
niets in deze nieuwigheden, deze stadse
ideeën; was het water dat hun voorvaders
al eeuwenlang hadden gebruikt ineens
niet goed meer Kortom, het belang van
de volksgezondheid werd door de tegen
standers uit het oog verloren. Vaak
beschikten de tegenstanders zelf over een
'prima' tras. Zij vonden, dat een water
leiding, waarbij voortaan iedereen (arm
en rijk) goed drinkwater tot zijn/haar
beschikking had, niet zo nodig. Het
gevolg was dat voor- en tegenstanders
verwikkeld raakten in een strijd, die
vooral schriftelijk - aan de hand van
ingezonden stukken in de plaatselijke
kranten - gestreden werd. De drinkwater
kwestie leverde nogal wat kopij voor de
kranten en het nodige spraakwater voor
het voeren van verhitte en veelal oever
loze discussies op vergaderingen en
daarbuiten.
De eerste stappen
Het was de Vereniging van burgemees
ters en secretarissen van het eiland,
onder voorzittersschap van burgemeester
Ulbo J. Mijs, op wiens initiatief de firma
Visser en Smit in 1907 een boring in de
duinen te Ouddorp uitvoerde, waarna in
1908 een voorlopig ontwerp voor een
waterleiding op tafel kon komen. Dit
plan omvatte negen van de dertien
gemeenten. In 1909 volgde een gewij
zigd ontwerp. Met deze plannen van de
firma Visser en Smit trad de Vereniging
in overleg met de Staatscommissie voor
Drinkwatervoorziening. Het gevolg van
deze besprekingen was, dat van Rijkswe
ge een eenvoudig en geo-hydrologisch
onderzoek werd ingesteld. Dit onderzoek
toonde aan, dat in de Oostduinen, even
tueel met uitbreiding met de Middeldui
nen, voldoende water aanwezig was voor
de drinkwatervoorziening van het hele
eiland. Het was dus technisch mogelijk
een waterleiding voor het eiland te reali
seren.
De NV Mabeg kreeg in 1913 opdracht
de plannen nader uit te werken en een
jaar later was het gereed. Er zat vaart in
de plannen, maar de Eerste Wereldoor
log gooide roet in het eten. Tevergeefs
trachtten de burgemeesters Mijs en
Zaaijer de gesprekken gaande te houden.
Eerst in 1922 mocht de Mabeg een aan
gepast plan maken. Het nieuwe plan ver
scheen in twee delen; in september 1923
en augustus 1924. Hierin waren nu alle
gemeenten opgenomen. Tevens kwam de
rechtsvorm aan de orde: geen naamloze
vennootschap, maar een gemeenschappe
lijke regeling voor de duur van 60 jaar,
in de vorm van de Stichting De Drink
waterleiding Goeree en Overflakkee.
Elke gemeente moest een bedrag van
100,-, als bijdrage in het stamkapitaal
inbrengen en zich tevens garant stellen
voor rente en aflossing van de door de
Stichting aan te gane geldleningen.
Alles was geregeld, nu moesten alleen de
13 gemeenteraden nog hun fiat geven.
Welnu, dat werd een treurspel in meerde
re bedrijven, dat ruim drie jaar duurde en
dat ongetwijfeld menige bestuurder grij
ze haren moet hebben bezorgd. De
gemeenteraden van Den Bommel en
Ooltgensplaat namen als eerste de rege
ling aan, de laatste was Sommelsdijk op
16 november 1929. Uiteindelijk was het
alleen de gemeente Ouddorp, die niet
wenste mee te doen.
De start
Nu 12 van de 13 gemeenten hadden
ingestemd met de aanleg van de drink
waterleiding, kon eind 1929 het bestuur
van de Stichting worden gekozen. Voor
zitter werd L.J. den Hollander, secretaris
F. Nieborg. De Mabeg kreeg opdracht
om een uitgebreid geohydrologisch
onderzoek in de Kop van Goeree uit te
voeren, teneinde de grootte, omvang en
diepte van de zoetwaterbel te bepalen. In
1931 was dit onderzoek gereed. Enkele
deskundigen gaven een positief advies,
waarna de Stichting besloot 250 hectare
grond in de Oostduinen aan te kopen
voor 47.000,-. Door de hoge rente (we
zitten in de crisisjaren) was het voor de
Stichting niet gemakkelijk om verdere
investeringen binnen korte tijd te kunnen
realiseren. Gelukkig schoot het provinci
aal bestuur te hulp door het beschikbaar
stellen van geld tegen een lage rente. In
1932 kon dan ook worden begonnen met
de bouw van het pompstation en de
andere werken.
Afwachtende houding
Zoals u reeds hebt begrepen, waren er
nogal wat tegenstanders. De animo voor
aansluiting was in eerste instantie dan
ook niet groot. Werfagenten (acquisi
teurs) werden aangesteld om in alle
gemeenten mensen over te halen zich op
de waterleiding aan te sluiten. De factor
geld speelde zeker een grote rol, want
toen werd besloten, dat niet alleen de
buitenleiding, maar ook een beperkte
binnenleiding met één tapkraan gratis
aangelegd zou worden, stonden de men
sen in de rij Zo kwam het, dat bij de
officiële opening van de drinkwaterlei
ding reeds ongeveer 95% van de aan-
sluitbare bevolking zich als waterverbui-
ker had opgegeven. Dit overtrof ieders
verwachting. Had de adviseur aanvanke
lijk op een aansluitingspercentage gere
kend van 80%, zij die de bevolking veel
beter meenden te kennen, waren van
mening dat de 50% bij lange na niet zou
worden bereikt De voorstanders van de
waterleiding hadden van dit resultaat niet
durven dromen. Waar waren al die felle
tegenstanders gebleven
Er kan geproost worden
Op donderdag 7 juni 1934 was het zover:
de officiële opening door Commissaris
van de Koningin van Zuid-Holland H.A.
van Kamebeek. De waterleiding leverde
toen reeds door middel van een voorlopi
ge installatie water. Met de officiële ope
ning was gewacht, totdat het werk geheel
was voltooid. Door veel hoogwaardig
heidsbekleders werd een woord gespro
ken. Onder hen was ook oud-burgemees-
ter Ulbo J. Mijs. Hij was hier niet alleen
als één van de eerste voorvechters, maar
tevens als president-commissaris van de
Mabeg. Hij zei onder meer: 'Vroeger
was Flakkee niet alleen een afgelegen
maar ook een vergeten eiland (waaraan
alleen de fiscus dacht!). En de 13
gemeenten waren veelszins even zovele
republiekjes, die zich weinig van elkaar
aantrokken. De geest van onderlinge
samenwerking is beter geworden; moge
deze dag een prikkel zijn om hierin ver
der voort te gaan.'
Waterwingebied en
pompstation
Hoe zag het waterwingebied er anno
1934 uit en welke behandeling onder
ging het drinkwater destijds De onder
staande beschrijving is in de verleden
tijd geschreven, omdat in de loop der
jaren het een en ander in en om het
pompstation is veranderd, maar daarover
leest u meer in een volgend artikel. Bij
de ingebruikneming van de drinkwater
leiding was er in de lengte-as van de
Oostduinen een kanaal ter lengte van
1100 meter uitgegraven, dat aan de
bovenkant een breedte had van 24 meter
en waarin het hemelwater, dat op het
duingebied viel, werd verzameld. De
pompen in het pompstation pompten dit
water op, waardoor de waterspiegel lang
zaam daalde, hetgeen een drainerende
werking op het omliggende duingebied
uitoefende. Een gedeelte van de neerslag
die in de loop der eeuwen op het duinge
bied was gevallen, was door de kleilaag
van het kanaal heen kunnen dringen.
Door deze kleilaag waren met tussen
ruimten van ongeveer 50 meter 17 put-
buizen geboord, die van 13 tot 15 meter
beneden de kleilaag reikten en die voor
zien waren van koperen filters ter lengte
van 9 meter. Bij langdurige en grote
droogte kon men dus altijd gebruik
maken van de aanwezige voorraad diep-
grondwater, al moest dit dan ook met
omzichtigheid geschieden. In tegenstel
ling met het diepgrondwater was het
bovengrondwater, dat rechtstreeks aan
het kanaal werd onttrokken, niet steriel
en zodoende zonder nadere behandeling
niet voor consumptie geschikt. Niet
alleen moest het water bacteriologisch
worden gezuiverd, maar bovendien wor
den ontdaan van het daarin aanwezige
ijzer. Het water werd met lagedruk-cen-
trifugaalpompen op de sproeibakken
gepompt. Dit geschiedde niet rechtst
reeks vanuit het kanaal, doch vanuit een
9 meter diepe hevelput, waarin de hevel
leiding uitmondde, die de verbinding tus
sen het kanaal en de hevelput vormde.
Werd nu op de hevelput gepompt, dan
daalde daarin de waterspiegel, als gevolg
waarvan het water uit het kanaal door
eigen kracht in de put kon overhevelen.
De sproeibakken waren ondergebracht in
het gebouw, waarin ook de pompen en
de motoren waren geplaatst. In dit pomp
station bevonden zich tevens een kantoor
en andere dienstvertrekken. Nadat het
water was ontijzerd, liep het op de zoge
naamde nafilters. Deze nafilters beston
den uit vier grote gescheiden bakken, elk
De opening van het pompstation
van 11 X 12 meter en diep 3 meter, die
grotendeels met filterzand en filtergrind
werden gevuld. Zij waren onder dak
gebracht, teneinde het water zoveel
mogelijk in het donker te kunnen hou
den, waardoor algengroei werd tegenge
gaan. Langzaam zakte het water door de
filtermassa heen, waarbij de bacteriën,
die zich eventueel in het water mochten
bevinden, vernietigd werden. Na de fil-
tervulling te hebben gepasseerd, kwam
het water in onder de filtervulling aange
brachte kanaaltjes en van daaruit in gro
tere kanalen, om vervolgens af te vloeien
naar een ondergrondse kelder met een
inhoud van ongeveer 500 m3: de reinwa-
terkelder. Deze kelder was overdekt met
een één meter dikke aardlaag, teneinde
het water in de zomer koel en in de win
ter vorstvrij te houden. Het water in de
reinwaterkelder was vrij van ijzer en
bacteriën. Door middel van hogedruk-
centrifugaalpompen, werd nu het water
vanuit de reinwaterkelder in het hoofd
buizennet geperst. Zodra de inhoud van
de watertoren een bepaalde minumum-
stand had bereikt, werden deze pompen
automatisch in werking gesteld. Daartoe
bestond een elektrische verbinding tus
sen watertoren en pompstation. Niet
alleen konden door middel van deze ver
binding de pompen automatisch in- en
buiten werking werden gesteld, maar
bovendien was van deze verbinding
gebruik gemaakt voor het bedienen van
de aanwijstoestellen in het pompstation
en op het kantoor te Middelhamis, waar
door de inhoud van de watertoren te
Zuidzijde zowel op het kantoor als op
het pompstation kon worden afgelezen.
Op de waterwinplaats waren verder nog
twee woningen gebouwd voor de beide
machinisten.
Volgende week leest u meer over de
watertorens van de Stichting De Drink
waterleiding Goeree-Overflakkee.
Jan Both - bestuurslid van 'De Motte'
90 jaar geleden
7 en 18 September 1907
Antirevo lutionair
IN HOC SIGNO VINCES
Orgaan
T.BOEKHOVEN.
Voor 'U- veie rii huftelijkf bijvvijzen
van dei'iiii'uiing /.oow'ol vaii hier als
eMer? imivangHn bij het uverlijüen
v;u; i.'ri':'ii u;f iet'ien Echtgenuut, Vader,
ÜetmW'l eii ürootvailur. betuigen wij
ou/i.-ii Vi'ci;;eiiiei-iideii daiik.
Uit aller naam,
W.d M KOERT-VoGF.Lz.^NG
Pm Bommd. 5 Sept 1907.
Vrouwelijke Huip in de huishouding
om tladfiijk in dienst te treden.
AdresLtt;o:' A bij den uitgever
W. BOF.KHOVEN', ^ommi-lspijk.
Vraagt het alom bekende meingoed Uanket Htl-
lerkoekje; EicvHocUJe,, iMaa„»che l^ienje» en
Ocleibanket enz, van
Oraiijeboomstraat,
SOKinELSDiJK.
•■jf^ Neem eens proef én U blijft ze jeljraiken
Mersloiit m ea Hifipe M19, - - - ROTTERDAM..
- Yanouds betend ^oor de best brandende,
solide en slorlUkhte FORNUIZEN.
^gehpad^. tol leer '"«'jP^^J^tien' SPOEDIG.' NET Ei< BILUIK.
BELANGRIJKE
MANUFACTÏÏESNVEILniG
De Deurw.aarders VAN DER PUT
A HARCKSE>f to KoTTERDA.M,znIlen
aldaar op llVoetisda^ IH. 0»n-
(lerdn;; I» en z.n nondi- Vs-Ö"
ïing 30 Kt'si^iomher <t»OS. tel
kens des voocctiithias; U^ lO uur
in Jn't 4iicli»n\v voor Stkiiiis
tcncnV%>teiischappi'niiigaug
Schiedamscliesinfi;el27eaKeerH-eer[aaii
ten verzoeke van de WelEki. Gestr.
Vrouwe mr. ADOLPHINE E. KOK,
Curator in het faillissenDent van P. G
KLESSENS, handelendeonderdefirma
KLESSENS MEIJER, aau het
Hang no. 32 te Rotterda.v, publiek
om contant geld verkoopeu
Oen tot dien hoefiel' lie-
honrenticn Buveniaris', be
staande 4».a. uit:
<«rooic Parttfen Buckskin,
Duffel, Potstreep, Boezel, Dameslaken,
diverse soorten .ra[)onstoffen, Fluweel,
Jaeger, Baaien eu Bevers in diverse'
kleuren; Flanel, Wollen en Kaloeuen
Damast, Merinos. Tliibet, Diemet, Za-
nella, Lustre, Moirée, Drill, Satinet,
Indigo en fantasie Katoenen, Pique,
wit Katoen, wit, Linnen, wit half-
Linnen. Dubbeldraads, Molton in di
verse kleuren, Tulle, Vitrage, Vict
Lawn h jour. Muil, Vichy, Meubelsits,
Cretonne, Nassau, Siamaïs, Beddebont,
Manchester en Beaverteen, Veerings,
Wollen en Molton Dekens, Spreien,
Linnen en Katoeutijk. Stores, Sport-
hemden. Boözeroeneu, Rokken, Schor
ten. Broeken, Jassen, Boierdoek, Kaas-
doekeu, Netddoek, div. soorten Zak
doekenWerkdoeken, Vlaggendoek,
Handdoeken. Servetten, Tafellakens,
enz. enz.
N'oorts Br.indkast, Bureau. Lessen
;iar. Toonbanken, Elaleges, Horren,
Handwagen, etc.
De goederen zijn te bezichtigen op
SlaURdas ie en Uinsdas 19
Scpleniiter as. van lO—4Hur
in gemeld Gebouw voor Kunsten en
Wetenschappen.
Infornmtiëii zijn te bekomen ten
kantore van genoemden deurwaarders
Ut'oote Xlarkt flf.
Publikatie van de Vereniging Streelanuseum, Kericstraat, Sommelsdijlc.
A. J. K.
Dames in klederdracht juichen de komst van het leidingwater toe
Bij voldoende intekeningen zal medio 1998 'Al staat de zee ook hol en
hoog' verschijnen. In dit boek zal het dappere reddingwerk uit verleden en
heden van de bemanningen van de posten van de Koninklijke Nederlandse
Redding Maatschappij op de kop van Goeree worden beschreven. U gaat
met ze mee als ze uitvaren in hun reddingboten naar een schip in nood, ter
wijl de stormwind de zee opzweept tot een kolkende massa en de golven
aan alle kanten over de reddingboten slaan. Op boeiende wijze wordt niet
alleen verhaald over de vele reddingacties, maar uiteraard wordt ook ruun
aandacht besteed aan de ontwikkeling van het reddingwerk op Goeree. Het
totaal staat borg voor een spannend boek, wat u van het begin tot het eind in
haar greep zal houden.
'Al staat de zee ook hol en hoog' wordt uitgevoerd als een gebonden boek
en zal ruim 100 pagina's tellen op het formaat 20 x 27,5 cm.
Teken nu in! Stuur onderstaande bon vóór 31 oktober a.s. naar:
Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij p.a.
dhr. J. van Wezel, Raadhuisplein l, 3251AV STELLENDAM,
tel. 0187-491663 of
dhr. W. van Sighem, Bekaf 5,3252 AC GOEDEREEDE, tel. 0187-493237.
V kunt ook telefonisch bestellen of inlichtingen inwinnen.
Bij intekening ontvangt u medio 1998 dit schitterende boek voor slechts
29,90. Na verschijning zal de prijs f 34,90 gaan bedragen.
Hierbij bestelt ondergetekende:
ex. 'Al staat de zee ook hol en hoog' 29,90 per st.
(excl. verzendkosten)
Naam:.,
Adres:..
Postcode/woonplaats:
(Indien het boek per post moet wonlen toegezonden.
zal een bedrag van 4.95 voor veraendkoslen in rekening worden gebiacht)
Naw omleiding van de
zeer vele reacties op de
artikelserie in 'Eilan-
den-Nieuws' over hel
werk van de redding-
posten van de KNRM
op de kop van Goeree,
heeft de plaatselijke
KNRM commissie
besloten om de rijke
geschiedenis van de
Goereese reddingposten
samen te laten vatten in
een boek.
De artikelen zullen niet
letterlijk in hel boek
opgenomen worden.
Voor de artikelserie kon
slechts een greep uit de
talrijke acties genomen
worden, die dikwijls -
vanwege de beschikbare
ruimte verkort moes
ten worden weergege
ven. Het is de bedoeling
een en ander verder uit
te werken en middels
speurwerk in archieven,
interviews met redders
en geredden het geheel
uiteindelijk tot een pret
tig leesbaar boekwerk
te smeden.
Handtekening:
Dat CouKDt TencbiJDt elkeo Yr^if.
lboiuiementJVrtJl per drie muiidea frspoo per poat fiO Cent.
Imerlkft by TOoraiUwUIlii; f S,SO per jiutr.
IbtBderl^ke niimuerg 6 Ceat
uitobtee:
/SOMJtELSOMJM.
AdrertentlBa tkq 1—5 regeU &0 C«nt «Uce rogel ixi»er'10 otnt ra mul.
BoekuikondlclBC I C«ot per ngt\ ra Vi mul*
Dl«iiitMnrn««B «q DlensUuiblodlittea &0 C«ot por pUatnaf.
Qroott letten ea Tignetten vordra berekend nur de pIwitu-aiiDte ^t sg
AdTerteaWn wordea jpgewtoht tot Donderdagmiddeg Igiiiir.
Alle stukken voor de Hedaclle be«leind, Advcrien(l<>n en verdere Adminlslratle franco toe (e zenden aan den Uitgever.
OOLTGEXSPLAAT.
Gebnren Maatje d. v. 'Willem ZwHgera en
Jannetje Leidena; Adnanua z. v. Frans Kreeft
en WilJempje van der Veer.
Gehuwd: Hendrik Adriaau Marius van Hoften
26 jaar en Menaiena Geziena Harmanna Trijntje
Wolters 31 jaar.
OITDÏÏ TONGE.
Geboren: Hendrik Willem, z. y. H. W. Parrée
en P. X. Meijers.
NIEUWE TOKGE,
Geboren: Geertruida, d. v. J. C. Dekker eu C.
KietitHester d, v. Tennis de Jong en Boude-
ffijna Mija; Aart z. 7. Abraham ran Sliedrecht
cü Cornelia da Gast; Cornelia, d. t. Johannes
Tyi en Jannetje Wilhelmina HolsterAren, z.r.
Klaas Orouger en Dina Klapmuïs; Eliia Huber-
tes, z. V. Aren Knops *n ifarffaretba Kiorit.
Overleden: Maria Hoogitrate 2i jaar;Pieter
Luköart 54 jaar; Joost ran der Ham S6 jaarwe-
üuwnaar van Maria Breur.
\i^s:'
SpecialUoit in
Fabriek en Magaiijnen:
==r Telefoon No. 4919. I
