u
1
0
A
F
5
u
A
P
A
A
A
A
A
A
N
R
A B
E
RD
0 HE
^CH^dAi^ekje
H
0
E
H
M
R
1
E
N C H
OT U
L
C
5
U D 5
E
b
T
5
N
E
T
U
U
p
5
a
5-
Boer is dupe bij
landje pik
^ost
p
b.
yln^nstus O
Orgelconcert
St. Catharijnekerk
Aktiviteiten voor
55-plussers in
Ooltgensplaat
Abonneert U op
Eilanden-Nieuws
Met De Motte op stap in het verleden (9)
^4^ kmAcTcn
3.
1-
y^n^HstPis 3
Biz. 2
EILANDEN-NIEUWS
VRIJDAG 16 AUGUSTUS 1996
Ruisend dwarrelt de sneeuw omlaag, de
kale akkers rond het dorp omtoverend
in suikertaarten. De met een vliesje ijs
bedekte sloten en kreken dragen plotse
ling hun wintertooi. Het godshuis in het
midden is gesierd met een kanten muts,
waar de gracht als een ivoren halssie
raad omheen ligt. De rieten daken van
de huizen lijken dubbel zo dik door de
wollige pluisdeken. Alle geluiden in het
dorp worden gesmoord tot een fluiste
ring, terwijl het vervagende namiddag-
licht noodzaakt dat hier en daar reeds
lichtjes ontstoken worden.
Neel Dancke haast zich door de sneeuw
naar huis. In de rieten mand aan haar
rechterarm liggen onder een doek haar
'schaarse' feestinkopen. Een kerstbrood
met rozijnen gekocht bij Abram Claesz.
'de backer' en een bout van een haas
van Pier 'de slagter'. Met haar linker
hand houdt ze de omslagdoek onder de
kin bijeen. Haar lange rokken kunnen
niet voorkomen dat de kou en de warre
lende sneeuwvlokken haar benen ver
killen. Vlug naar huis en maar hopen
dat de haard nog gloeit!
Voor Neel Dancke is het bestaan zoals
voor velen niet al te rooskleurig, zeker
niet sinds zij weduwe is. Ze woont nu
dan ook achteraf in de Gorkumsestraat
waar de kleine optrekjes dicht opeen
staan. Lange ijspegels hangen als dol
ken aan de druiplijsten van de houten
gevels.
Stampvoetend schudt Neel de sneeuw
van haar kalfsleren schoentjes en stapt
haar huisje binnen. Ze woont in één
vertrek waar de haard in het midden is
gelegen onder het ontluchtingsgat in
het dak. De overgang van de witte we
reld buiten naar de donkere 'binnen-
haart' is volkomen. Bijna op de tast
licht ze de 'vierclocke' van de gelukkig
nog gloeiende as en met gebolde wan
gen blaast ze de haard nieuw leven in.
Met een brandende spaander steekt
Neel vervolgens de 'wiek' aan die uit
het aarden olielampje hangt en er niet
is in geschoten zoals gister toen ze te
scheutig was. Helder wiegelt het vlam
metje in het altijd tochtige huisje aan de
Gorkumsestraat, terwijl buiten de avond
valt.
Vanavond zal ze haas aan het spit rij
gen en laten smorrelen. Wat zal dat
heerlijk smaken na bijna een jaar geen
vlees te hebben geproefd. Van de wand
haalt ze alvast de roodaarden spitscho-
tel en plaatst hem onder het tegen de
haard aangeschoven spit. Kan die alvast
wat opwarmen. De druiplepel legt ze
binnen handbereik.
De sneeuw weerkaatst het schaarse,
flakkerende licht dat uit de huisjes
stroomt, terwijl Sommelsdijk de nacht
inglijdt.
Morgen is het Kerstmis, 1566!
opnieuw. Overtollig vet kon via een uit-
schenktuit worden uitgegoten. 14e eeuw-
se exemplaren bezitten nog geen hand
greep, in tegenstelling tot latere vetvan-
gers. Deze laatste hebben vaak onder de
greep één of twee pbotjes om de schotel
in de juiste positie te houden. Tegenover
de tuit is een oog aangebracht om de
doorgaans zware vanger aan de wand
weg te hangen.
Vuur klok
De 'vierclocke' is een apparaat van aar
dewerk gemaakt uit veiligheidsoverwe
gingen en uit financieel oogpunt. In de
tijd dat huizen nog niet uit steen werden
opgetrokken, maar bestonden uit mate
rialen als hout, leem en riet, was het
brandgevaar uitzonderlijk groot. Om de
stookplaats in het midden van de woon
ruimte 's nachts of soms ook overdag af
te dekken diende de vuurklok, ook wel
vuurstolp genoemd. Uitspringende von
ken kregen geen kans brand te veroorza
ken. Eén of twee luchtgaten in de boven
zijde zorgde er voor dat de as smeulende
bleef tot bijvoorbeeld de volgende mor
gen. Vuur maken kostte veel moeite en
vuur halen kostte geld! Liever rakelde
men het op. De centrale ligging van de
stookplaats en de voortdurende aanwe
zigheid van de vuurklok zijn er de oor
zaak van dat het voorwerp iets extra's
kreeg. Een rij standvoetjes aan de boven
zijde, herinnerend aan die tijd dat men
gewoon was een schaal of teil van aarde
werk ondersteboven op de stookplaats te
zetten, werd nog steeds door de poter tra
ditioneel aangebracht. Het aanbrengen
van een rond handvat met omgeslagen
randen maakte hel gebruik van het zware
gebruiksvoorwerp het meest efficiënt. De
binnenzijde is doorgaans zwaar beroet en
de onderzijde met de vlakke brede rand
bedekt met een teerachtige aanslag. Zo
wel in grijs aardewerk als in rood fabri
ceerde men de vuurklokken. Verhuisde
de haard door de aanwezigheid van mu
ren naar de wand dan krijgt de klok een
afgeplatte open zijde.
Aantallen
Bovengenoemde produkten van de potter
kwamen in de huishoudens van de 14e-
17e eeuw in hun juiste verhoudingen
voor. Dat wil zeggen dat één huis bij
voorbeeld wel 10 kookpotten, 3 koeke-
pannen, 6 waterkruiken, maar slechts één
of twee olielampjes had, één spitschotel
en één vuurklok. De funktie was bepa
lend voor de aantallen en zelfs in welk
milieu het gebruikt werd.
Archeologisch onderzoek door De Motte
leverde delen van spitschotels op in Goe-
dereede, Dirksland, Oude Tonge en Oolt-
gensplaat. Uit Sommelsdijk is het enige
komplete exemplaar bekend!
Van olielampjes worden vaak resten ge
vonden uit de 17e en 18e eeuw. Vroege-
^X_^
Olielampje van roodbakkend aardewerk, ca. 1475-1500.
Bodemvondst Molenstraat Goedereede
Olielampje
Wie weinig te besteden had gebruikte als
verlichting een olielampje van gebakken
aardewerk. In de 14e eeuw hangt deze
aan twee doorboorde nokken aan de zol
dering; vrij van de wand wegens brand
gevaar. In de I5e eeuw geeft één door
boorde nok aan dat zijn plaats naar de
wand verhuisd is en dat de wand van
steen is. Later wordt de lamp hoger en
zet de potter een oog aan de rand. Neel
Dancke heeft zo'n olielamp met één op-
hangoog maar mag deze natuurlijk niet
tegen de houten wand hangen.
Dergelijke lampen bestaan uit een gegla
zuurd schaaltje, met oog en schenklipje,
dat rust op een massieve steun die ge
plaatst is in het centrum van een iets gro
ter schaaltje. Het bovenste schaaltje
vulde men met (raap)olie die vreselijk
stonk. Hierin legde men de wiek, een
gedraaide pit, waarvan het uiteinde via
de schenklip net over de rand hing en
kon branden. Afdruipende olie werd op
het onderste schaaltje opgevangen; de
zogeheten vetvanger.
Spitschotel
De spitschotel noemt men ook wel vet
vanger. Hij is altijd langwerpig van mo
del en vaak versierd. Deze versieringen
bestaan uit groeven en/of strepen en stip
pen van witgele slib op de rand. De spit
schotel werd onder het braadspit gezet,
waarachter het vuur brandde. Het drui
pend vet ving men op en dat bleef onder
invloed van de warmte vloeibaar. Met
een lepel bedroop men het spit eventueel
re exemplaren komen op Goeree-Over-
flakkee minder voor. Met de bodem van
Goedereede en Sommelsdijk gaf restan
ten prijs van lampjes.
Vuurklokken zijn veel minder gevonden
op het eiland. Zoals te verwachten ko
men enkele delen uit het 15e eeuwse
Goedereede. Uit Ooltgensplaat tot slot
kent De Motte omgekeerde schalen als
vuurklok naast één 'kompleet' exem
plaar uit de 14e eeuw.
Droom
Onder een dik pak watten ligt Som
melsdijk bedolven op die Kerstavond in
1566. Sterren twinkelen in de fluweel
zwarte nacht. Alle dorpelingen hebben
zich te bed begeven, om morgen vroeg
ter kerke te gaan. Ook Neel Dancke. De
wiek heeft ze uitgeblazen. De gesmoor
de hazebout veilig weggezet tegen het
ongedierte. De hete, nagloeiende as is
zorgvuldig bijeen geschoven en afge
dekt met de vuurklok. De spitschotel
hangt weer, nadruipend van het vet,
aan de wand.
De stilte is volkomen, terwijl Neel van
haar naderend feestmaal droomt!
Wilt u ook eens wegdromen naar vroeger
tijden? Naar een bepaalde eeuw om te
zien onder welke omstandigheden men
sen op Goeree-Overflakkee leefden; wat
ze aan gebruiksvoorwerpen voorhanden
hadden? Lees dan Bodemvondsten uit
Goeree-Overflakkee eens en maak een
droomreis langs verschillende dorpen op
het eiland.
Een vrouw als Neel Dancke in de 2e helft
van de 16e eeuw (naar Hans Weigel 1577)
Spitschotel bedekt met loodglazuur, roodbakkend. Ca. 1550-1600.
Bodemvondst Voorstraat 27 Sommelsdijk
Vuurklok van grijsbakkend aardewerk.
Ongeglazuurd. 14e eeuw. Bodemvondst
Ooltgensplaat, gors. Gerestaureerd
Inlichtingen: De Motte, Molenblok 16,
3253 AL Ouddorp. Tel. (0187) 681005.
De Motte
Rias Olivier
LANDBOUWPRAATJE:
Ecologische Hoofdstructuur: wie
het begrip kent wordt er koud
noch warm van. Het draait alle
maal om meer natuur in ons land.
En daarvoor is grond nodig. Maar
wat zeggen de boeren ervan? Of
tellen zij niet meer mee?
In een klein land dat welvarend is blijft
grond schaars. Als de mensen mooie
nieuwe projecten bedenken wordt de
druk op de toch al erg schaarse grond
nóg groter. Nederland wil meer huizen,
meer wegen, meer Schiphol en ook nog
een Betuwe- en Hoge Snelheids Lijn.
Dat vraagt om heroverweging van het
grondgebruik. De plannen voor een
Ecologische Hoofdstructuur zijn al een
paar jaar geleden uitgezet. Het gaat om
de aaneenrijging van een aantal natuur
ontwikkelingsgebieden. De meest waar
devolle en kwetsbare natuurterreinen
worden met elkaar verbonden. Op deze
wijze ontstaat er een ecologische lijn
door Nederland, de zogenaamde
Ecologische Hoofdstructuur. Ook dit
nobele natuurplan vraagt uiteraard vele
duizenden hectares grond.
Er is sprake van een toenemende druk op
de grondmarkt. Die is vooral bij de boe
ren voelbaar, want zij beheren het over
grote deel van ons nationaal cultuurare
aal. Een van de hete hangijzers is de
keuze tussen landbouw en natuur. De
samenleving hecht meer dan voorheen
waarde aan natuur (en recreatie) en lijkt
bereid daarvoor landbouwgrond op te
offeren, of de boeren blij zijn met deze
trend is de vraag. Voor hen geldt zelfs de
vraag of grond uitsluitend voor land
bouw of voor natuur moet, dan wel dat
landbouw heel goed samen kan gaan met
natuur.
Het nationale project, dat Ecologische
Hoofdstructuur heet, is door politiek en
samenleving (ook door de boeren) geac
cepteerd. Daarmee is 150.000 hectare
cultuurgrond gemoeid. Het project wordt
gerealiseerd in 25 jaar tijd. Maar dat
schijnt in de ogen van professionele
natuurminnaars (lees natuurbescher
mingsorganisaties) te lang te duren. En
of het allemaal nog niet voldoende is:
sommige natuurorganisaties presenteren
alweer nieuwe grondclaims. Onder de
fraaie titel "Nederland 2x zo mooi"
wordt alvast gegokt op nóg enkele hon
derdduizenden hectares landbouwgrond
die voor natuur bestemd worden. De
boeren kijken dit schouwspel met toene
mende angst en zorg aan.
Hoge grondprijs is funest
Landbouwminister Van Aartsen heeft
ruim 160 miljoen gulden beschikbaar
gesteld voor de aankoop van gronden ten
behoeve van natuur. Dat is niet genoeg,
zegt de club Natuurmonumenten (waar
van Pieter Winsemius de leidsman is).
Die club wil extra grond tegen fikse prij
zen aankopen. Daarmee wordt de grond
mobieler en komen de natuurdoelen
dichterbij.
Het gezonde boerenverstand zegt dat
hogere grondprijzen funest zijn voor de
landbouw. Aan die hoge prijzen worden
namelijk de pachtprijzen, de vermogens-
v4h Oüm
^0
Puzzelreglement
1Stuur je oplossingen aan het eind van de maand naar
Oom Ko, p/a Eilanden-Nieuws,
Postbus 8,3240 AA Middelharnis.
2. Per maand zijn er 80 i 100 punten te verdienen. Zelfgemaakte
raadsels voorzien van oplossing leveren 15 extra punten op.
3. Stuur af en toe een briefje, dat wordt beantwoord.
4. Bij 400 punten ontvang je een boekenbon van 15,-.
We zijn al weer toe aan de derde augus-
tus-aflevering. De afgelopen week heb
ben we een hele zwik brieven en reacties
van jullie binnen gekregen. Ja, jeugdboek
wordt goed gelezen. Ik kan dat opperbest
merken aan de dingen die binnenkomen.
Namelijk andersoortige puzzels. Prima!
Jammer dat sommige puzzelaars ineens
versloffen en na één, twee keer inzenden
ineens niets meer van zich laten horen.
Ze zijn enthousiast begonnen en pardoes
als een plumpudding in elkaar gezakt.
Verder hebben we niets te klagen hoor,
ben in mijn nopjes met de trouwe inzen
ders! Mooie opgaven worden door jullie
op gestuurd, op mijn beurt probeer ik ze
soms iets te verfraaien en te verduidelij
ken. Voordat ze officieel in de krant ver
schijnen zijn ze ook nog eens bewerkt
door de mannen achter de computer van
de krant: De heren v.d. Valk en
Koppelaar. Zij benutten zeker de vele
technische mogelijkheden die de compu
ter van tegenwoordig biedt.
Complimenten hoor!!
Ko gunt het je van hartE.
En wenst je veel plezieR.
Voor de Castricumse dames.
Zo logeerden je zus en jij.
Uit huis, fijn bij opa Piet en oma RienA.
Samen naar de Sommelsdijkse markt
gegaaN.
Snel op de donderdag naar de giraffeS
En jullie zagen vast de struisvogel en
emoE,
Neushoorn, aap en leeuw in de
dierentuiN.
Voor een ondeugende puzzelaar uit
Achthuizen.
Maar wie schetste mijn verbazing, ploef,
plufV.
Als postzegel zag ik een bejaard meneer
tje, ahA.
Raden wie het is? Jouw puzzelmaN.
Leuk, maar of dat allemaal wel maG?
En alsof dat niet genoeg was laat je mij,
al.
Nog op mijn achterwerkje vallen en
broek en biL
Ellendig verschroeien in vuur en aS.
Jantine Anker (Gouderak)
Oei, voor jou niet zo'n moeilijk naamge
dicht.
Met elf letters kan het niet, 't is geen
gezicht.
Tien jaar geleden woonde je dus in
Oude-Tonge,
maar nu haal je Goudse lucht in je lon
gen.
'k Weet vervolgens ook je leeftijd:
Veertien.
Tot volgende week, snel naar de krant
om je trappuzzel te zien.
BOEKENBONNEN: Die vielen in han
den van Gijs, Gert, Maaike en
Mariene. Jullie kunnen er weer op uit
om leesvoer aan te schaffen. In elk geval
gefeliciteerd.
JARIGEN: Op 17 augustus hoopt
Richard Buscop in Oude-Tonge een
jaartje ouder te worden, op 20 augustus
tijdens haar vakantie in Duitsland ver
jaart Maaike Boeder uit Ede. Allebei
alvast een gezegend nieuw levensjaar
toegewenst.
GROET: Vriendelijke groeten voor
iedereen!
Z-
De brieven zijn dit maal op een bijzonde
re manier beantwoord. De naam van
degene voor wie het schrijven bestemd is
zit erin verwerkt. Kijk maar eens naar de
eerst letters en de laatste letters van elke
regel. Zie je de voor-en achternaam te
voorschijn komen? Hier en daar is van
zelf wel een kunstgreep toegepast om het
geheel kloppend te krijgen.
Voor een meisje uit Ede.
Mooi kamperen op de boerderij, naast de
kociendraB.
Andere dagen naar het Zwarte Woud en
oom KO.
Altijd moet die maar ploeteren, zweten,
hÈ, hÈ,
Intussen ben jij in DuitslanD.
Langs de luchtpartijen slingert een serie cijfers van Ilona Slinger uit Nieuwe-Tonge. Probeer eens
te ontcijferen wat er geschreven staat. De code is heel eenvoudig te kraken, 't Gaat namelijk zo,
alfabetisch. 1-A; 2-B; 3-C; 4-D; 5-E; 6-F enz. Goed bedacht Ilona!
Negen vierkanten met letters zijn hier getekend door Jolanda v.d. Wende
(Ouddorp). Van de letters van elk blok kunnen jullie een Bijbelse naam maken.
Begin met de dikgedrukte! Leuk om te doen Jolanda, mijn waardering ervoor!
belasting en de successierechten gekop
peld. Om nog maar niet te spreken over
overname van bedrijven door jonge star
tende ondernemers.
Tot nu toe reikt de grondmobiliteit jaar
lijks tot 35.000 hectares landbouwgrond,
dat is 1,75% van het totale landbouware
aal. Van deze 35.000 hectares gaat 6.500
hectare "uit de landbouw", waarvan
2.000 hectare met een uitgesproken
natuurbestemming. Wanneer de natuur
beschermingsorganisaties dat mobili
teitsproces willen versnellen door hogere
grondprijzen af te dwingen, leidt dat
voor de landbouw tot onoverkomelijke
ellende. Natuuriijk zijn hoge grondprij
zen voor de verkopende (en vaak stop
pende) boer aantrekkelijk. Maar die
attractie pakt averechts uit, want andere
boeren houden hun grond langer aan met
het oog op toekomstige hogere grond
prijzen. En zo leidt grondmobiliteit tot
immobiliteit. Het rendement van land
bouwgrond legt het steeds meer af tegen
het (maatschappelijk) rendement van
landbouwgrond, infrastructurele voorzie
ningen en mooie waardevolle natuur.
Vanaf zo'n moment moet er gekozen
worden tussen een perspectiefvolle land
en tuinbouw en andere nationale wensen.
Het vervelende is nu dat Nederland
(zelfs de politici) een echte keuze niet
(durven) maken. Boeren zouden veel
Het voorlaatste orgelconcert in de serie
"Zomerconcerten" van maandag 19 aug.
a.s. zal een internationaal tintje hebben
omdat de in Utrecht wonende Engelse
organist Stephen Taylor de uitvoerende
musicus zal zijn.
Zijn muzikale loopbaan begon in het
Koor van de Kathedraal van Bristol.
Vanaf 1989 is hij organisfcantor van
deNicolaïkerk in Utrecht en is gastdo
cent van het Antwerps Conservatorium.
Stephen Taylor zal orgelwerken uitvoe
ren van o.a. Handel, Byrd, Purcell en
Wesley.
Dit door de Culturele Commissie "St.
Catharijne" georganiseerde concert
begint om 20.00 uur en kost incl. kopje
koffie 7,50. Tussen 19.00 en 20.00 uur
zal Geert Bieriing het carillon bespelen.
baat hebben bij duidelijkheid, tot nu toe
wordt er voortdurend geknabbeld aan de
schaarse landbouwgrond. En de boeren
blijven tegen wil en dank tobben op een
"aangevreten land" om uiteindelijk het
onderspit te delven. En dan tellen zij
inderdaad niet meer mee.
B. Schouvfing
M.i.v. 20 augustus starten de aktiviteiten
van de SWOO weer in 't Centrum in
Ooltgensplaat. Op dinsdag en donder
dagmiddag, van 13.30 tot 16.30 uur, kunt
u er terecht. Op dinsdagmiddag kunt u
ook komen handwerken. Er worden
steeds nieuwe technieken en ideeën uit
geprobeerd.
Met koersballen wordt weer begonnen
op donderdagmiddag 5 september. Komt
u er eens mee kennismaken. Er kunnen
nog enkele deelnemers bij.
De MBVO groep (Meer Bewegen voor
Ouderen) is ook weer van start gegaan en
wel op maandagmorgen van 9.00 tot
10.00 uur in D'n Bogaerd.
Met houtsnijden op donderdagmiddag
wordt weer begonnen op 26 september
a.s. U bent van harte welkom bij boven
staande aktiviteiten. Voor informatie
kunt u terecht bij de SWOO, tel. 641344.
Vijurklokken rond Kerst
't
M^^
