D'n Omlaop 1997
Van rode luisjes en ketelwater
LITIE
Sportvisser uit Sommelsdijli (64)
in liet Haringvliet verdronken
Publicatie van 'De Motte' over Industrieel Erfgoed
(010)2741135
%&w
Politie 24-uurs telefoon:
Behendigheids-
wedstrijden voor
beroepschauffeurs
Ik hao de jaeren hiervóór best wel
es geluusterd naer die verslaegen
op de radio, mar dat is wel even
wat oares as zellef mee doeë, wat
docht je alean al van 't verschil in
inspannieng, of je noe leaker thuus
in bed leit te luusteren of dat je
daer aerges op 't strangt laopt te
buffelen, nou jae ik weate noe alle
bei wat et is in of je et gelaoft of
niet, achterof dan eh, geef mien dat
buffelen mar, ik zal es vertelle
waerom.
Ik hao pas geleze dat 'opgeve' tegen
woordig veul mear 'in' is as 'deurdou-
we', in ik dienk dat dat, as je om je heen
kiekt, wel een aande uutkomt. As je on-
eanigheid mit je baes heit gae je niet
praete, neant, je kapt er mee. "Dat vaer-
ke, ik kan m'n kepot waerke voar 'n
hongerloantje, hie kiekt mar", terwijl je
meschien earst beter es kan praete, wangt
een spreekwoord zeit dat 'r voor elk pro
bleem 'n oplossieng is, of verzin ik dat
spreekwoord noe zelf?
Bie getrouwde stellen soms 't zaelfde
verhael, wat ze soms over mekaore
klaermaeke. Van iemangd van wie je
houdt, hoar je allean et positieve mar
naer buuten te briengen, in trouwens
angders nog, in ik mag toch wel anneme
dat je van der hiew toen je trouwde, mis
schien waerd om es mit heur te gaen
praeten, want of ze heit er zelf gean earg
in gehad of ze heit er veul spiet van dat
ze joe heit benaedealt, mar hoar mien, ik
bin nog vriegezel.
Op zat oare punten geef ik oak veul te
gauw op or dus, ik bedoele oak nie om
juulle te vertellen hoe je et mot doe, nee
ik wil allean probeare te vertelle wat ik
ontdekt hoa op dien omloap.
De omlaop is niet gebaseard op opgeve,
wangt dan konne ze 't beter laete om et
te organiseren, nee das echt voor deur-
douwers, mar oak, in da's wel zo belan-
griek, dat zukke maensen et saeme mit
d'r anmoedigers in verzurgers doeë, daer
binne d'r oak zat die doeë et zongder
supporters, nou mien petje of or, wangt
ik zou et noait redde.
Mag ik es een paer van die anmoedigers
voorstelle? Je heit ze in vreat veul soor
ten, wat doch je van maansen die al bie
Stad an je vreage "Gae je et haele?".
Messchien een mentaliteitstesje of zo,
van zit et van boven wel goed. Of bie
Ouwe Tonge: "Tis nog mar 20 kilometer
or", as je dienkt da je d'r nog gean twea
mear kan loape, of een man die hearlijk
op 't eanige vlakke stukje van d'n diek
bluuft fietse waer je as loaper allean mar
mear kan loape omdat scheaf loape zear
doet en dan roept "Je haelt et wel or".
Et leaste stuk is van 't zwaerste, dat ka je
wel begriepe. In Herken bevoorbeeld
waere d'r twea die even een praetje
kwamme maeke. D'n earsten zeit: "Nou,
je ziet 'r niet uut!" Den tweaden zeit:
"Nou, jij ziet er in ieder geval na zo'n
eind nog fris uit!" Noe gae ik juulle wat
vraege, wie dienke juulle dat et earlijkst
was? D'n earsten, dat dienk ik oak wangt
ik zag d'r dear vast nie mear uut, mar as
je uut die twea een supporter moch
kieze? D'n tweaden zeker? Ik wel or dat
geef je wear een oppepper, al staet 'n
voUan tegen je te liegen.
Mag ik noe nog even terug naer het
leven van alledag, naer wie mot je dus
luustere, die vriengd die zeit: nou mit
juulle dat word nooit wat? Of toch mar
die vriengd die je anmoedigt om d'r wat
van te meaken, oak al liekt 't of 't niks
kan worre?
Wie juulle oak binne, allemael binne
wiele mit een omloap bezig, supporters
zoek je voor een gedealte zelf uut, wangt
een negatieve supporter, as joe zeit dat je
nie wil dat 'n je baes zo negatief of zit te
schildere, schrikt 'n wel even, mar valt
meastal of as supporter, in een positie
ven, oak al gae je tegen z'n in bluuft sup
porter omdat dat echte vriengden binne!
Jae ik zou et liefste anoniem bluuve, mar
ik hae nog ean verhael dat ik toch oak
kwiet wil, oak al zal m'n dat veraeie. Ik
belde een poosje voor d'n omloap naer
een stichting, via hun probear ik een kind
in Mexico te helpen, zodat ze naer
school kan in oak es een extraatje heit. Ik
vroeg: hao juulle oak shirts van juulle
stichting? "Ja, die hebben we wel, maar
die zijn voor hen die voor onze stichting
achter standjes staan." Zeit die menaer
an de aore kangte: "O mar, eh, hae 't is
eigenlijk zo dat ik 'r toch zo ean zou
wille hao, want ik wil graeg reclame
loape op een omloap op ongs eiland van
110 kilemeter", prebeerde ik voorzichtig.
"We sturen er gelijk een op, en heel veel
succes", was 't resultaet, mar toen kwam
dat shirt twea daegen laeter, staet daer
mit koeieletters op in 't iengels 'in de
naem van Jesus', in dan oengderan de
naem van de stichting Compassion.
M'n earste reactie? Mot ik daer mee an
gae loape? Ik doche toen, as ik et nie
doe, waerom doe ik et dan nie? Omdat je
je eige schaemt voor de maensen, je
'eige' maensen omdat ze meschien dien
ke, nou die is oak knap lucht an 't worre
glaof ik, in voor vreamden omdat je mit
Jezus naem reclame durft te maeken.
's Nachts haddek een visje op m'n rik
mar dat is toch nog een beetje mear
gekamoefleerd,'evenwel joengens prach
tig of al die visjes in de race.
Ik hao toch et shirt an gedaen zalle som
mige geziee ha, in as bliekt wie je bint,
valt er veul mee want ik hao gean nege-
tieve reactie gehad, nie van eige nie van
vreemde.
Weet je as je noe volgend jaer oak zin
heit om mee te gaen loapen, mag ik dan
nog een paer tips geve? Spreek mit je
eigen of dat je geweun naer 't einde
loapt, as je mit iemangt gaet loape, moie
eigenlijk dear oak mee traine, as verzur-
ger in supporters bin je 't beste mit
iemangt die et zelf geloape heit.
Alle eilangders die waer dan oak op 't
heale aende angemoedigd hao, bedankt,
want hoe et overkwam wat juulle tegen
ons zeie ha ik verteld (in angdere loapers
kieke daer vast wear aores naer), mar ik
weet zeker dat 't allemaele goed was
bedoeld, in eh, ik geloave niet dat ik om
die leus op m'n buuk zou he gevraegd as
'k et had gewete, mar 'k bin blie dat oak
daer geweun deurgezet ha, ik ha net zitte
leze deurzettingsvermogen is as je op 't
punt bin angekomme dat je zeit noe kan
ik nie mear tóch nog net een rondje extra
te doeën, mar volgens mien bedoelde die
persoon niet een rondje om Flakkee.
Ik hao gean idee wat dit an organisatie
vraegt van hoeveul maensen, in wie dat
binne, mar as juulle dat zootje binnen
zieë komme dan is dat toch wel of j'n
medalje kriegt eh, ik ha even gekeke,
dan worre de vaelste gezichten wear vro
lijk achter groate bossen mit blommen.
In niet te vergeten de vriewillegers eh,
van bandeplakker tot uutdeuker, mit ban
deplakkers ha ik slechte ervaring deze
reis, wangt die ha mien meelaoper
geweun vemaggeld, veulste veul lek zitte
prikke. Goe bedoeld or, ar nie geluusterd
naer de bezitter van die banden, in die
heit et zwaer gehad or dat leste aende mit
verkeard geplakte voeten, nee dan mien
masseur, biena nie mear kunne loape as
je in de tente komt, in d'r uut of je net
begonne bin, jae in dat earst in Ouddurp,
das al op de helft, in in Herken wear,
jonges meraekels bedankt, 'k hope dat
juulle oak een medalje kriege.
Jae, in allemaele die meegedaen ha, uut-
geloape of nie, gefeliciteerd, laete m'n
probeare 't zo gezellig te houen, want
Piet je weet wel die gewonne heit is een
soort vriend van mien, mar eigenlijk
hoare hier niet van die wedstrijloapers
tussen, as m'n hier een wedstrijd van
maeke dan van wie 't measte sponsor
geld ken binnenloape.
Tot volgend jaer, in de groeten,
D'n omloaper
Tot ver in de negentiende eeuw, en
ook nog wel in de twintigste eeuw,
was het in Nederland slecht gesteld
met de volksgezondheid en de alge
mene hygiëne. Ondeugdelijke woon
omstandigheden, geen of gebrekkige
riolering en het gemis van een goede
drinkwaterleiding waren een ideale
voedingsbodem voor epidemieën:
cholera, pokken en tyfiis. Deze regel
matig, op grote schaal terugkerende,
ziekten eisten vele slachtoffers. Toen
uiteindelijk het inzicht bestond, dat
in het drinkwater uit die tijd bepaal
de ziektekiemen voorkwamen, die
dergelijke volksziekten veroorzaak
ten, ging men niet direct over tot het
nemen van de nodige maatregelen.
Decennia lang zou het duren eer er
daadwerkelijk stappen ondernomen
zouden worden om het e.e.a. te ver
beteren.
Trassen en wellen
Het was op het eiland Goeree-Overflak-
kee al niet veel beter dan elders in den
lande. Zeker op het gebied van de drink
waterleiding is het een hele strijd
£eweest, die tot in de jaren twintig zou
auren. Toen er nog geen waterleiding op
het eiland bestond, was men aangewezen
op het water uit de tras of uit de wel. We
wonen hier dan wel in een waterrijk
gebied, maar al dat ons omringende
water was niet voor consumptie geschikt.
De voorkeur ging destijds uit naar regen
water, dit water was zacht en goed om te
drinken en te wassen. Het werd opvan
gen in een ton of in een tras. De meeste
huizen beschikten over een tras. In deze
ondergrondse, gemetselde putten werd
het op het dak gevallen regenwater via
dakgoten en hemelwaterafvoerpijpen
opgevangen. De kleinere huisjes met een
geringe dakoppervlakte waren niet voor
zien van een tras. Trassen waren van
levensbelang, maar het water erin kon de
nodige ongerechtigheden bevatten. Op
de daken lagen soms de nodige veront
reinigingen, zoals uitwerpselen en ander
vuil van vogels, stof, etc. Zure regen
bestond toen gelukkig nog niet. Zo nu en
dan zag het water rood van de waterluis-
jes. Men meende, dat het water dan juist
prima was. Erger was het als er in de tras
een dier verdronk en dat men het pas na
enige tijd merkte... Er werd dus altijd
gewaarschuwd: niet vergeten om met het
deksel de tras te sluiten. Een ander pro
bleem was het watergebrek, dat ontstond
door langdurige droogte. De trassen
raakten dan leeg. Vooral de kleinere tras
sen van de arme gezinnen, veelal met
een grote schare kinderen. Dan werd de
kerkentras aangesproken of de beurt-
schippers brachten vaten Maaswater uit
Rotterdam mee. De dorpsomroeper
maakte bekend, dat men voor een paar
centen twee emmers water kon kopen.
Ook het water uit de kerkentras was niet
gratis
Een andere manier van watervoorziening
was de toepassing van een wel, waarin
grondwater naar boven komt. Doordat
Watermolentje van de RTM
het zoute zeewater in onze contreien
doordringt tot diep in de polders, is het
grondwater in de regel brak en kalkrijk,
waardoor het als drinkwater eigenlijk
ongeschikt is. Toch waren vele huizen
De keukentras bij de Ned. Herv. Kerk te Middelharnis
Dorpspomp te Sommelsdijk
Om het water uit een welput naar boven
te pompen, gebruikte men vroeger pom
pen met een slinger. In verscheidene
plaatsen stond op een markante plaats
een fraaie dorpspomp. Deze monumenta
le pompen zijn veelal na de komst van de
waterleiding gesloopt. Halverwege de
Voorstraat van Sommelsdijk staat nog
zo'n pomp. Het is een eenvoudig exem
plaar, die tevens dienst doet als lantaarn
paal. De pomp dateert uit 1890. Overi
gens stond er reeds in de zeventiende
eeuw een pomp op de Sommelsdijkse
Voorstraat. De pomp kon worden
geplaatst doordat bewoners van de Voor
straat hiervoor geld inzamelden. Zij
moest namelijk dienen als watervoorzie
ning voor de wekelijkse schuurbeurt van
de straten en stoepjes; hetgeen toen nog
verplicht was. Het plaatsen van de pomp
kostte 150,- 75,- voor de pomp en
75,- voor de welput). Omdat men slechts
122,- bij elkaar had verzameld, vroeg
men aan de gemeente het verschil bij te
leggen, maar het gemeentebestuur wilde
niet verder gaan dan 10,-. Na nog een
collecteronde was het tekort zo klein
geworden, dat de gemeente besloot die
paar gulden extra bij te passen; de pomp
deed toch ook dienst als lantaarn en
stond nota bene vóór het raadhuis
GEMEENTE DIRKSLAND
Rijden onder invloed
Een 24-jarige inwoner uit Sommelsdijk
werd op de Oudelandsedijk te Dirksland
aangehouden voor het rijden onder
invloed. Na onderzoek bleek de verdach
te zoveel gedronken te hebben dat zijn
rijbewijs werd ingevorderd.
GEMEENTE GOEDEREEDE
Diefstal kabel
Er werd een rol van 30 meter spannings
kabel gestolen vanaf het terrein aan de
Langeweg te Stellendam.
Overlast speedboten
Bij de Brouwersdam waren diverse snel
le speedboten aan het varen die overlast
veroorzaakten voor de zwemmers. Ach
ter de boten waren ski's en planken bes-
estigd die met een veel te grote snelheid
in en uit de haven voeren. Hiertegen
werd verbaliserend opgetreden.
Ongeval met gewonde
Een duitse vakantiegangster met haar
vriend fietsten over de Oostdijkseweg te
Ouddorp. Door onoplettendheid geraak
ten de sturen van beide fietsen in elkaar
waardoor de fietster kwam te vallen en
tegen een betonnen paal viel. Zij werd
overgebracht naar het ziekenhuis te
Dirksland met rugklachten.
GEMEENTE MIDDELHARNIS
Stroperij
Een inwoner uit Middelharnis en één uit
Op zaterdag 30 augustus organiseert de
chauffeursvereniging "Flakkee" inmid
dels alweer voor de negentiende keer
haar vaardigheidswedstrijden met trucks
en bussen.
Evenals andere jaren vind ook dit keer
het evenement plaats op het parkeerter
rein nabij het Haringvliet Expo in Stel
lendam. Hier zullen zo ongeveer 75 van
de 322 leden tellende vereniging strijden
om de meeste punten in één van de vier
categorieën waarvoor kon worden inge
schreven.
Naast de vaardigheidswedstrijden is er
ook een uitgebreid randgebeuren. We
noemen daarvan het kinderparcours waar
de jeugd in een tiental door het bestuur
vban de chauff.vereniging zelf gemaakte
proeven kan tonen wie er het beste met
een trapskelter overweg kan. Daarnaast
is er ook een draaimolen. Kobus het
stoomtreintje rijdt over het parcours voor
de jeugd. Alle attracties voor de jeugd
zijn gratis. Ook zijn er een vijftien- tot
twintigtal zeer oude trucks te bewonde
ren. Deze dag begint om negen uur 's
morgens en de wedstrijden duren tot
circa vijf uur 's avonds en de toegang is
gratis.
Op een gegeven moment raakte de pomp
in onbruik en gedurende vele jaren stond
er slechts een gietijzeren stomp op de
Voorstraat, totdat de heer M. van Hoog
straten (destijds conservator van het
Streekmuseum) er in de jaren vijftig z'n
oog op liet vallen. Op de zolder van het
raadhuis bleek de oude zwengel nog te
liggen en het Instituut Stad en Landschap
Zuid-Holland stelde een oude, roodkope-
ren lantaarn beschikbaar, die weer
bovenop de pomp werd gemonteerd.
Elektrisch licht werd aangebracht en de
schilder deed de rest. De vlakbij
geplaatste lantaarn werd verwijderd,
waardoor de pomp nog meer tot haar
recht zou komen. Zo kreeg de gemeente
Sommelsdijk in 1960, wederom voor
niet al te veel geld, een herstelde dorps
pomp.
Watertoren van Bijleveld
De glastuinbouw is altijd al een groot
verbruiker van water geweest. Zo liet de
heer D. Bijleveld in 1915 een waterto
rentje van cementbeton bouwen voor de
besproeiing van de in zijn kassen geteel
de producten. Beneden het circa 7,5
meter hoge torentje was een waterreser
voir. Met behulp van een benzinemotor
van 2,5 pk werd het water uit dit reser
voir naar boven in het hooggelegen
reservoir gepompt, waardoor druk op het
leidingnet ontstond en de gewassen kon
den worden besproeid. Deze tuinderij
was gelegen aan de Sommelsdijkse zijde
van de Langeweg op de plaats waar nu
'De Samaritaan' staat.
Ketelwater
De Rotterdamsche Tramweg Maatschap
pij reed aanvankelijk met stoomlocomo
tieven, waarvoor veel water nodig was.
Het onstuimige afscheid van de hitteperiode, waarmee aan het begin van
de nieuwe week vooral het midden van het land te maken kreeg, met
windstoten en zware regens, leek aan Goeree-Overflakkee geheel voorbij
te gaan, totdat zich gistermiddag - maandag -, tegen vier uur op het
Haringvliet een drama voordeed dat het leven kostte aan de 64-jarige
(gehuwde) heer Frans de Ruiter uit Sommelsdijk.
Hij verdronk nadat zijn stalen visbootje door een plotselinge zware rukwind werd
gegrepen en zonk. De heer De Ruiter, die vlakbij het Havenhoofd viste, moet daar
totaal door overrompeld zijn. De schipper van een in de haven liggend binnenvaart
schip heeft de drenkeling nog waargenomen, maar is hem al snel uit het oog verioren,
zodat moest worden aangenomen dat de man verdronken is. Met de spoedig gearri
veerde traumahelicopter is nog naar hem uitgekeken, op hope dat hij misschien op
een andere plek aan land gekomen was, maar dat is zonder resultaat gebleven. Van
morgen is de zoekactie hervat nadat die gisteravond tegen negen uur gestopt was. Een
boot van de Rijkspolitie te water, de 'Tille' van Rijkswaterstaat, 'de Seahunter', als
ook particulieren hadden toen de omgeving grondig afgezocht. Via de sonar op een
van de boten was op 11 meter diepte een dubbele echo waargenomen waarom de
zoekactie zich op die plaats concentreerde. Gistermiddag heeft ook de in Stellendam
gestationeerde reddingboot 'John Stegers' aan de zoekactie deelgenomen en hebben
uit Hellevoetsluis aangevoerde duikers rondom het wrak gedoken, alles zonder resul
taat.
De plotselinge rukwind die zich liet gelden, heeft meerdere bootjes in de problemen
gebracht. Vlak in de buurt van de heer De Ruiter viste een andere Menheersenaar die
een motorjachtje te hulp schoot dat - door motorpech - op de keiendam dreigde te
lopen. Even plots als de 'Robby', het opgebouwde stalen visbootje (5 meter lang)
verdwenen bleek, bedaarde ook weer de wind. Aan de dam werd een zwemvest
gevonden dat aan de heer De Ruiter had toebehoord. Het bootje, hoe eenvoudig ook,
was goed toegerust. Het had een brandblusser en een reddingsboei aan boord, maar er
is geen tijd geweest om die nog te kunnen pakken. Plotseling moet de heer De Ruiter
te water zijn geraakt, zonder dat hij de zwemkunst voldoende meester was. De heer
De Ruiter heeft een groot deel van z'n leven op het water doorgebracht als schipper
op een overslagboot. Sinds hij van de vut gebruik maakte, ging hij vrijwel elke dag
vissen op het Haringvliet.
Sleep- en bergingsdienst M. W. Okker uit Achthuizen heeft het gezonken bootje
geborgen. Het stond met de achtersteven op de bodem en stak met de voorkant net
boven water. Het zal in Den Bommel aan wal worden gezet.
Stellendam werden aangetroffen in een
perceel bouwland aan de Oud Kraayer-
dijk te Sommelsdijk. Het bleek dat zij
van het land een 75 maiskolven hadden
gestolen. Tegen de verdachten is proces
verbaal opgemaakt.
Vernieling
Een inwoner uit de Nagtegaalstraat deed
aangifte van vernieling van de voorruit
van zijn woning. Ter plaatse bleek dat
ook de personenauto van de aangever het
had moeten ontgelden. Die stond in de
nabijheid van de woning geparkeerd en
had vier lekke banden en enkele inge
gooide ruiten. De politie stelt een nader
onderzoek in.
Toen de RTM haar intrede deed op het
eiland, was er nog geen drinkwaterlei
ding en het water uit trassen en wellen
was als ketelwater voor de stoomloco
motieven ongeschikt. Hiervoor moest
men dus een oplossing vinden. In de dui
nen van Ouddorp was wel goed water
voorradig. Zo'n 700 meter van het eind
punt van de tramlijn nabij Ouddorp werd
in een duinterrein een drainering aange
legd, welke het grondwater afvoerde
naar een gemetselde put. Boven deze put
stond een zogenaamde Amerikaanse
windmotor opgesteld. Dit type windmo
len had een uit vele bladen vervaardigd
windrad wat stond op een metalen con
structie. Door hun windvaan richtten zij
zich zelf op de wind. Dit type molen
werd ook veel toegepast bij onderbema-
ling van polders, de RTM-molen was
overigens niet de enige van z'n soort op
Goeree-Overflakkee. De windmotor in
de Ouddorpse duinen zoog het water uit
de put en perste het naar de reservoirs
met een totaal inhoud van 33 m3 op het
emplacement Ouddorp. Deze sierlijke
watermolen werd in de ooriogsjaren om
strategische redenen verwijderd en is niet
meer herplaatst. Als reserve in tijden van
windstilte werd op dit emplacement een
stoompomp geplaatst, die door stoom
van een locomotief kon worden aange
dreven. Vanuit genoemde reservoirs wer
den waterwagens gevuld, die het water
overbrachten naar laagreservoirs op de
emplacementen 'Middelharnis-Dorp' en
'Ooltgensplaat', vanwaar het weer opge
pompt werd naar hoogreservoirs van
respectievelijk 60 en 10 m3 inhoud. Te
'Middelharnis-Dorp', waar een prachtige
watertoren stond die helaas in 1959 werd
gesloopt, waren de verschillende gebou-
Dorpspomp te Sommelsdijk
wen en de aan de Langeweg/Kon. Julia-
naweg gestichte tramhuizen aangesloten
op de hoogreservoirs, zodat dit de eerste
huizen op het eiland waren, die water uit
de muur hadden dus beschikten over zui
ver drinkwater. De eilandelijke drinkwa-
terieiding liet toen nog vele jaren op zich
wachten.
Jan Both,
bestuurslid van 'De Motte'
ir/^/^f TltSTl
DM Cka,r\ f»-oc
Rotterdam-Rijnmond
district De Eilanden
Basiseenheid Goeree-Overflakkee
III.M Ml I ^«!P"