Toch weer meer kampeerders
op het erf van de boer
Schaakvereniging
De Zwarte Pion
^CH^AA^ekfc v/tw cf{}fH T^if
^^eptemi^er 0
S(i>^''
Met De Motte op stap in het verleden (15)
een huis
verkopen...
Makelaar Tamboer
voor een \eAer
^eptePHÏ^eT J
'^e^ctles
^Wi.
r)
vil:
Uitgiftebrief 13 juni 1464
Gracht
r f^
If
Voetschotel
Nog meer borden en schotels
Lakenlood
Beloning
Ondanks tegenvallende zomer
w
¥1
o
s
s
c
A
s
iJ
J_
Ia.
tJ
Biz. 2
EILANDEN-NIEUWS
VRUDAG 20 SEPTEMBER 1996
HERALDIEK IN DE GRACHT
Nog een paar meter en hij heeft het ge
haald.' Bijna aan het eind van zijn
krachten hijst hij zich omhoog naar de
top van de vieringtoren. Als de dakdek
kers helemaal klaar waren geweest zou
hij ongetwijfeld de weddenschap heb
ben verloren. Maar nu is de beloning
voor hem. Stijf klemt hij zich vast aan
de windvaan! Zo hoog boven de grond
is hij nog nooit geweest. De kruiskerk
op was een makkie, maar de vieringto
ren deed hem bijna de das om. Even
gluurt hij naar beneden en ziet z'n ma
ten op de Voorstraat staan. Ze zwaaien
naar hem. Zelf durft hij niet. Voorzich
tig blikt hij in het rond. Het Haringvliet
bezoomt de gorzen en slikken. Zeiltjes
blinken onder het land van Putten.
Links meandert de Wildeman langs het
dorp. Verder weg steekt de toren van
Dirksland boven de monumentale kerk
uit. Tussen beide dorpen wuiven de ko
renvelden in de zomerwind.
Z'n benen schijnen plots te verlammen.
Hoogtevrees! Niet naar beneden kijken
nu. Maar de drang is te sterk. In een
flits ziet hij het witte uitgegraven zand
van de gracht in de zon blikkeren. Hij
realiseert zich tussen zijn angstgevoe
lens door dat de voltooiing van de
gracht rond de kerk en kerkhof bijna
een feit is. Hoe anders ziet alles eruit
van zo hoog. Naar beneden...! Eer de
zwaartekracht hem een handje helpt.
Haastig aanvaardt hij de terugweg, die
nog moeilijker is dan de heenweg. Tril
lend zit hij minuten lang schrijlings op
het kerkdak en wacht tot'ie zich wat be
ter voelt. Via een opening in de noord-
beuk bereikt hij het inwendige van de
kerk die aan de Maagd Maria gewijd
zal worden. Even later sluipt hij stiekem
de straat op; vers geschaafde houtkrul-
len van z'n kleding kloppend. Gelukkig,
behalve zijn vrienden, heeft niemand
hem gezien! Ze dringen om hem heen
en vragen honderd uit hoe het was...!
...die zullen ter eeren Gods zijne gebe-
nedyde moeder Magette Maria, die
dan patronesse wesen zall, een kercke
maken ende volbrengen... (binnen de
bedijking moet een kerk gesticht worden
gewijd aan de maagd Maria, die door de
inwoners moet worden onderhouden).
Aldus geschiedde!
In de maand mei van 1499 kwam de kerk
gereed. Sommelsdijk dat gesticht werd in
1465 volgens het grondplan van een ring
dijkdorp bezat net voor 1500 een schitte
rende kruiskerk met vieringtoren, die op
een kaart (ca. 1500) staat verbeeld.
Het grondplan hield in dat rond de kerk
o.a. een gracht werd gegraven, waarbin
nen het kerkhof was gelegen.
Sommelsdijk groeide onstuimig blijkens
een kaart uit 1616 waarop de helft van
het kerkhof aan de zijde van de Voor
straat al was bebouwd met woningen.
Tot september 1984 kon niemand precies
zeggen wanneer de kerkgracht van Som
melsdijk was gegraven. In elk geval tus
sen 1464 (bedijkingsjaar) en voor 1499
(voltooiing kerk).
De sloop van het hotel Spee op de hoek
van het Marktveld en de St. Joris Doel-
straat in de zomer van 1984, bood De
Motte de gelegenheid een kijkje te ne
men in dat deel van de gracht dat onder
het logement was gelegen en in 1616 al
was bebouwd.
Uit dit onderzoek bleek dat de in aanleg
I6e eeuwse gracht oorspronkelijk ca. 6
meter breed was, gemeten vanaf de top
van het talud aan de slraatzijde tot de
rand van het kerkhof. Daar bevond zich
een 45 cm brede grachtmuur. De ver
werkte bakstenen maten 25^A\\\Vi\6
cm. Een gangbaar formaat in de 14e en
begin 15e eeuw. Zeepokken op de stenen
tonen aan dat ze tot een gezonken
scheepslading behoorden en dus secon
dair zijn gebruikt. Het talud aan de
<i.
Kruiskerk met vieringtoren van Sommelsdijk.
Links de kerk en toren van Middelharnis.
Ca. 1500. Detail
straatzijde bleek zanderig en hier en daar
met vlechtwerkschermen afgeheind ten
einde inzakken te voorkomen. De bodem
van de gracht mat 2W meter breed.
In een open gracht gooide men altijd af
val, al dan niet klandestien. Voorwerpen
onderin geven de oudste fase in tijd van
de gracht aan en bovenin kan de periode
van demping worden vastgesteld. Het
ontbreken van pijpekoppen in de gracht
vulling laat zien dat het water rond of
even voor 1600 al gedempt is. Aarde
werk in de oudste laag geeft een datering
rond 1500. We kunnen dus gerust stellen
dat de gracht rond 1499 is gegraven en
gedurende de gehele 16c eeuw open lag.
Voetschotel met heraldisch motief.
Grachtvulling Sommelsdijk.
Ca. 1500. Schaal 1:4
Pannekoekscholel, 16e eeuw.
Nieuwstraat Dirksland. Roodbakkend
met loodglazuur. Schaal 1:4
Eén vondst kan tot de oudste in de gracht
gerekend worden en tot een zeldzaam
heid. Een voetschotel. Deze schotel is
aan de onderzijde voorzien van een
brede voet. In de bovenzijde is een heral
disch motief ingekrast door de potten
draaier in zogeheten sgrafittotechniek.
Daarbij wordt het oppervlak overdekt
met gele slib, waarna de afbeelding in de
slib wordt ingekrast, zodat deze in rode
lijnen (ondergrond klei) tegen een gele
achtergrond zichtbaar wordt. Aanvanke
lijk (15e eeuw) waren het religieuze en
symbolische voorstellingen, later meer
heraldische. Randschriften zijn eerst
goed leesbaar, zoals; Maria Mater Mei
bijvoorbeeld. In de 16c eeuw verwater
den ze tot onleesbare krabbels.
De bekende archeoloog prof. dr. Renaud
schrijft over voetschalen:
De datering van voetschalen met hun
uitgesproken versieringstechniek te
gen het eind van de 15e eeuw vindt
steun in een bijzondere omstandig
heid. Het ornament bestaat namelijk
uit een stukje fantasie-heraldiek; niet
bestaande wapens met overigens be
kende heraldische figuren als kepers,
lelies en dergelijke. De vorm van de
wapenschilden hangt sterk samen met
de mode van de tijd, zodat men daarin
een middel tot dateren heeft. Zeker is
dat dergelijke schalen tegen het eind
van de 15e eeuw de markt beheersen.
In de middeleeuwen was het bord onbe
kend. De middeleeuwer at van een ronde
plak brood (bord is daarvan afgeleid) die
hij nadien opat. Ook ronde of langwerpi
ge snijplankjes stonden tot z'n beschik
king: de teiloor! Bijna alle opgravingen -
ook hotel Spee - op Goeree-Overflakkee
laten het verschijnsel bord zien. Van een
voudige roodbakkende borden met drie
voetjes gaat de ontwikkeling naar exem
plaren met slibversieringen en gekleurde
bodems (spiegels). Faienceborden ver
schijnen in de 17e eeuw die evenals ma-
jolicaschotels uit het tweede deel van de
16e eeuw, beschilderd zijn. Aan het eind
van de 17e eeuw wordt Nederland over
spoeld door Rijnlands bordjes en komt
een eind aan het fraaie schotelgoed.
Teiloor - bord - schotel! Vijf eeuwen
onder één noemer gevangen en alle be
doeld om van te eten en om het eten ter
tafel te brengen. De voetschotel getuigt
daarvan!
MIDDELHARNIS
RSB-Competitle (16 september)
Voor het tweede team van De Zwarte
Pion is de RSB-competitie weer begon
nen. Henk Taaie speelde een partij voor
uit, maar verloor deze vanwege een ver
keerde openingszet. Volgende week
mogen de resterende zeven spelers laten
zien wat ze waard zijn in de tweede
klasse.
Huishoudelijke competitie
(16 september)
Groep 1:
A. L. Mourik - M. VerolmeVi - Vi
W. I. Peeman - T. C. van Prooijen Vi-Vi
Groep 2:
L. Stolk - J. van GenderenO - 1
Bord met drie vinnen. Roodbakkend met slib
en kopero.xyde op bodem.
16e eeuw. Nieuwstraat Dirksland.
Eén bijzondere vondst uit de gracht mag
hier niet ontbreken: een lakenlood van
groot formaat. Datering ca. 1550-1600.
Om in de late middeleeuwen tot een
wollen weefsel van kwaliteit te komen
waren vele bewerkingen nodig door
verschillende gespecialiseerde hand
werkers. Er waren spinsters, ham
sters, wevers, nopsters, ververs, vol
lers, droogscheerders en persers. In de
middeleeuwen was laken, vervaardigd
van fijne Engelse wol en door het vol
len vervild tot een dikke stof, het voor
naamste produkt.
Drapeniers kochten wol op de wolsta
pels in Calais en besteedden de deelbe-
werkingen uit. In later tijd gebruikte
men ook wel Spaanse wol; de inlandse
wol was te grof. Door de stedelijke
overheid werd kontrole op de produk-
ten uitgeoefend om de voor de handel
zo belangrijke hoge en konstante kwa
liteit te handhaven. Dit gebeurde door
de waardijns van de lakennering die
jaarlijks uit de drapeniers werden ge
kozen. Keuringen vonden diverse ma
len tijdens vervaardiging van het
laken plaats. Om de keuringen te be
krachtigen werden loden aan de stof
fen bevestigd. In de middeleeuwen
bracht men de opdruk aan met een
tang, later gebruikte men een stempel-
pers. Voor verschillende keuringen
werd het laken telkens naar de hal ge
bracht: de zetel van de waardijns, ook
wel zegelhuis of looijhal genoemd naar
de loden zegels. Het laken werd in de
hal over een stang gehangen en bij het
volle daglicht bekeken. Aan de hand
van een stalenboek werden de basis-
kleuren zwart en blauw gekeurd.
Waardijns die dit stalenboek beheer
den, de keuringen op staal uitvoerden
en het laken van een staallood voorza
gen, waren de staalmeesters. Aan het
eind van alle bewerkingen werd een
eindlood aangebracht. In de middel
eeuwen was dat er één, later soms wel
vijf. Zij gaven de lengte, de breedte,
het aantal draden, de soort, de plaats
van fabricage, het verfprocédé en de
verwerkte garens aan. Men kocht niet
op het oog maar op het lood. De korte
zijde waaraan de loden bevestigd wa
ren, moest het laatst worden aangesne
den, zodat de koper zich van de kwali
teit kon overtuigen.
NVM
UMSAM
met optimaal resultaat
Tel. (0187)48 3477
A. A. Kaneshir - J. L. Minnaar1 - O
A. Douw - C. J. Smit1 - O
M. L. v. d. Waal - G. de Jager1 - O
Groep 3:
J. Noordijk - Ant. VisserO - I
M. Bom - L. Struik1 - O
H. K. Smit - K. W. Wijnands- Vi
L. Neleman - R. Wolters1 - O
C. Groenendijk - P. LesuisO - 1
W. Villerius - F. MeiaardI - O
B. Loosjes - C. VerbiestO - 1
Langeweg 13
3245 KE Sommelsdijk
Postbus 27
3240 AA Middelharnis
Tel. (0187)4827 29
Fax (0187) 48 57 36
Lakenlood, 2e helft 16e eeuw. Grachtvulling
Sommelsdijk. Tekst: Rott dam dvbb stael
Het lood uit Sommelsdijk draagt de
tekst: ROTT DAM DVBB STAEL
(Rotterdam dubbel staal) en een aantal
merken.
Uit Ooltgensplaat zijn eveneens loden
bekend. Deze dateren uit de 14e eeuw.
...,Moetje zelf maar gaan kijken, juUie
durven niet hè", schampert hij. ,JKom
op, waar blijft m'n beloning!" Eén voor
één drukken ze hem een muntstuk in de
hand voor even zo vele kroezen bier. Hij
heeft er dorst van gekregen.
Langs de pas gegraven gracht lopen ze
op die mooie zomerdag in 1499 naar de
eerste de beste herberg. Dat ze op de
rand balanceren van de middeleeuwen
en de nieuwe tijd is voor hen en voor
iedereen in de Lage Landen een onbe
kend begrip. Slechts de tijd zal het de
mens leren!
Heeft u in dit artikel ook onbekende be
grippen gelezen, dan moet u 'Bodem
vondsten uit Goeree-Overflakkee' eens
lezen. Balancerend op de drempel van
diverse tijdvakken wordt u meegenomen
de geschiedenis in van het eiland. Een
sprekend verleden dat u al lezend eigen
wordt.
Informatie: De Motte, Molenblok 16,
3253 AL Ouddorp. Tel. (0187) 681005.
De Motte
Rias Olivier
MEERKERK - Hoewel de zomer van
1996 zich niet van z'n beste kant heeft
laten zien, zyn de kampeerboeren van
de Stichting Vrije Recreatie (SVR)
over het algemeen best te spreken
over het byna afgelopen kampeersei-
zoen. Zoals ieder jaar nam het aantal
overnachtingen bg de boer toe, zü het
dit jaar in mindere mate. Toch waren
de SVR-boeren met elkaar (1200 in
Nederland en ruim 500 in het buiten
land) tot en met augustus goed voor
ruim 1,6 miyoen overnachtingen.
Kamperen bij de boer wint nog steeds
aan populariteit. Steeds meer boeren (en
particulieren) ruimen op hun erf een
plekje in voor vakantiegasten. Voor de
boer een welkome aanvulling op zijn
dalend inkomend en voor de recreant
(bij de SVR zijn ruim tachtigduizend ge
zinnen aangesloten) een unieke kans om
betaalbaar te kamperen of te logeren in
een rustige en natuurlijke omgeving.
Tegenstruding
Het is een oud verhaal in recreatieland:
Kamperen bij de boer zou een bedrei
ging zijn voor de recreatie-ondernemer
en bovendien een kwestie van oneerlijke
concurrentie; althans volgens de Recron
(de organisatie van recreatie-onderne
mers). „Onze markt is verzadigd", meldt
het septembernummer van het blad Re
creatie, waarin voorts wordt gesteld dat
de boer niets van het recreatie-ambacht
weet en vervolgens wordt toegegeven
dat de boer de krenten uit hun pap vist.
De Stichting Vrije Recreatie verbaast
zich al lang niet meer over deze uitlatin
gen, maar verwondert zich wel over
deze tegenstrijdigheid, want „als de boer
niets van het recreatie-ambacht weet,
kan hij toch ook geen echte concurrent
zijn?" Overigens wil de SVR helemaal
niet spreken over concurrentie, wel over
grote verschillen tussen de massale com
merciële campings en de kleinschalige
boerencampings. „Neen, wij noemen het
geen concurrentie" zegt de SVR, „onze
beide organisaties vullen elkaar aan. Im
mers de recreant die gecharmeerd is van
bingo-avonden in kantines en recreatie
teams die de kinderen vermaken, zal kie
zen voor de camping waar dit allemaal
aanwezig is; dus niet voor de boeren-
camping. De recreant die daarentegen
rust zoekt, aangevuld met ruimte, het
contact met dieren en bovendien betaal
baarheid, komt naar de SVR-campings".
Aantrekkelijke prijzen
en kampvuur
Dat kamperen bij de boer alleen iets is
voor ouderen is een onjuist beeld. Juist
gezinnen met kinderen weten de boeren
campings te vinden, vooral voor de ge
zelligheid, de aantrekkelijke prijzen en
de activiteiten die gezamenlijk worden
gedaan, zoals kampvuur en huifkartoch-
ten. Dat deze zaken voor velen belang
rijk zijn, blijkt wel uit de 1,6 miljoen
overnachtingen dit jaar bij de SVR-kam-
peerboer. Met 365.000 overnachtingen
was de provincie Gelderland de koplo
per, Groningen sluit derij met 27.000,
terwijl het buitenland met 105.000 een
goede middenmoter is.
Geen rommel op het erf
De Recron schrijft „liever geen rommel
op het erf'; de SVR is het daar volko
men mee eens. De bij de Stichting aan
gesloten kampeerboeren dienen te zor
gen voor een propere camping met
goede sanitaire voorzieningen. De va
kantiegasten (donateurs) van de SVR
zorgen er zelf ook wel voor dat het geen
rommel wordt op het erf.
Wie eenmaal bij de SVR-boer zijn va
kantie heeft doorgebracht zal niet anders
kunnen dan beamen dat de SVR-slogan
'kampeerders op het boerenerf waken
tegen milieubederf' beslist geen loze
kreet is.
Voor meer informatie over het betaal
baar kamperen of logeren by de boer:
Stichting Vrije Recreatie, Meerkerk.
Tel. (0183) 352741. Fax (0183) 351234.
Puzzelreglement
1Stuur Je oplossingen aan het eind van de maand naar
Oom Ko, p/a Eilanden-Nieuws,
Postbus 8,3Z40 AA Middelharnis.
2. Per maand zijn er 80 100 punten te verdienen. Zelfgemaakte
raadsels voorzien van oplossing leveren 15 extra punten op.
3. Stuur af en toe een briefje, dat wordt beantwoord.
4. Bij 400 punten ontvang Je een boekenbon van 15,-.
Op het moment hebben we 39 kinderen
die meedoen aan onze puzzels. Het is een
enthousiast groepje. Er kunnen er nog
meer bij hoor. Dus wie je ook bent:
Welkom! Snel wippen we naar de nieu
we opgaven. Kijk je mee?
Een heel eenvoudig idee. Drie plaatjes
uit een kinderbijbel gekopieerd. Weet jij
wie het voorstellen? Denk maar eens
goed na over wie deze 6 mensen zijn. 't
Is wel een hele gemakkelijke deze keer,
vind je niet?
Jessica Flikweert (Ouddorp)
Fijn dat jij ook inzond. Ga je in het ver
volg verder meedoen? Dat zou erg leuk
zijn. Schrijf je eens iets over jezelf, je
leeftijd, geboortedatum en wat over je
familie. Tot schrijfs Jessica, ik hoop dat
je een trouwe puzzelaar zal worden.
Maaike Boeder (Ede)
Heb je het boek: Een brief voor Eva
van Mies Vreugdenhil al uit? Ja, ik
kende die schrijfster wel hoor. Zo dus je
was midden tussen de varkens en de kip
pen met vakantie. Wat zullen die 14000
hennen kakelen als ze een ei leggen zeg!
Plezierig dat je het goed naar je zin hebt
bij het vervolgonderwijs. Houden zo!
Inderdaad leuk dat je nicht Jorieke mee
doet.
Margreet Sleurink (Rotterdam) zorgde
voor deze koffer met allerlei voorwerpen
die je meeneemt als je gaat logeren bij
voorbeeld. Probeer minstens 25 dingen te
vinden. Welk woord(en) kom je meerde
re keren tegen? Dank je wel Margreet!
r^^
1
1
T
A
N
V
N
R
T
E
K
M
A
U
5
f
N
N
T
S
E
t
O
N
D
E
R
R
O
E
K
N
P
A
T
0
0
D
B
R
O
K
H
T
Z.
E
E
P
S
0
E
P
W
E
K
E
R
S
T
E
T
K
R
D
0
A
T
K
E
D
K
A
Z
R
N
A
O
N
V
S
E
N
H
M
D
J
U
Z
E
Z
B
0
T
N
C
T
N
T
1
T
E
T
P
R
H
R
A
S
C
E
E
R
H
E
S
A
A
W
A
S
H
A
N
A
M
A
U
P
T
A
A
T
N
E
N
E
K
0
B
T
N
E
T
L
H
KT
P
R
0
N
V
T
E
Elize Boeder (Ede)
Lekker genoten dus in het Zwarte Woud.
Lijkt me schitterend zo'n rit met een
stoomlocomotief. Slim om in de tunnel
de ramen dicht te doen, anders waren jul
lie wel pikzwart geworden van de rook
wolken. Je waardeert de gedichtjes van
Kees Stip. Nou Elize, alvast een leuke
mededeling. Er komen er nog meer van
hem hoor. Die zin van jou is ook een
echte doordenker zeg. Als vliegen vlie
gen, vliegen vliegen vliegen achterna.
Inderdaad! Er is geen speld tussen te krij
gen.
Jan Willem en Leonie Bynagte
(Scherpenisse)
Oma hielp jullie een beetje met de opga
ven die moeilijk waren. Prachtig is dat.
Jong en oud is er zodoende bij betrok
ken. Leonie gefeliciteerd met je A-diplo
ma. Ben je inmiddels al begonnen voor
je B? De Groen van Prinstererschool in
jullie dorp groeide dus zo, dat er een
nieuwe juf benoemd kon worden. En laat
Jan Willem daar nu net bij in de klas
komen te zitten. Dat is me even boffen.
Hij kan nu ook zijn eerste boekenbon van
oom Ko aan haar laten zien!
Willemyn Tieleman (Ooltgensplaat)
Geeft niets als je een beetje later bent
met inzenden. Het was nog op tijd hoor.
Sterkte met het vele huiswerk. De paar-
denkaart was natuuriijk net iets voor jou.
Vandaar!
Ilona Slinger (Nieuwe-Tonge)
Je rooit het aardig bij meester van
Kranenburg. De school wordt verbouwd,
er komt een lokaal bij en er wordt een
ander fietsenrek gezet. Zou jij nog in dat
nieuwe lokaal komen? Best handig dat je
zo dicht bij school woont, dan kom je
niet gauw te laat. Hoe maakt jullie vogel
tje het? Groen met geel steekt wel leuk af
bij elkaar.
Allemaal de vijf en een vrolijke knipoog
van oom Ko en tante Nel.
