Historie Sommelsdijkse Kerkgracht
Oplichting
Wereld Jamboree
op de bodem van de zee
Nogmaals de cactussen
Zendingsdag Driebergen
Zomerzangdienst
Publikatie Stichting Kerkgracht Sommelsdijk:
Biz. 2
EILANDEN-NIEUWS
DINSDAG 1 AUGUSTUS 1995
(10)
In het vorige artikel was er sprake
van enige branden (1857, 1883 en
1903), waarbij het water van de
kerkgracht een essentiële rol heeft
gespeeld. Bluswater was in het
oude Sommelsdijk van groot be
lang. Op een reeds eerder bespro
ken kaartje uit 1616 staan maar
liefst zeven brandvaten aangege
ven. Deze waterreservoirs waren in
de vorige eeuw verdwenen. Ook
werden regelmatig sloten gedempt
en vervangen door riolering.
Bluswater was dus schaars aan het
worden.
Bluswater uit de gracht
In het verslag over de toestand van de
gemeente in 1857 lezen we het volgende:
In den avond van 17 november 1.1.
brak in deze gemeente brand uit welk
zoodanig toenam dat in weinig tijds 13
meest bouwschuren met al het daarin
geborgene graan, hooi, stroo en bouwge
reedschappen werden in den asch gelegd,
het is den gemeenteraad bekend dat in
den avond van den anderen dag de brand
eerst volkomen was vermeesterd
Zooals immer in gevallen van gevaar
zijn ook bij gemelden brand zoo door
vrouwen als mannen treffende voorbeel
den van moed, hulpbetoon en menschen-
liefde gegeven, de gemeenteraad denke
slechts aan de reden der belooning uitge
reikt aan Neeltje van den Doel, huis
vrouw van Willem Schol, aan den brand
meester, Theodoria Burgerhout en den
geaffecteerde Aren Both alhier, Johannis
Smit en Hubregt Krijger te Middelhamis
De Maas- en Scheldebode van 20 no
vember 1903 vermeld; Sommels
dijk, 18 nov. Hedenavond ongeveer 20
minuten voor elf uur, werden de bewo
ners van ons dorp, welke zich zeker voor
het grootste gedeelte ten ruste hadden
gelegd, plotseling in die rust gestoord
door het luiden der brandklok. Het ter
rein, waar ditmaal de vernielende vlam
men hun prooi hadden gevonden bleek te
zijn op den Westelijken Achterweg
alhier in de bouwschuur van de Wed. G.
de Graaff. In een kort oogenblik was de
schuur als 't ware aan alle zijden aange
tast dtx)r de vlammen. Bleek bij 't begin,
dat de aanwezige personen nog dachten,
dat het zich in de schuur bevindende vee
nog gered kon worden, al dadelijk kwam
men, niettegenstaande de pogingen,
daartoe beproefd, tot de ontdekking, dat
zulks onmogelijk was. Slechts een stuks
vee werd nog in benarden toestand er
uitgehaald, en was binnen weinige
oogenblikken dood. Inmiddels waren de
brandspuiten ter plaatse des onheils gear
riveerd, en, we mogen het niet nalaten te
schrijven, zeer spoedig in werking
gebracht. Dadelijk werk op de schuur
van den heer J. B. Mijs, bijna grenzende
aan het brandende gebouw water gege
ven, en alzoo strekte zich de brand niet
verder uit, zo<xlat het bij die eene schuur
bleef. Jammer echter dat ook hier moet
vermeld worden, dat een vijftal runderen
en eenige kippen, benevens eenige land-
bouwgereedschappen en eene partij hooi
in vlammen opging. Zoover wij verne
men, wordt de schade door assurantie
gedekt. Vermeldenswaardig zij nog, dat
het juist 29 jaar geleden was, dat op
s
dezelfde plaats en schuur de brand begon
die toen 4 schuren in den asch legde.
Oorzaak onbekend
Nog meer branden
We hebben in het voorgaande gelezen
over de drie branden, waarbij het blus
water van de kerkgracht onontbeerlijk
was. Waren dit de enige branden uit die
tijd? Nee, zeker niet. Als we de gemeen
te-verslagen uit het eerste kwart van de
twintigste eeuw bekijken, vinden wij de
volgende aantekeningen" Op den
15 september 19(X) des avonds ten 11 ure
ongeveer brak in een schuur van D.
Hanson in de Van Gorcumstraat een
hevige brand uit. Door de schrik en
meestal alle ingezetenen in hun eerste
slaap waren breidde deze brand zich
spoedig uit temeer daar eene spuit niet
dadelijk water wilde geven en voor de
tweede de plaats om water te halen veraf
was. De kleine spuiten verrichten echter
g(X^de diensten en bewaarden de wonin
gen aan de oostzijde van den brand gele
gen. H(x;wel het gelukkig do(xlstil was,
verspreidde de vuurgloed zich echter aan
de nevcnstaandc schuren en pakhuizen
en sloeg ten laatste over op eene met riet
gedekte schuur, waardoor den brand een
geweldige uitbreiding verkreeg en elf
schuren in den asch legde en 7 huisjes
deed uitbranden. De blussching bewerkt
door onze spuiten met die van Middel-
harnis en Dirksiand was om 5 uur des
morgens afgeloopen hoewel de puin-
hoopen eerst op 19 van het vuur waren
bevrijdt. De oorzaak werd niet bekend,
doch schijnt aan onvoorzichtigheid te
moeten worden geweten. De kosten voor
de gemeente dezer blus.sching bedroegen
943,48 terwijl de schade voor particu-
Kortewegje, de schuren op de voorgrond zijn in 1915 door brand verwoest.
lieren meerendeel door assurantie wer
den gedekt. Op 18 september brandde er
nog een korenklamp af staanden in den
Polder het Oudeland. Op 17 novem
ber 1903 brak er een brand uit in een
schuur aan den Westelijken Achterweg
en toebehoorendc aan de Wed. G. de
Graaff. Ofschoon de brandweer onmid
dellijk aanwezig was, was de schuur niet
meer te behouden en brandde totaal af.
Wel werd een schuur staande op 3 meter
afstand behouden, wat bijna een onmo
gelijkheid bleek. Ook op 15 augustus
brandden een paar strooklanipen af bui
ten de gemeente, toebehoorendc aan C.
Joppc Cz. De oorzaak der laatste was
spoedig bekend daar de daders een paar
jongens van 10 jaar bekenden aldaar
met lucifers te hebben gespeeld en het
stroo aangestoken te hebben. Van eerst
genoemde brand wordt onvoorzichtig
heid of kwaadwilligheid ondersteld. De
ware oorzaak ligt echter nog in het duis
ter. Assurantie dekte voldoende de gele
den schade. Ook dit jaar (1904) had
de gemeente aan branden te lijden. Op
die van 15 november ten vorigcn jarc
volgde er een op 16 januari in de schuur
van C. Joppe Cz. aan de westzijde van
den Westelijken Achterweg, waaruit
slechts een enkel paard werd gered, doch
overigens met inboedel waaronder een
stal kostbaar vee en paard verbranden.
Hierop volgde een brand in de schuur
van D. Hanson op 19 februari, staande
de schuur in de West Krakeel en Van
Gorcumstraat. Behalve de paarden, die
gered werden, verbrandde ook hier de
geheele inboedel. Hiermede was de ramp
nog niet geëindigd, want op 14 maart
werden de ingezetenen opnieuw door de
brandklok verschrikt wakker geroepen,
daar thans de schuur van Hartensveld
aan den Oudelandschendijk even buiten
het dorp verbrandde met den inboedel en
een paard, het andere werd gered, terwijl
op 22 .september van dit jaar een schuur
tje achter de woning van Izak Verbrugge,
naast W. Boekhoven in de Sch(X)lstraat,
een prooi der vlammen werd. Alles was
tegen brandschade verzekerd, doch werd
aan kwaadwilligheid toegeschreven.
Toen dan ook door krachtige pogingen
van den burgemeester een detachement
marechaussees werd gevestigd, keerde er
rust en kalmte voor vrees en angst en
onrust bij de ingezetenen terug. Te
bejammeren is het dat de activiteit der
marechaussees nog niet tot opsporing
van de daders heeft mogen lijden. Een
woord van dank aan de brandweer is hier
niet misplaatst, daar deze immer de
brand tot de brandende perccelcn heeft
weten te beperken.
Van 31 augustus 1904 bleef men tot op 3
september 1905 van brand verschoond.
In den avond van dien dag omstreeks
half elf brak brand uit in de schuur der
nog steeds gentx:md wordende 'Brouwe
rij' aan den Zuidelijken Achterweg bin
nen deze gemeente toebch(X)rende aan de
ervan Jan de Graaff, welke volgeladen
met haver, tarwe en stroo tot de grond
toe afbrandde, evenals de daar op 6
meter tegenoverstaande schuur van
Jacob van den Nieuwendijk. Het huis 'de
Brouwerij' werd behouden evenals nog
enkele neven de schuur van Van den
Nieuwendijk staande woningen. Het per
soneel der brandweer verdient een woord
van dank voor haar ijverige bemoeijin-
gen. Ook de brandspuiten bleken weer in
goeden staat te zijn. Het sedert 1904
alhier tengevolge der vele branden
geve,stigde detachement marechaussees
blijkt nog steeds noodig te zijn, want
kwaadwilligheid is ook in dezen de oor
zaak; hoewel de ijverige nasporingcn
van justitie en politie den dader niet aan
het licht hebben kunnen brengen. In
1910 kwamen een tweetal branden voor.
MIDDELHARNIS - Met een zielig ver
haal heeft een Nederlands sprekende
man een inwoner van Middelhamis in
Spanje ertoe bewogen een flink geldbe
drag te lenen. Bij terugkomst in
Nederland zou de onbekende man het
bedrag terugbetalen. Het bleek echter om
een 'beroepsoplichter' te gaan, zonder
vaste woon- of verblijfplaats. De man
zou al vele tientallen slachtoffers in bin
nen- en buitenland hebben gemaakt.
Op 26 maart 1912 werd eene schuur van
Jan Joppe Cz. aan de Van Gorcumstraat
door brand vernield. Op 3 juni 1912 gin
gen in de vlammen op de hofstede van
M. J. van Driel aan de haven en de schu
ren van M. Bom en G. Joppe Dz. aan de
Westelijken Achterweg. De veroorza
king dezer branden wordt weder aan
kwaadwillige brandstichting toegeschre
ven. Op 2 januari (1913) gingen in
de vlammen op de schuren van P.
Verbiest en J. Schol aan de Kaai; in de
nacht van 3 op 4 december winkel en
bakkerij van L. Wessels aan den
Oostdijk. Op 29 september 1915
brandde de landbouwschuren van wed.
K. Slui en P. Kieviet Dz. in den
Wevershoek af, terwijl de huisjes van de
fundatie Jacob Bane daarbij nogal scha
de beliepen; één dier huisjes brandde
zelfs uit. Op 14 november 1918
brandde het woonhuis met schilderswin-
kci van C. van de Beek aan het
Marktveld geheel uit. In de maand
februari 1923) brandde de houten land-
bouwschuur van J. A. Slis aan de Oost-
Krakeelstraat geheel af. De oorzaak bleef
tot dusver onbekend
De pyromaan werd op een gegeven
moment opgepakt. Toch was hij niet ver
antwoordelijk voor alle branden, dat
bleek onder meer toen hij in het gevang
zat. Enige tijd later was het namelijk
weer raak. De oude vader van de brand
stichter mopperde, dat zijn zoon nu wel
een hele lange lucifer moet hebben
Een wondermiddel
In de loop der jaren zijn er verschillende
plannen gemaakt om de kerkgracht
stankvrij te maken. Eén van de opmerke
lijkste oplossingen dateert uit 1910.
Op 1 juli 1910 ontving de gemeente de
volgende brief van Tymoor - Eerste
Nederlandse Onderneming tot het zuive
ren van Water te Haarlem: „Voor de
Flakkeesche Stoomwasscherij die in
Uwe gemeente gevestigd is, leverden wij
een waterzuivertoestel om het zeer harde
en ijzcrhoudende norlonwater voor het
waschbedrijf geschikt te maken.
Meermalen daardoor in Sommelsdijk
zijnde viel ons steeds op het eigenaardi
ge gekleurde water in de gracht langs de
kerk, hetwelk een uiterst onaangenamen
stank verspreid. Wij hebben dit water
eens op ons laboratorium onderzocht en
er proeven medegenomen. De uitslag
dezer proefnemingen is opvallend bevre
digend en kunnen wij u de verzekering
geven, dat dat water helder en stankvrij
te maken zou zijn.
Indien u zich hiervoor interesseert zullen
wij gaarne een berekening maken, wat de
kosten dier zuivering zouden bedragen
en zullen u dan ook een monster zenden
van het water zooals het er na zuivering
uitziet
De burgemeester reageerde vanzelfspre
kend nieuwsgierig en ontving op 2
augustus 1910 nadere informatie „Onder
dankbetuiging voor het bericht van Uwer
edelachtb. heer burgemeester van 7 juli
1.1. hebben wij het genoegen u hierbij een
monster chemi.sch gezuiverd water uit de
gracht om de kerk in uw gemeente te
doen toekomen. Zooals u uit dit monster
zult zien wordt het water na chemische
behandeling volkomen helder en reuke-
loos terwijl we nog voldoende tijd gehad
hebben om te kunnen constateeren, dat
de bacteriën die de eigenaardige rode
kleur tevoorschijn roepen zich niet meer
ontwikkelen. Indien de zaak u interes
seert zijn wij gaarne bereid een en ander
nader mondeling met uw college te
komen bespreken en zouden wij dan
tevens eenige nadere gegevens kunnen
ontvangen en opnamen doen om een
kostenberekening te kunnen maken
Het was een mogelijkheid, maar wat
ging het kosten. In een brief van 22
augustus 1910 schreef Tymoor: „In
beleefd antwoord op uwe geëerde missi
ve no. 499 van 20 c.t. deelcn wij u mede,
dat wij de onkosten verbonden aan het
stankvrij en kleurloos maken van het
water in de gracht om de kerk in uwe
gemeente niet hooger schatten dan
800,- k f 1.000,-.
Deze opgave is uit den aard der zaak
slechts een zeer oppervlakkige raming en
v(X)r ons in geen enkel opzicht bindend.
Wij kunnen eerst na opname ter plaatse
een nauwkeurige kostenberekening en
garantieverklaring uitwerken en zouden
het op hoogen prijs stellen in de gelegen
heid te worden gesteld met uw college
een mondeling onderhoud ter bespreking
van deze inderdaad hoogst gewichtige
aangelegenheid te mogen hebben."
De gemeenteraad zag, na het noemen
van deze bedragen, waarschijnlijk het
mooie plan in het water vallen, want in
de raadsvergadering van 26 augustus
1910 wordt besloten hierop niet in
te [zaan, maar den directeur van de hier
boven bedoelde onderneming dank te
zeggen voor de door hem gedane moeite
(wordt vervolgd)
Jan Both,
secretaris St. Kerkgracht
Van 1 tot en met 10 augustus vindt
de 18e Wereld Jamboree plaats in
Nederland. Maar liefst 25.000
scouts uit 150 verschillende landen
en ruim 6.000 vrijwilligers die
optreden als begeleiders en organi
satoren zullen een speciaal hier
voor ingericht terrein van 300 hec
tare aan het Veluwemeer bevolken.
De Wereld Jamboree wordt voor
de tweede maal in Nederland
gehouden (de eerste keer was in
1937), maar voor het eerst vindt
dit vierjaarlijks terugkerend spek
takel plaats in een polder beneden
zeeniveau!
„Het motto van de Jamboree luidt
'Future is now'. Het samen kamperen,
surfen, zeilen, eten en muziek maken
vormt een basis voor een betere toe
komst, en die begint in feite al bij dit
soort ontmoetingen", aldus mr. drs. Hans
van Ark, algemeen direkteur van de
Wereld Jamboree. Zeven jaar voorberei
ding en 60 miljoen gulden kost de orga
nisatie van deze Jamboree. De deelne
merstarieven zijn afhankelijk van het
Bruto Binnenlands Produkt van een land.
Scouts uit de armste landen betalen 250
gulden, scouts uit de rijkste landen zijn
1075 gulden kwijt.
Een ontzagwekkende organisatie
Frank Hoogers van Scouting Nederland
is belast met de organisatie van de ten
tenstad, compleet met een bank met acht
loketten, een wasserette en een foto-ont
wikkelcentrale. Voorts moet hij deze
kleine stad bevolken met mensen, en al
deze mensen tien dagen lang voeden,
huisvesten en vermaken. Als ze zijn ver
trokken moet hij de stad deels afbreken.
De arena blijft staan, voor popconcerten,
maar het hele nood-waterleidingnet moet
verdwijnen. Zijn problemen worden nog
ingewikkelder doordat zijn gasten uit
150 landen enkele tientallen verschillen
de talen spreken en uiteenlopende eet-
wensen hebben, van koosjer tot vegeta
risch.
Hieronder volgen de vertrektijden van de
bus die op donderdag 3 augustus zal rij
den voor bezoekers van de te houden
zendingsdag te Driebergen.
Ouddorp, Preekhillaan7.00 uur
Goedereede, ZWN7.05 uur
Stellendam, ZWN7.10 uur
Melissant, Ned. Herv. kerk7.15 uur
Dirksiand, ZWN ziekenhuis7.20 uur
Sommelsdijk, Samaritaan7.25 uur
Middelhamis, Doctinchemsestr. .7.30 uur
Stad a/h Haringvliet, N.H.kerk ...7.40 uur
Den Bommel, Rabobank7.45 uur
Nieuwe Tonge, ZWN molen7.50 uur
Herkingen, ZWN molen7.50 uur
Oude Tonge, ZWN7.55 uur
Ooltgensplaat8.05 uur
Het boodschappenlijstje
De scouts zullen in groepen eten en
koken. Voor de 1 miljoen maaltijden zijn
onder meer nodig: 90.000 broden, 6800
potten pindakaas, 12.300 potten jam,
68.000 liter melk, 34.000 kilo aardappe
len, 68.000 theezakjes en 102.600 eieren.
Een nauwkeurige berekening van het
benodigde voedsel is noodzakelijk. Eén
snee brood per deelnemer teveel in die
tien dagen, en er blijven 1125 broden
over - een hoeveelheid waarmee de
gemiddelde Nederlander vijftien jaar
vooruit kan.
Het transport
Frank Hoogers is ook verantwoordelijk
voor het transport. De meeste deelne
mers (zo'n 10.000) arriveren per vlieg
tuig en worden met negentig gelede bus
sen naar de plaats van bestemming
gebracht. De overige deelnemers komen
per bus, trein of zeilboot. „Ook tijdens
de Jamboree wordt er af en aan gere
den", vertelt Hoogers. „De scouts moe
ten bijvoorbeeld voor zwerftochten naar
de Veluwe en voor zeiltochten naar het
Alkmaarder Meer en de buurt van
Zwartsluis en Zeewolde; het Veluwe
meer alleen is niet groot genoeg voor
alle boten. Elke ochtend zullen er van het
terrein tweehonderd bussen met zo'n
tienduizend scouts vertrekken voor akti-
viteiten elders."
Officiële opening door Beatrix en
Claus
Koningin Beatrix en Prins Claus, die
beschermheer is van Scouting Neder
land, zullen op 2 augustus de officiële
opening verrichten. Tijdens de openings-
show zullen ongeveer 150 landen hun
vlaggen de openlucht-arena binnendra
gen, waar 40.000 mensen terecht kun
nen. Albert West zal de speciaal voor
deze gelegenheid geschreven Jamboree
Song zingen.
De officiële opening van de Wereld
Jamboree zal op 2 augustus 's middags
via Nederland 3 worden uitgezonden. De
bezoekersdagen zijn van 3 tot en met 9
augustus, van 10.00 tot 18.00 uur.
GOEDEREEDE
Donderdag 3 augustus D.V. is de laatste
zomerzangdienst van dit seizoen, waar
voor een ieder hartelijk wordt uitgeno
digd. De meditatie wordt verzorgd door
ds. F. Hoek. Verder verlenen medewer
king de Chr. Gem. Zangvereniging
'Jubilate' uit Ooltgensplaat, P. Rotscheid
(piano), H. Tebmgge (orgel), M. de Vos
(dwarsfluit). De kollekte op deze avond
is bestemd voor het Gereformeerd Psy
chiatrisch Ziekenhuis.
De aanvang is om 19.30 uur en na afloop
is er gelegenheid een kop koffie te drin
ken in 'De Ark', waarbij ook een boe-
kentafel aanwezig is.
In ons nummer van afgelopen vrijdag schreven wij over de hobby van Han Witvliet
uit Middelhamis. De daarbij geplaatste foto kwam helaas wat minder goed uit de
verf, zodat wij alsnog een foto van het echtpaar Witvliet temidden van hun boeiende
en bloeiende hobby opnemen.
S
00
