Volkomen geïntegreerd
Een moeilijk leven
Examen
Meer dreiging
De grote angst
MBCUS 5.M&RT0SS
HELEN* E.HA8TQES
K30f»EaBE8ii
i2»»K msmiz
iim mmwz
OEÊSiA mum
mnmuA mim
tauisiöëi"
^aV!*.^^^" «ros
HË Bi M
BiEi
VSEIffi Li
m J94Z B
TEM om
Biz. 2
EILANDEN-NIEUWS
DONDERDAG 4 MEI 199S
De familie Mesritz J
In 1942 werden de op Goeree en
Overflakkee woonachtige Joden op
meedogenloze wijze weggevoerd.
Een volledig relaas daarover staat
vermeld in het boek 'Blijvend Ge
denken', de Tweede Wereldoorlog
op Goeree en Overflakkee. In het
kader van de 50ste Dodenherden
king op heden donderdag 4 mei wil
ik proberen de laatste herinnerin
gen neer te schrijven die men hier
nog heeft aan een kleine Joodse
familie. Dat is de familie van Izaak
Mesritz uit Middelharnis.
Izaak Mesritz was geboren op 16 oktober
1886 te Schiedam als zoon van Elias
Mesritz en Hanna de Boer. In zijn jonge
jaren is hij naar Fiakkee getrokken. Daar
trad Izaak Mesritz op 7 februari 1909 te
Oude Tonge in het huwelijk met Grietje
Sara de Winter. Zij was op 21 februari
1884 te Oude Tonge geboren als dochter
van Israël de Winter en Eva Frenkel.
De familie De Winter woonde op de
Molendijk te Oude Tonge waar zij een
winkeltje hadden. Beneden in de kelder
dreven zij een handeltje in lompen en
metalen.
Het echtpaar Mesritz-de Winter kreeg
vijf kinderen, die allen te Oude Tonge
zijn geboren:
1. Hanna Eva Mesritz.
geboren 5 november 1912.
2. Israël Mesritz, geboren 6 juli 1916.
3. Eva Mc-sritz, geboren 17 januari 1919.
4. Elias Mesritz, geboren 12 april 1920.
5. Léon Mesritz,
geboren 27 november 1924.
Wat het eerst opvalt is, dat de kinderen
naar hun grootouders zijn vernoemd.
Het gezin Mesritz woonde in het begin
van deze eeuw aan de Stationsweg te
Oude Tonge. Wat deed Izaak Mesritz,
als h(X)fd van het gezin, voor de kost?
Aan de Stationsweg had hij een kruide
nierswinkel en verder verkocht hij
Sfaats-loten en loten voor de Oude
Tongese Paardenmarkt, de Numans-
dorpse veemarkt en de Sommelsdijkse
halfjaarlijkse veemarkten. Bij de laatst
genoemde loterij was een vette vaars de
hoofdprijs.
Vooral mevrouw A. van den Ouden-
Beijcr uit Krabbendijkc weet nog veel te
herinneren over de familie Mesritz. Toen
zij nog heel jong was, kwam Mesritz al
bij haar vader thuis. Eerst aan de Molen
dijk en na 1919 aan het Wcespad te Oolt-
gensplaat. Haar vader (de heer P. Beijer
Szn.) had een schoenhandel en schoen-
makerij en verkocht ook naaimachines
van het merk Singer. Aangezien Izaak
Mesritz cx)k vertegenwoordiger was voor
de Singer Naaimachines, raakte hij logi
scherwijze in kontakt met de familie
Beijer.
De heren Beijer en Mesritz verzorgden
voor de Singer te Ooltgcnsplaat een naai
cursus, waarvoor in die tijd een ruime
belangstelling bestond (zie foto). Izaak
Mesritz heeft uit vriendschap voor de
kleine Annie Beijer een gedichtje in haar
poëzie-album geschreven:
Lieve Annie.'
Wat hier komt te staan
hoop ik (lat het blijft bestaan.
Ah onbekende kwam ik bij uw Ouders aan
en sloten wij den vriendschap saam,
jaren zijn er nu verstreken
van vreugden en verdriet,
maar den vriendschap tusschen U allen
die verslijten niet.
haak Mesritz Oude Tonge 16 sept. 1924
Toen Annie Beijer in 1931 in het huwe
lijk trad, kocht zij voor slechts een gul-
Het echtpaar Mesritz-de Winter met hun kinderen Israël (op de arm) en Ihiiina
slaande voor hun winkel ie Oude Tonge.
den de laatste Singerschaar bij Mesritz.
Dat zijn van die kleine dingen uit het
dagelijkse leven die ons toch ook aan de
mensen om wie het nu gaat, doen herin
neren. Hieruit blijkt ook dat de Joden
geheel en al in onze Flakkeese gemeen
schap waren opgenomen.
Het gezin Mesritz kwam in 1926 in Mid
delharnis wonen. Eerst op de Westdijk
waar Mesritz een winkel had waarin hij
o.a. naaimachines van het merk Singer
aan de man trachtte te brengen.
Later verhuisde dit gezin naar de Dirk
Bosstraat, ook in Middelharnis.
Een vast beroep had Izaiik Mesritz niet.
In het najaar was hij tarreerder of weger
op het bietenstationnetje van de R.T.M,
tussen Nieuwe- en Oude Tonge. De lo-
tcnverkoop bleef hij doen.
Mevrouw Mesritz-de Winter deed het
huishouden en zij onderhield evenals de
rest van de familie, goede kontakten met
de buren. Een van haar buren was de
familie W. van den Nieuwendijk. thans
wonende in de Emmalaan ic Middelhar
nis. Mevrouw Johanna van den Nieu-
wendijk-Nclis vertelde dat zij naaste
buren waren met de familie Mesritz. Zij
woonde Dirk Bosstraat no. 322 en
Mesritz op no. 323 (oude nunmiering).
„Ik denk nog zo vaak terug aan die arme
zielen", zei ze met grote weemoed.
Met de bevalling van baareerste kind en
vooral met de bevalling van het tweede
en derde kind, Sietje en Lecndert die
samen een tweeling vormden, hielp
buurvrouw Mesritz zoveel ze kon. Toen
na drie maanden de kleine Lcendert
kwam te overlijden stond opnieuw de
familie Mesritz klaar om hulp en steun te
bieden. Ze hielpen vaak midden in de
nacht!
Iedere week bakte mevrouw Mesritz
havermoutkockjcs en gaf daar ccn portie
van aan de familie Van den Nieuwen-
dijk.
Met Pasen kregen zij altijd ccn Joods
paasbrood (matse) dat gebakken was
door haar buurvrouw. „Het waren schat
ten van mensen", verzekerde mevrouw
Van den Nieuwendijk wel driemaal.
De oudste d(xhter Hanna Eva, zij werd
Anna gen(x;nid, vertrok nog voor het uit
breken van de cxirlog naar Den Haag. Zij
heeft ook nog in Utrecht gewoond. Zij
werd hulp in de huishouding en wa.s niet
gehuwd.
Israël, hij werd Is (uitspraak les) ge-
n(x;md. heeft eveneens nog vcmr het uit
breken van de oorlog de ouderlijke wo
ning verlaten. Hij oefende het berix;p uit
van banketbakker en woonde o.a. in
Voorburg, Domburg en Den Haag en
laatstelijk in Monster. Israël Mesritz was
gehuwd.
Heiaas is de naam van zijn vrouw we
gens onzorgvuldige beantwoording (nog)
niet bekend. Zij hadden geen kinderen.
Eva en Léon hebben beide op de openba
re ULO aan de Juliana van Stolberglaan
te Middelharnis gegaan.
Later was Eva werkzaam op het Post
kantoor in Middelharnis en volgens me
vrouw Van den Ouden-Beijer heeft Eva
ook nog op het Distributiekantoor ge
werkt.
Zodra ze van haar werk thuiskwam,
wilde Eva het liefste gaan wandelen met
Corry, het oudste kind van de familie
Van den Nieuwendijk. Voorts was Eva
goed bevriend met de familie Boksman
uit de Binnenweg te Sommelsdijk.
Elias, altijd Eli genoemd, heeft geen ver
volg onderwijs genoten. Hij kon niet zo
goed leren.
Wat deed hij dan voor de kost? Hij zal
toch ook wat geld in het laatje hebben
moeten brengen, want de familie Mesritz
stond bekend als een 'aarm huushou-
wcn', wat in die tijd niets bijzonders
was!
Eli was lid van Sempre Crescendo en
blies de althoorn. Sempre stond toen
onder leiding van de heer Vletter.
Volgens de 83-jarige Pieicr Prins uit
Sommelsdijk die vanaf 1924 lid van deze
bekende muziekvereniging was, was Eli
gewoonweg een lieve jongen. Hij was
een trouw lid. Weliswaar waren zijn mu
zikale prestaties aan de matige kant,
maar het belangrijkste was dat Eli volko
men opgenomen was in de vereniging
waar niemand ooit de jongen heeft uitge
scholden voor J(X)d of iets dergelijks.
Zoiets kon men toen gewoon zeggen
zonder dat justitie zich daar mee bemoei
de.
Eli ging altijd mee naar het concours, het
jaarlijks hoogtepunt van de muziekver
eniging.
Toen op 15 mei 1940 Nederland capitu
leerde en bezet zou worden door Nazi-
Duitsland, liepen bittere tranen over de
wangen van mevrouw Mesritz.
„Zij heeft wat afgchuild", zei mevrouw
Van den Nieuwendijk-Nclis.
Geen wonder
Reeds op I juli 1940 werd de eerste
maatregel aangekondigd dat Joden de
Luchtbeschermingsdicnsten moesten
verlaten. Daar begon het mee.
Namen (hun meisjesnameni van de dames, van links naar rechts:
Trapnaaimachine: Fransje Beijer. Wcespad. overleden. Trapnaainiachine: Seniiena van Nieuwaal. Kaai: in belrekking Hotel Hobbel.
H andnaaimachine: Belje van Kempen. Kerhingel. overleden: Annie Beijer. Weespad: Marie Verljurg. Slikdijk: Alida Kiewiel. Sloof of
Brandewijnsiraal, overleden: Engel Holling. Weespad (5 of 6): Annie Dorsman. Molendijk: Marie Holling, Langeweg: Willempje Bulh,
Molendijk. Slaande links: Juffr. Weher uil Rollerdani. neenil juffr. Vinke de maal. Achteraan links .slaande P. Vinke.
Rechts: trapnaaimachine. Lien van Rossum, builen 'i dorp iMngeweg; Liena Breeman, Kbd., Weespad, overleden.
Handnaaimachine: Dien de Ruiter, Voorstraat: Lijs van der Welle. Weespad: Janna Troost, Wilhelminasiraal; Anije Dorsman, Molendijk:
Jo Beijer Jacd., Molendijk, overleden: Juffr. Avé, kteuleronderwijzeres. P. Biggesiraat. overleden: onbekend: Ma Jordaan, Molendijk.
Staande vooraan achter Lina Breeman, Izak Mesritz, overleden. Slaande achteraan hr. P. Beijer, Weespad, overleden.
Met de lei met opschrift Singer knipcursus Ooltgensplaal 2i april - I mei 1928, de kinderen Hermein en Anna Vinke.
Eli werd reeds in de zomer van 1940
gevangen gezet in het kantongerechtsge
bouw te Sommelsdijk, dat toen de be
schikking had over twee cellen.
Als amateurfotograaf had Eli, evenals
een vrouw uit Goedereede in de omge
ving van die plaats foto's genomen. Bei
de personen zijn daarvoor gearresteerd
en in het gerechtsgebouw gevangen ge
zet. Na een nachtje slapen mocht de Goe-
reese vrouw (haar naam is onbekend)
terug naar huis. Maar Eli niet. Stel je
voor; fotootjes nemen en dan nog Jood
zijnde...
De ene week volgde na de andere.
In het gebouw van het kantongerecht
woonde de familie van Adrianus de
Gans. De Gans was gemeentelijk nacht
waker en hij was tevens belast met de
verzorging van de arrestanten. Zijn
vrouw M. de Gans-Saarloos was concier
ge. Hun beide zoons Arend en Jan had
den achter het gebouw wat geiten en
konijnen. Overdag werden deze dieren
door Eli Mesritz gevoerd. De Joodse jon
gen genoot dan ook veel bewegingsvrij
heid.
's Avonds kwam Eli om een kop koffie
bij de familie De Gans. „Eli was als kind
in huis", vertelde Arend de Gans.
Eli ging elke dag heerlijk in de zon zit
ten. Op de duur leek hij wel een zuider
ling.
Zijn middagpootje werd door de familie
Mesritz gebracht maar de andere maal
tijden werden door mevrouw De Gans
verzorgd. Er was dus allerminst sprake
van een slechte behandeling. Toch gaat
een dergelijk nutteloos verblijf al gauw
vervelen.
Eli wilde eruit, hij wilde naar huis.
„Goed", zei De Gans, „ik zal het voor je
bij de Ortscommandant gaan vragen, als
je daar tenminste mee kan instemmen".
„Doe dat maar", antwoordde de twintig
jarige Elias.
De Ortscommandant wist van niks.
Enige dagen later mocht Eli naar huis.
Eli en zijn broer Léon brachten ook kran
ten rond, onder meer het Rotterdams
Nieuwsblad.
Bij navraag is gebleken dat Léon (roep
naam Leo) lid was van de M.S.V. en
A.V. Fiakkee. Een van de oudere leden
van die vereniging, de 78-jarige Joep
Prins uit Middelharnis (een broer van
Piet uit dit verhaal), bevestigde dit lid
maatschap. Ook weer zo'n voorbeeld
van integratie. Leo Mesritz was keeper.
Enige jaren geleden schreef de heer A.
V. uit Oud-Beijerland in Eilanden
Nieuws over Leo het volgende:
„In juni 1941 moesten wij examen afleg
gen voor de ULO. Dat examen werd ge
houden in de zaal van hotel Meijer te
Middelharnis. Leo was zo onzeker dat
hij in feite de tweede examendag niet zag
zitten. Of dit nu door het examen kwam
of door bepaalde omstandigheden weet
ik niet. Wel weet ik dat we .samen 's morgens
vroeg van die tweede dag op de fiets zijn
gestapt en een flinke fietstocht hebben
gemaakt. Dat deed de Joodse jongen
kennelijk g(x^d en hij durfde de dag weer
aan".
op 15 september 1941 werd een nieuwe
maatregel afgekondigd: Verboden voor
Joden. Joden mogen geen bezoeken meer
brengen aan parken, dierentuinen, cafe's,
restaurants, hotels, enz.
Dat betekende dat Eli niet meer naar de
repetities van Sempre kon gaan. Piet
Prins kon zich niet gwd meer herinneren
hoe het wegblijven van Eli in zijn werk
was gegaan.
Eli en Leo stonden nog vcxir andere moei
lijkheden. De kranten die zij rondbrach
ten moesten normaal op het tramstation
van Middelharnis worden afgehaald.
Maarrr, zij mtx:hten als Joden niet meer
op het slation verschijnen!!
Wat nu?
Noch van Dongc en Arie Jordaan, beiden
cx)k krantenbezorgers in die dagen, pak
ten de kranten die voor de jongens van
Mesritz bestemd waren beet en brachten
die naar hen toe. Dan was het weer
Noach, dan weer Arie, al naar gelang wie
er het eerst op het station arriveerde. De
jongens van Mesritz namen de kranten
op de Koningin Julianawcg in ontvangst
en brachten deze alsnog naar de abon
nees.
Op 2 mei 1942 werd er weer een maatre
gel ingevix;rd: Invoering van de Davids-
ster ook wel Jcxlenster genoemd. De Flak
keese Joden droegen ze gedwee.
Dat moest wel!
Sommige Joden, zoals Louis Polak, maak
ten er grapjes over. In werkelijkheid was
het natuurlijk afschuwelijk om zo'n 'her
kenningsteken' te moeten dragen.
Groot was de angst voor nog ergere din
gen, en die angst werd steeds meer ge
grond.
Op een avond werd op verzoek van de
familie Mesritz door de buren afscheid
van hen genomen. Het verzoek was
gericht aan de familie W. van den Nieu
wendijk, de familie H. Mackloet en de
familie L. van Zanten, allen wonende in
de Dirk Bosstraat. Hel afscheid werd ge
nomen in de slaapkamer die zich aan de
achterkant van de woning bevond. Je
weet het maar nooit.
Weliswaar was er toen nog niet bekend
dat zij op tran.sport moesten worden ge
steld, maar het zou er eerstdaags toch
van komen, zo redeneerde de familie
Mesritz niet zonder wanhoop.
Vraag me alstublieft niet waarom Eva,
Eli en Leo niet gingen onderduiken om
alleen maar de drie jongste kinderen uit
dat gezin te noemen.
Plaats was er genoeg en de mogelijkheid
ook. De enige verklaring die gegeven
kan worden is dat men nooit 'het ergste'
heeft willen denken, dus enig perspektief
op een terugkeer naar Middelharnis zou
er toch wel blijven. Maar dat perspektief
was er niet. Integendeel.
Mogelijk hebben zij een ander niet tot
'last' willen zijn, want op het onderbren
gen van Joodse mensen stond de dood
straf. Bovendien bestond het gevaar van
verraad!
Eva, Elias en Léon Mesritz hebben de
Dirk Bosstraat verlaten, zonder dat de
buren het hebben gemerkt.
Noach van Donge heeft de beide krante
bezorgers voor het laatst gezien op vrij
dag 14 augustus 1942. Zij vertrokken per
tram van Middelharnis-dorp naar Mid-
delharnis-haven. Eli en Léon zwaaiden
vanaf het balkon van een der tramwa-
gons naar Noach. Die stond als aan de
grond genageld en zwaaide terug en toen
zij uit het zicht waren verdwenen, kon
hij geen woord meer uitbrengen.
Wij kunnen ons niet realiseren wat deze
drie Joodse burgers van Middelharnis op
die vrijdag hebben gedacht.
Drie dagen later arriveerden de kinderen
Mesritz op 17 augustus 1942 in Wester-
bork. Lang hebben zij daar niet kunnen
blijven want Eva, Elias en Léon zijn
reeds op 30 september 1942 in Ausch
witz om het leven gebracht.
Hoe verging het de twee oudste kinde
ren?
Blijkens gegevens van het Nederlandse
Rode Kruis, Leeghwaterplein 27 in Den
Haag is Hanna Eva Mesritz destijds
wonende op het L. de Colignyplein 4 in
Den Haag, bekend dat zij op 23 augustus
1942 het Lager Westerbork werd bin
nengebracht waar zij tot 24 augustus
1942 heeft verbleven. Een dag dus.
Op laatstgenoemde datum werd betrok
kene vanuit Westerbork gedeporteerd
naar het concentratiekamp Auschwitz.
Blijkens publikatie in de Staatscourant
van 25 mei 1950 werd vanwege de Mi
nister van Justitie aangifte gedaan van
De heer Izaak Mesritz uit Middelharnis.
Vader Izaak Mesritz werd in september
1942 weggevoerd. Deze man arriveerde
op 19 oktober 1942 in het kamp Wester
bork. Izaak Mesritz werd reeds na drie
dagen, dus op 22 oktober 1942 in Au.sch-
witz, waar zijn vijf kinderen hem waren
voorgegaan, om het leven gebracht. De
buren hebben niets gemerkt toen deze
man de Dirk Bosstraat van Middelharnis
had moeten veriaten.
Mevrouw Mesritz bleef alleen achter.
Wat kon zij anders doen dan wenen??
Ook voor haar kwam het bevel Middel
harnis te gaan verlaten. Grietje Sara de
Winter, echtgenote van Izaak Mesritz
verliet op 3 november 1942 haar woon
plaats. Zij was toen al weduwvrouw en
van al haar kinderen beroofd. Gelukkig
was zij van die harde feiten niet op de
hoogte...
Op dcfiels Izaak Mesritz rijdende op het Zandpad te Middelharnis. Het grote gebouw
was hel Prov. Weeshuis van Middelharnis (thans hel nieuwe Postkantoor).
Rechts de toren van Sommelsdijk.
het ovedijdcn van Hanna Eva Mesritz op
30 september 1942 te Au.schwitz.
Eveneens volgens het Nederlandse Rode
Kruis in Den Haag is Israël Mesritz des
tijds wonende in de Zeestraat 41 in Mon
ster, bekend dat hij op 15 augustus 1942
het Lager Westerbork werd binnenge
bracht waar hij tot 17 augustus 1942
heeft verbleven. Twee dagen dus.
Op laatstgenoemde datum werd Israël
Mesritz vanuit Westerbork gedeporteerd
naar het concentratiekamp Auschwitz.
Blijkens publikatie in de Staatscourant
van 27 augustus 1953 werd vanwege de
Minister van Justitie aangifte gedaan van
het overlijden van Israël Mesritz op 30
september 1942 te Auschwitz. Ook zijn
vrouw is op die datum omgebracht!
Het is heel merkwaardig te noemen dat
alle vijf kinderen van Israël Mesritz en
Grietje Sara de Winter op dezelfde
datum door de Nazi's zijn vennoord, ter
wijl zij uit drie velschillende plaatsen
zijn weggevoerd en op verschillende
data.
Vader en moeder Mesritz hebben daar
geen weet van kunnen hebben, maar wat
zij inneriijk te verwerken hebben gekre
gen was niets anders dan ellende. Een
ondefinieerbare ellende. Zij wi.sten im
mers wel dat hun kinderen op transport
waren gesteld door een stel nietsontzien
de machthebbers.
Toen mevrouw Mesritz in haar huis werd
gearresteerd, hebben de buren dit wèl ge
merkt. Er werd zelfs nog de vraag opge
vangen of zij nog geld bezat.
Geld van zo'n arme vrouw.
Op 10 november 1942 kwam zij in
Westerbork aan en drie dagen later op 13
november 1942 viel ook zij in de handen
van de Nazi-beulen. Ook in Auschwitz
waar haar man en kinderen hetzelfde
wrede lot hadden moeten ondergaan.
De familie Mesritz was uitgeroeid.
Hun namen staan vermeld op het Monu
ment ter nagedachtenis aan hun achter
volging en vernietiging tijdens de Twee
de Wereldoorlog, staande op de Joodse
Begraafplaats aan de Hoflaan te Middel
harnis.
Wellicht mag ik erop wijzen dat het
Streekmu,seum te Sommel.sdijk over een
permanente tentoonstelling beschikt ter
nagedachtenis aan het Joodse bevol
kingsdeel van Goeree en Overflakkee.
Met dank aan Jan Both, Noach van Don-
ge, Arend de Gans, Johanna van den
Nieuwendijk-Nelis, Annie van den
Ouden-Beijer, de gebroeders Piet en
Joep Prins en Cor Verbiest. Vooral veel
dank aan mevr. Van den Ouden voor het
in bruikleen afstaan van de foto's.
Eventuele rcakties gaarne aan schrijver
dezes:
D. Hoogzand
Hyacinthenstraat 8
3245 CN Sommelsdijk
ilMS HMÜEMS
SES.f6.IO..(gaE
SEB.a'.2.1884
lU MESRtTZ
aEa.».i«is)s
_8r:ns .iEtJEPOUK
6eB.S.tO.,»Si
ö£f.l4-7_.«É4
lESAMAM mUK
OfSüBETH rniAH
SE8,26.1.188»
«OZES PQLm
ces. i, «.,834
9 mm i
Linkervleugel van het Monument op de Joodse begraafplaats aan de Hoflaan te Middelharnis
